اقتصاد کشاورزی و توسعه
سال:1384 | دوره:13 | شماره:52 |تعداد مقالات:9

امروزه برای تجزیه و تحلیل اثر قیمت گندم بر قیمت محصول، الگوی کشت، فرسایش و کیفیت خاک و سرمایه گذاری در امر حفاظت از خاک و نیز تقاضا و قیمت نهاده های کشاروزی توجه خاصی مبذول می شود. در این مقاله اثر قیمت تضمینی گندم بر تغییر در مازاد خالص مصرف کنندگان و ناکارایی رفاهی در تولید و مصرف بررسی شده است. در مدل عرضه و تقاضای عمده فروشی به اندازه هزینه های انتقال تغییر مکان می دهد و به موازات خود منحنی تقاضای سر مزرعه را به وجود می آورد.در این تحقیق برای دوره زمانی 1370 تا 1379 منحنیهای عرضه و تقاضای گندم با به کارگیری روش شبیه سازی براورد شده و سپس قیمت تعادلی تعیین گردیده و سرانجام نسبت قیمت تضمینی گندم به قیمت تعادلی، به عنوان پارامتر کلیدی، محاسبه شده است.این پارامتر در محاسبه عناصر تشکیل دهنده مازاد خالص اجتماعی و اجزای هزینه های ناکارایی رفاهی در تولید و مصرف سهم قابل توجهی دارد.نتایج این مقاله نشان می دهد که قیمت تضمینی گندم منفعت اضافی مصرف کنندگان را نسبت به تولید کنندگان می افزاید و از بار هزینه تحمیلی بر دوش جامعه می کاهد. بنابراین، پیشنهاد می شود در محاسبه رابطه قیمت تضمینی گندم و تعیین سهم اجزای آن و نیز تعدیل و تصحیح آن با شرایط اقتصادی بازنگری کلی شود.

در این تحقیق گرایش کشاورزان و گندمکار نسبت به ریسک و روش های مدیریت خسارت، که در صورت وقوع خسارت احتمالی به کار گرفته می شود، مشخص شده است. برای تعیین گرایش به ریسک نظریه مطلوبیت انتظاری و روش استخراج مستقیم تابع مطلوبیت مورد استفاده قرار گرفته است. به این منظور با 126 کشاورز گندمکار استان گلستان مصاحبه و پرسشنامه های مربوط به آنها تکمیل شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که 88 درصد از گندمکاران ریسک گریزند و اکثرا در طبقه ریسک گریز متوسط جای می گیرند. علاوه بر این، در صورت وقوع خسارت و از بین رفتن محصول، گندمکاران از وام و اعتبارات به عنوان ابزار اصلی تامین مالی خسارت و مدیریت آن استفاده می کنند.

ایران نیز همچون کشورهای دیگر به منظور تطابق ساختار تجاری خودش با موازین بین المللی و حرکت به سمت آزاد سازی تجاری در سالهای اخیر قدمهای برداشته است. حذف موانع غیر تعرفه ای و معادل سازی آنها با تعرفه در ماده 115 قانون برنامه سوم و ماده 33 قانون برنامه چهارم به وضوح تصریح شده است. در این راستا در سال 1382 برای اولین بار سعی شده است جریان تجاری حمایتهای تعرفه ای متکی شود و موانع غیر تعرفه ای حذف معادل تعرفه ای جایگزین آن گردد. گزینش روش مناسب کمی سازی موانع غیر تعرفه ای و تعیین معادلهای تعرفه ای برای آنها، حداقل از دو منظر اساسی در خور توجه جدی است. از بعد مطالعاتی اشتباه احتمالی در مقدار ی کردن این موانع موجد اریب نتایج مطالعاتی متکی به این اندازه ها (همچون بررسی اثر گذاری این موانع بر جریان تجارت و رفاه اجتماعی) خواهد شد. از منظر سیاستگذاری و اجرایی اشتباه محاسباتی در این زمینه منجر به تعیین معادلهای تعرفه ای اشتباه و در نتیجه عدم حمایت مناسب از تولیدات داخلی یا حمایتهای بیش از اندازه و غیر ضرور می گردد. لذا لازم است روشهای مختلف کمی سازی و تعیین نرخهای معادل تعرفه ای برای گزینش روش مناسب مقایسه و ارزیابی شوند. در مطالعه حاضر این مهم در حد آمار و اطلاعات موجود بر روی محصولات کشاورزی ایران طی دوره 1376-82 بررسی شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که کاربردی ترین روش در مطالعات محصولی، رویکرد شکاف قیمتی است و بررسی معادلهای تعرفه ای در بخش کشاورزی ایران با این روش گویای این واقعیت است که در اکثر محصولات روندی افرایشی بر معادلهای تعرفه ای حاکم بوده و نتایج معادل تعرفه ای در مطالعات مختلف از حیث علامت عمدتا سازگار اما از لحاظ عددی نتایج متفاوت بوده است. همچنین وضعیت معادل تعرفه ای با استفاده از روش شکاف قیمتی نشان می دهد که تولیدات گوشتی، غلات، برخی از سبزیها، حبوبات در تمام دوره یا در سالهای پایانی معادل تعرفه ای مثبت داشته اند. معادل تعرفه ای بیشتر محصولات باغی، تولیدات لبنی و تخم مرغ و عسل و برخی از سبزیها نیز منفی بوده است.  

