پژوهشنامه زنان
سال:1397 | دوره:9 | شماره:4 (ویژه نامه) |تعداد مقالات:6

ساختارگرایان تقابل های دوگانه را از مفاهیم بنیادین این رویکرد دانسته اند و در مطالعات ادبی براین باورند که یکی از سازه های متن، تقابل های دوگانه است که معنای پنهان آن را شکل می دهد. این تقابل ها در متون مختلف به شکل های متفاوتی بروز پیدا می کنند و می توان با تحلیل نوع و شیوه ی به کارگیری آن ها، به معنای پنهان متن دست یافت. مبنای تعیین تقابل ها، سه سطح اصلی روایت است: الف-رویدادها و پیرنگ؛ ب-شخصیت و شخصیت پردازی؛ ج-نماد و نمادپردازی. از تحلیل تقابل هایی که در پس نگاه جنسیتی متن وجود دارد، این نتیجه برمی آید که در رمان خاله بازی، تقابل های مرتبط با مفاهیم جنسیتی به نحوی بازتولید می شوند که دو سوی آن ها در نقطه ای به تعادل می رسند و به تعبیر دیگر، نویسنده در انتخاب و ترجیح بین دوسوی تقابل ها، جانب میانه ای را نگاه می دارد؛ چنانکه درباره زن نازا و زن بارور، زنی که با ذهن فرهیخته خود قدرت تربیت و پرورش دارد، برگزیده می شود. در این مقاله تقابل هایی که نشان دهنده ی نگاه جنسیتی رمان خاله بازی است و می تواند در مطالعات جامعه شناختی و به ویژه مطالعات زنان مورد استفاده قرارگیرد، استخراج شده و مورد تحلیل قرار گرفته است.

تحلیلِ بازتولید پدیده ی «مهاجرت» در ادبیات زنان، تصویرگر کشاکش انتخاب میان خود و دیگری است. دیگری ای که گستره ی آن فرزند، خانواده، هویت، سرزمین، تاریخ و جامعه است. محرک این نزاع-خود و دیگری-جنگ، غربت و آوارگی است، پدیده-هایی که هر یک با گستره ی وسیعی از بایدها و نبایدهای تاریخی و هویتی، افراد را ملزم به انتخاب می نماید. این پژوهش به دنبال خوانشی فمینیستی از «تجربه» یک نویسنده ی زن از «مهاجرت» است. تجربه ای که در روایتی دراماتیک می تواند فضای ذهنی و بعضا تصاویر فانتزی تخیل نویسنده را افزون بر واقعیت های محض خبری و رسانه ای، در معرض ذهن و وجدان مخاطب قرار دهد. پژوهش حاضر به واکاوی «مهاجرت» و شناسایی چالش مهاجران با مسئله مهاجرت می پردازد. این موضوع بر مبنای رمان لیلة الملیار (1967)، نوشته ی غادةالسمان، یکی از زنان رمان نویس مشهور عرب پی گیری شده است. شناسایی تحول مفهومی در هویت مهاجران در این نوشتار با رویکردی «فمینیستی» و با روش توصیفی– تحلیلی انجام پذیرفته است. مقاله روشن نموده که به رغم همه جانبه نگری نویسنده نسبت به پدیده ی مهاجرت و مسئله ی مهاجران، نگاه مردسالارانه و تفسیرهای جنسیتی از کنش شخصیت ها در شخصیت پردازی و پیشبرد رویدادها کاملا مشهود است.

این پژوهش با بررسی کتاب تأدیب النسوان به مطالعه و بازخوانی مفهوم جنسیت به مثابه یک برساخت اجتماعی می پردازد تا نشان دهد چگونه مرزهای تن و حدود و ثغور آن با مکانیزم های زبانی تعریف و سپس سرکوب می شود آنجا که تن به واسطه ی زبان به فهم درمی آید به ساخت اجتماعی و فرهنگی تبدیل می شود؛ ساختی که راهی برای فهم آن پدیده ی مادی و زیست شناختی بدن باقی نمی گذارد. بدن زن در کتاب تأدیب النسوان بدنی ذاتاً مزاحم، غیرطبیعی و ضداجتماعی است. بروز و نمایش همین بدن مزاحم است که شاهزاده ی قاجاری را وامی دارد تا در تصحیح آن کتابی مرقوم کند. نصیحت نامه ی او شمای کلی از نظام گفتمانی مردسالارانه در ایران را به نمایش می گذارد که جنسیت را مشخصه ی محدود کننده و طبیعی زنان در نظر می گیرد. سوژه ی مردانه در این کتاب با آلوده انگاری و بیگانه سازی نمادین بدن زن "خود" را تطهیر می کند تا مرز روشنی بین خود و آن "دیگری" که هم غریبه و هم به اندازه ی کافی آشنا است ترسیم کند.

