پژوهشنامه ادبیات کردی
سال:1399 | دوره:6 | شماره:1 (پیاپی 9) |تعداد مقالات:13

کە لە پووری نه ته وه یی هە میشە سە رچاوە یە کی گرنگ بووە بۆ دە وڵ ە مە ندکردنی ئە زموونى شاعیرانی نوێ ی کورد. ئە مە ش لە و باوە ڕ ە یانە وە سە رچاوە ى گرتووە کە لە دووتوێ ی کە لە پووردا کۆ مە ڵ ێ ک لایە نی دە روونی و کۆ مە ڵ ایە تی و ڕ ۆ شنبیری و فیکری و سیاسی و تە نانە ت پە روە ردە یی گە لی کورد ڕ ە نگی داوە تە وە و ئە و زانیاریانە ش ڕ ە گێ کی قووڵ یان لە ناو گە لدا داکوتاوە و بە زمانێ کی سادە دە ربڕ اون و شە قڵ ی نه ته وه ییان وە رگرتووە . کاکە ى فە للاحیش وە کوو یە کێ ک لە شاعیرە نوێ خوازە کان لە گرنگیی ئە م سامانە نە تە وە ییە گە یشتووە و هە وڵ ی داوە بە پێ ی پێ ویستی پە یام و تاقی کردنە وە شیعرییە کانی سوود لە به شە جیاوازە کانی کە لە پوور (پە ندی پێ شینان، ئە فسانە ، شیعر، داستان و گۆ رانی، چیرۆ ک، داب ونە ریت و هتد) وە ربگرێ ت و لە ڕ ێ گە یانە وە سە ردە مە کە ى خۆ ی بە ڕ ابردووە وە گرێ بدات و ئە و ڕ استییە بە رجە ستە بکاته وه که ئێ ستا ئه ڵ قە ى پێ کە وە گرێ دانی ڕ ابردوو و ئایندە یە . بۆ ئە م مە بە ستە ، بە پێ ویستمان زانی لە م توێ ژینە وە یە ماندا، کە لە ژێ ر ناوی «کە لە پوور لە شیعرى نوێ ی کوردیدا: شیعرە کانی کاکە ى فە للاح بە نموونە »یە ، هه وڵ بدە ین چۆ نێ تی و چە ندێ تیی مامە ڵ ە کردنى شاعیر لە گە ڵ کە لە پووری نه ته وه ییدا دە ست نیشان بکە ین.

جامعه به عنوان بنیادی ترین عامل شکل دهنده ی فرهنگ و ساختار اجتماعی، حامل تمامی ابعاد فرهنگ، سیاست، هنر و ادبیات است. جامعه و فراورده های بشری در تقابلی همه جانبه در حال تولید و بازتولید هستند؛ بنابراین اجتماع، آن چهارچوب بنیادینی است که فعالیت ها و کنش های بشری را جهت می بخشد. هنر، به ویژه ادبیات، به مثابه ی یکی از تولیدات بشری، برخلاف تصور پیشین که آن را تنها محصول ذوق و خلّاقیّت و دارای جنبه ی تخیّلی صرف می پنداشتند، کاملاً در احاطه ی امر اجتماعی قرار دارد؛ برای تحلیل ادبیات باید دست به دامن نظریه-های اجتماعی شویم و ادبیات را در داخل چهارچوب اجتماع بررسی کنیم. آنچه که داعیه دار این موضوع است، جامعه شناسی ادبیات تلقی می شود. پژوهشگران معتقدند عرصه ی جامعه شناسی ادبیات هر قصه و اثر ادبی دیگر، وقایع زمانه ی خود را بازگو می کند. هدف این مقاله بررسی ساختارهای ذهنی و زیبایی شناختی سازنده ی آگاهی جمعی موجود در رمان آخرین انار دنیا با تمرکز بر ساخت گرایی تکوینی لوسین گلدمن بوده است. در این شیوه، محتوای اثر ادبی و رابطه ی آن را با جامعه ای بررسی می کند که اثر در آن خلق شده است و به جای توصیف محتوای اثر ادبی به بررسی محتوا و رابطه ی آن با جهان نگری در یک دوران خاص می پردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد که در این رمان با سه دوره از تاریخ سیاسی-اجتماعی کردستان روبه رو هستیم. ادبیات خلق شده از نظر جان و صورت توأمان شده با شخصیت هایی که هر کدام نماینده ی دوره ه ای خاص از تاریخ سیاسی-اجتماعی کردستان هستند. کردستان قبل از انتفاضه و بعد از انتفاضه که در آن جنگ داخلی روی می دهد و عارضه ها و پیامدهای سیاسی و اجتماعی بعد از شکل گیری ایده های سیاسی کردها.

