پژوهش های مهدوی
سال:1394 | دوره:4 | شماره:13 |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:این نوشتار به بررسی دیدگاه های مفسران اهل سنت در مباحث مربوط به شخصیت شناسی امام مهدی (عج) می پردازد؛ آیا امام مهدی (عج) از نسل پیامبر(ص) است یا عباس عموی پیامبر؟ حسنی است یا حسینی؟ متولد شده است یا خیر؟ نام، لقب، کنیه، مشخصات ظاهری و ویژگی های اخلاقی آن حضرت از دیگر مسائلی است که به آن پرداخته می شود. همچنین شبهه «لا مهدی الا عیسی بن مریم» مطرح می گردد و از جهت سندی و دلالی پاسخ داده خواهد شد. مشهور بین مفسران عامه این است که نام امام مهدی (عج) «محمد»، نام پدرش عبدالله، کنیه ایشان ابوالقاسم و از نسل پیامبر گرامی اسلام(ص) است و روایاتی که ایشان را از نسل عباس بن عبدالمطلب می دانند، از جهت سندی مردودند و بر فرض صحت، توان معارضه با سایر روایات را ندارند. تفاسیر اهل سنت با تعابیری گوناگون به مقامات معنوی، ویژگی های اخلاقی و جایگاه علمی و سیاسی امام مهدی (عج) اشاره کرده اند؛ ریشه شبهه یکی بودن امام مهدی و عیسی بن مریم(ع) یک روایت است که از جهت سندی مردود به شمار می آید و از جهت دلالت نیز با روایات متواتر سازگاری ندارد و ذیل روایت نیز با روح حاکم بر شریعت در تعارض است. اگر چه اکثریت مفسران عامه هماهنگ با مشهور اهل سنت، به تولد امام مهدی (عج) اشاره ای نکرده اند یا در مقابل آن موضع گیری نموده اند، اما باز از لابه لای تفاسیر آن ها می توان برای بحث تولد و حیات فعلی امام مهدی (عج) مویداتی یافت. چکیده عربی:یتناول هذا المقال آراء المفسرین من أهل السنة فی أبحاث متعلقة حول معرفة شخصیة الإمام المهدی (عج)، و یجیب عن هذه التساؤلات:هل الإمام المهدی من ذریة النبی (ص)؟ أو العباس عم النبی؟هل هو حسنی أم حسینی؟هل ولد أو لم یولد؟و یناقش أیضاً جملة من القضایا، منها:اسم،لقب، و کنیة الإمام المهدی (عج)سماته الظاهریة و خصائصه الأخلاقیةشبهة "لا مهدی إلا عیسی ابن مریم" و الردّ علیها سنداً و دلالة.المشهور بین المفسرین من أهل العامة: أن اسم الإمام المهدی "محمد"، واسم أبیه عبد الله، وکنیته أبو القاسم، و أنه من ذریة النبی (ص)، والروایات التی تقول: إنه من ذریة العباس بن عبدالمطلب مردودة من حیث السند، و علی فرض الصحة، لا یمکن أن تتعارض مع الروایات الأخری. و قد أشارت تفاسیر أهل السنة بعبارات مختلفة إلی المقامات المعنویة والروحیة و الخصائص الأخلاقیة و الدور العلمی و السیاسی للإمام المهدی (عج).و أما جذور کون الإمام المهدی و عیسی بن مریم (ع) واحداً، فهی تعود إلی روایة واحدة، و هی مردودة من حیث السند، و أما من حیث الدلالة، فهی غیر متوافقة مع الروایات المتواترة، و یتنافی ذیل الروایة أیضاً مع الروح الحاکمة علی الشریعة. و رغم عدم إشارة غالبیة المفسرین من أهل العامة مع مشهور أهل السنة إلی ولادة الإمام المهدی (عج) أو کان لدیهم معارضة تجاهه، و لکن یمکن اقتناص مؤیدات من تفاسیرهم لبحث ولادة الإمام المهدی (عج) و حیاته فعلاً.

