طب سنتی اسلام و ایران
سال:1399 | دوره:11 | شماره:2 |تعداد مقالات:9

سابقه و هدف: انتخاب یک نظام ارزشیابی مناسب یکی از رویکردهای مهم در فرایندهای آموزشی و ارزیابی عملکرد حرفه ای دانشجویان است. هدف از این تحقیق ارزیابی مهارت های بالینی دانشجویان دکتری طب ایرانی دانشگاه علوم پزشکی ایران به روش «مینی سی ایکس» بوده است. مواد و روش ها: این پژوهش از نوع طرح سری زمانی منقطع با تکرار چندگانه مداخله است که در دانشکده طب ایرانی (وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران) انجام شد. جامعه آماری این پژوهش 20 نفر از دانشجویان دکتری تخصصی طب ایرانی دوره کارورزی عرصه از سال 1395 تا سال 1397 بودند که به روش سرشماری در قالب چهار گروه 5 نفری وارد مطالعه شدند. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی متناسب با نرم افزار SPSS (نسخه 24) استفاده شد. یافته ها: میانگین و انحراف معیار نمره های پایانی دانشجویان به تفکیک گروه متفاوت بود و نمره های پایانی هر چهار گروه با نمره های میان ترم آنان اختلافی معنادار (05/0≥ p) داشت. بر اساس اطلاعات به دست آمده رضایت کلی دانشجویان از ارزیابی به روش مینی سی ایکس در گروه اول با میانگین و انحراف معیار 00/0± 00/5 گروه دوم با میانگین و انحراف معیار 54/0± 40/4، گروه سوم با میانگین و انحراف معیار 19/2± 40/3 و گروه چهارم با میانگین و انحراف معیار 89/0± 60/4 و در کل با میانگین و انحراف معیار 26/1± 35/4 محاسبه شد. بالاتر بودن این اعداد از میانگین متوسط پرسش نامه رضایت دانشجویان را از آزمون نشان می دهد؛ گروه اول بیشترین رضایت و گروه سوم کمترین رضایت را داشتند. همچنین، رضایت کلی استادان از ارزیابی به روش مینی سی ایکس با میانگین و انحراف معیار 34/1± 14/5 محاسبه شد و چون اعداد به دست آمده از میانگین متوسط پرسش نامه بالاتر بودند رضایت استادان را نیز از آزمون بیان می کرد. نتیجه گیری: به سبب برقراری عدالت آموزشی و کاهش سوگیری ارزیابان به شیوه های سنتی، ارزیابی با این آزمون موجب یادگیری مهارت های بالینی دانشجویان و افزایش رضایتمندی استادان و به ویژه دانشجویان، از نحوه ارزشیابی شد.

سابقه و هدف: دیابت شیرین جزء شایع ترین بیماری های مزمن در جهان است و با عوارض سیستمیک متعددی از جمله گوارشی همراه می باشد. یکی از مهمترین عوارض گوارشی دیابت، گاستروپارزی است که با اختلال تاخیر تخلیه معده و با علایمی چون تهوع، استفراغ، سیری زودرس، نفخ و درد فوقانی شکم مشخص می شود. از آنجایی که امروزه تمایل به استفاده از طب سنتی رو به گسترش است، توسعه و تطبیق آن با طب جدید ضروری است؛ لذا با توجه به نقش تعیین کننده مزاج در درمان در طب سنتی ایران، این پژوهش به منظور بررسی مزاج افراد مبتلا به گاستروپارزی دیابتی طراحی شد تا بر اساس آن بتوان به تدوین پروتکل های درمانی این عارضه پرداخت. مواد و روش ها: این پژوهش از نوع مطالعه مقطعی است. بیماران مبتلا به دیابت نوع 1 یا 2 مراجعه کننده به کلینیک های تخصصی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، با سن بالاتر از 18 سال، در فاصله زمانی آبان 1395 تا خرداد 1396، پس از شناسایی و تایید توسط فوق تخصص گوارش وارد مطالعه شدند. جامعه آماری به دو گروه مورد 56 نفری مبتلا به گاستروپارزی و گروه شاهد 44 نفری بدون گاستروپارزی تقسیم شدند. گاستروپارزی بیماران توسط پرسش نامه استاندارد گاستروپارزی بررسی و مزاج آنها توسط پرسش نامه مزاج مجاهدی تعیین شد. پس از آزمون طبیعی بودن داده ها، مقایسه بین گروهی با آزمون کای 2 و آنالیز واریانس یک طرفه، با سطح معنی داری 05/0≥ p مورد آزمایش قرار گرفت. یافته ها: نتایج نشان داد که افراد گرم مزاج با میانگین 29/44 نمره گاستروپارزی کمتری نسبت به افراد سرد مزاج با میانگین 22/52 داشتند، اما این اختلاف معنی دار نبود (08/0p=). از طرف دیگر، افراد با مزاج تر با میانگین 77/55 نمره گاستروپارزی بالاتری از افراد خشک مزاج با میانگین 92/39 داشتند و این اختلاف معنی دار بود (001/0p=). نتایج: در این مطالعه مزاج سرد و تر بیشتر در مبتلایان به گاستروپارزی دیابتی مشاهده شد. به نظر می رسد با توجه به پاتوفیزیولوژی گاستروپارزی از منظر طب ایرانی، بیماران دیابتی با مزاج سرد و تر احتمال بیشتری برای ابتلا به گاستروپارزی دارند.

