مرتع و آبخیزداری
سال:1398 | دوره:72 | شماره:3 |تعداد مقالات:20

با افزایش جمعیت و توسعه ی کشاورزی نیاز به منابع آبی به شدت افزایش یافته و منابع آب زیرزمینی، بیش از پیش، به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. هدف از این پژوهش تهیه ی نقشه ی پتانسیل منابع آب زیرزمینی با استفاده از دو مدل داده کاوی جنگل تصادفی (RF) و آماری رگرسیون خطی تعمیم یافته (GLM) در محدوده ی یاسوج-سی سخت می باشد. بدین منظور لایه های اطلاعاتی شامل درجه ی شیب، جهت شیب، طول شیب، ارتفاع از سطح دریا، شاخص رطوبت توپوگرافی، فاصله از گسل، فاصله از آبراهه، بارندگی، کاربری اراضی، سنگ شناسی، شاخص موقعیت توپوگرافی و شاخص قدرت جریان به عنوان مهم ترین عوامل مؤثر بر پتانسیل آب زیرزمینی تعیین شده و در نرم افزار ArcGIS و SAGAGIS رقومی و تهیه شدند. از پراکنش 362 چشمه ی موجود در سطح منطقه، 70 درصد (253 چشمه) به عنوان چشمه های آموزشی و 30 درصد (109 چشمه) به عنوان چشمه های آزمایشی استفاده گردید. نتایج نشان داد که سطح طبقات حضور آب زیرزمینی با پتانسیل کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد در نقشه حاصل از روش جنگل تصادفی به ترتیب 78/37، 22/22، 89/18 و 11/21 درصد و در روش رگرسیون خطی تعمیم یافته به ترتیب 49/14، 04/32، 11/31 و 36/22 درصد می باشد. همچنین با حساسیت سنجی عوامل مؤثر در هر دو روش، عامل های بارندگی، ارتفاع از سطح دریا و فاصله از گسل حساس ترین عوامل تعیین شدند. ارزیابی دقت مدل های داده کاوی مورد استفاده در این تحقیق نیز با استفاده از منحنی عملکرد نسبی (ROC) مورد سنجش قرار گرفت. سطح زیر منحنی (AUC) برای دو مدل RF و GLM به ترتیب 92 % و 65 % درصد را نشان می دهد، بنابراین دقت مدل جنگل تصادفی در تهیه ی نقشه ی پتانسیل آب زیرزمینی در منطقه ی مورد مطالعه بیشتر از مدل رگرسیون خطی تعمیم یافته است. مدل های نوین داده کاوی و آماری در تلفیق با GIS برای پتانسل یابی منابع آب زیرزمینی می تواند برای مدیریت پایدار، مورد توجه طراحان و تصمیم گیران طرح های توسعه ای واقع گردد.

تنش غرقاب یکی از تنش های مهم محیطی است که عملکرد گیاهان را تحت تأثیر قرار می دهد. در این تحقیق اثرات ارتفاع غرقاب بر روی عملکرد دو گونه ی مرتعی Aeluropus littoralisوJuncus maritimus مورد مطالعه قرار گرفت. این آزمایش در قالب فاکتوریل با طرح کاملاً تصادفی در 4 تیمار و 8 تکرار در محیط نیمه کنترل شده اجرا شد. بعد از گذشت 5/2 ماه از شروع آزمایش، برداشت نهایی انجام پذیرفت. ابتدا تعداد و طول کل استولون ها به تفکیک در هر تیمار در گونه ی A. littoralis شمارش شدند. تعداد و طول ریزوم در گونه ی J. maritimus در هر واحد آزمایشی (گلدان) شمارش شد. وزن کل ماده ی خشک، وزن ماده ی خشک اندام های هوایی، وزن ماده ی خشک اندام های زیرزمینی در هر واحد آزمایشی اندازه گیری شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثرات گونه و ارتفاع غرقاب روی تمام شاخص-های عملکردی مورد مطالعه (به استثنای اثر غرقاب در وزن خشک ریشه) دو گونه ی مرتعی A. littoralisو J. maritimusمعنی دار است. مقایسه ی میانگین شاخص های عملکردی در گونه ی A. littoralis نشان می دهد بین دو دسته تیمار (هم سطح آب و تیمار 7 سانتی متر زیر سطح آب) و تیمار (بدون غرقاب و تیمار 15 سانتی متر زیر سطح آب هم) اختلاف معنی داری وجود دارد. مقایسه ی میانگین در شاخص های عملکردی گونه ی J. maritimusنشان می دهد که اختلاف معنی داری در تعداد ریزوم، طول کل ریزوم ها و و وزن خشک اندام های زیر زمینی مشاهده نشد. مقایسه ی میانگین میزان ماده ی خشک در مرتع که بیشترین میزان تولید این دو گونه در تیمار 7 سانتی متر زیر سطح آب بود.