چکیده فارسی:نوشتار پیش رو با روش توصیفی - تحلیلی به جست وجو در آموزه های وحیانی می پردازد و ضمن بیان مفهوم فرهنگ و تمدن زمینه ساز، درصدد است شاخصه های مبنایی را پیشنهاد کند که بر اساس آن ها، ساماندهی ترسیم راهبردها در جهت دست یابی به فرهنگ و تمدن زمینه ساز با افزایش جنبه های کیفی و کمی صورت پذیرد. نتایج به دست آمده را می توان در دو گزاره بیان کرد:الف) منظور از فرهنگ زمینه ساز، مجموعه ای از آموزه های بینشی (ناظر به عقاید و باورها)، گرایشی (ناظر به ارزش ها) و کنشی (ناظر به آداب، رسوم، الگوها و شیوه های عملی) است که از قرآن کریم و سیره پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) به دست می آید و هدف و اثر برجسته آن، ایجاد زمینه های فردی و اجتماعی لازم برای پذیرش حقیقی و محض ولایت امام زمان (عج) - به عنوان آخرین فرستاده الهی - است و تمدن زمینه ساز نیز، تجلی فرهنگ یادشده در ابعاد سخت افزاری و نرم افزاری خواهد بود؛ب) به نظر می رسد تامل در اوضاع کنونی جهان و جست وجو در آموزه های قرآنی و روایی می تواند این باور را پدید آورد که با مبنا قرار دادن سه شاخصه «هدایت»، «حکمت» و «رضایت» در ارائه راهبردهای تحقیقی و توسعه ای برای تحقق فرهنگ و تمدن زمینه ساز، می توان در اقناع مخاطبان برای ایفای نقش موثر خود در زمینه سازی برای ظهور امام زمان (عج) به توفیقی بیشتر دست یافت. چکیده عربی:یتناول المقال و بأسلوب توصیفی- تحلیلی البحث فی التعالیم الإلهیة، و من خلال بیان مفهوم الثقافة والحضارة الممهدة للظهور، فهو بصدد عرض مقترح لبیان الخصائص المبنائیة التی یمکن من خلالها تنظیم رسم الإستراتیجیات لتحقق الجوانب النوعیة للثقافة والحضارة الممهدة للظهور مع زیادة الجوانب الکمیة و الکیفیة. و یمکن التعبیر عن النتائج فی بیانین:أ) المراد بالثقافة الممهدة للظهور: أنها مجموعة من التعالیم المرئیة (فیما یتعلق بالآراء والمعتقدات)، المنهجیة (فیما یتعلق بالقیم)، و العملیة (فیما یتعلق بالعادات والتقالید والأسالیب العملیة) المقتبسة من القرآن الکریم و السنة النبویة الشریفة و سیرة أهل البیت (ع)، و الهدف التأثیر البارز لها هو: إیجاد الجوانب الفردیة والاجتماعیة اللازمة للقبول الحقیقی و المحض لولایة إمام العصر (عج) علی أنه آخر مرسل إلهی، و أن الحضارة الممهدة للظهور هی تجلّی للثقافات المذکورة فی أبعاد الأجهزة والبرامج.ب) یبدو للمتأمل فی الحوادث الراهنة التی یشهدها العالم حالیاً و البحث فی التعالیم القرآنیة و الروایات: أنه یمکن إیجاد هذا الاعتقاد و هو: أنه علی أساس السمة الغالبة للمؤشرات الثلاث: "التوجیه "، "الحکمة" و "الرضا" فی عرض الاستراتیجیات البحثیة و التنمویة لتحقق الثقافة و الحضارة الممهدة للظهور، العمل علی تحقیق المزید من فرص النجاح فی إقناع المخاطبین لإیفاء دورها الهام فی التمهید لظهور الإمام المهدی (عج).

