علوم و فنون مرزی
سال:1400 | دوره:10 | شماره:2 (37) |تعداد مقالات:7

ارزیابی و پهنه بندی ریسک سیلاب در سکونتگاه های شهری به دلیل توسعه آن ها در حاشیه رودخانه ها، بستر و حواشی دشت های سیلابی بدون شناخت و توجه به شرایط هیدرولوژیکی و دینامیکی رودخانه ها و قسمت های بالادست حوضه که موجب افزایش خطر سیلاب و خسارات جانی، مالی و زیربنایی می شود، امری ضروری و مهم در راستای توسعه پایدار سکونتگاه های شهری می باشد. کشور ایران و به ویژه استان مرزی خوزستان نیز از این امر مستثنی نبوده و همواره در معرض خطر سیل قرار دارند؛ بنابراین هدف اصلی این پژوهش ارزیابی و پهنه بندی میزان آسیب پذیری سکونتگاه های شهری استان خوزستان از مخاطره سیلاب می باشد. در پژوهش حاضر پس از شناسایی عوامل مؤثر در وقوع سیلاب در منطقه خوزستان، برای دسترسی به اطلاعات رقومی از نقشه های توپوگرافی با مقیاس 1: 50، 000 سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح و همچنین از نقشه کاربری اراضی با مقیاس 100000: 1 سازمان جنگل ها و مراتع استفاده گردیده است. در ادامه بعد از ایجاد لایه های اطلاعاتی، از روش های تحلیل سلسله مراتبی فازی برای استانداردسازی و وزن دهی استفاده شد و درنهایت بر اساس وزن های مستخرج از روش AHP فازی در محیط GIS پهنه بندی ریسک سیلاب انجام گرفت. نتایج حاصل از پهنه بندی سیلاب نشان داد که منطقه خوزستان ازلحاظ میزان آسیب پذیری در برابر سیل به پنج ناحیه آسیب پذیری خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم تقسیم می گردد. مناطق با آسیب پذیری خیلی زیاد با وسعت 14177 کیلومترمربع در حدود 23 درصد، مناطق با آسیب پذیری زیاد با وسعت 20077 کیلومترمربع در حدود 7/32 درصد، مناطق با آسیب پذیری متوسط ازلحاظ سیل خیزی در حدود 9509 کیلومترمربع و 5/15 درصد و مناطق با آسیب پذیری کم و خیلی کم به ترتیب با 11355 و 6303 کیلومترمربع در حدود 5/18 و 3/10 درصد از وسعت استان خوزستان را شامل می گردند. همچنین از بین حدود 37 شهر مهم که در این استان واقع شده است؛ 18 شهر در مناطق با آسیب پذیری خیلی زیاد و 12 شهر در مناطق با آسیب پذیری زیاد ازنظر سیلاب واقع شده است. نتایج حاصل از تلفیق مدل های سیستم های پشتیبانی تصمیم گیری و سیستم اطلاعات جغرافیایی در تأیید مطالعات پیشین، حاکی از کارایی بالای آن ها در تعیین مناطق با ریسک بالای سیلاب می باشد و ضرورت دارد در فرایند برنامه ریزی و آمایش به ویژه ارزیابی خطر این سطوح پهنه بندی شده مدنظر قرارگرفته شود.

