مجله علوم زراعی ایران
سال:1399 | دوره:22 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

به منظور ارزیابی اثر کم آبیاری بر هیبریدهای آفتابگردان و همچنین شناسایی هیبریدهای متحمل به کم آبی، 12 هیبرید آفتابگردان شامل فرخ، شمس، قاسم، برزگر، آذرگل، G5*43، G6*43، هایسان25، هایسان36، سامبرو، یوروفلور و سیرنا در سه تیمار آبیاری شامل آبیاری بر اساس 60 (آبیاری کامل)، 120 (تنش ملایم) و 180 میلی متر (تنش شدید) تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A به صورت کرت های خردشده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال های 1391 و 1392 در ایستگاه اسلام آبادغرب مورد ارزیابی قرار گرفتند. تیمارهای آبیاری در کرت های اصلی و هیبریدهای آفتابگردان در کرت های فرعی قرار داده شدند. بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب تیمارهای آبیاری اثر معنی داری بر صفات طول دوره رشد، قطر ساقه، قطر طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه و عملکرد دانه داشته و بر درصد روغن دانه اثر معنی دار نداشتند. هیبریدهای آفتابگردان فقط از نظر طول دوره رشد، وزن هزار دانه و عملکرد دانه دارای تفاوت معنی دار بودند. برهمکنش هیبریدهای آفتابگردان× آبیاری برای صفات مورد بررسی معنی دار نبود. مقایسه میانگین ها نشان داد که عملکرد دانه هیبریدهای آفتابگردان بیش از سایر صفات تحت تأثیر تیمارهای آبیاری قرار گرفت. عملکرد دانه در تیمارهای آبیاری کامل، تنش ملایم و تنش شدید به ترتیب 4470، 3637 و 2832 کیلوگرم در هکتار بود. علت کاهش عملکرد در شرایط تنش شدید، کاهش تجمعی اجزای عملکرد دانه شامل قطر طبق، تعداد دانه در طبق و وزن هزار دانه بود. هیبریدهای آفتابگردان از نظر طول دوره رشد، ارتفاع بوته، قطر طبق، قطر پوکی مرکز طبق، تعداد دانه در طبق، وزن هزار دانه و میزان روغن دانه تفاوت معنی داری با یکدیگر داشتند، اما از نظر عملکرد دانه، قطر طبق، قطر ساقه و تعداد دانه در طبق تفاوت معنی داری نداشتند. نتایج مقایسه میانگین ها نشان داد که هیبرید برزگر با 4091 کیلوگرم در هکتار دارای بیشترین عملکرد دانه و هیبرید سامبرو با 3362 کیلوگرم در هکتار دارای کمترین عملکرد دانه بودند. بیشترین میزان روغن دانه از تیمار آبیاری کامل و هیبرید هایسان36 (8/45 درصد) بدست آمد. نتایج این آزمایش نشان داد که که رقم برزگر هم در شرایط آبیاری کامل و هم در شرایط کم آبیاری، دارای عملکرد دانه بالاتری است و از این رو برای هر دو شرایط قابل توصیه می باشد.