با توجه به نقش مراتع در حفظ و حاصلخیزی خاک و با در نظر گرفتن خاک به عنوان منبع پایه، لازم است برای حفظ و تقویت خاک مراتع با اجرای طرح های مرتعداری به این مهم دست یافت. لذا در این تحقیق 15 مرتع ییلاقی و 16 مرتع قشلاقی دارای طرح در استان مرکزی به منظور بررسی اثر طرح ها بر برخی از فاکتورهای خاک مورد بررسی قرار گرفتند. در هر مرتع دارای طرح و در هر تیپ گیاهی سه پروفیل خاک حفر شده و خاک در دو عمق متفاوت جمع آوری شد. در کنار هر مرتع دارای طرح، مرتع بدون طرحی با همان تیپ گیاهی برای مقایسه انتخاب شد و نمونه برداری در آن ها انجام شد. فاکتورهای ماده ی آلی، ازت، پتاس و فسفر در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گرفتند. سپس داده های حاصل از دو نوع مدیریت متفاوت مرتع توسط نرم افزار SPSS و در قالب طرح Independent sample T test مورد ارزیابی آماری قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در مراتع ییلاقی اجرای طرح های مرتعداری در تقویت برخی از فاکتورها نظیر فسفر، ازت و ماده ی آلی موفق بوده اما بر برخی دیگر از فاکتورها نظیر میزان پتاسیم و افزایش عمق افق A تأثیر معنی داری نداشته است. اما در مراتع قشلاقی طرح ها تأثیر معنی داری در تقویت خاک مراتع نداشته اند و به نظر می رسد با توجه به تغییرات کند خاک در مناطق خشک زمان بیشتری برای ایجاد تغییرات معنی دار در خاک لازم باشد.

پژوهش حاضر به روش تحلیلی-توصیفی و با هدف بررسی محدودیت ها و توانمندی های استفاده از مراتع استان کرمانشاه توسط روستاییان انجام پذیرفته است. جامعه ی آماری شامل کارشناسان اداره ی منابع طبیعی به تعداد 14 نفر که کارشناس امور مرتع بودند و ابزار مورد استفاده برای جمع آوری اطلاعات پرسشنامه می باشد. داده های جمع آوری شده با استفاده از مدل SWOT و AHP مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بیانگر آن است که مهم ترین نقاط قوتی که در زمینه ی بهره برداری از مراتع در سطح استان کرمانشاه مدنظر می باشد تعیین فصل و مدت مناسب چرای دام در مراتع با امتیاز وزنی 0. 96، مهم ترین نقطه ی ضعف، بهره برداری غیر اصولی از مراتع با امتیاز وزنی 04/1، مهم ترین فرصت، شروع فعالیت های حفظ مراتع در کرمانشاه نظیر بذرپاشی گونه های مرتعی متناسب با اقلیم، خاک و. . . با امتیاز وزنی 02/1 و مهم ترین تهدید فقدان نظارت دقیق و مدیریت قوی واحد در حفظ مراتع و هماهنگی بین دستگاهی با امتیاز وزنی 80/0 می باشد. همچنین در قسمت اولویت بندی عوامل استراتژیک بر اساس مدل AHP مشاهده گردید که مهم ترین عامل بهره برداری غیر اصولی از مراتع با وزن 289/0 و سپس شروع فعالیت های حفظ مراتع در کرمانشاه نظیر بذرپاشی گونه های مرتعی متناسب با اقلیم، خاک و. . . با وزن 214/0 به ترتیب به عنوان نقطه ی ضعف و فرصت مطرح می باشند. در قسمت تدوین راهبردها نیز مهم ترین موارد مشتمل بر استفاده از مشارکت مردم محلی در تعیین فصل مناسب چرای دام و نیز تعیین گونه های بومی در راستای حفظ مراتع و. . . می باشد. بر این اساس به نظر می رسد که هر چه سریعتر به بررسی وضعیت فعلی مراتع باید اقدام نمود و بر اساس تحقیقات بیشتر میزان خسارات و هزینه های بازسازی مراتع از بین رفته و در حال تخریب بررسی شده و به مقابله با آن پرداخت و از نتایج تحقیقات پژوهش حاضر به عنوان الگویی نمونه می توان بهره جست.

ارزیابی اکوسیستم ها در طول زمان در برابر عکس العمل های محیطی و مدیریتی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا نتایج این ارزیابی به اتخاذ تصمیمات مناسب در جهت ارتقاء آن اکوسیستم منتهی خواهد شد. هدف از تحقیق حاضر بررسی تأثیر توالی زمانی عملیات بیولوژیک کاشت گیاه زردتاغ بر ویژگی های عملکردی مراتع شهرستان خواف می باشد. سه محدوده ی مرتعی که عملیات تاغکاری با گونه ی زردتاغ با سنین متفاوت 10، 20 و 30 ساله در آن صورت گرفته بود و منطقه ی شاهد جهت مطالعه انتخاب شد. نمونه برداری در امتداد 3 ترانسکت 100 متری که به فاصله ی 10 متری از یکدیگر مستقر شدند برای هر محدوده و در مجموع 12 ترانسکت، اندازه گیری و تجزیه و تحلیل شد. با استفاده از روش تحلیل عملکرد چشم انداز سه ویژگی پایداری، نفوذپذیری و چرخه ی عناصر با استفاده از 11شاخص سطح خاک اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که بین توالی زمانی احیای بیولوژیک از نظر عملکردی تفاوت معنی داری وجود دارد (01/0P<). بیشترین میزان پایداری و نفوذپذیری مربوط به محدوده ی تاغکاری شده ی 30 ساله و کمترین آن متعلق به منطقه ی شاهد است. بین زمان های مختلف احیای بیولوژیک منطقه با کاشت تاغ، اختلاف معنی داری با منطقه ی شاهد به لحاظ شاخص چرخه ی عناصر غذایی وجود دارد (01/0P<). بیشترین میزان عناصر غذایی به ترتیب مربوط به محدوده ی تاغکاری شده ی 30 ساله، تاغکاری 20 ساله، تاغکاری 10 ساله و منطقه ی شاهد است. به طور کلی نتایج تحقیق حاضر نشان از تأثیرات مثبت احیای بیولوژیک بر خصوصیات عملکردی مرتع مورد نظر دارد و این تأثیرات مثبت با گذر زمان در افزایش شاخص های عملکردی بیشتر نمایان شده است.