یکی از راه های بررسی شرایط زنان به لحاظ روابط اجتماعی و خانوادگی تحلیل چگونگی بازنمایی زنان در آثار داستانی و روایتی است. این پژوهش به موضوع روابط زناشویی و عاطفی زنان و مردان با رویکرد تحلیل سنّ زنان و مردان پرداخته است. برای این کار با تکیه بر آثار برجسته در ادبیات فارسی به ویژه آثاری که در بافت جامعه با ذهن و زبان مردم مانوس اند و بر اندیشه ی جمعی مردم تاثیر داشته اند، موضوع مورد نظر بررسی شد. پرسش اصلی آن است که با تکیه بر آثار داستانی کلاسیک که در اذهان مردم جایگاهی آشنا دارند، رویکرد جامعه به مولفه ی سنّ زنان در روابط عاطفی چگونه است؟؛ چراکه بازتاب دیدگاه های اجتماعی مردم را می توان در ادبیات کلاسیک و روایتی یافت و البته مقوله ی سنّ زنان از مواردی است که با کلیشه های جنسیتی در بستر فرهنگی ما همراه است. در هیچ یک از آثار بررسی شده به جز مواردی که نویسنده سعی در بیان خیانت یا هوسرانی زنان دارد موردی که زنانی دیرسال تر از مردان در رابطه یعاطفی یا ازدواج با مردانی کم سال تر از خود باشند دیده نشد؛ حال آن که عکس این موضوع به جد یا طنز در آثار بسیاری به چشم می خورد.

این پژوهش با بررسی رمان های جزیره ی سرگردانی و ساربان سرگردان سیمین دانشور در پی تحلیل موقعیت اجتماعی و میزان خودآگاهی زن در جدال با ساختارهای سنتی و مدرن در جامعه معاصر ایران است. شاخص های مدرنیته و جدال دائمی زن در برخورد با این شاخص ها بررسی می گردد. با روش واسازی یا روایت مجدد داستان می توان پی برد که زنان داستان از چه میزان خودآگاهی و سوژه بودگی برخوردارند. مضمون اصلی دو کتاب؛ جریان گفت وگوی درونی است. اما بزرگترین کشاکشی که شخصیت اصلی (هستی) را به مبارزه برای پیدا کردن خود می خواند، تجربه های او در زندگی احساسی (دوراهی سلیم مراد) است. تحلیل داستان نشان می دهد که شخصیت اصلی داستان در فرایندی از تحول روحی و فکری از سرگردانی به خودآگاهی؛ می رسد.

ادبیات بومی دارای ویژگی های خاصی است که درواقع خواسته ها و آرمان های مردم یک بوم را در کنار فرهنگ و آداب ورسومشان ترسیم می کند. نگارندگان در این مقاله به صورت تطبیقی به دنبال بررسی آن شرایط فرهنگی و اجتماعی و چگونگی انعکاس آن در آثار روانی پور و پیرزاد هستند. درواقع به دنبال آن هستیم تا از طریق تطبیق بازنمودهای فرهنگی و هنجارهای اجتماعی در آثار این دو، مسئله زیست بوم و جهان بینی های زنانه را تبیین نماییم. هر دو نویسنده در داستان هایشان موفق شده اند تا با تکیه بر روایتی بوم گرا در مسیری گام بردارند که در جهت کشف و آشکارگی هویت زنانه و آسیب پذیری و تنهایی آنان در یک جامعه مردسالار هست. علیرغم اینکه هر دو نویسنده از محیط جنوب برخاسته اند، اما روانی پور بهتر به بازنمایی بومی گرایی در آثارش پرداخته است درحالی که نگاه و رویکرد پیرزاد به محیط و زیست بوم خود به مثابه یک ناظر بی طرف است. بااین وجود هر دو نویسنده ضمن درک شرایط سخت جامعه مردسالارانه شان، تلاش کرده اند تا بر اساس مؤلفه هایی که ادبیات در اختیار آنان قرار می دهد، از عناصر حیاتی جامعه گذر کرده و به خلق مناسبت هایی دست بزنند که تنها از طریق زبان ادبی قادر به آفرینش آن هستند.