سابقه و هدف: کولیت اولسراتیو یک بیماری التهابی روده (IBD) و از معضلات سیستم درمانی دنیا محسوب می شود. هزینه های زیاد مادی و معنوی، عوارض ازمان بیماری، مصرف طولانی مدت داروها و عدم کفایت درمان های مرسوم در کنترل کامل علایم، ضرورت توجه بیشتر و به کارگیری درمان های مکمل را آشکار می کند. هدف این مطالعه اولویت بندی و معرفی گیاهان دارویی ذکر شده در منابع طب ایرانی جهت یافتن ایده هایی نو برای تولید داروهای مناسب و موثر در درمان کولیت اولسراتیو می باشد. مواد و روش ها: در این مطالعه کتابخانه ای، از کلیدواژه های «سحج امعاء، قروح امعاء، قروح معی و قرحه امعاء» در 5 کتاب معتبر دارویی طب ایرانی «القانون فی الطب، الابنیه عن حقایق الادویه، الاغراض الطبیه و المباحث العلاییه، تحفه المومنین، مخزن الادویه» برای یافتن گیاهان دارویی موثر بر کولیت اولسراتیو استفاده شد. پس از امتیازدهی و اولویت بندی بر اساس تعدد به کارگیری و شدت اثرگذاری از دیدگاه اطبا، مطالعات مرتبط با تاثیر آنها بر بیماری های التهابی و اولسراتیو دستگاه گوارش، مکانیسم اثر و مواد موثرشان نیز در پایگاه های علمی بررسی گردید. یافته ها: از 59 گیاه به دست آمده، بیشترین امتیازها به ترتیب مربوط به «برنج، ترشک، بارهنگ، باقلا و شنگ» بود که اثرات آنها در بیماری های التهابی و اولسراتیو دستگاه گوارش در مطالعات حیوانی و بالینی نوین نیز به اثبات رسیده است. نتیجه گیری: با در نظر گرفتن مشابهت علایم دو بیماری سحج امعاء و کولیت اولسراتیو، شاید بتوان این دو را معادل هم قرار داد. با توجه به مکانیسم اثر ضدالتهابی و ترمیم کنندگی زخم اکثر گیاهان دارویی ذکرشده در این مطالعه، ممکن است بتوانیم در طراحی مطالعات بالینی و ساخت داروهای جدید برای رسیدن به درمان هایی با رویکرد طب ایرانی در بهبود کولیت اولسراتیو و بیماری های التهابی دستگاه گوارش، از آنها بهره ببریم.

سابقه و هدف: از دیدگاه طب سنتی ایران، بدن انسان سیستمی یکپارچه با اعضای مرتبط با هم است که بیماری یا سلامت هرکدام از آن ها برهم اثر می گذارد. ممکن است عامل ایجاد بیماری یک عضو، در عضو دیگری باشد که به آن، عضو مشارک و بیماری را مشارکتی گویند؛ ازطرفی درمان عضو مشارک موجب بهبودی عضو بیمار می شود. هدف این مطالعه، بررسی ارتباط آناتومیک بین کبد و معده می باشد. مواد و روش ها: در این مطالعه مروری کتابخانه ای، فصل تشریح کبد و معده از کتاب های معتبر طب سنتی ایران مانند «قانون در طب» و «تشریح الابدان منصوری» بررسی و با مطالب کتاب های آناتومی طب نوین مثل «آناتومی گری» و اطلس های آناتومی مقایسه شد. مقالات موجود در پایگاه های داده ای الکترونیک نیز بررسی شد. پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات، وجوه مشترک و تفاوت ها بین دو دیدگاه طب سنتی ایران و نوین مشخص شد. یافته ها: ارتباط آناتومیک کبد و معده در دو دیدگاه طبی، در چهار محور ارتباط عصبی (غشاء، عصب حسی، تاندون)، عروقی (شریان کبدی، وریدهای ماساریقا و باب)، مجاورتی (مجاورت کبد با معده) و ارتباط به واسطه عضو سوم (کیسه صفرا) مشاهده و تطبیق داده شد. نتیجه گیری: تطابق واضح ارتباط آناتومیک کبد و معده در دو دیدگاه بیانگر دانش حکیمان طب سنتی ایران از علم تشریح است، همچنین بررسی منابع عظیم علمی طب سنتی ایران نشان می دهد مبنای کتاب های آناتومی نوین، مطالبی است که از هزاران سال قبل به دست دانشمندان امروز رسیده است.