تغییر کاربری زمین، به طور قابل توجهی می تواند بر هیدرولوژی یک حوزه ی آبخیز جنگلی تأثیر بگذارد. پوشش گیاهی نقش مهمی در جلوگیری از فرسایش خاک دارد. برداشت چوب، تاج پوشش را تغییر می دهد و خاک را در معرض آب و باد قرار می دهد. فشردگی خاک و حذف پوشش کف جنگل در مسیر های چوبکشی باعث کاهش ظرفیت گنجایش آب در خاک و در نتیجه کاهش سرعت نفوذ آب و افزایش رواناب شده که سبب هدررفت خاک می شود. به منظور اندازه گیری نرخ هدر رفت خاک در دو طبقه شیب مسیر و بررسی اثر مسیر های چوبکشی بر مقدار هدررفت خاک، این تحقیق در بخش گرازبن جنگل خیرود در دو منطقه ی شاهد و مسیرچوبکشی بعد از عملیات چوبکشی در سطح قطعه نمونه به مدت یکسال (پاییز 1393 تا پاییز 1394) انجام شد. نتایج نشان داد که بیشترین میزان رسوب با مقدار 938/1 گرم در لیتر مربوط به فصل پاییز در مسیر چوبکشی با شیب 20-40 درصد و کمترین میزان رسوب با مقدار 1/0 گرم در لیتر مربوط به فصل پاییز در منطقه ی شاهد با شیب 20-40 درصد است. نوع پوشش (مسیر چوبکشی و منطقه ی شاهد)، فصل و اثرات متقابل پوشش و فصل، از نظر آماری بر میزان رسوب اثر معنی دار دارد، ولی شیب و اثرات متقابل پوشش و شیب و همچنین شیب و فصل از نظر آماری بر میزان رسوب معنی دار نیست. آزمون گروه بندی میانگین ها (دانکن) نشان داد که بین مقدار رسوب تولیدی در فصول مختلف از نظر آماری اختلاف معنی داری وجود دارد و فصل پاییز دارای بیشترین مقدار رسوب و فصل بهار و تابستان دارای کمترین مقدار رسوب تولیدی است. هرچند بین مقدار رسوب تولیدی در فصول بهار و تابستان از نظر آماری اختلاف معنی داری وجود ندارد.

مدیریت منابع آب یکی از حساس ترین و درعین حال پیچیده ترین اشکال مدیریت منابع است و از طرفی حکمرانی منابع آب به عنوان ارزشمندترین منبع طبیعی حوزه های آبخیز با دخیل نمودن بهره برداران محلی جهت مدیریت مشارکتی منابع آب یکی از ضروریات برنامه ی امنیت آب محسوب می شود. بر این اساس به تحلیل شبکه ی اجتماعی به منزله ی یک رویکرد در تحلیل روابط ذینفعان محلی به منظور مدیریت پایدار منابع آب توجه شده است. هدف از این پژوهش پایش اجتماعی شبکه ی ذی نفعان محلی با استفاده از تحلیل شبکه ی اجتماعی در سامان عرفی خرو علیا در شهرستان نیشابور است. این کار بر اساس پیوندهای اعتماد و مشارکت و با استفاده از شاخص های کمی و ریاضی سطح کلان شبکه (تراکم، تمرکز، دوسویگی پیوندها، انتقال پذیری پیوندها، میانگین فاصله ژئودزیک) صورت گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می دهد میزان سرمایه ی اجتماعی بر اساس پیوندهای اعتماد و مشارکت قوی بوده و پایداری و تعادل شبکه در حد بالایی ارزیابی می گردد که نشان دهنده ی بالا بودن میزان اعتماد و مشارکت متقابل در میان ذی نفعان محلی است. همچنین میزان همبستگی بین دو پیوند اعتماد و مشارکت بر اساس شاخص QAP، 66 درصد و در حد متوسط رو به بالا است. نتایج شاخص میانگین فاصله ژئودزیک بر اساس پیوند اعتماد و مشارکت بیانگر سرعت گردش اعتماد و مشارکت در حد متوسط رو به بالا است. بر اساس نتایج می توان استدلال نمود بالا بودن میزان سرمایه اجتماعی و وجود اتحاد و یگانگی قابل قبول در میان افراد منجر به بالا رفتن سرعت گردش اعتماد و مشارکت در بین ذی نفعان شده و درنتیجه می توان رویکرد حکمرانی موفق منابع آب را با هزینه و زمان کمتری اجرایی نمود.

