گیاه و زیست فناوری ایران
سال:1400 | دوره:16 | شماره:3 |تعداد مقالات:6

گونه های مختلف جنس Salvia از خانواده نعنائیان در طب سنتی به عنوان گیاهان دارویی در مناطق متفاوتی از جهان استفاده می شوند. همین امر موجب شده که پژوهشگران به کاوش در زمینه مواد موثره این گیاهان بپردازند. یکی از گونه های این جنس گیاه Salvia rhytidea Benth. است که از گونه های بومی مناطق شرقی ایران است و در این مناطق به صورت وحشی می روید. این گیاه سابقه استفاده در طب سنتی را داشته و هم اکنون هم به عنوان محرک جریان خون، برطرف کننده لخته خون، پایین آورنده قند خون و آنتی اکسیدان استفاده می شود. اخیراً محققان تحقیقاتی را در زمینه کشف متابولیت ها و خواص دارویی این گیاه انجام داده اند. تحقیقات پژوهشگران در این زمینه تا به امروز حاکی از وجود فلاونوئیدها، تانن ها و ترکیب فنولی رزمارینیک اسید در عصاره متانولی سرشاخه های گلدار و وجود دیترپنوئیدهای متفاوت در عصاره اتری ریشه این گیاه می باشد. از عصاره متانولی سرشاخه های گلدار این گیاه خاصیت ضدقارچی به اثبات رسیده است. بعلاوه از عصاره متانولی اندام های هوایی این گونه شامل سرشاخه های گلدار و برگ ها و ساقه های جوان خاصیت پایین آورندگی قند خون و خاصیت مهارکنندگی آنزیم آلفاگلوکزیداز گزارش شده است. قابل ذکر است که خواص دارویی متعددی از جمله خاصیت ضدباکتریایی، ضدپروتوزوایی، ضدقارچی، ضدانگل مولد بیماری سالک، ضدمیکروارگانیزم های مولد بیماری مالاریا و بیماری خواب، ضدتوموری، ضدسرطانی، مهارکنندگی آنزیمی، آنتی اکسیدانی، سیتوتوکسیک، پایین آورندگی فشار خون، آنتی کولین استرازی و آفت کشی از ریشه این گیاه به اثبات رسیده است.

رزماری (Rosmarinus officinalis) از تیره نعناع تقریبا در سراسر جهان پراکنده است و به طور خاصی در مناطق مدیترانه ای تجمع دارد و در ایران نیز کشت می شود. این گیاه دارای خواص درمانی گسترده می باشد. بنابراین به دلیل اهمیت این گیاه و توجه و علاقه فزاینده مردم مبنی بر استفاده کمتر از داروهای شیمیایی، لذا بررسی مطالعات انجام شده در جهت بررسی خواص گیاه رزماری ضروری به نظر می رسد. کارنوسیک اسید (Carnosic acid) در حال حاضر یک ترکیب مهم است که از اجزای اصلی ترکیبات ثانویه رزماری است. اجزای کلیدی که از رزماری استخراج شد شامل سیرسیماریتین (Cirsimaritin)، دیوسمین (Diosmin) و ژنکوانین (Genkwanin) بود. رزمارینیک اسید به شکل کارنوزول (Carnosol) و اسید کارنوسیک دارای خواص آنتی اکسیدانی قابل توجهی است. اسانس گیاه رزماری دارای خاصیت ضدباکتریایی بسیار خوبی علیه بسیاری از باکتری ها می-باشد. در سال های اخیر تحقیقات زیادی در زمینه اثرات بازدارندگی آن در برابر میکروارگانیسم ها صورت گرفته است. اسید اولئانولیک (Oleanolic acid) دارای خواص ضد ویروسی، آنتی اکسیدانی و ضد تکثیر در برابر حفاظت در برابر آپوپتوز اکسیداتیو است. اورسولیک اسید (Ursolic acid) در جلوگیری از سرطان نیز میتواند مفید باشد. گیاه رزماری برای انسان غیرسمی بوده و اثرات جانبی ندارد. به طوری که نسبت به برخی از آنتی بیوتیک های رایج این گیاه با ارزش سرآمد بوده است. همچنین چندین مطالعه بررسی شده موید این مطلب بودند که افزودن عصاره رزماری به نمونه های غذایی تاثیر مناسبی در کاهش بار میکروبی و افزایش ماندگاری مواد غذایی داشته است. از آن جایی که فعالیت ضد التهابی، آنتی اکسیدانی و بسیاری خواص فارماکولوژیکی با دامنه وسیع، گیاه رزماری به اثبات رسیده است. لذا این گیاه می تواند گزینه مناسبی برای استفاده در حوزه داروسازی و صنایع غذایی باشد. لذا انجام مطالعات بیشتر در زمینه ارزیابی فعالیت های ضد میکروبی و آنتی اکسیدانی آن ضروری و مفید به نظر می رسد.

