بوم شناسی جنگل های ایران
سال:1400 | دوره:9 | شماره:17 |تعداد مقالات:22

این تحقیق با هدف شناسایی قارچ های چوب زی و ارتباط آن ها با میزبان خود در زاگرس میانی انجام گرفت. برای انجام این تحقیق ابتدا موقعیت درختان مبتلا با دستگاه GPSثبت شد، سپس، عوامل فیزیوگرافی (ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت جغرافیایی)، فراوانی قارچ، جهت استقرار قارچ روی تنه، قطر برابر سینه درخت، پراکنش روی درختان سرپا یا افتاده، دانه زاد یا جست زاد بودن پایه و وضعیت خشکیدگی تاج درختان میزبان در امتداد رودخانه سراب ناوه کش برداشت شد. شناسایی قارچ چوب زی با استفاده از مطالعات و کلیدهای معتبر شناسایی صورت گرفت. نتایج حاکی از فراوانی دو گونه قارچ Trametes trogii و Trametes versicolor روی پایه های درخت بید سفید بود. همچنین، بررسی های قارچ trogii. T روی پایه های بید نشان داد که بیشترین فراوانی قارچ در طبقه قطری 40-20 سانتی متری، درختان سرپا، طبقه پوسیدگی چهارم و در خشکیدگی یک سوم تاج مشاهده شد. بیشترین درصد فراوانی قارچ T. trogiiروی تنه درختان، در طبقه ارتفاعی زیر نیم متر بود. بررسی ارتباط پوسیدگی با برخی از عوامل رویشگاهی از رگرسیون لجستیک ترتیبی استفاده شد و مشخص شد متغیر خشکیدگی تاج بر روی طبقه پوسیدگی درختان اثر معنی دار (0/01

پژوهش حاضر به منظور بررسی تغییرپذیری مکانی خصوصیات شیمیایی خاک در جنگل بندپی شرقی انجام شد. برای این منظور، پس از جنگل گردشی در منطقه افرا بن، عرصه ای با حضور متمرکز دام مشخص شد. جهت بررسی متغیرهای شیمیایی، شبکه ای به ابعاد 50 ×50 متر به صورت تصادفی-سیستماتیک در منطقه مورد مطالعه از منطقه دامسرا به سمت جنگل پیاده شد و سپس در مراکز شبکه نمونه برداری، 73 نمونه خاک از عمق ده سانتی متری برداشت و جهت اندازه گیری متغیرهای واکنش خاک، کربن آلی، آهک، نیتروژن، فسفر و پتاسیم به آزمایشگاه منتقل شدند. شش متغیر شیمیایی خاک مورد بررسی قرار گرفت و نقشه برآورد کریجینگ آن ها، با استفاده از نرم افزار GS+ نسخه 9 ترسیم شد. نتایج نشان داد که تنها تغییرات واکنش خاک و نیتروژن در جهات مختلف همسان است و می توان از شبکه مربعی برای مطالعه آن ها استفاده نمود. آنالیز واریوگرافی ثابت نمود که متغیر واکنش خاک و نیتروژن دارای ساختار مکانی می باشند که با توجه به نسبت سقف به اثر قطعه ای به ترتیب 0/90 و 0/83، ساختار قوی به دست آمد. مقدار این دو متغیر در جهت های شرقی (منطقه دام سرا) دارای کمترین مقدار می باشند. دقت تخمین های انجام شده، میانگین مطلق خطا و مجذور مربعات میانگین خطا برای دو متغیر واکنش خاک و نیتروژن به ترتیب، 0/163، 0/560 و 0/195، 0/221 به دست آمد که نتایج حاکی از دقت بالای مقادیر تخمین واکنش خاک و نیتروژن بود.

این تحقیق با هدف ارزیابی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی طرح ساماندهی خروج دام از جنگل در بخش مرکزی شهرستان رضوانشهر استان گیلان صورت گرفت. تحقیق کمی حاضر که در سال 1397 به انجام رسید، از نظر جمع آوری اطلاعات توصیفی-پیمایشی است. روش نمونه گیری مورد استفاده در تحقیق نیز، طبقه ای تصادفی ساده است. به منظور ارزیابی طرح از پرسشنامه ای محقق ساخته استفاده شد که روایی آن با استفاده از گروه متخصصان و پایایی آن با ضریب تتا (0/87) تایید شد. دو گروه مورد مطالعه نیز با کمک آزمون t مستقل و آزمون U مورد مقایسه قرار گرفتند. اولویت بندی شرایط و اثرات اجرای طرح نیز با نظرخواهی از خبرگان محلی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد که از نظر ویژگی های فردی-حرفه ای، میزان درآمد، میزان تولید، ایجاد شغل دوم، اعتماد به مسوولان، احساس ناامیدی و اعتیاد تفاوت معنی داری بین دو گروه وجود ندارد. اما سایر شرایط اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دو گروه با یکدیگر تفاوت معنی داری را دارند. همچنین از دیدگاه شرکت کنندگان در طرح، دسترسی بیشتر به امکانات رفاهی بهداشتی، فراهم شدن شرایط مناسب آموزشی و ارتقای مشارکت مردمی اصلی ترین اثرات اجرای طرح هستند. با توجه به نتایج تحقیق، حمایت مالی، توسعه ی صنایع روستایی و مشاغل خانگی، ایجاد تشکل های حفاظت از جنگل، برگزاری جلسات دوره ای بین ذی نفعان طرح و انجام فعالیت های فرهنگی-اجتماعی مختلف پیشنهاد می شود.