این مطالعه کوششی است برای تحلیل و واکاوی مراسم میر نوروزی به مثابه شکلی از نمایش مقاومت، با استناد به مفهوم کارناوال میخاییل باختین. به همین منظور ضمن تبیین اندیشه های باختین در برساخت مفهوم کارناوال و با استناد به مفاهیمی چون چندصدایی، خنده، بدن های گروتسک و نیز فلسفه کُنشی به چگونگی شکل گیری و بازنمایی این مفاهیم در نمایش میر نوروزی پرداخته شد. نتایج این مطالعه نشان می دهد که این مفاهیم بر بعد هویتی نمایش اجتماعی-سیاسی میر نوروزی دلالت دارد و می توان آن را شکلی از کارناوال با کارکرد اجتماعی و سیاسی دانست. به این معنی که هر کدام از بازیگر-تماشاگران این نمایش هم زمان توان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری از سایر شخصیت های دیگر این نمایش را دارند. به این معنا که هر کس، صداهای دیگران را می شنود و هر فرد، به گونه ای اجتناب ناپذیر، شخصیت دیگری را شکل می دهد. در نمایش میر نوروزی مشارکت کنندگان در قالب یک کل دیده می شوند که توان مقاومت و تغییر وضعیت خود و دیگری را دارند. این تأثیرگذاری از طریق مفاهیم باختینی تفسیر می شود.

هە ڵ سە نگاندنیی ئە دە بیی نێ وان دوو ڕ ە وت یان دوو نە ریتی شیعری یان دوو شاعیری خاوە ن شێ واز، بە ستێ نە یە کە بۆ ناسین و ناساندنی مۆ تیفە جیاواز و هاوچە شنە کانیان. لە م وتارە دا دوو ڕ ێ بازی شیعری کوردی خراونە تە بە ر باس و شە ن وکە وکردن. لە سووچە ڕ وانینێ کە وە لە سە ر وێ نای دووبارە بوونە وە ی مۆ رکە ئە دە بییە کانی شیعری گۆ ران، زمانحاڵ ی درێ ژهە ناسە یی پرۆ سە ی مێ ژوویی ئە م ڕ ە وتە ، داکۆ کی کراوە . لە لایە کی دیکە شە وە ، قابیلیە تە کانی قوتابخانە ی شیعری کلاسیکی کرمانجیی ناوە ڕ است کە لە سە ردە مێ کی تایبە تدا، بە تە نیا (بڕ وا بە خۆ تە وە ری) و بە بێ گە نجینە ی دە وڵ ە مە ندی ئە دە بیی پێ ش خۆ ی، بە ڵ کوو لە ناو فە رهە نگێ کی هە ژار و زمانێ کی دیالێ کتدا، سە ری هە ڵ داوە و درە وشاوە تە وە؛ نرخێ ندراوە . مە ولە وی تاوە گۆ زی و نالی شارە زووری، بە دوو هە ناسە و کیانی ئە دە بیی و کاریگە ریی جیاوازە وە ، هە ر یە ک بە چە شنێ ک، هێ مای ئە م دوو ڕ ە وتە ئە دە بییە هە ژمار دە کرێ ن. لە م پێ ناوە دا هە وڵ دراوە لە سە ر جیاوازیی ئە دە بی و کاریگە رییە کانی ئە م دوو شاعیرە لە سە ر شاعیرانی سە ردە م و