برنج محصولی است راهبردی و در دو دهه اخیر یکی از مهمترین محصولات وارداتی کشاورزی کشور بوده است. اختلالهای موجود در سیاست گذاری از تبدیل شدن ظرفیتهای بالقوه تولید این محصول با بالفعل جلوگیری کرده است. هدف از مقاله حاضر بررسی حمایت های انجام شده از این محصول است. لذا با بررسی تعرفه و محاسبه حمایت قیمتی بازار و حمایت نهاده ای، وضعیت حمایت از گروه های عمده برنج (برنج دانه بلند مرغوب، برنج دانه بلند پر محصول، برنج دانه متوسط مرغوب، برنج دانه کوتاه) بررسی می شود. این تحقیق بر اساس آمار و اطلاعات طرح هزینه تولید وزارت جها کشاورزی طی دوره 1373-80 به اجرا در آمده است.بررسی تعرفه، به عنوان سیاست محدود کننده واردات، در خصوص برنج نشان می دهد که این سیاست کمتر مورد استفاده قرار گرفته است. حمایت قیمتی بازار از گروه های عمده برنج در دو استان گیلان و مازندران نشان می دهد که در استان گیلان بالاترین حمایت قیمتی بازار متعلق به برنج دانه بلند مرغوب است. میزان تولید و سطح زیر کشت این گونه از برنج نیز در حال افزایش می باشد. در استان مازندران دو گونه دانه بلند (مرغوب و پر محصول) بیشترین حمایتهای قیمتی و برنج دانه بلند مرغوب بیشترین سهم تولید این استان را به خود اختصاص داده اند. از سوی دیگر، برنج دانه بلند پر محصول به دلیل بیشتر مصرف کردن نهاده ها در هر هکتار از حمایت نهاده ای بیشتری برخوردار شده است. اما به دلیل آنکه سطح زیر کشت برنج دانه بلند مرغوب در هر دو استان بیشتر از گروه های دیگر بوده، در کل حمایت نهاده ای (و در نتیجه یارانه نهاده ای) بیشتر به این نوع برنج اختصاص یافته است.

هدف اصلی این مقاله بررسی و ارزیابی وضعیت موجود نظام بازاریابی تعاونیهای تولید دام و طیور روستایی تحت پوشش وزارت جهاد کشاورزی و ارایه راهکارهای مناسب جهت بهبود نظام بازاریابی آنهاست. به منظور دستیابی به این هدف آمار و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی و از طریق پیمایش میدانی و تکمیل پرسشنامه از 360 تولید کننده عضو تعاونیهای تولید، 160 تعاونی تولید دام و طیور، 320 عمده فروش، 320 خرده فروش و 340 مصرف کننده تولیدات دامی در استانهای آذربایجان غربی، کرمان، خراسان، مازندران و تهران در سال 1382 جمع آوری گردید و سپس نظام بازاریابی حاکم بر تعاونیهای تولید ارزیابی شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که کانال توزیع و انتقال کالا از طریق تولید کننده به تعاونی تولید و از آن به خرده فروشان و سپس مصرف کنندگان محصولات دامی کمتر مورد توجه واقع شده است. همچنین تعاونیهای تولید در اغلب موارد، محصولات دامی را به عمده فروشان تحویل داده اند تا به مصرف کنندگان به طور مستقیم. بیش از 80 درصد از تغییرات حاشیه بازاریابی تعاونیهای تولید نیز تحت تاثیر سه متغیر سطح قیمتهای خرده فروشی، هزینه های بازاریابی و ارزش کالای فروخته شده است.

بخش کشاورزی در میان بخشهای اقتصادی ایران جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده است. استان کردستان، به عنوان یکی از استانهای کشور، با توجه به شرایط اقلیمی و آب و هوایی خاص خود از استعداد مناسبی برای پرورش محصولات باغی برخوردار است. در این مقاله تلاش شده اشت محصولاتی که در استان کردستان دارای مزیت نسبی و منفعت اجتماعی هستند شناسایی و معرفی شوند.در تعیین مزیت نسبی محصولات باغی در استان کردستان از شاخص هزینه منابع داخلی (DRC) و ماتریس تحلیل سیاسی استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که از میان محصولات باغی منتخب در استان کردستان طی سالهای 1381 تا 83 گردو، سیب، گیلاس بیشترین مزیت نسبی و شفتالو و بادام کمترین مزیت نسبی را داشته اند. همچنین به لحاظ منفعت اقتصادی، کشت گردو در استان کردستان در رده اول و محصولات شفتالو و بادام در رده آخر بوده اند.

