پژوهشنامه اورمزد
سال:1400 | دوره:- | شماره:56 |تعداد مقالات:12

در هرمزگان چه در گذشته و چه در حال شاعران فراوانی بوده اند که کمتر به جامعه ادبی ایران معرفی شده اند. در حال حاضر نیز استان هرمزگان فضای مناسبی برای حضور شاعران جوان است تا در کنار بزرگان ادب معاصر بهره ها برند و خوشه ها گرد آورند این عزیزان با پشتکاری ستودنی و با توجه به فرهنگ گران سنگ اسلامی و با تکیه بر ویژگی های بومی و اقلیمی، آثار ارزشمندی آفریده اند که این مقاله شاعران زن میناب را به روایت می نشیند؛ روش جمع آوری داده ها از طریق تحقیقات کتابخانه ای است و روش تحلیل موضوعی برای درک مایگان اشعاری به کار گرفته شده که یکی از تکنیک های پرکاربرد در تحقیقات کیفی است. نتایج مطالعه نشان داد که تا کنون 8 شاعر زن مینابی در دوران معاصر اشعارشان را به چاپ رسانده اند و تعدادی از زنان دیگر هم هستند که دیوان چاپ شده ای ندارند از این رو ما 4 زن کلاسیک سرا و 4 زن سپید گوی دارای اثر چاپ شده را برای تحلیل برگزیدیم و از تحلیل مایگان این اشعار چند مقولة، عشق، انتقاد، زنانگی، بوم و اقلیم مطالبی استخراج و بررسی و تحلیل کرده ایم. هدف این پژوهش از سویی بررسی نقش زنان میناب در تولید اشعار و تحلیل تماتیک مسائل اجتماعی در اشعار آنان است و در واقع این مقاله، مشخص می کند که اشعار زنان مینابی فریاد اجتماعی است که از سوی زنان و در جریان امور زندگی و برای ناکامی های فردی، حسرت ها و تمناهای زندگی را فرا یاد می آورد.

در ادوار پس از فردوسی، کمتر متن ادبی را می توان سراغ گرفت که از شاهنامه تاثیر نپذیرفته باشد. حافظ نیز که مانند فردوسی زبان آمال و آرزوهای مردم روزگار خود بوده با توجه کردن به قهرمانان شاهنامه و برکشیدن آنها از خاک به افلاک، در واقع آزادگی و کرامت انسان ایرانی را یادآور شده است و به سهم خود، آیینه دار فرهنگ و تمدن شکوهمند این سرزمین گردیده است. در این نوشتار، تنها به برشمردن جلوه های بخشی از تاریخ اساطیری ایران-یعنی دودمان کیانیان-در دیوان حافظ پرداخته ایم تا شمه ای از دلبستگی حافظ به شاهنامه و مندرجات آن را نشان دهیم.

روایت شناسی یا نظریه روایت، علم مطالعه ساختار و دستور زبان حاکم بر روایت هاست و نوعی نظریه ادبی است. وجه مشخصه روایت ها، سازمان دهی خطی رویدادهاست. مبنای روایت ها، اتصال پی در پی و ظاهر شدن داستان آن هاست. به بیان دیگر روایت ها دارای یک آغاز، مجموعه ای از کنش های مداخله کننده و به دنبال آن پایانی هستند. ویلیام لباو از نظریه پردازان روایت شناسی است. اولین مقاله لباو که آن را مشترکاً با جاشوا والتسکی نوشته است، برای روایت الگویی قائل شدند که به الگوی الماسی شکل معروف است. این الگو از شش بخش: چکیده، آشناسازی، کنش گره افکن، ارزیابی، نتیجه یا راه حل و پایانه تشکیل شده است. در اهمیت پژوهش حاضر می توان گفت که تاریخ بیهقی اثری روایی است و متنی گسترده وحکایت های گوناگون دارد، نگارنده این مقاله قصد دارد ساختار روایی دو حکایت «بوبکر حصیری» و «افشین و بودلف» را با الگوی الماسی شکل لباو تطبیق دهد. نتایج پژوهش نشان می دهد که حکایت های تاریخ بیهقی به دلیل روایی بودن با ساختار روایی نظریه لباو و والتسکی کاملا تطابق دارد.