پاش سە ردە م بکۆ ڵ درێ تە وە و خاڵ ی پێ گە یشتنی ئە م جیاوازییە ش لە ڕ یفۆ رم و هە وڵ ە نوێ خوازییە کانی عە بدۆ ڵ ڵ ا گۆ ران دا نیشان بدرێ ت. ئە م شاعێ رە نوێ خوازە لە پێ کهاتە ی فۆ رم، کێ ش، مووسیقای شیعری عە رووزی و شێ وە ی دە ربڕ ینی قوتابخانە ی ئە دە بیی نالی لادە دات و بە دیاردە یە کی دە رە کی دە زانێ ت و دە گە ڕ ێ تە وە بۆ فۆ رم، کێ شی بڕ گە یی و ڕ وونبێ ژی و ڕ ە وانبێ ژیی مە ولە وی و سە رجە م نە ریتی ئە دە بیی گۆ ران و دە بێ تە هۆ ی وە رچە رخانی نوێ کردنە وە ی شیعری کلاسیکی کوردیی ناوە ندی.

سە رنجدان بۆ منداڵ و منداڵ یی، وە ک چە مک یان قۆ ناغێ کی تایبە ت لە ژیانی مرۆ ڤ ، زە مە نێ کی زۆ ر تێ ناپە ڕ ێ . بە گوتە ی فلیپ ئاریس، لە چاخە کانی ناوە ڕ استدا، هیچ هێ ما و ئاماژە یە ک بۆ چە مکی منداڵ یی لە ئارادا نە بووە . ئێ ستا، بە پێ چە وانە ی سە ردە مانی پێ شوو، منداڵ وە ک بوونە وە رێ کی هە ستیار، شیاوی سە رنج و ئاوڕ دانە وە ی تایبە تە . ئە گە ر لە ڕ ابردوودا منداڵ وە ک سووژە یە ک نە بیندراوە و بۆ «منداڵ ی»یش، وە ک تافێ کی ناوازە ، هیچ بایە خێ ک دانە ندرابێ ت. بە بۆ نە ی دە زگا کۆ مە ڵ ایە تییە کانی وە ک خێ زان و پە روە ردە و جیهانی سایبێ ری، تێ ڕ وانین بۆ منداڵ تووشی گۆ ڕ انی بنە ڕ ە تی بووە . یە کێ ک لە م بە ستێ نانە کە بۆ تە مە کۆ ی رامان و کارکردن بۆ منداڵ ان، ئە دە بیاتە . لە م ناوە شدا، شێ عر، جێ گە یە کی تایبە تی هە یە . شێ عری منداڵ ان، بە پێ چە وانە ی ئە و ڕ ە وتە ی کە لە ناوچە ی ئێ مە پە رە ی ساندووە ، کارێ ک نییە کە بە ئاسانی بە دە ستە وە بێ ت. بە ڵ کوو پێ ویستی بە شارە زایی و ئە زموونی بە هێ زی شاعیرە لە بووارە کانی خوێ ندنە وە ی منداڵ یی. ئە رگیۆ مێ نتی سە رە کی ئە م وتارە ئە مە یە کە شێ عری منداڵ ان لای ئێ مە ، نە ک بە حە زی منداڵ ان و ڕ ە چاوکردنی هە ستیارییە کانی قۆ ناغی منداڵ یی، بە ڵ کوو بە خواست و حە زی گە ورە کان و بە نزمترین ئاستی مە عریفی چالاکانی ئە م بوارە بە رهە م دێ ت. لە م وتارە دا، پاش ئاوڕ ێ کی کورت لە چە مکی منداڵ و منداڵ یی، باسی تایبە تمە ندییە کانی شێ عری منداڵ ان دە کرێ و هە وڵ ئە درێ ت لە چە ندین کتێ ب و نموونە شێ عری کە لە م ساڵ انە ی دواییدا لە کوردستانی ئێ ران چاپ و بڵ او بۆ تە وە ، لێ کۆ ڵ ینە وە بکرێ ت.