چکیده فارسی:آیا امام مهدی (عج) عالم را مدیریت می کند؟در نوشتار پیش رو این فرضیه تایید می شود که به جز شان هدایت معنوی که غیبت و حضور امام در آن نقشی ندارد و همیشه برقرار است، سایر شئون امام در عصر غیبت به دلیل پنهان زیستی تنزل می یابد و در عرصه ای محدودتر و با شعاعی کم فروغ تر توسط فقها انجام می پذیرد. بنابراین، مدیریت امام مهدی (عج) بر عالم، اثبات شدنی نیست. از سوی دیگر، اگر مراد از مدیریت عالم توسط آن حضرت، نقشی باشد که امام از جهت وساطت فیض بر عهده دارد - گرچه مدیریت به این معنا قابل اثبات است - اما مدیریت به این معنا که آن حضرت برای مدیریت حوادث عالم به صورت مطلوب خود اراده ای ویژه اعمال می کند و خود اسباب و شرایط را برای تحقق آن فراهم می نماید و با دخالت مستقیم خود بر اراده های انسانی - که چه بسا وجود آن ها مانع تحقق رخداد مورد نظر می شد - غلبه کند و آن ها را به سمت و سوی مورد نظر خود جهت دهد، قابل اثبات نیست. چکیده عربی:هل أن الإمام المهدی (عج) یدیر العالم؟تؤید فی هذا المقال هذه الفرضیة و هی: أنه باستثناء شأن الهدایة الروحیة و المعنویة التی لیس للإمام فیه أیّ دور، وکونها قائمة دائماً، فإن سائر الشئون للإمام فی عصر الغیبة تنزل بسبب حیاة الاستتار، و تتحقق من قبل الفقهاء فی إطار أضیق و شعاع أقلّ. و لذلک، فإن إدارة الإمام المهدی (عج) للعالم لیست قابلة للإثبات. و من ناحیة أخری، إذا کان المراد من إدارة العالم من قبله (عج)، أن یمارس الإمام دوراً هاماً عبر وساطة الفیض - الإدارة بهذا المعنی و إن أمکن إثباتها - و لکن الإدارة بمعنی إدارته (عج) لأحداث العالم علی النحو المطلوب بإرادته الخاصة التی یمکنه إعمالها، و یقوم بإعداد الأسباب و الشروط لتحققها، والتغلب بالتدخل المباشر علی الإرادة البشریة و الإنسانیة - التی قد یکون وجودها مانعاً من تحقق البحث المطلوب - و إدارتها بالاتجاه المطلوب، فهذا کله مما لا یمکن إثباته طبعاً.

چکیده فارسی:با غیبت امام داوزدهم، شیعیان، مسلمانان و همه مردم جهان دچار محرومیتی جانکاه و عمیق شدند. شیعه در این عصر با پذیرش مسوولیت تاریخی خود برای خروج از این محرومیت، چشم به راه موعود و عصر ظهور، به انتظار ایستاده است؛ انتظاری که بار سنگین رسالت زمینه سازی برای ظهور را با خود به همراه داشت. آمادگی و زمینه سازی برای همه خوبی ها نیازمند ارائه راهبردهای اصولی است که در یک جامعه منتظر توسط کارگزاران برای زمینه سازی ظهور و الگو قرار گرفتن سایر ملل مسلمان، باید بر پایه دکترین مهدویت ارائه کنند که در این میان، نقش راهبردهای اخلاقی بسیار مهم و اساسی است؛ چرا که امروزه موضوع اخلاق، توجه زیادی را در سراسر جامعه به خود معطوف کرده است. دلیل این توجه، دو نشانه بارز است؛ نخست، نقش مهم و پرمعنای رفتار اخلاقی در حفظ و بقا و زمینه سازی یک جامعه مدنی (جامعه منتظر) و دوم، وجود تعدادی پرشمار از نمونه های رفتار ضد اخلاقی. بنابراین برای درک هر پدیده باید به اصل و اساس آن پدیده پی برد و در آن اندیشید.موضوع اخلاق انسانی در هر جامعه، دارای معنایی متفاوت است. از سوی دیگر، اخلاق کارگزاران در نظام اسلامی - در عصر انتظار - با اخلاق کارگزاری در دیگر نظام ها تفاوت جوهری دارد؛ زیرا در نظام های سرمایه سالار، معیار اصلی، دست یابی به سود و لذت است؛ اما در نظام الهی و در عصر انتظار، سود و لذت محور نیست، بلکه سنتی الهی و اصول ارزشی و متعالی، محور و مبنا شمرده می شود و کارگزار ابزاری برای تحقق عدالت، معنویت و سعادت است که این، نوعی امانت داری به شمار می رود. از این رو معطوف به زمینه سازی در عصر انتظار است و طیبعتا کارگزار باید شایسته ترین باشد. شاخص های اخلاقی کارگزاران زمینه ساز، می تواند امر مهم یادشده را برآورده سازد.