نوشتن جزء جداناشدنی بشر است هرچه بتوانیم از این وسیله دقیق تر و مؤثرتر استفاده کنیم انتقال پیام و ارتباط آن آسان تر صورت می گیرد. نوشتن حاصل اندیشه و تفکر است. پس اندیشه قبل از نوشتن انجام می گیرد و کلام یا نوشتار محصول تفکر و تخیل است که با ابزار سخن یا واژگان و حروف ثبت و درج می شود. به نظر می رسد از روزی که آدمی توانست به قراردادی که «خط» نام گرفت برسد، نامه نگاری نیز رواج داشته است، پیش از آنکه قلم و کاغذ در کار باشد. سنت نامه نویسی با ساخت کاغذ و جوهر بود که شکوفا شد. مفهوم نامه و نامه نویسی در اشعار بسیاری از شاعران این مرزوبوم در قالب ها و محتواهای مختلف شعری آمده است، ازجمله فردوسی پارسی گوی بسیاری از پیام های اجتماعی اخلاقی کارزارها و در شاهنامه در قالب نامه سروده شده و نامه همچنان یکی از ابزار مهم پیام رسانی بوده است اگرچه در جای جای این گنجینه بزرگ فارسی نامه همان معنی و مفهوم کتاب و دفتر و صحیفه دارد. با ذکر نمونه هایی و ابیاتی از شاهنامه در این جستار بر آن شده ام که کاربرد واژه نامه ی و نامه نویسی ساختار نامه بیشتر مورد بررسی قرار گیرد و مورد پسند دوستداران ادب و فرهنگ و شاهنامه پژوهان قرار گیرد.

انتقاد و اعتراض از موضوعات بسیار مهم در شعر است؛ معمولا انسان ازکارهای نیک و پسندیده تعریف و تمجید کرده و کارهای زشت و ناپسند را مورد انتقاد و اعتراض قرارمی دهد، عامل اصلی این امر گله مندی و نارضایتی از اوضاع اجتماعی و سیاسی جامعه بوده است. در دنیای شاعران، انتقاد و اعتراض مناسب و بجا، از بهترین صفات اخلاقی محسوب می شود؛ زیرا یکی از موضوعات مهمّ دراشعار شاعران، انتقاد و اعتراضِ صحیح می باشد. رودکی سمرقندی ملقّب به «پدر شعر فارسی» و «آدم الشّعرا» هرچند شاعر معترض و منتقدی سیاسی نیست، امّا به عنوان انسانی آگاه در روزگار خویش با استفاده از هنر شاعری، در اشعارش از روزگار و بی وفایی دنیا و پیری و تنهایی شکوه وانتقاد نموده است؛ این فرآیند در مقالة حاضر «انتقاد و اعتراض» نام گرفته است. این انتقاد و اعتراض در ادب فارسی شیوه ای است که مخصوصِ رودکی نبوده، بلکه بسیاری از شاعران و نویسندگان پس از وی از قبیل: فردوسی، ناصرخسرو، سنایی، انوری، عطّار و. . . نیز در این زمینه شعرهایی سروده اند. بر این اساس، ادبیّات انتقادی و اعتراضی حاصل یک موضوع فکری و اخلاقی است که شاعر یا نویسنده ی آگاه و روشنفکر در مواجهه با معایب و زشتی های حاکم بر جامعه، لب به سخن گشوده و آنها را در قالب نثر و نظم ادبی با زبان اعتراض آمیز بیان می کند. هدف در این مقاله، شناسایی و بررسی اشعار انتقادی و اعتراضی شاعر معروف ادبیّات کلاسیک ایران، رودکی سمرقندی است تا محورهای اعتراضی و انتقادی این شاعر مورد تحلیل قرارگیرد.

شهاب الدّین سهروردی، عارف نامی قرن هفتم هجری، از چهره های بارز تصوّف و عرفان اسلامی است که با تألیف و تصنیف آثار ارزشمند، سعی در انتقال سنّت صوفیه و القای مفاهیم تصوّف به مریدان و نسل های بعدی داشت. هدف از پژوهش حاضر این است که به شیوه تحلیلی-توصیفی به نقد ماهیت تصوف در آراء عرفای قرن ششم هجری با تاکید بر عوارف المعارف سهروردی پرداخته شود. . هدف سهروردی در کتاب عوارف المعارف بیان شیوه ها و آداب متصوفه در انجام اعمال و عبادات مخصوص ایشان است. در رساله ی عوارف المعارف با ذکر برخی مسائل شرعی همچون آداب طهارت، وضو و. . . تصوّف را هر چه بیش تر به شریعت نزدیک ساخته است. بررسی ها نشان داد مقصود صوفیه از نقدها تحقیر تصوّف نبوده، بلکه نقد های آن ها شرط ضروری برای بالیدن این جریان بوده است. معیارهای نقد صوفی عبارتند از، قرآن، سنت، مشرب فکری طریقه ی او، اعمال اشخاص، شیخی که تربیت مریدان را به عهده دارد، تعریفات و نظریه هایی که صوفیه ارائه داده اند. در مواردی نقد به صوفیه زمینه ساز ایجاد یک فرقه ی جدید بوده است، مثلا مقدس مآبی ظاهری و ریاکاری برخی از صوفیه یکی از عوامل ایجاد نهضتی به نام ملامتیه شد. اگرچه صوفیه در میزان رعایت احکام شریعت با یکدیگر اتفاق نظر نداشته اند، این اختلاف بیشتر بر سر جزئیات شریعت بوده است نه اصل آن. با وجود اختلاف در میزان پایبندی به آداب شریعت، هیچ یک از صوفیه جوازی برای عدول از شریعت نداده اند. بیشتر نقد ها از جانب شیخ بر مرید بوده است.