مشخصه های قطر برابرسینه و ارتفاع درختان، از مهم ترین مولفه های مورد بررسی در آماربرداری جنگل هستند. اندازه گیری قطر درختان نسبت به ارتفاع درختان ساده تر و کم هزینه تر است، از این رو از معادلاتی برای پیش بینی ارتفاع از روی قطر درختان استفاده می شود. در پژوهش پیش رو قابلیت به کارگیری مدل های مختلف قطر-ارتفاع برای برآورد ارتفاع درختان راش (Fagus Oriantalis Lipsky) در توده ناهمسال و آمیخته جنگل فریم بخش جوجاده بررسی شد. در این مطالعه از روش نمونه برداری منظم تصادفی با ابعاد شبکه آماربرداری 200× 150متر و مساحت 10 آر استفاده و از داده های قطر و ارتفاع قطورترین و نزدیکترین درخت به مرکز قطعه نمونه، 690 پایه درخت راش از 345 قطعه نمونه دایره ای شکل انتخاب گردید. در این پژوهش 70 درصد از داده ها برای مدل سازی و 30 درصد برای ارزیابی مدل های برآوردی استفاده شد. با استفاده از 20 مدل رگرسیونی غیرخطی که شامل 11 مدل دو پارامتری و 9 مدل سه پارامتری است، ارتباط بین ارتفاع به عنوان متغیر وابسته و قطر به عنوان متغیر مستقل بررسی و تجزیه و تحلیل شد و به منظور ارزیابی مدل ها و انتخاب بهترین مدل با استفاده از معیارهای آماری مجذور میانگین مربعات خطا و اریبی اعتبار مدل های آماری ارزیابی شد. نتایج به دست آمده نشان داد که نتایج معیارهای ارزیابی مدل، تفاوت زیادی با هم نداشتند. مدل کورف، راتکوفسکی، نسلند و وایبول با مجذور میانگین مربعات خطای به ترتیب 4/17، 4/19، 4/21 و 4/23 و اریبی به ترتیب 0/17، 38/0-، 0/55-و 0/1-توانایی خوبی برای برآورد ارتفاع درختان راش با دقت مناسب دارند. با توجه به شرایط منطقه از این مدل ها می توان در برآورد ارتفاع درختان راش در جنگل پهن برگ و آمیخته شمال ایران استفاده نمود.

امروزه احیای جنگل های زاگرس به دلیل حضور انسان و فعالیت های تخریب گرایانه آن بیش از پیش احساس می شود. تحقق این امر مستلزم رعایت اصول علمی جنگل شناسی است. از فعالیت های احیایی اساسی در این جنگل ها می توان به کاشت بذر گونه های بومی در محدوده مناطق گسترش آنها اشاره کرد. در این راستا پژوهش پیش رو با هدف بررسی وضعیت جوانه زنی و سبز شدن بذور گونه های درختی بلوط ایرانی، بنه و کیکم کاشت شده در جنگل های دالاب ایلام در سال 1397 انجام شد. برای این منظور سه رویشگاه در دامنه شمالی و ارتفاع تقریبا یکسان 1380 تا 1410 متر از سطح دریا انتخاب شد. در هر رویشگاه سه درخت برای هر یک از گونه های بلوط، بنه و کیکم در نظر گرفته شد. در زیر هر درخت سه چاله در حد فاصل تنه تا انتهای تاج برای هر سمت تاج و در مجموع 12 چاله حفر شد. در چاله های حفر شده زیر درختان، بذر متناظر آن ها در زمستان 1396 کاشت گردید. نتایج حاصل از آماربرداری در بهار 1397 نشان داد که بذور گونه بلوط بیشترین میزان ظهور نهال (22%) را داشتند. بذور گونه بنه دومین رتبه را از نظر میزان ظهور نهال (18%) کسب کردند. بذور گونه افرا کیکم کمترین میزان ظهور نهال (0/3%) را داشته و تعداد نهال های سبز شده آنها انگشت شمار بود. بیشترین میزان ظهور نهال بلوط در سمت شمالی تاج درخت (32%) بود و در گونه بنه بیشترین میزان ظهور نهال در سمت های جنوبی (32%) و غربی (30%) تاج درخت بود. بیشترین میزان ظهور نهال بلوط (48%) و بنه (51%) در نزدیک ترین فاصله از تنه درخت یافت شد. با وجود کاشت بذور این سه گونه در شرایط یکسان از نظر توپوگرافی، موقعیت زیر تاج درخت و فاصله از تنه درخت، نتایج مشابهی به دست نیامد که می توان دلیل این امر را ناشی از خصوصیات بذور آنها مانند اندازه بذر و قوه نامیه دانست.

تخریب اراضی و ناهمگنی محیطی از عوامل موثر بر بوم سامانه های جنگلی سراسر دنیا و خصوصیات آنها است. با وجود نقش مهم بانک بذر خاک در احیای جوامع گیاهی تخریب یافته، مطالعات فلورستیک در بسیاری از بوم سامانه های خشکی تنها بر پوشش گیاهی روزمینی متمرکز بوده است. این تحقیق با هدف بررسی اثر تغییر کاربری اراضی از جنگل به زراعت و رهاسازی کوتاه مدت و بلند مدت از این اختلال بر پوشش گیاهی روزمینی و بانک بذر خاک در پارک جنگلی چغاسبز شهرستان ایلام می باشد. در مجموع 66 قطعه نمونه 1 متر × 1 متر به روش تصادفی سیستماتیک برای اندازه گیری پوشش گیاهی مستقر شد. برای تحلیل بانک بذر خاک، در اطراف هر قطعه نمونه یک نمونه خاک در سطح 20 سانتی متر × 20 سانتی متری با عمق 10 سانتی متر به صورت تصادفی برداشت شد. روش پیداش نهال (در گلخانه) و مقیاس فراوانی-پوشش براون بلانکه به ترتیب برای مطالعه بانک بذر خاک و پوشش استفاده شد. نتایج نشان داد که در هر سه منطقه مورد مطالعه تعداد گونه های موجود در بانک بذر خاک نسبت به پوشش روزمینی کاهش پیدا کرده است. تروفیت ها شکل زیستی غالب در سه منطقه مورد مطالعه در هر دو پوشش روزمینی و بانک بذر خاک بودند. بررسی پراکنش جغرافیایی نیز در همه مناطق نشان داد که عناصر ایران-تورانی و ایران-توران-مدیترانه ای در پوشش سطحی و بانک بذر غالب هستند. تراکم بانک بذر خاک در کاربری زراعت بلندمدت کاهش معنی داری داشت. در طول محور های تحلیل تطبیقی متعارف (DCA) بر اساس داده های بانک بذر و پوشش روزمینی دو ترکیب گیاهی مشخص در قالب دو گروه تفکیک شد. گروه اول شامل قطعات نمونه بانک بذر و پوشش روزمینی جنگل شاهد و منطقه رهاسازی بلندمدت و گروه دوم شامل قطعات نمونه بانک بذر و پوشش روزمینی رهاسازی کوتاه مدت از زراعت بودند. به نظر می رسد رهاسازی بلندمدت از زراعت با تکیه بر بانک بذر خاک می تواند در بازسازی و احیای پوشش گیاهی زیراشکوب و بازگشت به شرایط پیش از اختلال موثر باشد.