حافزی شیرازى بە یە کێ ک لە گە ورە ترین و بە رزترین مامۆ ستایانی غە زە ل لە ئە دە بی فارسیدا دادە نرێ ت. شیعرى ئە و هە میشە لە سە ر دڵ انە و هە رکە س بە گوێ رە ى ویست و خواستى خۆ ى بە نێ و دنیاى جوانیى ئە م شاعیرە ناسک خە یاڵ ە دا گوزە ر دە کات. ڕ ە نگە دنیاى پڕ کێ شمە کێ ش و دۆ خ و هە ل ومە رجێ کى تایبە ت لە ئاڵ وگۆ ڕ ى دە سە ڵ اتى سیاسیی ئە ودە م کە حافز تێ یدا ژیاوە ، هە ستى ناسک و جوانى ناسیی شاعیر ئاوێ تە ى یە ک بووبن و ئە م گە وهە رانە ى بۆ ئێ مە جێ هێ شتبێ ت. جیا لە وە ى کە دێ تە سە ر باسى دنیا و دواڕ ۆ ژ، دە وترێ ت حافز قسە ى عارفانە ى ئاسمانیی هە یە و هە م غە زە لى عاشقانە ى دونیایی. ئە م شاعیرە کاریگە ریی زۆ رى هە بووە لە سە ر شاعیرانى تە واوى دونیا. بە و پێ یە ى بە رهە مە کە ى وە ک شاکارێ کى ئە دە بى جیهانى لێ ى دە ڕ وانرێ و شاعیرانى کوردیش بە دە ر نین لە م کاریگە ربوونە . ئه م توێ ژینه وە یە هە وڵ ی داوه دە قى غە زە لە وە رگێ ڕ دراوە کانى حافز، کە لە لایە ن شاعیرى خامە ڕ ە نگینى کوردە وە ، وە رگێ ڕ دراوە و لە دووتوێ ى دیوانی تاڤ گە ى ئە وین-ی عومە رى ساڵ حى ساحێ ب (کۆ لیل) بڵ اوکراونە تە وە ، به ته رازووی شیعرییە ت (پۆ یە تیکا)وه بخاته بە ر نە شتە ری لێ کۆ ڵ ینە وە . ڕ ێ بازی لێ کۆ ڵ ینە وە کە مان وە سفی-شیکارانە یە کە له دە ستپێ کدا باس لە وە رگێ ڕ ان و بنە ما و ڕ ێ گاکانی وە رگێ ڕ ان و پاشان دروستی و نادروستی وە رگێ ڕ انی شیعر کراوه. پاشان چە ند غە زە لێ ک بە نموونە لە و وە رگێ ڕ انە وە رگیراوه و له ڕ ووی کێ ش، سە روا، زمان، ڕ ە وانبێ ژی، لادانی شیعری و هە موو ئە و تە کنیکانە ی کە شیعرییە ت و پۆ یە تیکای شیعرییان پێ بە هێ زدە بێ ت، هە ڵ سە نگێ نراون. لە کۆ تاییدا ئە نجامی توێ ژینە وە کە بە چە ند خاڵ ێ ک دە ستنیشان کراوه.