سابقه و هدف: سندرم روده تحریک پذیر شایع ترین اختلال عملکردی روده است که با درد عودکننده شکم و با تغییر در شکل یا تعداد موارد دفع همراه است. اثربخشی طب سنتی و مکمل در بهبود علایم سندرم روده تحریک پذیر گزارش شده است. به منظور استفاده از توصیه های مرتبط با سبک زندگی و درمان های طب ایرانی، لازم است واژه های متناظر بیماری در طب ایرانی یافت شوند. هدف از این مطالعه، یافتن واژه های متناظر سندرم روده تحریک پذیر در طب ایرانی است. مواد و روش ها: علایم اصلی سندرم روده تحریک پذیر در منابع طب ایرانی جست وجو و نزدیک ترین بیماری ها، فیش برداری و موارد مشترک انتخاب شدند. سپس اسباب این بیماری ها لیست شده و از نظر تطابق با معیارهای ROME IV بررسی شدند. همچنین سندرم روده تحریک پذیر با کلیدواژه های مرتبط با طب ایرانی در پایگاه های اطلاعاتی جست وجو شدند. تمام مراحل با نظارت 5 متخصص طب ایرانی با سابقه مطالعه در سندرم روده تحریک پذیر و 3 متخصص گوارش انجام شد. یافته ها: مغص و قولنج دو بیماری هستند که با داشتن علامت درد شکمی و تغییر وضعیت دفع، بیشترین مشابهت را با سندرم روده تحریک پذیر دارند. مغص با یا بدون اسهال و قولنج با یبوست همراه است. برخی از اسباب مغص و قولنج به دلیل غیرعملکردی بودن و عدم تطابق با ROME IV، حذف شدند. نتیجه گیری: بررسی تعاریف زیرگروه های سندرم روده تحریک پذیر (IBS)، نشان می دهد، نوع با علامت غالب اسهال (IBS-D) بیشتر با مغص، و نوع با علامت غالب یبوست (IBS-C) بیشتر با قولنج مرتبط هستند. برای بررسی ارتباط انواع زیرگروه های سندرم روده تحریک پذیر با یافته های این مقاله، مطالعات تکمیلی مقطعی (Cross sectional) توصیه می شود.

سابقه و هدف: گیلان مانند سایر مناطق ایران، در عصر قاجار از نظر بهداشتی در شرایط نامطلوبی قرار داشت. عوامل متعددی در دوره های مورد بررسی موجب گسترش بیماری های مختلف در گیلان می شد. بیماری ها علاوه بر اینکه تاثیر نامطلوبی بر جسم و جان مردم گیلان داشت موجب تغییرات مهمی در ترکیب جمعیت، اقتصاد و فرهنگ گیلان به ویژه در عصر قاجار شد. نکته قابل تامل در بررسی حاضر، تاثیر باورهای عامیانه بر شیوع و همه گیری بیماری در این دوره است؛ به گونه ای که در کنار ضعف سیستم بهداشتی و امکانات مراقبتی، برخی از باورهای عامیانه درباره سلامت و بهداشت عاملی بازدارنده در سلامت مردم به شمار می رفت. علاوه بر بازدارندگی باورهای عامیانه بر سلامت مردم، این باورها تبدیل به فرهنگ عمومی مردم در این دوره شد که بر نابسامانی بهداشت گیلان در این دوره می افزود. پرسش نوشتار بر این محور قرار دارد که باورها چه تاثیری بر گسترش بیماری ها در گیلان عصر قاجار داشته است؟ مواد و روش ها: پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای انجام شده و از منابع تاریخی، سفرنامه های اروپاییان و همچنین تحقیقات جدید نیز در تکمیل مباحث استفاده شده است. یافته ها: این مطالعه نشان داد که، با توجه به شرایط جامعه آن روز و عدم پیشرفت علم پزشکی و ناتوانی و ناآگاهی مردم در برخورد و مقابله با انواع بیماری ها و راه های درمان آن، گرایش به باورهای عامیانه جهت درمان بیماری ها، رواج و تاثیر زیادی بر گسترش بیماری ها در این دوره داشته است. نتیجه گیری: به نظر می رسد باورهای نادرست یکی از دلایل گسترش بیماری های واگیردار در گیلان عصر قاجار بوده است.