ساختار جنگل، که با چیدمان فیزیکی درختان و تاج پوشش آنها توصیف می شود، ویژگی اساسی بوم نظام های جنگلی است که ارزیابی آن می تواند به عنوان شاخص مدیریت بوم نظام در نظر گرفته شود. در مطالعه پیش رو، ساختار افقی و عمودی قسمتی از جنگل های زاگرس شمالی مورد مطالعه قرار گرفت. بدین منظور، جنگل های سامان عرفی روستای هواره خول در شهرستان بانه انتخاب و تعداد 60 قطعه نمونه مربع شکل به ابعاد 20 ×20 متر مربع به روش منظم-تصادفی در شبکه آماربرداری 300 ×200 متر در عرصه ای به مساحت 345 هکتار پیاده شد. در هر قطعه نمونه مشخصه های قطر برابر سینه تمامی درختان و جست های قطورتر از یک سانتی متر، ارتفاع درختان و جست ها، دو قطر بزرگ و کوچک تاج، طول تاج و مختصات مکانی درختان و جست گروه ها اندازه گیری شدند. جهت نمایش ساختار افقی و عمودی جنگل از نرم افزار SVS استفاده شد و شاخص های آماری توده با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. پراکنش درختان و جست گروه ها در طبقات ارتفاعی نشان داد که ساختار جنگل هواره خول دو تا سه آشکوبه بوده و درختان و جست گروه ها بیشترین فراوانی را در آشکوب میانی و کمترین فراوانی را در آشکوب فوقانی دارند. بیشترین پراکنش درختان و جست گروه ها در جنگل هواره خول در طبقه ارتفاعی 4-2 متر بوده و بیش از 84 درصد پایه ها ارتفاعی کمتر از 4 متر دارند. بیشتر درختان و جست گروه ها دارای قطر برابر سینه کمتر از 10 سانتی متر بودند که بیانگر جوان بودن جنگل هواره خول با دامنه پراکنش قطری کم، و فراوانی کم پایه های قطور و مسن در جنگل می باشد. ساختار افقی جنگل نمایانگر لکه های خالی زیاد و عدم پیوستگی تاج پوشش در قسمت های نزدیک روستا بوده که میزان این لکه های خالی به تدریج و با نزدیک شدن به مرز سامان عرفی کاهش می یابد. نمایش ساختار عمودی جنگل نیز نشان می دهد که در مناطق نزدیک تر به مرکز روستا درختان و جست گروه ها بیشتر در آشکوب های میانی و تحتانی قرار گرفته اند و هر چه به فاصله از مرکز روستا افزوده می شود، حضور درختان در آشکوب فوقانی نیز بیشتر می شود. در مجموع ترسیم ساختار جنگل نشان داد که با فاصله گرفتن از مرکز روستا، مشخصه های قطر برابر سینه، ارتفاع و مساحت تاج پوشش درختان و جست گروه ها افزایش می یابند.

نیاز بشر به منظور تامین غذا و انرژی منجر به تغییرات عمده در میزان دسترسی به نیتروژن فعال در بیوسفر شده است در این رابطه آزمایش های شبیه سازی ته نشست نیتروژن یکی از سریعترین روش ها به منظور بررسی عکس العمل گونه های گیاهی در برابر نیتروژن اضافی است. هدف این پژوهش تعیین تاثیر ته نشست نیتروژن بر مشخصه های خاک در توده دست کاشت و وارداتی کاج رادیاتا (Pinus radiata D. Don. ) بود. در این مطالعه تعداد سه تکرار و چهار تیمار به طور تصادفی در 12 قطعه نمونه 10×20 متر در نظر گرفته شد. تیمارهای شبیه سازی ته نشست نیتروژن شامل، صفر (شاهد)، (50، کم)، (100، متوسط) و (150، زیاد) کیلوگرم نیتروژن در هکتار در سال بود. نیتروژن به صورت محلول آمونیم-نیترات (NH4NO3) در هر قطعه نمونه به صورت دستی و ماهانه در طول یکسال اسپری شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که مشخصه های خاک در سطوح مختلف نیتروژن و فصول مختلف و اثر متقابل فصل و تیمار دارای اختلاف معنی داری (0/01>P value) بوده است. در این ارتباط و در پایان دوره شبیه سازی، کمترین میزان تغییرات pH خاک، مربوط به تیمار زیاد (0/11± 6/0) و بیشترین میزان آن در تیمار شاهد (8/3± 6/0) مشاهده شد. در ارتباط با میزان نیتروژن کل بیشترین میزان در سطوح زیاد (55/02± 0/0) اضافه کردن نیتروژن بود. اما در رابطه با پتاسیم و فسفر تیمار شاهد به ترتیب با (368± 3)، (1/6± 12) (میلی گرم بر کیلوگرم) دارای بیشترین و سطوح بالایاضافه کردن نیتروژن (2/8± 266) (0/7± 6/7) (میلی گرم بر کیلوگرم) دارای کمترین میزان پتاسیم و فسفر بود. در این مطالعه به دلیل افزایش میزان نیترات که با اضافه کردن نیترات آمونیوم در فرایند شبیه سازی نیتروژن حاصل می شود نیترات در خاک به حالت اشباع درآمده و در خاک متحرک شده و با اتصال به کاتیون های قلیایی آبشویی شده و کاهش pH خاک را به دنبال دارد.