کامه ران موکری و فه ڕ وخی یه زدی وه ک دوو له شاعیره دیار و به رجه سته کانی ئه ده بیاتی فارسی و کوردی و شاعیرگه لێ کی دە روە ست و خاوه ن هه ڵ وێ ست، هه میشه شیعره کانیان له خزمه تی کۆ مه ڵ گادا بووه و ویستوویانه له ڕ ێ ی قه ڵ ه مه که یانه وه ده رد و ئازار و مه ینه تییه کانی خه ڵ کی پیشان بده ن. ئه وان وێ ڕ ای ئه وه ی قه ڵ ه مه که یان بۆ هه ڵ وێ ست نواندن دژ به سته م و نادادییه کان به کار خستووه، خه ڵ کیشیان دژ به زوڵ م و سته م و بێ دادییه کۆ مه ڵ ایه تیی و سیاسیی و ئاینییه کان هان داوه. سه ره ڕ ای ئه وه ی له ڕ ووی کاته وه به ته واوی هاوسه رده می یە کتر نه بوون، بە ڵ ام به روونی دیاره که که ش وهه وای ژیانیان له جوغڕ افیای ڕ ۆ ژهه ڵ اتی ناوه ڕ استی سه رده می نێ وان شه ڕ ی جیهانی یە که م و دووهه م دا زۆ ر وێ ک چووه. هه ر بۆ یه ش هه ڵ سه نگاندنیان له ڕ ووی ئه ده بی به راوردکارییه وه شیاو و جێ ی سه رنجه. بیر و سۆ زی به رچاوی نه ته وه یی به شێ وه یە کی پته و و به هێ ز، هه وڵ ی بێ وچان بۆ ڕ وون کردنه وه ی بارودۆ خی سیاسی و کۆ مه ڵ ایه تی وڵ ات بۆ به رده نگ و به تایبه ت چینه ژێ رده سته کان، به ره وڕ وو بوونه وه ی بێ پێ چ و په نا له گه ڵ ناڕ ێ کیی کرده وه و خه یانه ته کانی که سایه تییه سیاسی و حکوومییه کان، به رنگاری و گازنده دژ به ده ست تێ وه ردانی هێ ز و هزره بیانییه که ن له ناوخۆ ی وڵ ات و به رنگاری و هێ رش کردنه سه ر فێ ڵ بازی و چه وتیی که سایه تییه ئایینیه کان یان ئه و که سانه ی به ناوی ئایین به هره ی ئابووری و کۆ مه ڵ ایه تی بۆ خۆ یان ده سته به ر ده که ن، ئه و خاڵ انه ن که به شێ وه ی هاوبه ش، وێ نه یە کی زه ق و به رچاو له هه ڵ وێ ست دار بوون و سۆ زی گشتگیری هونه ری و بیری قووڵ ی سیاسی-کۆ مه ڵ ایه تی له به رهه مه کانی هه ردووک نووسه ردا وه ده رده خات. به راوردکاریی بۆ چوونی ئه و دوو نووسه ره سه باره ت به ئایین و چه مکه ئایینیه کان، ده رخه ری جیاوازییه کی ورده له نیگایان بۆ دین؛ گه رچی خودی ئایین وه ک چه مکێ ک و پێ گه یێ کی کۆ مه ڵ ایه تی و بگره مێ ژوویی بۆ نزیک کردنه وه و ڕ ێ ک خستنه وه ی چینه کان له شیعری فه ڕ وخی یه زدیدا ئاماژه ی پێ کراوه، به ڵ ام دین، به و شێ وه یه له به رهه مه کانی مۆ کری دا ده رنه که وتووه و ته نانه ت ئاماژه ی نه رێ نیشی پێ نه کراوه.