سابقه و هدف: در طب سنتی، منطق جزو علومی بوده که بر آموختن آن تاکید شده است. کتاب های طبی نیز آمیخته از اصطلاحات منطقی است که فهم دقیق آن وابسته به آشنایی و تسلط بر علم منطق است. ازاین رو هدف این پژوهش بررسی کاربرد منطق در طب سنتی بوده و اینکه کدام مباحث منطقی بیشتر در طب استفاده شده است. مواد و روش ها: این پژوهش بر اساس روش کتابخانه ای و از نوع توصیفی-تطبیقی است. یافته ها: مهم ترین مباحث منطقی که در کتاب های طبی بیان شده، عبارتند از: بحث دلالت، الفاظ، کلی و جزیی، نسب اربع، ذاتی و عرضی، کلیات خمس، تعریف، تقسیم، ماده قضیه، قیاس خلف و روش قیاسی و تجربی. بنابراین تسلط بر فهم کتاب های طبی مستلزم آشنایی با مباحث منطقی است. نتیجه گیری: در طب سنتی، منطق جزو علومی است که بر آموختن آن تاکید شده و آموختن کلیات این مسایل برای دانشجویان طب سنتی ضروری است.

سابقه و هدف: علم الحیوان (دانش جانورشناسی) در طبقه بندی علوم، از بخش های فرعی حکمت طبیعی به شمار رفته است. مسلمانان در این حوزه آثاری از جنبه های مختلف فقهی، تفسیری، لغوی، ادبی و عرفانی به رشته تحریر درآورده اند. در متون جانورشناسی، انواع موضوعات علمی بررسی و مطالعه شده است. یکی از محورهای علمی که نویسندگان دانش جانورشناسی به آن پرداخته اند، مبحث فواید و خواص درمانی اعضای بدن جانداران است. در پیشینه تاریخی دانش داروسازی و داروشناسی، داروهای کاربردی با پایه گیاهی، حیوانی و معدنی بوده اند. بر اساس گزارش های تاریخی همواره بخش قابل توجهی از داروهای مورد استفاده، از اجزاء بدن حیوانات تهیه می شد. از این رو، بخشی از متون جانورشناسی به کارکرد و ویژگی های درمانی داروهای حیوانی اختصاص دارد. کتاب «حیات الحیوان» نوشته کمال الدین دمیری (م: 808ق) در زمره آثار ادبی است که از مفصل ترین و مهم ترین متون تولیدی در حوزه جانورشناسی به شمار می رود. مواد و روش ها: مسیله اصلی پژوهش حاضر که با رویکرد توصیفی نوشته شده، ضمن معرفی و بازخوانی کتاب «حیات الحیوان» دمیری، به جایگاه داروهای حیوانی در این دست نوشته پرداخته است. یافته ها: یافته های نوشتار پیش رو نشان می دهد محورهای اصلی این اثر بیان کارکرد و ویژگی های درمانی جانوران گوناگون اعم از حیوانات اهلی و وحشی، پرندگان، آبزیان و حشرات و اثربخشی بافت و اعضای بیرونی و درونی آنها در معالجه انواع بیماری هاست. استعمال دارو به شیوه های مختلف (خوردنی، استنشاقی و. . . ) توصیه شده است. نتیجه گیری: در سنت داروسازی مسلمانان ادویه حیوانی یکی از انواع پایه دارویی بوده که در معالجات بیماری ها تجویز می شده است. شناخت و خواص جانوران در آثار متعدد علمی آمده است؛ چنانکه «حیات الحیوان» دمیری که در حوزه جانورشناسی نوشته شده، حاوی نکاتی ارزنده در زمینه دانش داروسازی و داروشناسی است.

پس از بروز همه گیری کووید 19 در جهان و ایران، این فرصت برای سیر مطالعات تاریخ پزشکی در کشورمان پدید آمد تا علاوه بر مورخان پزشکی، گروه وسیعی از متفکران، مترجمان و مؤلفان دست به قلم شده و از جنبه های گوناگون به بررسی این بیماری و نیز دیگر بیماری های همه گیر رخ داده در کشورمان بپردازند. شاید بتوان گفت در این روزگار و فنا، یکی از "دانش هایی" که باید از بروز همه گیری کووید 19 "خوشحال! " باشد تاریخ پزشکی است که این همه ادبیات علمی دربارة تاریخ پزشکی را شاهد است که در کشورمان و به زبان فارسی پدید آمده است. . . .