یکی از انواع چهارگانه ی ادبی، شعر غنایی است که در واقع آینه ی عواطف و احساسات و آلام یا لذات شاعر است. به گونه ای که شاید بتوان گفت هیچ شاخه ای از اشعار روایی و آثار ادبی، جذاب تر و پرکشش تر از قصه های عشقی نیست و همه ی انواع ادبی، از مدح و تغزل گرفته تا پند و اندرز، وصف، مرثیه، ساقی نامه و غیره، در این نوع ادبی گرد آمده است. ساقی نامه ها از انواع شعر غنایی است که برای بیان حقایق و مضامینی متنوع به کار می رود. نوعی شعر مثنوی در بحر متقارب است که شاعر در آن خطاب به ساقی مضامینی را در عشق و محبت، عقل ستیزی، یاد مرگ و بی ثباتی دنیا، پند و اندرز، شادی و نشاط و. . . می آورد. از سوی دیگر، روح خاص فلسفی و اخلاقی و عرفانی در این گونه منظومه ها با مضامین عادی و معمولی، تفاوت آشکار دارد. همچنین نگارنده در این پژوهش بر آن است تا مضامین و درون مایه ساقی نامه ها، پیشینه و سیر تاریخی آن ها را در ادبیات فارسی با معرفی چند ساقی نامه، بررسی نماید. تدوین این پژوهش از شیوه ی رایج در تحقیقات علوم انسانی و ادبی به روش توصیفی – تحلیلی می باشد؛ بنابراین با بررسی ساقی نامه های نظامی، فضولی و فغفور گیلانی در پایان این نتیجه حاصل می شود که مضمون های مشترک از جمله اینکه، همه با زبان رمزی از تجربیات عرفانی سراینده ها سرچشمه گرفته اند و با زبان نمادین، ویژگی های همسانی برای باده بیان کرده اند که ناشی از عوامل عرفانی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و. . . است. همچنین قدح باده، فرح زایی، غم زدایی، شادی و نشاط، ترک خود، رهایی از مشکلات، شفابخشی، حیات بخشی، تهذیب اخلاق، و. . . از جمله این همسانی ها هستند.

در این مقاله، با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، به معرفی و تحلیل روان شناختی شخصیت بیژن، که یکی از پهلوانان نامدار و برجسته خاندان گودرزیان از خطه ی سیستان است و در بسیاری از صحنه های حماسی شاهنامه نقش برجسته و مؤثری داشته است می پردازیم و ویزگی های رفتاری و نقاط قوّت و ضعف او را در جای جای داستان بررسی و تحلیل می کنیم تا خواننده با خصوصیات اخلاقی و رفتاری او که در واقع شاکله ی اصلی شخصیت او را تشکیل می دهند، آشنا شود و از این آگاهی برای درک بهتر نقش آفرینی های او در دیگر صحنه های حماسی شاهنامه که تقریباٌ مشابه همین ویزگی های رفتاری در این داستان، است، استفاده کند و بدین ترتیب دورنمای کلی شخصیت او را در کل شاهنامه برای خود مجسّم کند و با این پیش آگاهی، در فهم درست شخصیت او در دیگر نقش آفرینی هایش در صحنه های دیگر حماسه، به داوری درست و دقیقی برسد. بدین منظور بر اساس روایت فردوسی در داستان بیژن و منیژه بر اساس نسخه ی خالقی مطلق، ویژگی های رفتاری و برجسته ی این پهلوان را بررسی و تحلیل می کنیم.