خواستنی ئاراستە یی جۆ رێ که له سێ جۆ ری خواستنی واتایی که سە رە تا جۆ رج لە یکاف و مارک جانسۆ ن له هە شتاکانی سە دە ی بیستدا به ڕ اشکاوی باسیان لێ وه کرد و ڕ ایان گە یاند که خواستن یە کێ له بنە ماکانی نە ک هە ر زمانی شیعر و ئە دە ب، بە ڵ کوو زمانی ڕ ۆ ژانە شه. له خواستنی ئاراستە ییدا لایە ن و ڕ ووگە یە ک هە ست دە کرێ که واتانوێ ن یان واتاسازه و زۆ رتر دووتە وە ری یان دووجە مسە رییه. ئە ندێ شە ی لە یکاف و جانسۆ ن دواتر بوو به تیۆ رییە ک و چوارچێ وه و بنە ماگە لی تایبە ت به خۆ ی بۆ داڕ ێ ژرا. ئە م لێ کۆ ڵ ینە وه به ڕ ێ بازی کتێ بخانە یی و بە ڵ گە یی دە یهە وێ خواستنی ئاراستە یی و نموودە کانی و جێ گە وپێ گە ی له شیعری عە بدوڵ ڵ ا پە شێ ودا وە ک شاعیرێ کی نوێ خواز و بیرمە ند که زمانی شیعرییە کە ی نزیکه له زمانی ڕ ۆ ژانە ی خە ڵ کە وه، لێ کبداتە وه. به پێ ی ئە نجامی لێ کۆ ڵ ینە وە که، شیعری پە شێ و به هۆ ی دە وڵ ە مە ندبوونی له ڕ ووی زاراوه و دە ستە واژه و وێ نای کە م وێ نە ی خە یاڵ ییە وه کانگایە کی هێ ژایه بۆ خواستنی ئاراستە یی. نموونە کانی ئە م خواستنه له شیعری پە شێ ودا زۆ رتر دووتە وە ری/جە مسە رین و له نموونە تە وە رگە لی سە ر/خوار، دوور/نزیک، پێ ش/پاش و بە رز/نزم و چە ند دوانە یە کی تر پێ کهاتوون.

شاخ بۆ کورد شوناس و پارێ زە ری شوناسە کە ی بووە . ئە مە ش هۆ کاری دە وڵ ە مە ندیی فە رهە نگی شاخی لە زمان و ئە دە بیاتدا پێ ک هێ ناوە کە زیاتر لە ٢ ٠ ٠ وشە ی بۆ شاخ هە یە . شێ رکۆ بێ کە س شاعیری هاوچە رخی کورد کە ئە زموونی شیعری شاخی هە یە ، لە ساڵ ی ١ ٩ ٨ ٥ تا کۆ تایی ١ ٩ ٨ ٦ لە شاخ بووە و دژی ڕ ژێ می بە عس شیعری نووسیوە . لە شیعرە کانیدا فە رهە نگێ کی هونە ری ڕ ە مزیی جیاواز لە فە رهە نگی گشتیی شاخ بونیادناوە؛ ڕ ە مزی شاخی لە زۆ ر ڕ ە هە ند و پنتی جیاوازدا بە شێ وە ی هونە ری و هە ندێ جاریش وە ک دروشم بە کارهێ ناوە . لایە نە هونە رییە کە ی جوانییە کی بە رز و دروشم بازییە کە ش هونە رێ کی نزمی لێ کە وتووە تە وە . ڕ ە مزیش کە هونە رێ کی نوێ ی شیعرە ، ئاوێ زانی لێ ڵ ی و، تە م ومژاوییە . لە شیعریشدا پانتاییە کی هونە رییە بۆ وە ستانە وە بە ڕ ووی نادادیی کۆ مە ڵ ایە تی، سیاسی و دیکتاتۆ ریە تدا. وێ ڕ ای ئە مانە ، شاعیر لە ڕ ێ گە ی ڕ ە مزی شاخە وە سیستمێ کی فراوانی مانایی بە ڕ ە هە ندە جیاوازە کانی وە ک ئازادی، هە ژاری، جە ستە و دە روون، خە بات، شار و پیرۆ زیی بە خشیوە ، کە ئە مانە ش لە مانا و ڕ ە مزی شاخ لە فە رهە نگی گشتیدا جیاوازن. زاڵ یی ڕ ە گە زی گێ ڕ انە وە لە شیعری شێ رکۆ دا، بووە تە هۆ ی گێ ڕ انە وە ی مێ ژوو بە شیعر؛ ئە مە ش لاوازیی شیعرییە ت و گوتاری لە شاخدا مانە وە و پیرۆ زیی شاخی بە رهە م هێ ناوە .