یکی از مسایل مهم جنگل های زاگرس ایلام، خشکیدگی درختان بلوط است و هدف از این تحقیق تحلیل زمانی-فضایی ارتباط خشکیدگی درختان بلوط با خشک سالی های رخ داده است. به منظور شناسایی نقاط خشکیده بلوط، با استفاده از روش تعیین نمونه های تعلیمی در محیط سیستم های اطلاعات جغرافیایی و تصاویر ماهواره ای MODIS استفاده شد و نقشه پراکنش خشکیدگی درختان بلوط به صورت رستری تهیه شد. جهت تحلیل زمانی و مکانی خشک سالی در استان ایلام از شاخص NDVI حاصل از تصاویر ماهواره ای MODIS در دوره آماری سال های 2000 تا 2018 استفاده شد. برای تحلیل فضایی ارتباط خشکیدگی جنگل بلوط با خشک سالی ها، از مدل های توزیع الگوی فضایی مدل خودهمبستگی فضایی موران انتخاب شد. نتایج تلفیق پهنه بندی خشک سالی ها از شاخص NDVI با نقشه پراکنش خشکیدگی بلوط در دو سری زمانی سال های 2000 تا 2009 و 2010 تا 2018 در تحلیل شاخص موران نشان داد که خشکیدگی بلوط از الگوی خوشه ای برخوردار است و خشکیدگی درختان بلوط به صورت توده ای در حال گسترش است. همچنین بین روند خشک سالی در ابعاد مکانی و زمانی و روند خشکیدگی بلوط در سال های اخیر در مناطق مختلف ایلام رابطه معنی داری وجود دارد.

جنگل ها با بیشترین ذخیره کربن در دنیا پتانسیل زیادی در تعدیل اقلیم جهانی بر عهده دارند، به طوری که هر نوع تهدید در این بوم سازگان یا هر تغییر کاربری، منجر به تغییراتی در ترکیب پوشش گیاهی، کاهش تنوع و خدمات این بوم سازگان در مقیاس محلی و منطقه ای تا جهانی خواهد شد. هدف مطالعه حاضر بررسی روند تغییرات پارامترهای اقلیمی در یک بوم سازگان جنگلی نسبت به یک منطقه شهری بود. از این رو پارامترهای کمینه و بیشینه دما، بارش و تابش تحت مدل LARS-WG برای دو دوره گذشته و آینده در منطقه جنگلی در ایستگاه کلیبر واقع در جنگل ارسباران و منطقه شهری در ایستگاه تبریز مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تمامی پارامترهای اقلیمی مورد بررسی در دوره زمان گذشته بین منطقه جنگلی ارسباران و منطقه شهری تبریز دارای اختلاف معنی داری (0/05p≤ ) بودند، به طوری که دمای کمینه، دمای بیشینه و تابش در ایستگاه شهری تبریز با اختلاف معنی داری بیشتر از ایستگاه جنگلی ارسباران بود، اما میزان متوسط بارش در ایستگاه جنگل با اختلاف معنی داری بیشتر بود. هم چنین بررسی پارامترهای مورد مطالعه در دوره آینده نیز نشان داد که به جز دمای کمینه سایر پارامترها دارای اختلاف معنی داری خواهند بود. مقایسه وضعیت آینده اقلیم در جنگل ارسباران نیز نشان داد که دمای کمینه و تابش با تفاوت معنی داری نسبت به گذشته افزایش خواهند یافت، اما دمای بیشینه و بارش علی رغم کاهش، تفاوت معنی داری نخواهند داشت. به طور کلی مطالعه حاضر نشان داد که روند تغییرات اقلیمی در بوم سازگان جنگلی نسبت به محیط شهری مورد مطالعه از شدت کمتری برخوردار است و این امر به مفهوم اثرات تعدیل کنندگی بوم سازگان جنگلی بر پارامترهای اقلیمی است.

ناحیه رویشی ارسباران در شمال غرب کشور منبع ارزشمند تنوع زیستی و یکی از ذخیره گاه های زیست کره است که به دلیل تنوع ارتفاعی، تحت تاثیر اقلیم های مختلف بوده و از اهمیت ویژه ای برخوردار است. از آنجا که عامل ارتفاع از سطح دریا به عنوان یکی از ویژگی های محیطی موثر بر زیستگاه گونه های گیاهی مطرح است این مطالعه با هدف بررسی نقش بوم شناختی ارتفاع از سطح دریا بر خصوصیات کمی درختان بلوط سیاه (Q. macranthera Fisch. & C. A. Mey. ex Hohen. ) و تعیین بهترین دامنه ارتفاعی برای رویش طبیعی این گونه در جنگل های ارسباران انجام شد. سه توده با گونه غالب بلوط سیاه در سه طبقه ارتفاعی پایین (1400-1200 متر)، میانی (1600-1400 متر) و بالا (1800-1600 متر بالاتر از سطح دریا) انتخاب شدند. در هر طبقه ارتفاعی، سه قطعه نمونه به مساحت یک هکتار پیاده و مشخصات کمی تمام درختان شامل قطر برابر سینه، ارتفاع، قطر بزرگ و کوچک تاج اندازه گیری شدند. نرمال بودن داده ها با آزمون کولموگروف-اسمیرنوف تایید و مقایسه میانگین های مشخصه های مورد نظر با استفاده از آنالیز واریانس یک طرفه در سطح احتمال 0/05 و با استفاده از آزمون دانکن انجام شد. نتایج نشان داد که از نظر قطر برابر سینه، ارتفاع درختان و سطح مقطع بین سه دامنه ارتفاعی اختلاف معنی داری وجود داشت، اما از نظر تراکم پایه ها در هکتار تنها بین دامنه ارتفاعی اول و دوم اختلاف معنی دار بود و همچنین از نظر تاج پوشش اختلاف معنی داری بین سه طبقه ارتفاعی حاصل نشد. طبقه میانی از نظر ویژگی های کمی مورد بررسی وضعیت مطلوب تری داشت. به این ترتیب نتایج نهایی این تحقیق نشان داد که طبقه ارتفاعی میانی (1600-1400 متر) رویشگاه مناسب تری برای گونه بلوط سیاه در شرایط جنگل های ارسباران است و حفاظت بیشتر از توده ها در این دامنه ارتفاعی می تواند زمینه ساز ایجاد ذخیره گاه بذر برای تولید نهال های دانه زاد با کیفیت و جنگلکاری این گونه در منطقه باشد.