هدف از این تحقیق ارزیابی برهمکنش ژنوتیپ در محیط بر عملکرد دانه 20 ژنوتیپ گندم دوروم جهت تعیین سازگاری و پایداری عملکرد ژنوتیپ های مورد بررسی با استفاده از روش های آماری چند متغیره (GGE بای پلات) و تک متغیره پایداری بود. ژنوتیپ های گندم دوروم طی سه سال زراعی (97-1394) در ایستگاه های تحقیقات دیم سرارود (کرمانشاه)، مراغه و شیروان (خراسان شمالی) در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی (سرارود و مراغه) مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده ها نشان داد که بین ژنوتیپ ها، محیط ها و برهمکنش آنها از نظر عملکرد دانه تفاوت معنی داری وجود داشت. سهم اثر اصلی برای محیط، ژنوتیپ و برهمکنش ژنوتیپ در محیط به ترتیب 9/81، 1/2 و2/5 درصد از مجموع مربعات کل بود. بزرگی اثر محیط نشان دهنده متفاوت بودن محیط ها بود که باعث معنی دار شدن برهمکنش ژنوتیپ در محیط و ایجاد تغییر در عملکرد دانه ژنوتیپ های گندم شد. بر اساس نتایج تجزیه GGE بای پلات، محیط های مورد آزمایش به چند گروه که امکان سازگاری خصوصی را برای ژنوتیپ ها داشتند، گروه بندی شدند. میانگین عملکرد دانه ژنوتیپ ها 2649 کیلوگرم در هکتار و در شرایط دیم و آبیاری تکمیلی به ترتیب 2212 و 3303 کیلوگرم در هکتار بود و بیشترین میانگین عملکرد دانه در شرایط دیم مربوط به ژنوتیپ G15 (2622 کیلوگرم در هکتار) و در شرایط آبیاری تکمیلی مربوط به ژنوتیپ G3 (3744 کیلوگرم در هکتار) بود. بر اساس مدل GGE بای پلات، لاین های G14، G15، G8، G16 و G11 بعنوان ژنوتیپ های مطلوب با میانگین عملکرد دانه بالاتر و پایداری عملکرد بیشتر، شناسایی شدند. بر اساس آماره های پایداری، لاین G14 بعنوان ژنوتیپ پایدار شناخته شد. نتایج نشان داد که محیط مراغه با توجه به دارا بودن ویژگی های قدرت تمایز و نمایندگی بهتر برای ارزیابی ژرم پلاسم های زمستانه گندم دوروم، مناسب تر بود. بنابراین وجود لاین های با عملکرد و پایداری عملکرد بیشتر و سازگار به شرایط دیم در مناطق سرد، نشان دهنده بهبود ژنتیکی در برنامه های به نژادی گندم دوروم در مناطق معتدل و سرد دیم کشور می باشد.

به منظور بررسی ویژگی های مرتبط با تحمل تنش در ارقام متحمل (افضل) و حساس (ماکویی) جو در شرایط تنش شوری (250 میلی مولار کلرید سدیم)، آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملاً تصادفی در سال 1397 در دانشگاه پیام نور مهاباد انجام شد. تنش شوری از مرحله پنجه زنی آغاز شده و نمونه های برگی در صفر، 3، 6 و 9 روز پس از اعمال تنش برداشت شدند. نتایج نشان داد که تنش شوری علاوه بر اثر منفی بر ویژگی های مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی از قبیل روابط آبی سلول و فتوسنتز گیاه، باعث افزایش غلظت یون سدیم، کاهش غلظت یون پتاسیم، اختلال در تعادل یونی و کاهش نسبت پتاسیم به سدیم در سلول شد. در شرایط تنش شوری، میزان نشت الکترولیتی، پرولین و گلایسین بتائین در ارقام جو بیشتر از شرایط بدون تنش بودند. بیشترین کاهش در ویژگی های مورد ارزیابی در نمونه های روز نهم پس از اعمال تنش مشاهده شد و از این نظر، رقم ماکویی نسبت به رقم افضل افت بیشتری داشت. نتایج تجزیه پروتئوم نشان داد که در شرایط تنش شوری هفت لکه پروتئینی بین دو رقم جو مورد ارزیابی مشترک بودند. نتایج طیف سنجی جرمی نشان داد که اکثر پروتئین های شناسایی شده در دفاع آنتی اکسیدانی نقش داشته و بعنوان مهم ترین پروتئین های مشترک در دو رقم جو در همئوستازی سلولی مشارکت داشتند. بر اساس نتایج این آزمایش، به نظر می رسد که بیان کمتر پروتئین های مشترک در رقم حساس نسبت به رقم متحمل جو، علت واکنش ضعیف تر این رقم در شرایط تنش شوری باشد.