شناخت پتانسیل و قابلیت های موجود در مناطق بیابانی و شناسایی و معرفی گیاهان سازگار با آن شرایط، جهت تعدیل شرایط سخت و شکننده و تولید علوفه بسیار حائز اهمیت است. در این مطالعه برای شناسایی و معرفی گونه های مناسب مرتعی جهت کاشت و استقرار با هدف احیای پوشش گیاهی منطقه ی استان بوشهر از گونه های مرغوب Cenchrus ciliaris, Cymbopogon olivieri, Panicum turgidum, Sporobolus arabicus استفاده شد. بدین منظور طی فصل بهار سال 1394 بذر گونه های مورد مطالعه جمع آوری و در نیمه ی دوم همان سال در مزرعه ی آزمایشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر کشت شد. صفات مورد سنجش شامل ارتفاع، درصد جوانه زنی، قطر تاج پوشش، تولید علوفه ی تر، تولید علوفه ی خشک، وزن هزار دانه و قدرت نهال بود. داده های جمع آوری شده در یک طرح بلوک کامل تصادفی در نرم افزار SAS تجزیه واریانس شدند و میانگین نمونه های جمع آوری شده با آزمون چند دامنه ای دانکن مورد مقایسه ی میانگین قرار گرفتند. نتایج حاصله نشان داد که اختلاف معنی داری از نظر ارتفاع، درصد جوانه زنی، قطر تاج پوشش، تولید علوفه ی تر، تولید علوفه ی خشک، وزن هزار دانه در سطح 1% بین و اختلاف معنی دار در سطح 5 درصد از نظر صفت قدرت نهال بین گونه های مورد بررسی وجود دارد. همچنین مقایسه ی میانگین داده ها نشان داد بهترین گونه از نظر عوامل انداز گیری شده گونه ی Panicum turgidumبا بیشترین امتیاز بود. به طوری که امتیاز عوامل ارتفاع، قطر تاج پوشش، تولید علوفه ی تر، تولید علوفه ی خشک، درصد جوانه زنی و قدرت نهال به ترتیب 05/71، 65/2521، 13/73، 6/25، 98% و 87/7 می باشند. همچنین گونه های Panicum turgidum و Cenchrus ciliaris به ترتیب با 98% و 96% دارای بیشترین درصد جوانه زنی در بین گونه ها بودند. نتایج همچنین حاکی از سازگاری بالای گونه-های Panicum turgidum، Cymbopogon olivieriوCenchrus ciliarisدر منطقه بود و این گونه ها بهترتیب به عنوان بهترین گونه ها در شرایط آب و هوایی منطقه ی شهرستان دشتی، شهر کاکی معرفی شدند. گونه ی Sporobolus arabicus در بعضی صفات توانست از میانگین آماری معنی داری برخوردار باشد ولی از لحاظ استقرار و سازگاری معنی دار نبود. گونه های panicum turgidum، Cymbopoyon oliveri و Cenchrus cilliaris از سازگاری بالایی برخوردار بودند و به ترتیب به عنوان بهترین گونه ها در شرایط آب و هوایی منطقه شهرستان دشتی، شهر کاکی معرفی شدند. گونه Sporobolus arabicus در بعضی صفات توانست از میانگین آماری معنی داری برخوردار باشد ولی از لحاظ استقرار و سازگاری معنی دار نبود.

اطلاعات مربوط به مقاومت به فرسایش و تخریب سنگ ها و رتبه بندی حساسیت آن ها برای اهداف مختلفی همچون مهندسی سازه و نرخ فرسایش و تولید رسوب حوزه های آبخیزاهمیت زیادی دارد. علی رغم اهمیت زیاد، در ایران مطالعات زیادی در این خصوص صورت نگرفته است و مطالعات انجام شده بیشتر جنبه ی کیفی دارند. لذا در این بررسی مقاومت توده سنگ سازندهای گروه فارس شامل آهک مارنی میشان، ماسه سنگ آهکی آغاجاری، انیدریت گچساران و توده سنگ آهک آسماری (در سه منطقه یبهبهان، گچساران، دیلم) با کمک روش رتبه-بندی مقاومت توده سنگ (RMR) مورد مقایسه قرار گرفت. این مطالعه در مناطق بهبهان، گچساران، دیلم و دهدشت انجام شد. مقایسه ی میانگین مقاومت 81 نمونه ی مورد مطالعه در چهار نوع سنگ نشان داد که در سطح معنی داری 05/0 و با تحلیل ANOVA و تحلیل پیگیری توکی بین مقاومت سنگ های مورد مطالعه تفاوت معنی دار وجود دارد و به ترتیب بیشترین میانگین امتیاز RMR مربوط به سنگ های آهک آسماری، آهک میشان، ماسه سنگ آهکی آغاجاری و انیدریت گچساران است. این مطالعه همچنین نشان داد که بین مقاومت سنگ های سازند فارس با روشRMR تفاوت معنی دار وجود ندارد ولی بین سنگ های سازند فارس و سنگ آهک آسماری تفاوت معنی دار وجود دارد. سنگ آهک آسماری از نظر مقاومتی جزء سنگ های خوب تا خیلی خوب با محدوده ی امتیاز روش RMR69 تا 84، سنگ آهک میشان بین متوسط تا خیلی خوب53 تا 83، ماسه سنگ آهکی آغاجاری متوسط تا خوب44 تا 76، و انیدریت گچساران خوب63 تا74 می باشد.