گونه شاه بلوط به عنوان یک گونه جنگلی بومی و ارزشمند در برخی از رویشگاه های جنگلی استان گیلان ظاهر می شود که به دلیل فقدان زادآوری طبیعی و وجود مشکلات اقتصادی-اجتماعی و همچنین بیماری های زنگ زدگی و سوختگی، مساحت توده های آن در حال کاهش است؛ لذا ازدیاد غیرجنسی آن از طریق روش های کشت بافت می تواند در حفاظت از این گونه موثر بوده و از انقراض آن جلوگیری نماید. مطالعه حاضر با هدف استفاده از روش ریزازدیادی جهت تولید گیاهچه کامل شاه بلوط و شناسایی بهترین ریزنمونه و تنظیم کننده رشد گیاهی انجام شد. بدین منظور ابتدا بذور از رویشگاه ویسرود جمع آوری، ضدعفونی و در آب جوش خیسانده شد و در محیط کشت B5 کشت و پس از سبز شدن از بذور جوانه زده ریزنمونه تهیه شد. ریزنمونه های برگ، ساقه و ریشه از گیاهچه های درون شیشه ای شاه بلوط تحت القاء سیتوکینین ها (TDZ و BA) با غلظت های 0/02، 0/2، 1 و 2 میلی گرم در لیتر و اکسین ها (IBA، NAA و IAA) با غلظت های 0/1، 0/2، 1 و 2 میلی گرم در لیتر در محیط کشت B5 قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بهترین واکنش از ریزنمونه ی برگ حاصل شده و TDZ (0/2 میلی گرم در لیتر) و IBA (2 میلی گرم در لیتر) به ترتیب بیشترین درصد تولید کالوس-شاخه (32/4 درصد) و ریشه زایی (80 درصد) را داشتند. زنده مانی گیاهچه های بدست آمده در محیط بیرون از آزمایشگاه 80 درصد بود. با توجه به اهمیت گونه شاه بلوط از نظر اقتصادی و زیست محیطی، نتایج این مطالعه می تواند در راستای کاربرد مدیریت احیایی جهت حفاظت، توسعه و جلوگیری از انقراض این گونه موثر واقع شود.

دانش بومی به مجموعه ای از داشتهها، مهارت ها، ارزش ها، باورها و روش های یک گروه اجتماعی گفته می شود که در زمینه های مختلف زندگی از طریق تجارب و تایید نسل های متمادی به ارث رسیده است. خیل عظیمی از روستاییان صدها سال است که در حاشیه جنگل های با ارزش هیرکانی در شمال ایران، زندگی می کنند. این تحقیق با هدف نقش دانش بومی در اشتغال و درآمد افراد محلی و حفاظت از عرصه های جنگلی، در منطقه واز شهرستان نور انجام شد. تحقیق به صورت پیمایشی و شیوه گرد آوری اطلاعات اسنادی-میدانی و ابزار گردآوری اطلاعات به شکل پرسش نامه و مصاحبه حضوری در منطقه بوده است. برای تعیین اعتبار (روایی) تحقیق از نظرات افراد متخصص و برای تعیین اعتماد آن از روش آلفای کرونباخ (به میزان 0/8) استفاده شد. جامعه آماری (شامل ساکنین منطقه، 800 نفر) و حجم نمونه (260 نفر) با فرمول کوکران و روش نمونه برداری تصادفی انجام شد. برای اثبات فرضیه ها از آمار استنباطی نظیر ضریب همبستگی اسپیرمن و آزمون کای مربع، رگرسیون خطی ساده و آزمون t مستقل تک نمونه ای استفاده شد. نتایج یافته ها نشان داد که همبستگی معنی داری بین "سطح تحصیلات، مدت حضور در منطقه، شغل، درآمد ماهیانه، نوع کسب درآمد" و آشنایی آنها از دانش بومی وجود داشت (0/05p≤ ). این، درحالی است که بین "جنس، سن، محل سکونت، زمان اشتغال و درآمد" با دانش بومی رابطه معنی داری مشاهده نشد. نتایج همچنین آشکار کرد که آشنایی با دانش بومی سبب ایجاد اشتغال و درآمد و بهبود حفاظت جنگل های با ارزش منطقه می شود.

محاسبه زی توده درختان، به ایجاد درکی روشن از پتانسیل تولید رویشگاه های جنگلی طبیعی و دست کاشت منجر می شود. اندازه گیری زی توده درختان، با روش قطع مستقیم و روش های برآوردی امکان پذیر است. مطالعه حاضر به منظور بررسی صحت معادلات آلومتریک در برآورد زی توده صنوبر کبوده (Populus alba L. ) در روستای کران استان چهارمحال و بختیاری به انجام رسید. به این منظور 30 اصله درخت در منطقه مورد مطالعه به صورت تصادفی انتخاب و مشخصات کمی آن ها از جمله قطر و ارتفاع درختان، اندازه گیری و ثبت شد. سپس زی توده درختان انتخاب شده با استفاده از روابط آلومتریک توانی و به کارگیری قطر برابر سینه محاسبه شد. سپس تمامی درختان منتخب، قطع، به اجزاء مختلف تقسیم، توزین و نمونه گیری شدند و با کسر درصد رطوبت محاسبه شده برای نمونه ها و تعمیم آن به کل هر بخش، زی توده اندام های مختلف درختان محاسبه و نتایج حاصل از روش قطع با زی توده برآورد شده از معادلات آلومتریک مقایسه شد. نتایج آزمون t زوجی نشان داد که بیشترین زی توده درختان به ترتیب به تنه، شاخه، سرشاخه و برگ درختان اختصاص دارد. همچنین نتایج مقایسه دو روش نشان داد که میزان محاسبه شده زی توده تنه (0/387: P)، شاخه (0/093: P) و برگ (0/082: P) درختان، بین دو روش اختلاف معنی داری ندارند. اما در مورد زی توده سرشاخه اختلاف دو روش معنی دار بود (0/007: P). نتایج این مطالعه نشان داد که معادلات آلومتریک توانی دقت بالایی (%90) در برآورد زی توده درختان صنوبر دارند و می توان در مطالعات مرتبط، از این روابط رگرسیونی به جای روش مخرب و هزینه بر قطع استفاده کرد.