این تحقیق جهت بررسی اثر نانو ذره سلنیوم بر برخی خصوصیات موفولوژیک و فیتوشیمی گیاه گوجه گیلاسی (Solanum lycopersicum L. var. cerasiforme) تحت شرایط تنش خشکی بصورت طرح کاملاً تصادفی با اعمال 4 سطح تیمار شامل (صفر، 2، 4 و 10 میلی گرم بر لیتر) سلنیوم و اثرمتقابل سلنیوم بر خشکی (50 درصد ظرفیت زراعی) با 3 بار تکرار انجام شد. برای این منظور ابتدا بذرها در گلدان ها به صورت هیدروپونیک کشت شدند و سلنیوم (سلنات سدیم به عنوان شاهد بالک و نانوسلنیوم) به صورت محلول پاشی برگی از مرحله ی 5-6 برگی گیاه به صورت هفتگی استفاده شد. 3 روز پس از گذشت هفتمین تیمار، آنالیزهای موفولوژیک و فیتوشیمی انجام شد. صفات مورد ارزیابی شامل طول بخش هوایی و ریشه، وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه، محتوای کلروفیل، میزان برخی عناصر در برگ و فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی بود. نتایج نشان داد که بیشترین میزان وزن تر و خشک اندام هوایی، طول بخش هوایی و محتوای کلروفیل a و b در تیمار 4 میلی گرم بر لیتر نانوسلنیوم در مقایسه با شاهد مشاهده شد. بیشترین میزان عنصر روی در برگ، در گروه تیماری 4 میلی گرم بر لیتر نانوسلنیوم و میزان عنصر سلنیوم در تیمار 10 میلی گرم بر لیتر نانوسلنیوم در مقایسه با شاهد مشاهده شد. بیشترین میزان فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانی کاتالاز و سوپراکسید دسموتاز در گروه تیماری 10 میلی گرم بر لیتر نانوسلنیوم در مقایسه با شاهد مشاهد شد. به طور کلی تیمار 4 میلی گرم بر لیتر نانوسلنیوم سبب افزایش تحمل گیاه به تنش خشکی و رشد گردید.

به منظور بررسی اثر برخی کند کننده های رشد گیاهی بر شاخص های رشد و نمو گل کوکب(Dahlia spp. )، آزمایشی در قالب طرح آماری کاملاً تصادفی با 10 تیمار، 3 تکرار و هر تکرار حاوی 3 واحد گیاه، در مجموع 90 واحد آزمایشی اجرا شد. تیمارها شامل پاکلوبوترازول با سه سطح 50، 75 و 100 میلی گرم در لیتر، دامینوزاید و سایکوسل با سه سطح 500، 750 و 1000 میلی گرم در لیتر و گلدان بدون محلول پاشی بعنوان شاهد، بود. اعمال تیمارها زمانی که گیاهان دارای 8 تا 15 برگ حقیقی بودند، انجام شد و پس از اعمال تیمارها، نمونه برداری و ارزیابی صفات حدود 60 روز پس از محلول پاشی صورت گرفت. صفات مورد بررسی شامل وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه، طول بلندترین ریشه، ارتفاع گیاه، تعداد گل، محتوای آنتوسیانین گلبرگ و کلروفیل کل برگ و طول دوره گلدهی بود. نتایج نشان داد که بیشترین وزن تر اندام هوایی، محتوای آنتوسیانین گلبرگ و طول دوره گلدهی و کمترین تعداد گل در تیمار سایکوسل1000 میلی گرم در لیتر بود. بیشترین وزن خشک ریشه و کمترین ارتفاع گیاه در تیمار پاکلوبوترازول 100 میلی گرم در لیتر بود. همچنین بیشترین وزن خشک اندام هوایی در تیمار دامینوزاید 750 میلی گرم در لیتر، بیشترین وزن تر ریشه و طول بلندترین ریشه در تیمار پاکلوبوترازول 75 میلی گرم در لیتر، بیشترین محتوای کلروفیل کل برگ در تیمار دامینوزاید 1000 میلی گرم در لیتر، بیشترین تعداد گل در تیمار دامینوزاید 500 میلی گرم در لیتر و بیشترین ارتفاع گیاه در تیمار شاهد بود.