اقتصاد بغداد در دوران قبل از ورود آل بویه با توجه به سیاست های خلفای عباسی و ضعف و عدم حمایت آن ها از عمران و امور اقتصادی ضعیف بود. شهر بغداد رو به ویرانی و مالیات های هنگفتی از مردم می گرفتند که باعث نارضایتی مردم بود. با توجه به برخی موانع موجود در رابطه با ارتباط ایران با کشورهای هم جوار ازجمله عراق لزوم ارتباط های مناسب با تأکید بر تعاملات مرزی با توجه به نزدیکی این دو کشور با هم ضروری به نظر می رسد. عراق یکی از مهم ترین کشورهای مرزی هم جوار با ایران است. ازاین رو ارتباط هایی میان این دو کشور ازنظر اقتصادی دارای اهمیت بوده است. دوران تسلط آل بویه، خلفای ایرانی، بر بغداد ازآن جهت حائز اهمیت است که برخی از امیران بویه همچون معزالدوله، عزالدوله و عضدالدوله در بغداد بر اقتصاد و افزایش سطح رفاه جامعه تأثیر داشته است. روش پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی می باشد. پرسش اصلی این تحقیق مبنی بر این مطلب است که آیا هم جواری و مرزها تأثیری در رشد اقتصادی بغداد در دوران آل بویه و به تبع آن رشد بازرگانی و دادوستد را داشته است؟ نتایج این بررسی نشان می دهد که موقعیت امن بودن مرزها در دوران آل بویه برای کاروان های تجاری تأثیراتی بر رشد اقتصادی کشورها و کاروان های تجاری را دارد. همچنین حاکمان در این راستا به سدسازی، پل سازی، عمران و صنعت و امنیت بخشیدن به راه ها جهت تسهیل در روند رفت وآمد کاروان های تجاری و بازرگانی پرداختند که این پژوهش به آن می پردازد.

شناخت پتانسیل ها و نقاط ضعف نواحی هم جوار با مرز می تواند بهترین رویکرد در راستای توسعه فضایی مناطق روستایی مرزی به شمار آید توسعه ای که ناشی از وجود مرز و قابلیت های آن است. هدف تحقیق حاضر بررسی نقش عوامل اثرگذار بر توسعه فضایی نواحی روستایی مرزی در شهرستان گنبدکاووس می باشد. تحقیق حاضر از نوع کاربردی و به لحاظ هدف و ماهیت توصیفی-تحلیلی، مبتنی بر پرسشنامه محقق ساخته و مطالعات میدانی می باشد، جهت تحلیل داده ها از نرم افزار Spss و Gis بهره گرفته شده است. جامعه آماری تحقیق را روستاهای مرزی شهرستان گنبدکاووس تشکیل می دهند. حجم نمونه برای جامعه آماری مذکور با استفاده از فرمول کوکران، 364 مورد است که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار اصلی تحقیق، پرسشنامه استانداردی بود که روایی آن ها به تأیید پانلی از متخصصان دانشگاهی صاحب نظران و محققان در بخش روستایی رسید و پایایی آن از طریق آلفای کرونباخ (790/0) در حد مطلوب تأیید شد. نتایج حاصل از مدل رگرسیون خطی نشان می دهد از 6 مؤلفه مطرح شده از دیدگاه جامعه مطالعه (روستاهای مرزی)، 5 مؤلفه دارای تأثیرگذاری معنادار و تنها 1 مؤلفه دارای تأثیرگذاری نا معناداری بوده، که بیشترین ارتباط و تأثیرگذاری در مؤلفه بهبود رقابت اقتصادی کاملاً مستقیم و سطح معناداری 99 درصدی می باشد. و پس ازآن مؤلفه حفاظت از محیط زیست، یکپارچگی فضایی، مخاطرات و بهبود کیفیت سطح زندگی، سطح معناداری 95 درصدی را به خود اختصاص داده اند. همچنین میانگین مطلوبیت عوامل تأثیرگذار در توسعه فضایی روستاهای مرزی شهرستان گنبد نشان می دهد که، به ترتیب مؤلفه رقابت اقتصادی با میانگین (73/3)، مؤلفه همکاری و یکپارچگی فضایی با میانگین (26/3)، مؤلفه محیط زیست با میانگین (12/3)، مؤلفه مخاطرات با میانگین (07/3)، مؤلفه بهبود کیفیت زندگی با میانگین عددی (04/3) و در آخر مؤلفه تقویت رویکرد مشارکتی با میانگین (21/2) به عنوان کمترین مؤلفه در توسعه فضایی نواحی روستاهای هدف مطالعه تأثیرگذار بوده است. فقط مؤلفه تقویت رویکرد مشارکتی در روستاهای موردمطالعه نتوانسته است در توسعه فضایی این روستاها اثرگذار باشد. بنابراین طبق نتایج تحلیلی داده ها فرضیه: در بین عوامل اثرگذار در توسعه فضایی روستاهای مرزی، عامل بهبود رقابت اقتصادی در محدوده موردنظر بیشترین نقش را ایفا می کند. مورد تأیید و معنادار بوده و مورد اثبات قرار می گیرد.

