نامه هنرهای تجسمی و کاربردی
سال:1398 | دوره:12 | شماره:26 |تعداد مقالات:6

مسئله این پژوهش، کیفیت تاثیر عواملی چون پرده های درویشی، نقاشی پشت شیشه، نقاشی قهوه خانه ای، دیوارنگاری مذهبی بقاع متبرک و نسخه های چاپ سنگی بر پیدایش نقاشی های سقاتالار در مازندران در دوره قاجار است که با اشاره هایی گذرا خاستگاه و ریشه این نقوش معرفی شده اند. نظریه های پیتر چلکوفسکی در باب نقاشی های روایی در ایران در این مسیر راهگشا خواهد بود. در بستر سقاتالار، با بازنمایی مضامینی نامتجانس در دو گروه عمده مذهبی و غیرمذهبی مواجه هستیم؛ از آنجا که در بدایت امر، خاطره ای از ترکیبی مشابه در این خاستگاه-های احتمالی در ذهن نداریم، این امتزاج بسیار غریب و منحصر به فرد می نماید که ضرورت بررسی جامع تر در این انواع هنری، پیشینه آنها، نخستین نمونه ها، مضامین و ارتباط آنها با سقاتالارها را برجسته می سازد. فرضیه پژوهش، احتمال بازنمایی عینی تصاویر نسخه های چاپ-سنگی در سقاتالارهاست. نگارنده با رویکردی تاریخی، هفده سقاتالار تاریخ دار را در کنار خاستگاه های مزبور، از منظر تاریخ، عاملان و مضامین بررسی می کند. نتیجه مشخص پژوهش، بیانگر شباهت بسیاری از تصاویر چاپ سنگی و حضور اغلب مضامین سقاتالار در این نسخه هاست که غیاب عنصر رنگ، تنها وجه ممیزه این دو نوع است. هم چنین، داده های تاریخی دال بر ارتباط عاملان این بناها با پایتخت و دربار قاجار، در صحت برخی پیش فرض ها تردید ایجاد می کند.

در انتساب دادن مطلب یا شیوه ای از خوشنویسی، به اصطلاحها و واژگانی روبرو هستیم که فهم آن جز برای هنرمند و متخصصین این موضوع، روشن نمیگردد. یکی از این واژگان خوشنویسی، نسخ ایرانی است که تمایزش با دیگر گونه های نوشتاری در خط نسخ کمتر پرداخته شده است. در واقع ذات و شاکله اصلی شکلی خط نسخ به شیوه های ایرانی و عثمانی و غیره یکسان بوده، اما با دگرگونی بیان شکلی، به نام شیوه آن محل نامیده می شود. تمایز میان دو لهجه از خط نسخ در نگاه نخست، پنهان می نماید، ولی پس از کمی ژرف نگری با کشف تمایزهایی از جمله: تفاوت در زاویه حرکت کلمه ها و حروف، میزان انحنا و دور متفاوت در دو شیوه، تغیر شکل در برخی از تک حرفها، تمایز قوت و ضعف در اتصالها و غیره. مشخص می-گردد که دو شیوه نوشتاری با دو بیان جداگانه در تنظیم قواعد آن وجود داشته است. در این راستا مهم ترین پرسش این مقاله: تمایز و ویژگی های دو لهجه از نسخ ایرانی و نسخ ترکی از نظر بصری کدامند؟ در جهت رسیدن به نتیجه، این پژوهش به روش قیاسی و با تاکید بر مطالعه کمی، و استناددهی به تصویر و نمونه ها انجام یافته است.

یوکینوری یاناگی هنر مفهومی را با کاربرد نشانه های هویتی-فرهنگی ملت های مختلف ارایه می دهد. او با خلق اثر کشتزار مورچگان پرچمی، استعاره ای از بیهودگی ملی گرایی آفرید. ترس و یا واقعیت تغییر هویت های فرهنگی در این اثر در گستره زندگی روزمره، فرایند شبیه سازی وسیعی را به نمایش می گذارد. به نظر ژان بودریار از پایه گذاران تیوری پست مدرن فرانسه، ما وارد عصر شبیه ها (وانموده ها) شده ایم. شبیه ها نشانه هایی هستند که به منزله رونوشت یا الگوی اشیاء یا رویدادهای واقعی عمل می کنند. در دوران پست مدرن شبیه سازی ها دیگر رونوشت یا کپی واقعیت نیستند، بلکه آن ها همزمان ایده واقعیتی را که مدعی بازنمایی آن هستند، به وجود می آورند. ازاین رو، پژوهش حاضر باهدف مطالعه شبیه سازی فرهنگی در اثر یوکینوری یاناگی با در نظر گرفتن آرای ژان بودریار، این سوال را مطرح می کند که چگونه شبیه سازی فرهنگی در اثر این هنرمند بازنمود پیدا می کند. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به مطالعه اثر کشتزار مورچگان پرچمی می پردازد. نتایج نشان می دهد که یاناگی، متناسب با پویایی جامعه بشری به لحاظ ماهیت و نحوه اجرا، با استفاده از طرح پرچم های مختلف و مورچه های زنده، نوع متفاوتی از ارتباطات بین کشورها را که منجر به شبیه سازی می شود به شیوه تمثیلی بیان کرده است.