گونه های درختی از مهم ترین عوامل تاثیرگذار بر ویژگی های خاک از طریق تولید لاشریزه بوده و نقش اساسی در چرخه کربن و آزاد سازی عناصر غذایی خاک دارند. پژوهش حاضر به بررسی تغییرات ترسیب کربن و برخی ویژگی های خاک در تیپ های جنگلی زاگرس میانی، جنگل های استان لرستان، در ارتباط با گونه های درختی غالب منطقه می پردازد. در مطالعه حاضر برخی از ویژگی های زیستی درختان در تیپ های جنگلی بلوط ایرانی، دارمازو و گلابی وحشی با استفاده از 24 قطعه نمونه 500 متر مربعی تصادفی (25×20 متر) اندازه گیری شد. همچنین خاک زیراشکوب تیپ های مورد مطالعه با استفاده از 48 نمونه ترکیبی از عمق های 10-0 و 30-10 سانتی متری برداشت شد. پس از اندازه گیری متغیرهای مورد مطالعه، مقایسه آماری میانگین متغیرهای جنگل شناسی، خاکی و ترسیب کربن در تیپ های جنگلی با استفاده از آنالیز واریانس یک طرفه انجام گرفت. نتایج نشان داد که تیپ های جنگلی مورد مطالعه بدون اختلاف معنی دار در مقادیر درصد تاج پوشش، دارای اختلاف معنی داری در پارامترهای ارتفاع تاج پوشش و تراکم بودند. تیپ های جنگلی ضمن اختلاف معنی دار در مقادیر ترسیب کربن، بافت، نیتروژن، کربن آلی، نسبت کربن به نیتروژن، پتاسیم، pH و رطوبت اشباع عمق اول، فاقد اختلاف در مقادیر آهک، هدایت الکتریکی، کلسیم، وزن مخصوص ظاهری و رطوبت اشباع عمق دوم بودند. بدین معنی که بیشترین میزان رس، سیلت و pH خاک در تیپ های جنگلی گلابی وحشی و بلوط دارمازو و بیشترین مقادیر ترسیب کربن، شن، پتاسیم، نیتروژن، کربن آلی و رطوبت اشباع عمق اول در خاک جنگلی بلوط ایرانی مشاهده شد. در این رابطه ارتفاع تاج پوشش مهمترین متغیری بود که با ترسیب کربن، نیتروژن، کربن آلی، پتاسیم، pH و رطوبت اشباع خاک همبستگی نشان داد. به طور کلی نتایج نشان می دهد که تغییرات ترسیب کربن و عناصر غذایی خاک در تیپ های جنگلی مورد مطالعه بیشتر تحت تاثیر نوع تیپ جنگلی و ارتفاع تاج پوشش قرار می گیرد. لذا پیشنهاد می شود در مطالعات سنجش از دور جهت برآورد ترسیب کربن خاک جنگل های زاگرس از داده های لیدار که قابلیت اندازه گیری ارتفاع تاج پوشش را دارند استفاده شود.

الگوی پراکنش مکانی یکی از خصوصیات مهم جوامع جنگلی است. درک فرآیندهای نهفته در الگوی مکانی جوامع درختی یک هدف مهم در بوم شناسی جنگل است. الگوی پراکنش مکانی گونه های مختلف جنگل بر فرآیندهای اکولوژیک اکوسیستم های جنگلی تاثیر می گذارد و در شناخت پویایی بوم سازگان جنگل اهمیت دارد. این پژوهش باهدف تعیین الگوی پراکنش مکانی گونه های درختی و درختچه ای بنه، کیکم، بادام کوهی، دافنه، زرشک، شیرخشت و کیش در رویشگاه جنگلی چهل تن دهبکری شهرستان بم در استان کرمان انجام شد. برای این منظور موقعیت مکانی و نوع گونه تمامی درختان و درختچه ها در یک قطعه 15 هکتاری ثبت شد. سپس الگوی پراکنش مکانی هر یک از گونه ها به تفکیک و نیز کل درختان و درختچه ها با سه روش نزدیک ترین همسایه، تابع k رایپلی و تابع O-ring تعیین شد. نتایج نشان داد الگوی پراکنش مکانی گونه های چوبی در این ناحیه کپه ای است، اگرچه شدت کپه ای بودن پراکنش گونه ها متفاوت بود. بر اساس نتایج نزدیک ترین همسایه، از بین گونه های مورد بررسی، الگوی پراکنش گونه زرشک تصادفی و الگوی پراکنش سایر گونه ها کپه ای بود. نتایج این پژوهش بیانگر توانمندی شاخص های بررسی شده در تعیین الگوی مکانی گونه های چوبی در منطقه مورد مطالعه است و می تواند اطلاعات مفیدی به منظور تشریح پایداری این اکوسیستم با ارزش و پایش اقدامات حفاظتی و احیایی ارایه دهد. با توجه به هدف و امکانات قابل دسترس، از هرکدام از شاخص ها می توان در مطالعات آینده استفاده کرد.

ناحیه رویشی هیرکانی (خزری) یکی از مهم ترین نواحی رویشی ایران محسوب شده که با توجه به قدمت آن، ارزش بوم سامانه ای بالایی دارد. از طرفی این بوم سامانه همه ساله درگیر آتش سوزی های متعدد شده و سطح قابل ملاحظه ای از پوشش گیاهی خود را از دست می دهد، لذا به کارگیری روش های علمی برای پیش بینی مکان های دارای پتانسیل خطر آتش سوزی در مدیریت حفاظتی جنگل های هیرکانی بسیار حایز اهمیت است. بسیاری از سیستم های دنیای واقعی از نظر تشخیص الگو مورد استفاده قرار می گیرند بنابراین استفاده صحیح از روش های یادگیری ماشین در کاربردهای عملی ضروری است. از طرفی استفاده از روش های مبتنی بر خوشه بندی با توجه به رویکرد آن در تشخیص الگو و کشف خروجی به عنوان یک روش موثر مورد تاکید است. هدف از انجام تحقیق حاضر بررسی توانایی و مقایسه عملکرد رویه های متفاوت خوشه بندی از دو الگوریتم مبتنی بر خوشه بندی Fuzzy C-Means و k-Medoids در مدل سازی آتش سوزی جنگل با تاکید بر قابلیت های عملکرد الگوریتم های موصوف است. با توجه به وجود آتش سوزی های دوره ای موجود از الگوریتم های مذکور به صورت ارتقاء سطح کدنویسی در نرم افزار متلب در راستای بهبود مطالعات در زمینه پیش بینی خطر حریق جنگل استفاده شد. معیارهای ورودی مدل در این مطالعه عبارتند از نقاط ثبت شده آتش سوزی، فاصله از مناطق کشاورزی، فاصله از جاده، فاصله از رودخانه، فشار هوا، بازتابش خورشید، شیب، جهت شیب، سرعت باد، درصد تراکم تاج پوشش و تیپ جنگل. نتایج به دست آمده از نقشه پیش بینی خطر آتش سوزی هر دو الگوریتم، نشان از توانایی بالای آن ها در پیش بینی مدل وقوع آتش سوزی دارد. همچنین بر اساس نتایج جدول ماتریس درهم آمیختگی مقایسه دو الگوریتم، الگوریتم FCM عملکرد بهتری نسبت به الگوریتم k-medoids در پیش بینی مکان های دارای پتانسیل خطر آتش سوزی از خود نشان داد. لذا استفاده از الگوریتم FCM به عنوان یکی از روش های موثر در خوشه بندی تفکیکی برای مطالعات آینده پیشنهاد می شود.