این نوشتار، جایگاه ویژه اخلاق کارگزاران زمینه ساز در عصر انتظار و تحقق حکومت جهانی را با استفاده از مبانی موجود در اندیشه های اسلامی و بر مبنای مدل تعیین راهبرد SWOT تبیین می کند. چکیده عربی:عاش الشیعة و المسلمون و کافة شعوب العالم فی عصر غیبة الإمام الثانی عشر (ع) حالات من الحرمان الشدید و الاضطهاد. فالشیعة فی هذا العصر و من خلال قبول مسؤولیاتهم التاریخیة للخروج من هذا الحرمان، یترقبون ظهور الموعود و عصر الظهور، قد وقفوا بانتظاره، الانتظار الذی رافقه عبأ الرسالة الثقیل بالتمهید للظهور. فالإعداد والتمهید لکل الأشیاء الجیدة بحاجة إلی توفیر الإستراتیجیات الأساسیة فی المجتمع المنتظر من قبل المسئولین لتسهیل عملیة الإعداد للظهور و جعل الشعوب الإسلامیة الأخری أنموذجاً للاقتداء بها.لذا، ینبغی علیهم أن یستندوا علی العقیدة المهدویة تحیداً فی هذا العرض، و فی غضون ذلک، سیکون دور الاستراتیجیات الأخلاقیة مهماً جداً و أساسیاً ؛ لأن موضوع الأخلاق الیوم استقطبت نظر و اهتمامات کافة نواحی المجتمع. و سبب هذا التوجه و الاهتمام،یمکن مشاهدته فی هذین الأمرین البارزین:أولا: الدور الهام و الملموس فی السلوک الأخلاقی فی حفظ و بقاء و إعداد المجتمع المدنی (المجتمع المنتظر).ثانیا: هناک عدد کبیر من الأمثلة علی السلوک غیر الاخلاقی و حالات الشذوذ. و لفهم کل ظاهرة ینبغی إدراک جوهر هذه الظاهرة والتأمل فیها.إن موضوع الأخلاقیات الإنسانیة فی أی مجتمع، له معنی مختلف. و من ناحیة أخری، هناک اختلاف جوهری أیضاً بین أخلاق المسئولین القائمین علی النظام الإسلامی مع أخلاق المسئولین القائمین فی الأنظمة المادیة الأخری، فالمعیار الرئیسی فی النظام الرأسمالی، هو السعی وراء الربح واللذة، و لکن النظام الإلهی و فی عصر الانتظار، لیس الربح و المتعة هی المحور والأساس، بل المبادئ الإلهیة و القیم الراقیة والمتمیزة، و المسئولون القائمون فی النظام هم أداة لتحقق العدالة والروحانیة و السعادة، و یعدّ هذا نوعاً من النزاهة. وبالتالی، فهو ملحق بعملیة الإعداد و التمهید فی عصر الظهور. فینبغی أن یکون المسئولون القائمون مؤهلین لذلک والأکثر کفاءة. و بإمکان المؤشرات الأخلاقیة للمسئولین الممهدین للظهور أن تلبی الأمر المهم المذکور.یرکز هذا المقال علی الدور الخاص للمسئولین القائمین فی عصر الظهور و تحقیق الحکومة العالمیة باستخدام المبادئ الموجودة فی الفکر الإسلامی، و ذلک من خلال الاعتماد علی أنموذج SWOT فی تحدید الاستراتیجیات.

چکیده فارسی:با رشد علم، بشر اندیشید که می تواند عنان سرنوشت آتی انسان را نیز به دست گیرد و این موضوع، سوژه ای برای تلاش های اندیشمندان غربی درباره آینده جهان شد. در پی آن، غرب با آگاهی از دکترین مهدویت شیعی و تقابل آن با ذات استکبارستیزانه سیاستمداران خود، با ترفندهایی متفاوت، از جمله برنامه سازی درباره آینده با استفاده از ابزارهای هنری، سعی دارد چهره مسلمان ها و منجی آنان را منفی و امپریالیسم غربی را منجی جهان نشان دهد و افکار جهانی را به نفع آینده ای که در پی آن اند، بر اساس اهداف و آرزوهایشان شکل دهند.