هدف این مطالعه بررسی اثر شدت چرای دام (سبک، متوسط و سنگین و قرق کوتاه مدت) بر تنوع و ترکیب گونه های علفی (گندمیان و پهن برگان علفی) زیراشکوب درختان بلوط و بنه در مراتع مشجّر دامنه های کبیرکوه شهرستان دره شهر، استان ایلام است. نمونه برداری از گونه های علفی به روش تصادفی-منظم در زمان گلدهی گونه های غالب در اردیبهشت سال 1396 انجام شد. در داخل هر قاب، تعداد و نام گونه، تراکم، فرم رویشی و خوشخوراکی برای گیاهان علفی ثبت شد. تنوع گونه ای با شاخص های سیمپسون و شانون-وینر، غنای گونه ای با شاخص های مارگالف و منهینک و یکنواختی با شاخص های پیت و شلدون در نرم افزار Ecological Methodology نسخه 6. 1. 4 محاسبه شدند. بیشترین مقدار شاخص سیمپسون برای گونه های گندمیان و پهن برگان علفی به ترتیب 972/0 (چرای متوسط) و 969/0 (قرق) بود. همچنین، بیشترین مقدار شاخص شانون برای گندمیان و پهن برگان علفی به ترتیب 51/4 (چرای سنگین) و 56/4 (چرای سنگین) بود. بیشترین غنای گونه های گندمیان و پهن برگان علفی به ترتیب در منطقه ی چرا شده با شدت متوسط دام و منطقه ی قرق مشاهده شد. در منطقه ی بدون چرا، غنای پهن برگان علفی براساس شاخص های مارگالف و منهینک به ترتیب 4/4 و 75/2 بود. مقدار شاخص غنای مارگالف و منهینک برای گندمیان در منطقه ی چرا شده با شدت متوسط 18 و 15 درصد بیشتر از منطقه ی چرا شده با شدت سنگین بود. بیشترین مقدار شاخص های یکنواختی پیت و شلدون برای گندمیان و پهن برگان علفی در منطقه ی چرا شده با شدت سنگین بود.

آب یکی از منابع مهم در توسعه کشورها و یکی از بزرگترین چالش های قرن حاضر بشریت است که می تواند سرمنشأ بسیاری از تحولات مثبت و منفی جهان قرار گیرد. تحقیقات صورت گرفته نشان از آن دارد که بهبود مدیریت حفاظت، بهره برداری و توزیع منابع آب با کاهش تصدی گری دولت و مشارکت ذینفعان و جوامع محلی از طریق مدیریت مشارکتی امکان پذیر است. بر این اساس، تحلیل شبکه ی اجتماعی، به منزله ی یک رویکرد در تحلیل روابط ذینفعان محلی به منظور مدیریت پایدار منابع آب توجه شده است. هدف از این پژوهش پایش اجتماعی شبکه ی ذینفعان محلی با استفاده از تحلیل شبکه ی اجتماعی در سامان عرفی صدرآباد در حوزه ی آبخیز ندوشن یزد است. این کار بر اساس دو پیوند اعتماد و مشارکت و با استفاده از شاخص های سطح کلان و میانی صورت گرفته است. نتایج حاکی از آن است که میزان انسجام و سرمایه ی اجتماعی متوسط است و پایداری و تعادل شبکه نیز در حد زیاد، ارزیابی می شود که نشان دهنده ی بالا بودن میزان انتقال یافتگی در پیوندهای اعتماد و مشارکت می باشد. همچنین میزان همبستگی بین دو پیوند اعتماد و مشارکت، بر اساس شاخص QAP، 64 درصد و در حد زیاد و مناسب می باشد. نتایج شاخص میانگین فاصله ی ژئودزیک نیز بر اساس دو پیوند اعتماد و مشارکت در حد بهینه و قابل قبول می باشد که نشان دهنده ی سرعت مناسب گردش اطلاعات خواهد بود. شبکه ی مدیریت آب در صدرآباد پتانسیل انسجام و سرمایه ی اجتماعی بیشتر را دارد، که پیش نیاز آن، بهره گیری از وضعیت مناسب اعتماد در جهت افزایش مشارکت است.

آتش سوزی از مهم ترین عوامل اثرگذار بر اکوسیستم های طبیعی است. این مطالعه به منظور بررسی اثر آتش سوزی بر ویژگی های شیمیایی خاک، بانک بذر خاک و پوشش گیاهی در مراتع کوهستانی یکه برماق واقع در بخش جنوبی پارک ملی گلستان انجام شد. پس از تعیین منطقه ی شاهد و آتش سوزی، نمونه برداری با استفاده از 5 ترانسکت 200 متری و 5 پلات یک متر مربعی بر روی هر ترانسکت انجام شد و درصد پوشش تاجی، تراکم و تولید فرم های رویشی ثبت گردید. در هر ترانسکت نیز یک پلات به صورت تصادفی جهت بررسی ویژگی های خاکی و بانک بذر خاک انتخاب شد، به طوری که نمونه های خاک به منظور بررسی ویژگی های خاک از عمق 20-0 و 40-20 سانتی متر و نمونه های مورد استفاده جهت بررسی بانک بذر خاک نیز از دو عمق 5-0 سانتی متر و 10-5 سانتی متر برداشت شد. به منظور بررسی اختلاف پارامترهای مورد مطالعه بین سایت های مورد نظر از آزمون های آماری تی مستقل و اختلاف بین عمق اول و دوم هر سایت از آزمون تی جفتی استفاده شد. مقایسه ی ویژگی های خاک نشان می دهد، فاکتور اسیدیته، پتاسیم، نیتروژن، فسفر، کربن، هدایت الکتریکی و ظرفیت تبادل کاتیونی در منطقه ی آتش سوزی بیشتر از شاهد بودند. طبق نتایج به دست آمده میزان غنا و تنوع گونه ای منطقه ی شاهد نسبت به آتش سوزی بیشتر بوده است. علاوه بر این، تنوع و غنای بانک بذر خاک در عمق اول نسبت به عمق دوم، در هر دو منطقه بیشتر بوده است.