به منظور صرفه جویی در آب، ایجاد مزرعه با سبز مطلوب، رسیدگی زودتر و افزایش عملکرد دانه در کشت نشایی ذرت، آزمایشی به صورت اسپلیت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقاتی ماهیدشت (کرمانشاه) در سال های 1396 و 1397 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی عبارت بودند از تاریخ کاشت (10 و 20 تیر) که در کرت های اصلی و سه روش کاشت (نشاکاری، کاشت مستقیم بذر هیدروپرایم شده و بدون هیدروپرایم) و دو رقم هیبرید سینگل کراس 704 و 260 که به صورت فاکتوریل در کرت های فرعی قرار داده شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که اثر روش های کاشت بر ارتفاع بوته، ارتفاع بلال از سطح زمین بلال، روز تا گرده افشانی و ظهور ابریشم ها، رطوبت دانه و درصد چوب بلال در سطح احتمال یک درصد و بر تعداد ردیف دانه در بلال در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود. اثر رقم بر ارتفاع بلال در سطح احتمال پنج درصد و بر تعداد روز تا ظهور دانه گرده و ظهور ابریشم ها و عملکرد دانه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود. عملکرد دانه در تاریخ کاشت 10 تیر 17 درصد بیش از تاریخ کاشت 20 تیر بود. عملکرد دانه در تیمارهای کشت نشایی و هیدروپرایمینگ بذر به ترتیب دو و شش درصد برتر از کاشت مستقیم بذر بود (به ترتیب 10466 و 10899 و 10300 کیلوگرم در هکتار). بیشترین عملکرد دانه هیبریدهای 704 و 260 در تاریخ کاشت 10 تیر در کشت نشایی (به ترتیب 12203 و 10276 کیلوگرم در هکتار) بدست آمد. بیشترین عملکرد دانه هیبریدهای 704 و 260 در تاریخ کاشت 10 تیر در تیمار هیدروپرایمینگ بذر (به ترتیب 11789 و 10153 کیلوگرم در هکتار). روش کشت نشایی باعث زودرسی هیبریدهای ذرت (12 روز) شد. بر اساس نتایج این آزمایش، در صورت فراهمی کمتر آب برای تولید ذرت دانه ای در منطقه (حدود چهار نوبت)، کشت نشایی هیبرید 260 مناسب تر خواهد بود.

به منظور بررسی اثر روش های خاک ورزی وکاشت بر ویژگی های خاک، عملکرد دانه و خصوصیات تبدیل برنج، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو سال زراعی 1396 و 1397 در موسسه تحقیقات برنج کشور (رشت) اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل روش های خاک ورزی در سه سطح؛ روتاری تراکتوری، خاک همزن مرسوم تیلری و پادلر دوار تیلری، به عنوان عامل اصلی و روش های کاشت در سه سطح؛ نشاکاری دستی، نشاکاری با ماشین نشاکار و کاشت مستقیم بذر در خاک غرقاب، به عنوان عامل فرعی بودند. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده ها نشان داد که تیمارهای خاک ورزی اثر معنی داری بر عمق نفوذ مخروط سقوطی و چگالی خاک داشتند. بیشترین عمق نفوذ مخروط سقوطی (86/10 سانتی متر) و کمترین چگالی ظاهری (86/0 گرم بر سانتی متر مکعب) در خاک ورزی با روتاری تراکتوری بدست آمد. نتایج نشان داد که صفات ارتفاع بوته (01/144 سانتی متر) و تعداد پنجه (344 پنجه در مترمربع) در کاشت مستقیم بذر به طور معنی داری بیشتر از روش های کاشت نشاکاری ماشینی و دستی بود. بالاترین شاخص برداشت و مقاومت فشاری (به ترتیب 2/49 درصد و 73/5 نیوتن) در نشاکاری ماشینی بدست آمد که تفاوت معنی داری با کاشت مستقیم بذر و نشاکاری دستی داشت. حداکثر تعداد خوشه در متر مربع در کاشت مستقیم بذر (288 خوشه در متر مربع) و نشاکاری ماشینی (284 خوشه در متر مربع) بدست آمد که با نشاکاری دستی (261 خوشه در مترمربع) تفاوت معنی داری داشت. روش های خاک ورزی، کاشت و برهمکنش آنها اثر معنی-داری بر میزان دانه های سالم، خرد و راندمان تبدیل نداشتند. نتایج این آزمایش نشان داد که در خاک ورزی با استفاده خاک همزن های تیلری و روش های کاشت نشاکاری ماشینی و کاشت مستقیم بذر می توان علاوه بر حفظ ویژگی های فیزیکی خاک، عملکرد دانه مناسبی در برنج بدست آورد.