ئە م لێ کۆ ڵ ینە وە یە کارکردنە لە سە ر کۆ نتێ کستی دە قی شیعری. بە و پێ یە ی کۆ نتێ کست بریتییە لە و ڕ ێ ڕ ە وە ی کە بە هۆ ی ڕ ێ کە وتن لە نێ وان قسە کە ر و گوێ گردا دە بێ تە هۆ کار بۆ ئاشکراکردنی مانای وشە کان، یان ژینگە یە کی زمانە وانییە و بە وشە و دە ستە واژە و ڕ ستە دە ورە دراوە؛ یا خود کۆ مە ڵ ێ ک بارە کە دە وری قسە کردنی داوە . لە م سۆ نگە شە وە کار لە سە ر دیاری کردنی ئە و مانایە دە کات کە دالە کان لە م ڕ ێ ڕ ە وە وە دە یبە خشن. بە مانایە کی تر، ڕ ێ ڕ ە وی کۆ نتێ کست دە بێ تە وە بە دالێ کی تر کە لە سە ر دالە ئاساییە کان دروست دە بێ تە وە؛ چونکە خودی کۆ نتێ کست تێ کستێ کی مانایی دروست دە کات و کاریگە ریی دە بێ ت لە سە ر ئە نجامی ماناکان، یان میکانیزمی دە قە کە ، بە و پێ یە ی ئە و کۆ نتێ کستە ی کە مانای وشە کە دیاری دە کات، کۆ نتێ کستی زیهنییە دواتر پە یوە ست دە بێ ت بە زمانە وە ، نە ک قسە وە . بە مە ش، لە گە ڵ سۆ سێ ر جیاوازە ، چونکە لە م ڕ وانگە وە لای سۆ سێ ر جارێ ک ڕ ە گە زی زمان، جارێ ک ڕ ە گە زی قسە کردن ڕ ۆ ڵ دە گێ ڕ ن. جۆ ری ئە و کۆ نتێ کستە ی کراونە تە بنە مای ئە م لێ کۆ ڵ ینە وە یە ، ئە و جۆ رانە ی کۆ نتێ کستن کە ڤ ان دایک دیاری کردوون. هۆ کاری هە ڵ بژاردنی ڤ ان دایکیش ئە وە یە کە پۆ لێ نبە ندییە کە ی لە وانی تر فراوانترە بۆ کار لە سە رکردن. ئە م لێ کۆ ڵ ینە وە یە پێ ک هاتووە لە دوو بە ش: لە بە شی یە کە مدا کار لە سە ر چە مک و پێ ناسە ی تێ کست کراوە ، دواتر قسە لە سە ر چە مک و پێ ناسە ی کۆ نتێ کست کراوە و بۆ چوونە جیاوازە کان خراونە تە ڕ وو؛ دواتر باس لە گرنگی و بایە خی کۆ نتێ کست کراوە . لە بە شی دووە مدا جۆ رە کانی کۆ نتێ کست لە دە قدا دیاری کراون، لە گە ڵ هێ نانە وە ی نموونە ی پێ ویست و شی کردنه وه ی کۆ نتێ کستە کان، بە پێ ی ئە و مانایە ی کە کۆ نتێ کستە کە دە یگە یە نێ ت.