هدف از مطالعه ی حاضر بررسی برخی از ویژگی های رویشگاهی و کیفیت علوفه گیاه حنظل در رویشگاه ها و مراحل مختلف رشد در مراتع استان سیستان و بلوچستان می باشد. جهت بررسی تغییرات حیاتی گیاه در دو رویشگاه زابل و سراوان، مشاهدات مراحل مختلف فنولوژی در دوره ی فعالیت گیاه با بازدیدهای مرتب از نقاط مشخص صورت گرفت. ویژگی های پوشش گیاهی، در پلات های چهار متر مربعی در امتداد چهار ترانسکت 200 متری بررسی شد. در دو رویشگاه، نمونه برداری خاک از عمق 30-0 سانتی متری پای ریشه گیاه و منطقه ی عاری از گیاه جهت بررسی ویژگی های فیزیکوشیمیایی خاک برداشت شد. شاخص های کیفیت علوفه در سه مرحله ی رشد رویشی، گلدهی و بذردهی به صورت تصادفی با 4 تکرار اندازه گیری شد. نتایج دوره ی رویشی گیاه حنظل نشان داد، ظهور اولین برگ در اوایل فروردین ماه و پایان دوره ی رویش شهریور ماه می باشد. میانگین درصد تاج پوشش و تراکم در دو منطقه دارای تفاوت معنی دار هستند (01/0p<). عمق ریشه دوانی این گیاه در رویشگاه زابل و سراوان به ترتیب 207 و 123 سانتی متر بود. نتایج نشان داد میزان هدایت الکتریکی و کربن و ماده ی آلی در پای بوته ی مورد بررسی به شکل معنی داری از منطقه ی شاهد بیشتر است. نتایج تجزیه و تحلیل خاک زیر گونه ی دو رویشگاه نشان داد درصد شن، سیلت، اسیدیته، آهک و کربن آلی در سطح 5 درصد (05/0p<) و ماده ی آلی در سطح 1 درصد معنی دار می باشد (01/0p<). همچنین میانگین ها نشان داد درصد شن، اسیدیته، کربن آلی و ماده ی آلی در رویشگاه زابل بیشتر از سراوان بوده و میزان سیلت و آهک در خاک پای گیاه در رویشگاه سراوان بیشتر می باشد. نتایج شاخص های کیفیت علوفه نشان داد، عامل رویشگاه تنها بر درصد پروتئین خام اثر معنی داری داشت (05/0p<). اما مراحل فنولوژی بر کلیه ی شاخص های مورد بررسی اثر معنی داری دارد (01/0p<). با ازدیاد سن درصد پروتئین خام، هضم پذیری و انرژی متابولیسمی گیاه کاهش و درصد الیاف نامحلول در شوینده ی اسیدی افزایش می یابد. با توجه به عمق ریشه دوانی و هم زمانی رویش این گیاه با بادهای 120 روزه ی سیستان، می توان با کشت حنظل در مناطق برداشت رسوبات بادی از پدیده های مخرب زیست-محیطی جلوگیری به عمل آورد.

آگاهی از میزان رواناب و رسوب تولید شده از اراضی گوناگون گام مهمی در مدیریت کاربری اراضی است. از آنجایی که اندازه گیری این مقادیر همیشه امکان پذیر نیست، شبیه سازی رواناب و رسوب، راهی جهت نیل به مدیریت جامع حوزه ی آبخیز خواهد بود. در این مطالعه، برای شبیه سازی رواناب و رسوب کاربری های مختلف زمین شامل مرتع، زارعت، باغ و اراضی شهری در حوزه ی آبخیز بهشت آباد که بخش مهمی از حوزه ی آبخیز کارون شمالی می باشد، مدل SWAT مورد استفاده قرار گرفت. بدین منظور، از داده های دبی و رسوب روزانه ایستگاه های آب سنجی واقع در حوزه ی مطالعاتی استفاده شد و پس از تحلیل حساسیت و واسنجی مدل، تحلیل عدم قطعیت مدل با استفاده از الگوریتم SUFI-2 صورت گرفت. بر اساس نتایج حاصله از ارزیابی کارایی مدل SWAT، مقادیر معیارهای آماری NS و R² برای رواناب در مرحله ی واسنجی به ترتیب 69/0 و71/0 و در مرحله ی اعتبارسنجی 64/0 و 66/0 و برای رسوب در مرحله واسنجی به ترتیب 72/0 و 73/0 و در مرحله ی اعتبار سنجی 66/0و 71/0 به دست آمد که توانایی مدل در برآورد صحیح دبی جریان، رواناب و رسوب در حوزه ی آبخیز بهشت آباد را تأیید می نماید. همچنین نتایج نشان داد که اراضی کشت دیم با رواناب سطحی متوسط 190 میلیمتر و رسوب متوسط 5/24 تن بر هکتار در سال و باغات با میانگین 80 میلیمتر رواناب سطحی و متوسط تولید رسوب 63/1 تن بر هکتار در سال به ترتیب بیشترین و کمترین مقادیر متوسط سالیانه ی تولید رواناب و رسوب را دارند.