ذخیره کربن به وسیله جنگل های طبیعی، جنگل های دست کاشت، مراتع و خاک مناسب ترین راهکار کاهش کربن اتمسفری است. این پژوهش در سال 1397 با هدف ارزیابی تاثیر پخش سیلاب بر میزان زی توده و ذخیره کربن در اندام های مختلف درختان در جنگل های دست کاشت اوکالیپتوس (Eucalyptus camaldulensis) و آکاسیا (Acacia salicina) در ایستگاه کوثر واقع در دشت گربایگان فسا انجام شد. پس از کف برکردن درختان، اقدام به جداسازی تنه، شاخه ها و برگ ها شد. علاوه بر این، میزان لاشبرگ تولید شده در سایه انداز درختان مورد بررسی نیز جمع آوری و توزین شد. پس از آن، نمونه های خشک شده به وسیله آسیاب برقی پودر شدند و میزان کربن آلی موجود در نمونه ها شامل تنه، شاخه، برگ و لاشبرگ، به روش خاکستر کردن در کوره الکتریکی اندازه گیری شد. داده های به دست آمده در قالب طرح آماری بلوک های کامل تصادفی تجزیه و تحلیل شده و میانگین ها با آزمون توکی در سطح 5 درصد مقایسه شدند. نتایج نشان داد برگ ها کمترین میزان زی توده و ذخیره کربن و تنه بیش ترین میزان زی توده و ذخیره کربن را به خود اختصاص داده اند. علاوه بر این، مشخص شد در جنگل دست کاشت اوکالیپتوس (نوار اول)، بیش ترین کربن به میزان 187/56 تن در هکتار به صورت بافت های زنده گیاهی شامل تنه، شاخه و برگ و به شکل لاشبرگ ذخیره شده است. با توجه به این که هر تن کربن معادل با 3/67 تن گاز دی اکسید کربن است، می توان نتیجه گرفت که مقدار 688/34 تن گاز دی اکسید کربن موجود در هوا در اندام های مختلف گیاه و در لاشبرگ به صورت ماده آلی ذخیره شده است. در صورتی که در آکاسیا، میزان ذخیره کربن، 72/81 و معادل دی اکسید کربن ذخیره شده، 21/267 تن در هکتار بود. ارزش اقتصادی-زیست محیطی این مقدار کربن ذخیره شده، به ترتیب معادل 78/5 و 24/2 میلیارد ریال در هکتار محاسبه شد. با توجه به 32 سال پخش سیلاب در این عرصه ها، هر هکتار از عرصه جنگل اوکالیپتوس و آکاسیا به طور متوسط سالانه به ترتیب، 21/51 و 8/35 تن گاز دی اکسید کربن موجود در هوا را به صورت ماده آلی ذخیره کرده اند. از این نظر، جنگل دست کاشت اوکالیپتوس نقش بیش تری در کاهش آلودگی هوا ایفاء نموده است. ارزش زیست محیطی اکسیژن تولید شده در جنگل اوکالیپتوس و آکاسیا (به ترتیب 0/47 میلیارد ریال و 74/52 میلیون ریال) نیز به ارزش زیست محیطی کاهش دی اکسید کربن اضافه شده و جمع ارزش کارکرد اقتصادی آن ها به ترتیب معادل 6/25 و 2/32 میلیارد ریال می گردد. بنابراین، توسعه روش جنگل کاری با اوکالیپتوس در مناطق مستعد پخش سیلاب با شرایط مشابه، از منظر ذخیره کربن دارای توجیه اقتصادی بیش تری بوده و پیشنهاد می گردد.

آتش سوزی جنگل به عنوان یک تهدید مهم برای امنیت زندگی بشری، زیرساخت ها و محیط زیست شناخته می شود. یکی از مهم ترین مراحل در جهت کاهش خطرات آتش سوزی جنگل، تعیین مناطق با احتمال وقوع آتش سوزی در جنگل است. انتخاب روش های مناسب برای مدل سازی احتمال وقوع آتش سوزی جنگل بسیار مهم می باشد. با توجه به اهمیت موضوع در این مطالعه ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و نظرات کارشناسان مهم ترین متغیرهای موثر بر وقوع آتش سوزی در حوزه بابلرود در استان مازندران به عنوان منطقه مورد مطالعه تعیین شدند و سپس نتایج سه مدل دانگ، شبکه عصبی مصنوعی (ANN) و K نزدیک ترین همسایه ها (KNN) در تعیین نقشه احتمال وقوع آتش سوزی جنگل با هم مقایسه شد. نتایج نشان داد که مهم ترین متغیرهای موثر بر وقوع آتش سوزی متغیرهای دما، بارندگی و فاصله از مناطق مسکونی هستند. همچنین نتایج شبکه عصبی مصنوعی نسبت به دو مدل دیگر قابل اطمینان تر است. براساس نتایج حاصله حدود 35 درصد از سطح منطقه مورد مطالعه دارای پتانسیل وقوع آتش سوزی طبقه خیلی زیاد و زیاد است.