پیشان دانی کاریگە ریی رووداوە سیاسییە کان لە سە ر گۆ ڕ انی کێ ش، روانگە یە کی نوێ یە کە لە م وتارە دا باسی لێ دە کرێ . لە م توێ ژینە وە یە دا لە بیرورای حە سە نپوور و وە لی لە سە ر مێ ژووی نە تە وە خوازیی کوردی و پە یوە ندیی دە قی ئە دە بی بە رووداوە سیاسییە کانە وە و هە روە ها جۆ رە کانی کێ ش لە زمانە کانی دنیادا کە ڵ ک وە رگیراوە . جۆ رە کانی کێ ش لە زمانی کوردیدا عە رووزی و بڕ گە یین کە لە عە رووزییە وە بو بڕ گە یی گۆ ڕ اوە . سە رنجی ئە م لێ کۆ ڵ ینە وە یە لە سە ر زاری کرمانجیی ناوە ڕ است لە کوردستانی رۆ ژهە ڵ ات و باشوور لە سە ردە می نالی تا کۆ تایی دە یە ی ١ ٩ ٨ ٠ دایە . لە م وتارە دا گۆ ڕ انکاریی کێ شی شیعری کلاسیکی کوردی، لە زاڵ بوونی کێ شی عە رووزی بە سە ر زاراوە ی کرمانجیی ناوە راست تا زاڵ بوونی کێ شی بڕ گە یی-وە کوو هێ مایە ک لە گۆ ڕ انکاریی پێ ناسە ی کورد و بە هێ زتر بوونی نە تە وە خوازیی کوردی-تاووتوێ کراوە . یە کێ ک لە هۆ کارە کانی گۆ ڕ انی کێ شی شیعر، بە بڕ وای توێ ژە ر، بزووتنە وە ی نە تە وە خوازانە یە . بە م بۆ نە شە وە بە رهە می هە ندێ ک لە شاعیرە بە ناوبە نگە کانی کورد-لە کوردستانی رۆ ژهە ڵ ات و باشووردا-بە شێ وە ی مێ ژوویی-بە ڵ گە یی تاووتوێ کراوە و سێ قۆ ناغی عە رووزی، بڕ گە یی-عە رووزی و بڕ گە یی دیاری کراوە . وە ک دە ردە کە ێ ، گۆ ڕ انی کێ شی شیعری کرمانجیی ناوە ڕ است لە عە رووزییە وە بۆ بڕ گە یی هاوکاتە لە گە ڵ سە رهە ڵ دان و پە رە سە ندنی بزووتنە وە ی نە تە وە خوازانە کورد لە شە ڕ ی دووە می جیهانیدا.

ئوستوورە دە ق[1] بە دە ق یان دە قگە لێ ک دە وترێ کە لە ئاستی چاندی نە تە وە یە کدا دە ورێ کی سە رە کی و پێ کهاتە یی دە بینن. ئە م تاقمە دە قانە ، وە کوو ئوستوورە و سە رنموونە دە نوێ نە وە و بە وتە ی هە یدیگە ر جیهانێ کی نوێ بنیات ئە نێ ن کە پە ردە لە حیجابی بوون و ڕ استی لائە دە ن. کراوە یی و هە ڵ کراوە یی ئە م دە قانە ئە بێ تە هۆ ی درێ ژە داربوونی چاند و بە رگری لە هە ڵ وە شاندنە وە ی. ئە م دە قانە بە سە رنج دان بە پێ وە ندییە نێ واندە قییە کان[2] لە ڕ ێ گە ی کارتێ کردن بە سە ر دە قە کانی پاش خۆ یانە وە ، فرە ئە کە ن و وە کوو ئوستوورە یە ک هە میشە لە م کاریگە ری و کارتێ کە رییە وە وە کوو ڕ ێ گە چرایە ک بۆ مە یدانی چاند ئە مێ ننە وە . ئە م وتارە دە یە وێ لە ڕ ێ گە ی باڵ ادە قیێ تی[3] ژێ رار ژێ نێ ت، بیرداڕ ێ ژی فە رە نسی، بە دیوانی نالی دا وە کوو ئوستوورە دە قێ ک بچێ تە وە . بە گوێ رە ی میتۆ دێ کە بژێ ردراوە ، پێ گە ی دیوانی نالی لە نێ و ئە دە بیاتی کوردیدا هە ڵ دە سە نگێ نرێ و لە ئاکامدا ئە وە ئە سە لمێ نرێ کە دیوانی نالی دە وری ئوستوورە دە قێ کی زۆ ر گرینگی بینیوە و ئێ ستاش بە سە ر ئە دە بی کوردییە وە کاریگە رییە کی بە رچاوی هە یە