در آبخوان های آبرفتی دنیا مخلوط شدگی آب های شور و شیرین، فعالیت های کشاورزی، پساب های صنعتی و شیرابه های زباله های شهری و روستایی مهم ترین منابع تهدید کننده ی آب های زیرزمینی هستند. در این تحقیق 46 نمونه ی آب از چاه های دشت اراک برداشت و متغیرهای فیزیکی و شیمیایی آن ها تعیین و مورد تحلیل آماری چند متغیره قرار گرفت. تحلیل عاملی بر روی متغیرهای فیزیکی، شیمیایی آب های زیرزمینی آبخوان اراک نقش مهمی در تفکیک انواع آلاینده ها در منطقه داشته است. تحلیل عاملی مرحله ای، پنج عامل را در متغیرهای هیدروشیمیایی آبخوان اراک مشخص نمود. در عامل اول متغیرهای EC، TDS، Cl، SO4، Ca، Mg و Na منشأ طبیعی داشته که مخلوط شدگی آب شور حاصل از پلایای میقان و آب شیرین آبخوان مسبب آن است. در عامل دوم HCO3 منشأ طبیعی و ناشی از انحلال سنگ آهک های ارتفاعات جنوب اراک و HNO3منشأ انسانی و حاصل نفوذ چاه های جذبی شهری و فعالیت های کشاورزی است. منشأ عناصر در عامل سه و چهار یعنی Zn، Cu، Fe و Mn انسانی و ناشی از فعالیت های صنعتی و دفن زباله شهری و عامل پنجم یعنی F نیز ناشی از فعالیت های کشاورزی یعنی مصرف کودهای فسفاته است. این مطالعه هم چنین نشان داد که تحلیل عاملی مرحله ای روشی مناسب برای تفکیک منشأ آلاینده ها است. بنابراین، بایستی اقدامات لازم در خصوص کنترل آلودگی های انسانی از منابعی چون فاضلاب شهری اراک، پساب کشاورزی و صنعتی توسط سازمان ها و شرکت های مربوطه صورت گیرد.

با توجه به اینکه پایش و ارزیابی تغییرات بدنه ی سدهای خاکی با استفاده از روش های نقشه برداری زمینی وقت گیر و پرهزینه است، لذا با بررسی های به عمل آمده در مشکلات مشابه در سطح دنیا روش تداخل سنجی راداری به عنوان یک روش نوین جهت بررسی جابجایی بدنه ی سد معرفی شده است. بدین منظور در این تحقیق با هدف بررسی تغییرات بدنه ی سد طالقان از 68 تصویر Sentinel1-Aدر بازه ی زمانی 2018-2014 از نرم افزارGMTSAR استفاده شد. همچنین تکنیک تداخل سنجی راداری به کمک روش طول باز کوتاه[1] برای به دست آوردن سری زمانی به کار گرفته شد. نتایج سری زمانی نشان داد که حداکثر میزان نشست سد mm/y3 در راستای دید سنجنده می باشد. به منظور توجیه تغییرات بدنه ی سد طالقان تحقیقاتی بر روی ریپ رپ[2] بدنه ی سد انجام شد. این نتایج متأثر از فرسایش و هوازدگی می باشد که به دلیل ضریب نفوذ نامطلوب و مقاومت نامناسب در سنگ هایی که دارای ساختار آذرین بیرونی و ریولیتیکی می باشد، منجر شد تا این مصالح تحت اثرات جوی و دمای منطقه دچار وارفتگی و ریزش شوند که نتایج آن به صورت جابجایی در سطح پایین دست بروز نموده است. بررسی های به عمل آمده بیانگر توانایی روش تداخل سنجی راداری در پایش سدهای خاکی و سازه های با اهمیت می باشد که اطلاعات آن نقش به سزایی در تحلیل رفتار سدها و تکمیل اندازه گیری های ابزار دقیق خواهد داشت.

آشکارسازی تغییرات سطح دریاچه ها و تالاب ها و اراضی اطراف آن ها طی دوره های زمانی معین یکی از راهکارهای دست یابی به مدیریت پایدار دریاچه ها و تالاب ها است. در این پژوهش جهت پایش تغییرات سطح و کاربری اراضی اطراف دریاچه ی مهارلو از تصاویر ماهواره ای لندست سال های 1381 و 1394 با اعمال تصحیحات هندسی و اتمسفری بر روی آن ها، استفاده شده است. برای تهیه ی تغییرات کاربری اراضی و نقشه ی شدت تغییرات از تکنیک تفاضل ساده ی تصاویر و تجزیه و تحلیل مؤلفه های اصلی (PCA) و منطق فازی (FUUZY LOGIC) استفاده شده است. نتایج حاصل از تغییرات سطح و کاربری اطراف دریاچه ی مهارلو نشان می دهند که طی سال های 1381 تا 1394 سطح آب دریاچه 87 درصد کاهش داشته است. با کاهش سطح آب دریاچه، میزان اراضی خاک بدون پوشش و شوره زار به ترتیب به میران 46 درصد و 85 درصد افزایش یافته است. نتایج حاصل از شدت تغییرات نشان می دهد که 82 درصد تغییرات، داری شدتی بین 100-50 درصد بوده است. بیشترین شدت تغییر با کاهش 22 درصدی مساحت آن مربوط به گستره ی آبی دریاچه ی مهارلو است. کاهش سطح آب دریاچه ی مهارلو دارای پیامد های متفاوتی است که نیازمند مدیریت و برنامه ریزی های صحیح برای جلوگیری از تخریب اکوسیستم آن ها و خطرات ناشی از کاهش سطح آب در سال های اخیر است.