واژه «دیزاین» و معادل فارسی آن «طراحی» کاربردهای گسترده ای در رشته های هنر و معماری و آموزش عالی آنها دارند. تطور معنایی واژه دیزاین جهت هماهنگی با رویکردها، جنبش ها و فن آوری جدید ابهام در دستیابی به معنایی جامع و واحد از این واژه را سبب شده است و لذا به ویژه زمانی که به امر آموزش مربوط می شود، اخلال در تدوین، درک و آموزش مبانی که با آن مرتبط هستند و یا در فرایند آن دخیل می باشند را موجب می شود. هدف از مقاله حاضر، شناخت شناسی (اپیستمولوژی) واژه دیزاین و معادل فارسی آن یعنی واژه طراحی، با اتخاذ روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و با رویکردی پدیدارشناسانه و با کمک ابزارهای واژه شناسی علمی (ترمینولوژی) و ریشه شناسی لغات (اتیمولوژی) است. دانستن ریشه یک کلمه و به ویژه معنای اصلی آن در بدو پیدایش و شناخت تطور شکلی و معنایی آن در خلال زمان، می تواند کلیدی برای درک و فهم کاربرد امروزین آن باشد. لذا این پژوهش به دنبال تبیین سیر تطور واژه دیزاین و معادل فارسی آن یعنی طراحی از لحاظ زبانی، فلسفی، تاریخی و فن آوری به منظور آشکار ساختن ارتباطات پنهان و بطیی آن ها با یکدیگر، به منظور دستیابی به درک شفاف تری از موضوع و مفاهیم مترتب بر آن در عصر حاضر است.

مقاله حاضر پژوهشی کیفی و مطالعه ای موردی است که باهدف آشنایی با عوامل تاثیرگذار بر تغییر رمزگان فرهنگی در دوره قاجار و شناسایی تحولات در زمینه لباس زنان این عصر به مثابه یکی از مظاهر فرهنگی ایران عهد قاجار انجام گرفته است و با استفاده از نظریه تغییر فرهنگی روبرت وسنو، در پی پاسخ به این پرسش است که در دوره قاجار از عهد ناصرالدین شاه به بعد چه تحولاتی در لباس زنان قاجار ایجاد شد؟ و چه عواملی این تغییرات را تعیین نمودند؟ نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد، دو رویداد تاریخی؛ حکومت ناصرالدین شاه و انقلاب مشروطه به مثابه نقاط عطفی درتاریخ قاجار، رمزگان فرهنگی، از جمله لباس زنان قاجار را دستخوش تغییرات اساسی ساختند. بنابراین می توان گفت، حرکت بسوی نوگرایی، ملی گرایی با دو گرایش باستان گرایی و غرب گرایی را به چالشی مهم برای جامعه آن وقت بدل ساخت که در نهایت به هژمونی ملی گرایی غربگرا و رواج کامل لباس اروپاییان در میان زنان قاجار در دوران احمد شاه انجامید. نخست ناصرالدین شاه که خود از حامیان اصلی مدرنیته بود و پس از آن انقلاب مشروطه به زنان مجالی داد که با مقایسه خود با زنان غربی نیازهایشان را مطرح کنند و پوشش و حجاب زنان نیز از این قاعده مستثنی نبود.

شاهنامه فردوسی، نمونه برجسته ادبیات پهلوانی و پربسامدترین متن در بین کتابهای مصور ایران است. قدرت و روابط تولید آن در داستانهای این رزمنامه و به ویژه در روایت زایش و مرگ پهلوانانی همچون رستم به شیوه های گوناگون نمود پیدا کرده است. مفهوم قدرت که در قرن بیستم و به خصوص از پی اندیشه های میشل فوکو، به شکل متفاوتی صورت بندی شد، موضوعی است که نه تنها در شاهنامه، بلکه در نگارگری ایرانی هم حضوری چشمگیر دارد. ازاین رو پژوهش حاضر بر این تاش است تا مناسبات بصری سوگ نگاره »شستشوی و عطرآگین کردن پیکر رستم« مکتب شیراز، سبک اینجو را با رجوع به نظریات فوکو پیرامون روابط تولید قدرت تحلیل و بررسی نماید. برای انجام این پژوهش توصیفی-تحلیلی، داده ها به روش کتابخانه ای جمع آوری شدند. نتایج نشان میدهد سوگ نگاره موردنظر، به مثابه ابژه و موضوع معرفتی است که نظیر بسیاری دیگر از سوگنگاره های حماسی ایران، مرگ را کنشی نمادین میداند و قصد دارد وجه حماسی متن را در برابر وجوه دیگر مثا وجه تغزلی تقویت کند. عناصر تصویری که کمابیش مطابق الگوی ثابتی بر این نگاره نقش بسته اند، از گسسته ای روایی، معنایی و شکلی خبر میدهند؛ اینچنین تصویر از بازنمایی صرف متن فراتر رفته و واقعیات جامعه، همچون قدرت و نحوه عمل و توزیع آن در اجتماع را به نیت پندآموزی در ابعاد آرمانی نشان میدهد.