محدودیت منابع آبی در کشور و نیاز مردم به مواد پروتئینی سالم موجب شده تا بهره برداری و استفاده چند منظوره از منابع آبی و همچنین تولید ماهی به منظور تامین نیازهای مردم و تقویت بنیه اقتصادی کشاورزان مورد توجه قرارگیرد. ضمن اینکه مواد دفعی حاصل از متابولیسم ماهی، کود ملایم و بسیار مفیدی برای محصولات کشاورزی به حساب می آید. جهت بررسی اثرات آبیاری با استخرهای دو منظوره همراه با استفاده از کود بر پارامترهای کمی هندوانه رقم نیاگارا شامل عملکرد 4 قطعه با 10 تکرار و با فاصله کشت 2 متر وفاصله بوته در ردیف 1 متر صورت گرفت. طرح در قالب 4 تیمار اجرا شد. تیمارها شامل " آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود نانو فرتایل"، "آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی (شاهد)"، "آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود گاوی به همراه کیپر" و "آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود مرغی" بودند. نتایج نشان داد که اثر تیمارها بر وزن میوه، اندازه میوه، تعداد میوه در بوته و عملکرد هندوانه معنی دار بود. اختلافی بین تعداد میوه و وزن میوه بین تیمارهای آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود مرغی و آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود گاوی به همراه کیپر مشاهده نشد، با این حال تیمار آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود مرغی نسبت به آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود گاوی به همراه کیپر حدود 20% عملکرد میوه بیشتری داشت که این اختلاف معنی دار نبود. در تیمار آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود گاوی به همراه کیپر ضخامت پوست میوه بیشتراز تیمار آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود مرغی بود، اما از نظر تراکم گوشت میوه اختلافی نشان ندادند. تیمار ̎ آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی (شاهد) با کمترین میزان تعداد میوه و اندازه میوه مقدار عملکردی کمتری نسبت به تمام تیمارهای دیگر داشت. عملکرد بیشتر تیمار ̎ آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود نانو فرتایل̎ در مقایسه با آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود گاوی به همراه کیپر و آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود مرغی به دلیل وزن میوه بیشتر در تیمار ̎ آبیاری با استخر دو منظوره کشاورزی و کود نانو فرتایل نسبت به دو تیمار دیگر بود و تعداد میوه در بوته یکسان بود. نتایج این تحقیق پیشنهاد دهنده آبیاری مزارع جالیزی با آب خروجی از استخر پرورش ماهی همراه با استفاده اصولی از کودهای دامی و شیمیایی بر اساس تحقیق های موردی می باشد.

یکی از مهم ترین کاربردهای فناوری نانو در بخش آب و خاک، استفاده از نانوکودها برای تغذیه گیاهان به منظور افزایش راندمان مصرف عناصر غذایی و به حداقل رساندن هزینه های حفاظت از محیط زیست، می باشد. با توجه به اهمیت گل جعفری و جایگاه ویژه ی آن در ایران و جهان و با توجه به معضلات ایجاد شده با کودهای شیمیایی می توان گفت ارائه برنامه ی مناسب جهت کشت، بهینه کردن بستر کشت، نحوه ی مناسب کوددهی خصوصا کودهای با فرمالاسیون جدید بر پایه فناوری نانو از ضروریات امروز است. در همین راستا به منظور بررسی تاثیر کاربرد کود نانوکلات روی بر برخی صفات مورفولوژیک گل جعفری، پژوهشی در قالب طرح کاملا تصادفی در4 تیمار و 3 تکرار در منطقه گرمسار طراحی گردید. تیمارها شامل 3 غلظت روی (750 میلی گرم در لیتر، 5/1 گرم در لیتر و 3 گرم در لیتر) بصورت محلول پاشی و عدم کاربرد کود (شاهد) بود و در نهایت نیز ارتفاع گیاه، وزن تر اندام هوایی، وزن تر ریشه، وزن خشک اندام هوایی و وزن خشک ریشه مورد ارزیابی قرارگرفت. نتایج مقایسه میانگین صفات مورد مطالعه نشان داد که تمامی صفات دارای اختلاف معنی دار بوده و تیمار نانو کود کلات روی 12% به مقدار 3 گرم در لیتر، بیشترین مقدار در تمامی صفات مورد بررسی به جز صفت ارتفاع را به خود اختصاص داده است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که بهترین نوع نانو کود جهت بهبود ویژگی های مورفولوژیکی گل جعفری در شرایط گرمسار تیمار شماره 4 (نانو کود کلات روی 12% به مقدار 3 گرم در لیتر) است.