به منظور ارزیابی اثر بیماری زنگ زرد بر برخی از ویژگی های زراعی و فیزیولوژیک ارقام گندم نان، دو آزمایش مجزای مزرعه ای در سال های زراعی 93-1392 و 94-1393 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی میاندوآب در استان آذربایجان غربی در قالب فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل دو محیط؛ بدون سمپاسی و سم پاشی علیه زنگ زرد با قارچ کش پروپیکونازول (تیلت) و شش رقم گندم نان زمستانه و بینابین (زرین، الوند، اروم، پیشگام، زارع و میهن) بودند. شرایط محیطی باعث شد که بیماری زنگ زرد در هر دو سال آزمایش بصورت طبیعی استقرار پیدا کند. نتایج نشان داد که ارقام گندم زرین و الوند بترتیب با 63 و 57 درصد در محیط بدون سم پاشی، بیشترین آلودگی به بیماری زنگ زرد را داشتند، ولی ارقام پیشگام، اروم، زارع و میهن به این بیماری مقاوم تر بودند. زنگ زرد باعث کاهش طول دوره پرشدن دانه ارقام حساس زرین و الوند به مدت 10 روز شد. در ارقام حساس به زنگ زرد کاهش محتوای کلروفیل برگ در محیط بدون سم پاشی از مرحله شیری تا خمیری سخت دانه، شیب بیشتری داشت، ولی در محیط با سم پاشی، تغییرات محتوای کلروفیل برگ در مراحل پر شدن دانه با شیب کمتری همراه بود. در محیط بدون سم پاسی، دو رقم زرین و الوند، با 30 درصد، بیشترین سهم انتقال مجدد را داشتند و کاهش وزن هزار دانه ارقام حساس تا 26 درصد بود. با وجود افزایش 29 درصد عملکرد دانه ارقام حساس به زنگ زرد در محیط با سم پاشی، بیشترین عملکرد دانه در ارقام مقاوم پیشگام و میهن بدست آمد (به ترتیب 7877 و 7593 کیلوگرم در هکتار). بر اساس نتایج این آزمایش مناسب ترین روش کنترل بیماری زنگ زرد در زراعت گندم نان، مدیریت تلفیقی با استفاده از ارقام مقاوم و نیمه مقاوم و استفاده از قارچ کش های مناسب است تا علاوه کاهش مصرف سموم شیمیایی، کاهش آلودگی های زیست محیطی و کاهش هزینه های تولید نیز عاید شود.

ارزیابی پتانسیل اکوتیپ های یونجه از نظر نحوه تسهیم زیست توده به بخش های قابل برداشت و غیر قابل برداشت در شرایط تنش خشکی و القای خواب تابستانه، می تواند به انتخاب رقم مطلوب، متناسب با هدف برنامه اصلاحی و نظام زراعی مورد نظر، کمک کند. به منظور بررسی اثر تیمارهای آبیاری شامل؛ آبیاری کامل (بدون تنش خشکی) و قطع آب به مدت 20، 40 و 60 روز (تنش خشکی) بر رشد و عملکرد 10 اکوتیپ یونجه، چهار آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر (کرج) به مدت دو سال (97-1395) اجرا شدند. نتایج نشان داد که در شرایط تنش و بدون تنش، اکوتیپ های گرمسیری نیکشهری ویزدی با رشد مجدد سریع و اکوتیپ سردسیری KFA6 با بیشترین تعداد ساقه در واحد سطح، بالاترین قابلیت زنده مانی را در شرایط القای خواب تابستانه داشتند. در تیمار آبیاری کامل بیشترین مقدار زیست توده (31/17 تن در هکتار) تولید شد و بالاترین عملکرد بخش غیر قابل برداشت (02/7 تن در هکتار) در تیمار40 روز قطع آبیاری مشاهده شد. در کلیه تیمارهای آزمایشی، اکوتیپ KFA6 با 76/15 و اکوتیپ یزدی با 71/15 تن در هکتار بیشترین مقدار زیست توده را به ترتیب در بین اکوتیپ های سردسیری وگرمسیری تولید کردند، بنابراین به نظر می رسد که می توان از این اکوتیپ ها برای انجام تلاقی در گروه خود استفاده کرد. از نظر نحوه تسهیم زیست توده، اکوتیپ های KFA17، KFA6 و یزدی به ترتیب با نسبت های 63/1، 43/1 و 40/1، بیشترین نسبت بخش قابل برداشت به بخش غیرقابل برداشت را داشتند، در نتیجه اکوتیپ های داخلی در تیمارهای آبیاری گزینه-های مناسبی جهت تولید علوفه محسوب می شوند. از نظر نحوه تسهیم علوفه (نسبت برگ به ساقه)، اکوتیپ بغدادی در بین اکوتیپ های یونجه مورد ارزیابی بالاترین نسبت برگ به ساقه را دارا بود (29/1). این اکوتیپ در تیمارهای آبیاری کامل و قطع آبیاری نیز بالاترین کیفیت علوفه را داشت. بر اساس نتایج این آزمایش در صورتی که هدف برنامه اصلاحی یونجه، تولید محصول در شرایط بدون تنش و تنش، همزمان برای بهبود عملکرد علوفه و عملکرد بخش غیر قابل برداشت باشد، اکوتیپ گرمسیری یزدی و اکوتیپ سردسیری KFA6 گزینه های مناسبی خواهند بود.