نوشتار حاضر تلاشی است برای استخراج تصویر آینده آرمان محور جهان در دعای ندبه که به رغم اهمیت حیاتی آن برای جامعه شیعی و تقابل های جهانی با آن، تحقیق جامعه شناختی مستقلی بر آن صورت نگرفته است. مساله اصلی این پژوهش، چگونه ترسیم شدن آینده در دعای ندبه است. این پژوهش، رویدادهای آتی در دولت منجی موعود را با تلفیقی از روش تحلیل محتوا (تحلیل فرازها به قلم نگارنده) و روش کتابخانه ای از طریق مقایسه تفاسیر بررسی می کند که نتایجی درخور توجه همچون محو کج روی های اجتماعی و هرگونه ظلم، اقتدار دین اسلام و نشانه های آن، نابودی متجاوزان و سازمان های غیرمشروع آن ها، سرافرازی دوستان خدا و سرافکندگی دشمنانش، اتحاد و نشاط مردم حول محور توحید و تقوا با مدیریت الهی منجی موعود و... به دست آمد و راه وصول به آن آینده، تقویت دو بال علم و عشق معرفی شد. چکیده عربی:فکّر البشر مع تطور العلم: أن بإمکانهم السیطرة علی مصیر المستقبل البشری، و صار هذا أطروحة و مشروعاً لجهود الباحثین الغربیین حول مستقبل العالم. و تبعاً لذلک، و مع معرفة الغرب للعقیدة المهدویة لشیعیة و مواجهته للذات الإستکباریة لساستهم و حکامهم، مارسوا الخداع و بحیل مختلفة بما فی ذلک وضع برمجة حول المستقبل عن طریق الآلات و الأدوات الفنیة، فی محاولة منه لعرض صورة سلبیة عن المسلمین و تشویه سمعتهم، و صوروا للعالم أن لا خلاص إلا بالإمبریالیة الغربیة! فهی المنقذ والمخلص العالمی للبشریة! و أن مستقبل الرأی العام العالمی هو لصالح من یتبع خطاهم و یمضی علی نهجهم، استناداً إلی أهدافهم المرسومة و تطلعاتهم.یعرض المقال محاولة لانتزاع صورة مستقبلیة للعالم المثالی فی دعاء الندبة، فعلی الرغم من أهمیته البالغة للمجتمع الشیعی و المعارضة العالمیة، إلا أنه لم یعرض تحقیقاً کافیاً لمعرفة المجتمع بنحو مستقل. الأمر الرئیسی فی هذه الدراسة هو کیفیة رسم المستقبل فی دعاء الندبة.یتناول هذا البحث الأحداث المستقبلیة فی حکومة المنجی الموعود وتحلیل التلفیق لأسلوب تحلیل المحتوی (تحلیل الآفاق من قبل المؤلف) باستخدام الأسلوب المکتبی عبر مقارنة التفاسیر، و قد أعطی نتائج ممیزة و ملحوظة، مثل: القضاء علی الانحرافات الاجتماعیة و أیّ ممارسة للظالم، بیان شوکة الإسلام و اقتداره و دلالاته، تدمیر المعتدین والقضاء علی المنظمات غیر المشروعة، رفعة و إعلاء کلمة أولیاء الله، و العار و الشنآن لأعدائه، وحدة و حیویة الشعوب حول محور التوحید والتقوی مع الإدارة الإلهیة للمنجی الموعود،و... إن طریق الوصول إلی هذا المستقبل، یتم من خلال تعزیز هذین الجناحین و هما:العلم و الحب.

چکیده فارسی:از جمله مولفه های مهم اعتقادی مسلمانان، موضوع امام مهدی (عج) است که در طول تاریخ مورد توجه علما و محدثان واقع شده است. بدون شک پرداختن به چنین مولفه های مهمی که در ساختار اعتقادی مسلمین تاثیری ژرف دارد، اهمیت آن را مضاعف می کند. توجه به این موضوع در صحیح مسلم - که از معتبرترین منابع اهل سنت به شمار می رود - نشان می دهد بر خلاف تصور برخی که سعی کرده اند صحیح مسلم و صحیح بخاری را دور از مباحث مهدوی جلوه دهند، این کتاب ها در جهات گوناگون به این مساله اشاره کرده اند. مسلم در کتاب خود به خلفای اثنی عشر و نیز حدیث ثقلین پرداخته و نیز علائم ظهور امام مهدی (عج) و به برخی موضوعات مهم آن مانند نزول عیسی (ع)، قیام سفیانی، خسف بیداء و... پرداخته است. این نوشتار، به روش تحلیلی-توصیفی و نیز با نگاه تقریبی و تطبیقی به این موارد توجه کرده و کوشیده است هیچ دخل و تصرفی خارج از فهم