برای اینکه در فرایند جهانی شدن اقتصاد بتوانیم سهم معقولی را به خود اختصاص دهیم و با گذشت زمان جایگاه خود را بهبود بخشیم باید مزیتهای بالفعل و بالقوه کشور را شناسایی کنیم تا در صحنه تجارت جهانی مزیتهای بالفعل و بالقوه کشور را شناسایی کنیم تا در صحنه تجارت جهانی مزیت های مطلوبتری را به خود اختصاص دهیم. بر همین اساس، تحقیق حاضر با استفاده از محاسبه شاخص مزیت نسبی آشکار (RCA) در صدد تعیین جایگاه ایران در صادرات زیره سبز ایران و چند کشور منتخب که بیشترین صادرات این محصول را به خود اختصاص داده اند در سالها 1997-2000 میلادی جمع آوری گریده و سپس شاخص RCA برای این سالها به تفکیک هر کشور محاسبه و رتبه ایران در سالهای مزبور تعیین شده است.نتایج این تحقیق نشان می دهد که کشور ایران در سال 1997با RCA=18.84  رتبه دوم و در سال 1998با RCA=26.23  رتبه اول و در سال 1999با RCA=18.64 رتبه اول و در سال 2000 با RCA=10.12 رتبه دوم را در بین کشورهای مورد بررسی به خود اختصاص داده است. به عبارت دیگر مزیت نسبی ایران از سال 1997 تا سال 200 روند نزولی داشته است.

تروج کشاورزی به طور کلی شامل نظام آموزشی غیررسمی است که ارباب رجوع آن را عمدتا مردم روستای با اشتغال اولیه کشاروزی تشکیل می دهند. رهیافتهای تروجی شکل و فرم کار و جوهر یک نظام ترویج است و نظام به کمک آنها انواعی از پیامها را تهیه می کند و به مردم می رساند.در این تحقیق مهمترین رهیافتهای ترویج، که در مناطق مختلف جهان و در ایران کم  و بیش به کار گرفته شده و سپس از دیدگاه متخصصان تروج کشور میزان کاربرد هر رهیافت در وزارتخانه های کشاورزی سابق، جهاد سازندگی سابق و جهاد کشاروزی کنونی به منظور تحقق توسعه پایدار کشاورزی مورد مطالعه و سنجش گرفته است.رهیافتهای مورد استفاده در وزارت کشاورزی به ترتیب عبارتند از رهیافت متعارف ترویج، تخصصی کالا، دگرگونی فنی و پروژه ای و در وزارت جهاد سازندگی شامل رهیافت مشارکتی، متعارف ترویج و توسعه جامع روستایی بوده است. همچنین در خصوص رهیافتهای ترویجی مناسب برای استفاده در وزارت جهاد کشاروزی به ترتیب رهیافتهای مشارکتی، تحقیق و تروج در نظام های زراعی و توسعه جامع روستایی پیشنهاد شده است. از ویژگیهای مهم پژوهش حاضر می توان به جامعیت آن از لحاظ ابعاد موضوعی و نگرش گذشته نگر و جهت گیری مطلوب برای آینده به منظور تحقق توسعه پایدار کشاورزی و روستایی اشاره کرد.

نهادینه شدن مشارکت مبحثی است که در چند دهه اخیر به شکلهای مختلف در محافل و مجامع علمی – ترویجی مطرح بوده، اما در کشور ما آن گونه که شایسته آن است بدان توجه نشده است. از سویی زمینه های بسیار متعدد و متنوعی در بخش کشاورزی و در جوامع روستایی و جود دارد که با شناسایی و به کارگیری آنها می توان تحولات عظیمی در عرصه ترویج کشاورزی به وجود آورد.بر این اساس هدف کلی تحقیق حاضر طراحی یک مدل تروجی به منظور نهادینه کردن مشارکت کشاورزان در تشکلهای تولیدی و صنفی است. روش به کار رفته در این تحقیق روش ترکیبی یا توامان است. در این روش با به کارگیری دو رهیافت کیفی و کمی می توان به سووالات تحقیق پاسخ گفت و به هدف های آن دست یافت. در فاز کیفی تحقیق با استفاده از روش تحقیق کیفی توصیفی پس از استقرار محقق در منطقه مورد مطالعه به مدت شش ماه تعدد 21 نمونه روستایی و برخی مسوولان محلی به طور هدفمند با استفاده از روش نمونه گیری «گلوله برفی» انتخاب شدند. این تحقیق در فاز کمی از نوع پیمایشی همبستگی بوده که در رهگذر دستیابی به هدف کلی مورد نظر، یعنی طراحی مدل ترویجی برای نهادینه کردن مشارکت کشاورزان در تشکلهای تولیدی، با استفاده از ابزار پرسشنامه و نمونه گیری طبقه ای تصادفی و انتخاب 138 پاسخگو، به آزمون فرضیه های مخنلف و بررسی ابعاد گوناگون جامعه مورد مطالعه در ارتباط با هدف  کلی پرداخته است.از تلفیق یافته های تحقیق در دو بخش کمی و کیفی، مدل دو سویه، دانش و اطلاعات به منظور نهادینه کردن مشارکت در تشکلهای تولیدی به دست آمد. این مدل ابعاد متعددی دارد و از آن می توان در فرایند ایجاد دگرگونی در نظامهای بهره برداری استفاده کرد.