طنز به عنوان مردمی ترین و اجتماعی ترین گونه ی ادبی، در سه دهه ی نخست انقلاب اسلامی از نظر محتوا، گسترش یافته است. این نوع ادبی متناسب با رخدادهای سیاسی، دستخوش دگرگونی محتوایی شده است. طنزهای مورد بررسی و تحلیل شده در این دوره، از میان مجموعه کتاب ها و مجلات طنز انتخاب گردیده است. این مقاله، تلاشی است در زمینه تحلیل و بررسی محتوای طنزهای اخلاقی دوره ی انقلاب اسلامی طی سه دهه ی آغازین انقلاب (1357-1387). نگارنده در این پژوهش، رویکردی تحلیلی به طنزهای مورد بحث داشته و به این نتیجه رسیده که در اغلب طنزهای اخلاقی، انتقادات سیاسی حضوری محوری داشته است؛ طوری که می توان گفت طنزهای اخلاقی این دوره، با سیاست عجین شده است.

برجسته سازی راهکاری است برای شاعرانه کردن زبان که گونه های مختلفی دارد. گونه معنایی یکی از گونه های آن است که حافظ هم به گواه غزل های بررسی شده از آن بیشتر از سایر گونه ها بهره گرفته است.

دین اعتقاد به خداوند و بندگی او برطبق تعالیم وحیانی به عنوان بهترین راهنمای معنوی بشر محسوب می شود. از آنجایی که عرفان وجه معنوی و باطنی دین است و مانند حکمت ریشه در ذات انسان دارد، از راه تهذیب نفس به منظور مکاشفه شهودی خداوند صورت می گیرد و در نهایت هر دو به نتیجه ی واحد یعنی رستگاری ابدی انسان می رسند. ذوق شعری و تسلط و اشراف جامع به حکمت علوم عقلی و نقلی مولانا بر هیچکس پوشیده نیست. پژوهش حاضر با هدف بررسی وجوه دین و بیان آن ها به روش توصیفی _ تحلیلی و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوا و شیوه سندکاوی بنیادی برمبنای سبک شناسی آماری کلیات شمس، مورد تحقیق و مطالعه قرار گرفته است و نتایج بیانگرآنست که: 1-معشوق در غزلیات او قبله گاه و مسجود عاشقان و واصلان است به نحوی که حتی روح القدس نیز اورا از صمیم جان سجده می کند. 2-به دلیل شفابخشی و جان بخشی از او با عنوان «عیسی دوران»، «عیسی ثانی» نام می برد. 3-پرورنده ی دل عاشق است و هر کس را که بخواهد به کمال می رساند. 4. باصفات اصل جان، مصحف خاموشان، اراده ی فضل و مشیت الهی تمام موجودات بدست اوست.

شعر نیمایی از جهات مختلف به خصوص فکر، شکل زبان موضوع و درون مایه با اشعار سنتی تفاوت محسوسی دارد. از ویژگی های بارز شعر نیمایی، عصیان نسبت به سنت های کهن شعری، گزینش ترکیبات، نحوه ی بیان، به کارگیری کلمات و. . . است که نهایتا به چهار دوره قابل تقسیم است؛ دوره نخست: از سال 1304 (آغاز سلطنت رضا خان) تا شهریور 1320 (آغاز حکومت محمد رضا پهلوی) دوره دوم: از سال 1320 تا 1322 (کودتای 28 مرداد) دوره سوم: از سال 1332 تا 1342 (قیام پانزده خرداد) دوره چهارم: از سال 1342 تا 1357 (انقلاب اسلامی ایران) در هر یک از چهار دوره ی ذکر شده، شاعران برجسته ای ظهور کردند که هر یک بانی شاخه ای از پیشرفته ترین اشعار آن روز گردیدند، این مقاله با استفاده مطالعات کتابخانه به بررسی و تحلیل تحولات شعر نیمایی در این ادوار چهار گانه می پردازد. از طریق شعر معاصر می توان فراز و نشیب زندگی مردم ایران را، مرور و بررسی کرد. برای اینکه بتوانیم نمایی از آنچه در مورد شعر نو پدید آمده، بدست دهیم، باید شعرنو را به شاخه هایی تقسیم کنیم. در این رساله تحولات ادوار چهارگانه شعر نیمایی مورد بحث قرار می گیرد. سعی شده است وجوه تمایز شعر نیمایی را که از شعر ادوار گذشته، از لحاظ فکر، شکل، موضوع و سایر دگرگونی های حاصل آمده، مورد بررسی قرار گیرد. این ادوار از سال 1304 آغاز سلطنت رضا شاه پهلوی آغاز میشود؛ و با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در سال 1357 به پایان می رسد.