مناطق مرزی ازجمله فضاهای جغرافیایی هستند که با وجود ظرفیت های بالایی که دارا می باشند گهگاه متناسب با شرایط خاصی که دارند این ظرفیت ها نادیده گرفته شده اند. در طی سال های اخیر، گردشگری مناطق مرزی ازجمله این ظرفیت ها است که تا حدی به آن توجه شده است و به همراه خود مزیت رقابت گردشگری این مناطق را نیز شکل داده است. بر این مبنا، تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و باهدف کاربردی تلاش دارد مزیت رقابت گردشگری بین منطقه مرزی بانه با مناطق مرزی جلفا، پیرانشهر، مریوان و ماکو را مورد بررسی قرار دهد. تحقیق حاضر در قالب دو مرحله انجام شده است. مرحله اول، اطلاعات موردنیاز از طریق مطالعات کتابخانه ای گردآوری شده است. در مرحله دوم بر اساس اطلاعات به دست آمده از وضعیت گردشگری منطقه موردمطالعه، اهداف گردشگری برای رقابت پذیری بیش تر شهرستان در افق زمانی 1404 مطرح گردید، سپس استراتژی های مهم رسیدن به این اهداف و قابلیت های گردشگری منطقه موردمطالعه در نرم افزار Meta-SWOT وارد گردید. نتایج به دست آمده نشان دهنده آن است که، قیمت پایین تر کالاهای خارجی نسبت به بقیه مناطق کشور، وجود مراکز متعدد خرید، موقعیت استراتژیک مرزی و بالا بودن امنیت اجتماعی، دارای بیشترین میزان تناسب راهبردی با عوامل کلان و از مزیت رقابتی بالایی برای منطقه مرزی بانه محسوب می گردد. از طرف دیگر تبلیغات منفی علیه مناطق مرزی، کمبود زیرساخت های مناسب توسعه گردشگری، تحریم های بین المللی، تبعیض دولت در اختصاص امکانات به مناطق مرزی به عنوان بزرگ ترین موانع توسعه گردشگری در شهرستان بانه شناخته شدند.

در عصر حاضر، گذار از الگوی طرح های جامع شهری به سمت برنامه ریزی راهبردی با توجه به خاصیت ترکیبی، انعطاف پذیری و پویایی آن در جهت حل مسائل و تحولات آینده موردتوجه قرارگرفته است. از طرفی، شهرهای مرزی با توجه به همسایگی بسیار نزدیک به کشورهای مجاور، یکی از حساس ترین نقاط هستند. لذا در این پژوهش، شهر مرزی بندر آستارا به دلیل موقعیت ویژه، به عنوان مطالعه موردی انتخاب شده است. هدف اصلی پژوهش حاضر، شناخت قابلیت ها و موانع موجود در شهر مرزی بندر آستارا و تحلیل راهبردهای مؤثر در توسعه این شهر است. روش تحقیق پژوهش حاضر کمی است. جامعه آماری در این پژوهش، ساکنین شهر آستارا و نمونه گیری از نوع تصادفی ساده می باشد. برای جمع آوری داده ها، مصاحبه نیمه ساختارمند با 200 نفر از ساکنین شهر آستارا انجام گرفته است. جهت تحلیل عوامل داخلی و خارجی از ماتریس SWOT و همچنین برای اولویت بندی راهبردها از روش QSPM استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش حاکی از آن است که برآیند راهبردهای تدوین شده برای این شهر مرزی، در موقعیت تهاجمی قرار دارد و سه راهبرد بهره گیری از لبه قوی دریای کاسپین در راستای استفاده از پتانسیل جذب گردشگران خارجی، تقویت بازارچه های ساحلی و مرزی در راستای افزایش گردشگری و رونق اقتصادی شهر از طریق ایجاد بسترهای برگزاری رویدادها، به ترتیب دارای بیش ترین نمره جذابیت می باشند. این بدان معنی است که با برنامه ریزی صحیح و اصولی و با بهره گیری از نقاط قوت و فرصت های این شهر، می توان در جهت نیل به توسعه پایدار و رونق اقتصادی این شهر گام برداشت.