و معیارهای معتبر در بررسی ها و تطبیق این روایات نداشته باشد. چکیده عربی:من المفاهیم العقائدیة الهامة لدی المسلمین: موضوع الإمام المهدی (عج) الذی استقطب اهتمامات العلماء والباحثین علی مدی التاریخ. و مما لا شک فیه أن التعامل مع مثل هذه المفاهیم له تأثیر عمیق علی بنیة العقیدة الإسلامیة، و یضاعف من أهمیتها. و نظراً لهذا الموضوع، فقد أشیر إلیه فی صحیح مسلم-الذی یعد من أهم مصادر الحدیث عند أهل السنّة- علی خلاف تصور البعض ممن حاولوا إظهار صحیح مسلم و صحیح البخاری علی أنهما بعیدین عن المواضیع المهدویة، و قد أشارت هذه الکتب إلی هذه المسألة فی جهات مختلفة. فقد روی مسلم فی صحیحه حدیث الخلفاء الاثنی عشر و حدیث الثقلین أیضاً و کذلک علامات ظهور الإمام المهدی (عج) و بعض القضایا الهامة، مثل نزول عیسی (ع)، قیام السفیانی، الخسف فی البیداء، و... قام الباحث فی هذا المقال و بأسلوب تحلیلی-وصفی و بنظرة تقریبیة و تطبیقیة الترکیز علی هذه الموارد، و سعی أیضاً إلی عدم تغییر أو التصرف فی العبارات خارج نطاق الفهم و المعاییر المعتبرة فی التحلیل و تطبیقات الروایات.

چکیده فارسی:در این نوشتار به آموزه انتظار از دیدگاه جریان جمن شاهی - که در قرن بیستم در ایالت پنجاب پاکستان به وجود آمده پرداخته شده است. در این راستا نخست بنیان گذاران این جریان - سید طالب حسین شاه و فرزندش سید جعفر الزمان شاه بخاری - را معرفی می کرده و به بیان ویژگی های شخصی آنان می پردازد. سپس به اجمال، منابع و آثار این جریان - که به قلم سید جعفر الزمان شاه نگاشته شده و به چاپ رسیده اند - معرفی می شوند و آن گاه به برخی از افکار این جریان، مانند عمل به اصالت حرمت و عمل نکردن به قاعده سوق مسلمین اشاره می شود. همچنین به نمونه ها تفسیری آیات قرآنی درباره آموزه انتظار پرداخته می شود که سید جعفر الزمان شاه برداشت متفاوت و ذوقی از آیات داشته است که تا کنون هیچ یک از مفسران اهل سنت و شیعه به آن اشاره نکرده اند. در پایان به آموزه انتظار و مهدویت از نگاه این جریان در چند مورد اشاره می شود که آنان به الوهیت امام زمان (عج) معتقدند و می گویند وقتی آن حضرت ظهور کند همه مومنان معصوم خواهند بود؛ امام عصر (عج) نازل می شود و امامان از اولاد حضرت آدم (ع) نیستند، بلکه نوع آنان با بقیه انسان ها تفاوت دارد. چکیده عربی:تناول الباحث فی هذا المقال عقیدة الانتظار من منظار حرکة جمن شاهی التی تأسست فی القرن العشرین فی ولایة البنجاب فی باکستان. وفی هذا الصدد، أول مؤسس لهذه الحرکة هو السید طالب حسین شاه ابن السید جعفر الزمان شاه البخاری، عرض الباحث فی هذا المقال بعض ملامح و خصائص هذه الشخصیة، ثم تحدث بنحو الإجمال عن مصادر و آثار هذه الحرکة، کان قد حررها بقلمه السید جعفر و من ثم طباعتها.من آراء هذه الحرکة: العمل بأصالة الحرمة و ترک العمل بقاعدة سوق المسلمین. و عرض أیضاً نماذج فی تفسیر آیات القرآن الکریم حول عقیدة الانتظار، فقد فسر السید جعفر الزمان شاه الآیات القرآنیة التی تتحدث عن الانتظار حسب تصوراته الخاصة و مذاقاته الشخصیة و التی لم یشر إلیها أحد من المفسرین من أهل السنة و الشیعة.و أشار فی الختام إلی عقیدة الانتظار و المهدویة من منظار هذه الحرکة فی عدة موارد منها:إیمانهم بألوهیة الإمام المنتظر (عج)، یقولون: إذا ظهر الإمام المهدی (عج) سیکون جمیع المؤمنین معصومین! فیأتی إمام العصر، و الأئمة لیسوا من ذریة آدم (ع)! و لکنهم من نوع یختلف عن سائر البشر.