تاج پوشش یک مشخصه مهم ساختار جنگل برای بسیاری از برنامه های کاربردی در بوم شناسی، آب شناسی و مدیریت جنگل است. این مطالعه با هدف بررسی قابلیت داده های سنجنده OLI ماهواره Landsat 8 در مدل سازی و برآورد تاج پوشش جنگل در بخشی از جنگل های زاگرس انجام شد. ابتدا کیفیت تصاویر از نظر وجود خطاهای هندسی و رادیومتری بررسی شد. پردازش های مورد نیاز مانند شاخص های پوشش گیاهی، تجزیه مولفه های اصلی و تبدیل تسلدکپ روی تصاویر منطقه مورد مطالعه انجام شد. به منظور اندازه گیری زمینی تاج پوشش با استفاده از روش عکس برداری نیم کروی، تعداد 60 قطعه نمونه با ابعاد مربعی شکل 45×45 متر برداشت شد. ارزش های طیفی متناظر در محل قطعات نمونه زمینی با استفاده از نقشه پلی گونی قطعات نمونه تهیه شده از تصاویر استخراج شدند. برای مدل سازی تاج پوشش جنگل از روش آماری رگرسیون خطی چندمتغیره به روش گام به گام استفاده شد و دقت مدل حاصل با استفاده از اعتبارسنجی متقابل به روش k-fold ارزیابی شد. نتایج حاصل از رگرسیون خطی چندمتغیره بین تاج پوشش با باندهای اصلی و محاسباتی سنجنده نشان داد که مدل حاصل از شاخص پوشش گیاهی SR و باند 8 با ضریب تعیین 0/662 و درصد مجذور میانگین مربعات خطای 15/24 درصد بهترین مدل است. در مجموع، نتایج این پژوهش نشان داد که با استفاده از ماهواره Landsat 8 می توان تاج پوشش جنگل را با هزینه بسیار پایین در کمترین زمان برآورد کرد.

تشریح ساختار می تواند به عنوان یکی از مهم ترین ابزارها در مدیریت جنگل مورد استفاده قرار گیرد. مطالعه ویژگی های ساختاری گونه هایی از قبیل قره تاج (Anagyris foetida L. ) در جنگل های زاگرس از اولویت خاصی برخوردار بوده و حفاظت از آن الزامی است. تحقیق حاضر در تلاش است تا به بررسی ویژگی های ساختاری این گونه بپردازد. منطقه مورد مطالعه با مساحت 930 هکتار در هفت کیلومتری شرق شهرستان گیلانغرب در استان کرمانشاه واقع شده است. به منظور انجام این مطالعه، ابتدا محدوده موردنظر تعیین و سپس با استفاده از GPS مرز آن بسته شد. سپس با استفاده از روش نمونه برداری تصادفی-سیستماتیک اقدام به آماربرداری توده مورد بررسی گردید. نوع گونه، قطر، ارتفاع، تاج پوشش شامل تاج اصلی و تاج فرعی برداشت گردید. همچنین، فاصله و آزیموت درختان نسبت به هم محاسبه و ثبت گردید. نتایج نشان داد گونه های قره تاج، بلوط، انجیر و زالزالک به ترتیب با داشتن 62/1%، 27/6%، 5/7% و 4/84% فراوانی مهم ترین گونه های درختی موجود هستند. سطح مقطع برای گونه ی قره تاج، سایر گونه ها و کل توده به ترتیب حدود 0/2، 0/5 و 0/74 مترمربع در هکتار است. تاج پوشش برای گونه های موجود در توده مورد بررسی شامل قره تاج، بلوط ایرانی و سایر گونه ها به ترتیب 65/55%، 26/2% و 8/25% محاسبه گردیده است. بیشتر شاخص ها، الگوی پراکنش مکانی را به صورت کپه ای نشان دادند.

ممنوعیت بهره برداری جنگل یکی از مهمترین چالش ها در مدیریت جنگل های هیرکانی است که دارای پیامدهای مختلفی می باشد. هدف از پژوهش حاضر، شناسایی، وزن دهی و اولویت بندی پیامدهای اقتصادی و اجتماعی ممنوعیت بهره برداری جنگل (تنفس جنگل) در جنگل های شرق استان مازندران (جنگل های تحت مدیریت حوزه اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران، ساری) است. جامعه آماری پژوهش حاضر، گروه 60 نفره از کارشناسان و خبرگان، اعضای هیات علمی متخصص در این زمینه و جوامع روستایی ساکن در حاشیه جنگل های تحت مدیریت بوده است. در این مطالعه جهت شناسایی پیامدهای ممنوعیت بهره برداری جنگل از روش دلفی، محاسبه وزن پیامدها از تکنیک انتروپی (Entropy) و برای اولویت بندی آنها از تکنیک ترجیحات بر اساس مشابهت به راه حل ایده آل (TOPSIS) استفاده شد. تجزیه و تحلیل یافته های این پژوهش با استفاده از تکمیل 55 پرسشنامه دریافتی، شش پیامد مثبت و 17 پیامد منفی را از جنبه های اقتصادی و اجتماعی برای ممنوعیت بهره برداری جنگل شناسایی نمود. نتایج وزن دهی پیامدها نشان داد که در میان پیامدهای مثبت، پیامدهای افزایش ارزش های اقتصادی خدمات محیط زیستی جنگل ها و گرایش به سمت زراعت چوب (جهت تامین نیاز چوبی) به ترتیب با وزن های 0/200573 و 0/200426 و از پیامدهای منفی، افزایش قاچاق چوب 0/059163 و کاهش اشتغال 0/059133 بیشترین وزن را به خود اختصاص داده اند. نتایج اولویت بندی پیامدها نیز نشان داد در میان پیامدهای مثبت و منفی، تغییر مدیریت وابسته به چوب به مدیریت چند منظوره جنگل و افزایش قاچاق چوب اولویت بالاتری را نسبت به سایر پیامدها دارند. همچنین نتایج پژوهش نشان داد در پیامدهای مثبت، دیدگاه اقتصادی و در پیامدهای منفی، دیدگاه اجتماعی وزن بیشتری را کسب نمودند. لذا پیشنهاد می گردد در اجرای طرح تنفس جنگل، برنامه هایی در راستای نظارت دقیق، مستمر و تخصیص بودجه از سوی دولت جهت افزایش حفاظت جنگل و کاهش قاچاق چوب و ایجاد فرصت های شغلی مد نظر قرار گیرد.