امنیت برای مناطق مرزی جزو اولویت های سیاسی و نظامی هر کشور محسوب می شود. داشتن امنیت بالا از سویی تأثیرات بسیار زیادی بر شیوه زندگی کردن، رفتارها و کنش افراد و از سوی دیگر فراهم کننده شرایط مطلوب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و دغدغه های ذهنی است. در این پژوهش سعی شده است به بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر مقوله احساس امنیت در روستاهای مرزی شهرستان کلات نادری پرداخته شود. پژوهش حاضر، به لحاظ روشی، پیمایشی (کمی)، به لحاظ هدف از نوع کاربردی بوده و با ابزار پرسشنامه، اطلاعات موردنیاز جامعه گردآوری شده است. روایی گویه ها از طریق آلفای کرونباخ بالای 70 درصد تأیید گردید. جامعه آماری این پژوهش را کلیه ساکنان روستاهای مرزی شهرستان کلات نادری، اعم از کوچ نشینان و روستاییان روستاهای مرزی بوده اند، که حجم نمونه از میان آنان 297 نفر با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری تخصیص متناسب انتخاب شدند. نتایج به دست آمده نشان دادند میانگین احساس امنیت (84/4)، تعلق خاطر به خانواده (61/3)، اعتماد اجتماعی (74/2)، هویت ملی-مذهبی (67/2) (در بازه 1 تا 5) بود. با بررسی ارتباط بین متغیرها یافته ها نشان دادند که بین متغیر احساس امنیت با اعتماد اجتماعی، میزان وقوع جرم در روستا و تعلق خاطر به خانواده رابطه همبستگی معناداری وجود دارد. از طرفی بین احساس امنیت و احساس هویت ملی-مذهبی رابطه معناداری وجود نداشت. نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیری نیز نشان دادند که عامل های اعتماد اجتماعی، میزان وقوع جرم در روستا و تعلق خاطر به خانواده پیش بینی کننده احساس امنیت هستند.

منطقه قره باغ از زیرمجموعه های امنیتی منطقه قفقاز جنوبی است که از دیرباز محل مناقشه میان دو دولت «جمهوری آذربایجان» و «جمهوری ارمنستان» بوده است. مناقشاتی که از ابتدا حالت خشونت آمیز به خود گرفته و آخرین مورد آن را می توان در جنگ میان دو کشور از 27 سپتامبر 2020 میلادی مشاهده کرد. مجاورت جغرافیایی آن با مرزهای شمال غرب ایران، میراث تاریخی مشترک، وجود قومیت ها و نژادهای یکسان، تلاش کشورهای قدرتمند برای کسب نفوذ در این منطقه، سبب گشته تا ملاحظات امنیتی آن برای جمهوری اسلامی ایران در مقایسه با دیگر کشورها از اهمیت بیشتری برخوردار باشد. لذا هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سؤال است که «منابع تنش و تهدیدات مناقشه قره باغ برای امنیتِ مرزی جمهوری اسلامی ایران کدام اند؟ ». روش تحقیق توصیفی-تحلیلی، است. با مروری بر منابع مهم ترین عوامل تنش و تهدید در این منطقه، تبیین گردید. یافته های تحقیق نشان می دهد که حضور تروریست های سوری در مرزهای شمال غرب ایران؛ حضور اطلاعاتی، امنیتی و نظامی رژیم صهیونیستی در جِدار مرزی شمال غرب ایران؛ تشدید تنش های نظامی در مرزهای شمال غرب و عدم احترام به مرزهای بین المللی؛ و تشدید حرکت های تجزیه طلبانه به عنوان مهم ترین تهدیدات امنیتِ مرزی جمهوری اسلامی ایران در رابطه با مناقشه می باشد.