نوسان و تغییر سالیانه ی بارندگی همواره پوشش گیاهی را تحت تأثیر قرار می دهد. هدف از این تحقیق، بررسی تأثیر بارش بر تغییرات پوشش-گیاهی در کویر میقان واقع در شهر اراک و مدل سازی آن می باشد. بدین منظور از تصاویر ماهواره ای سنجنده یMODIS استفاده شد. شاخص های NDVI، DVI، RVI و EVI جهت پایش تغییرات پوشش گیاهی و بررسی رابطه ی (خطی و غیرخطی) آن با داده های بارش منطقه به طور هم زمان (اردیبهشت ماه)، یک ماه تأخیر (فروردین ماه) و دو ماه تأخیر (اسفند ماه) در طول دوره ی آماری 2017-2000 استخراج شد. تحلیل روند تغییرات بارندگی با استفاده از آزمون ناپارامتری من-کندال انجام شد. طی این آزمون مقادیر بارش حداقل طی دوره ی 18 ساله روند افزایشی داشت و در بین شاخص های پوشش گیاهی، شاخص NDVI حداکثر و میانگین روند افزایشی را نشان دادند. نتایج نشان داد که ارتباط غیرخطی از نوع درجه ی سوم بین بارش و پوشش گیاهی قوی تر از روابط خطی، درجه ی دوم، توانی، لگاریتمی و نمایی بود. طی بررسی در گام هم زمان، حداکثر همبستگی برابر با 62/0 بین شاخص DVI و بارش به دست آمد. در بررسی با یک گام تأخیر، حداکثر همبستگی برابر با 44/0 بین شاخص NDVI و بارش وجود داشت. بررسی با دو گام تأخیر نشان داد که حداکثر همبستگی برابر با 52/0 بین شاخص RVI و بارش است. مدل سازی پوشش گیاهی با استفاده از بارندگی هم زمان و تا دو ماه تأخیر، نشان داد که شاخص های DVI، RVI و EVIدرگام هم زمان بهترین رابطه ی رگرسیونی را ارائه می دهند، در حالی که برای شاخص NDVI بهترین رابطه ی رگرسیونی با بارش دو ماه قبل بود.

در توسعه منابع آبی موجود، عوامل متعددی تأثیرگذار می باشد که از جمله این عوامل می توان به نقش عوامل ساختاری نظیر گسل ها، درز و شکاف ها و عوامل ژئومورفولوژیک همچون زبری توپوگرافیکی منطقه اشاره کرد. این پژوهش به بررسی تأثیر این عوامل در وضعیت منابع آب کارستی و در نهایت رخداد چشمه ها در منطقه البرز میانی می پردازد. عوامل مذکور در قالب لایه های اطلاعاتی مؤثر بر ذخیره آب زیرزمینی در سامانه های سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش ازدور تهیه، سپس لایه های مذکور با لایه چشمه ها مورد تلاقی قرار رفت و از نظر آماری (همبستگی چند متغیره و تحلیل عاملی) مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته و ارتباط آن ها با یکدیگر مشخص شد. نتایج بیانگر ارتباط نزدیک بین فراوانی چشمه ها و مقدار آبدهی سالانة آنها با شاخص های ژئومرفومتری انحنای دامنه و شاخص موقعیت توپوگرافیک است. با توجه به نتایج به دست آمده از همبستگی پیرسون، متغیرهای ارتفاع، تراکم خطواره و تراکم زهکشی در سطح 99% معنی دار می باشند. بر همین اساس آبدهی چشمه ها با تراکم زهکشی رابطه مستقیم و با ارتفاع و تراکم خطواره رابطة عکس دارد. همچنین با توجه به انجام تحلیل عاملی 17 متغیر مؤثر بر بروز و دبی چشمه ها، شش عامل دارای مقدار ویژه بزرگ تر از 1 هستند و در تحلیل باقی مانند. این شش عامل می توانند تقریباً 73. 5 درصد از تغییرپذیری (واریانس) متغیرها را توضیح دهند. این روابط نشانگر نقش بارز عوامل مذکور در استعدادیابی منابع آبی در مناطق کارستی می باشد.

در مدیریت مشارکتی مناطق خشک، تحلیل روابط اجتماعی بین کشاورزان ضروری می باشد. هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی و تحلیل شبکه ی اجتماعی کشاورزان در پیوندهای اعتماد و مشارکت در فعالیت های آبیاری، بازاریابی و کشت در سه روستای آریان، حارث آباد و رباط سرپوش واقع در منطقة سبزوار است. بدین منظور، ابتدا با استفاده از روش های مطالعات کیفی رویکرد پیمایشی، روش مشاهده ی مستقیم و مصاحبه، جامعه ی هدف شناسایی گردید. سپس بر اساس روش کمی تحلیل شبکه، چهار شاخص مهم تراکم، دوسویگی، انتقال پذیری و میانگین فاصلهه ی ژئودزیک در پیوندهای اعتماد و مشارکت در فعالیت های کشاورزی در شبکه ی کشاورزان ارزیابی گردید. براساس نتایج میزان تراکم در چهار پیوند مورد بررسی، در روستای آریان بیش از سایر روستاها بوده که نشان دهنده ی انسجام اجتماعی بیشتر در این روستا می باشد. همچنین نتایج میزان شاخص دوسویگی و انتقال پذیری در پیوندهای مورد بررسی نشان دهنده ی تعادل، توازن و پایداری بیشتر شبکه در روستای آریان نسبت به سایر روستاها بوده، در نتیجه سرمایه ی اجتماعی در این روستا بیشتر است. نتایج میانگین فاصله ی ژئودزیک نیز بیانگر مطلوب ترین فاصله ی ژئودزیک در بین کشاورزان در روستای آریان می باشد. افزایش انسجام، یگانگی و اتحاد در این روستاها، موجب افزایش سرعت گردش و تبادل اطلاعات و همچنین افزایش سرمایه ی اجتماعی در آن ها خواهد گردید و هماهنگی و دسترسی افراد به یکدیگر با صرف هزینه و زمان کمتری موفق خواهد بود. بنابراین تقویت اعتماد و مشارکت اجتماعی جهت افزایش سرمایه ی اجتماعی و توانمندسازی جوامع محلی به عنوان یک ضرورت جهت مدیریت مشارکتی موفق در این مناطق الزامی است.