پژوهش های ادبی
سال:1395 | دوره:13 | شماره:53 |تعداد مقالات:7

شعر «میراث» یکی از اشعار مهدی اخوان ثالث است که شاعر سعی کرده است در آن با استفاده از زبان ادبی فاخر، تناسب و پیوند محکمی میان صورت و محتوا ایجاد کند.در این مقاله با روشی تحلیلی - توصیفی به عوامل تکرار، انسجام و روایت در شعر «میراث» پرداخته شده است تا نقش روابط موجود بر عناصر ساختاری این شعر، که دلالت کلی این شعر را ساخته است، تبیین، و از این طریق مهمترین ویژگیهای ساختاری این شعر و رمز ماندگاری و زیبایی آن نشان داده شود. نتیجه این است که شاعر در این شعر با توجه فراوان به ساختار، انسجام صوری مناسبی به شعر بخشیده و با استفاده از روابط ساختاری چون تکرار، انسجام و روایت، شعری را پدید آورده است که هم از نظر حسن انتخاب واژگان و مناسبات آنها در جایگاه هم نشینی و جانشینی از شعرهای موفق معاصر است.

حسامیزی یکی از راه های تصویرآفرینی در متون ادبی است که با آمیختن حواس با یکدیگر پدید می آید و مخیل ساختن زبان و گسترش امکانات زبانی را هدف قرار می دهد. این شگرد به دلیل وجود ذهنیت حس آمیزی در کودکان و نوجوانان با شعر این مخاطبان تناسب بیشتری دارد و نیاز کودکان به امکانات و شیوه هایی را برای رشد زبان و ذهن، اهمیت استفاده از این گونه تصویرسازیهای زبانی بیشتر می کند، از این رو شاعران کودک و نوجوان با آگاهی از اهمیت این موضوع در شعرهای خود به تناسب از این شگرد بهره برده اند. این مقاله به بررسی ساختارهای زبانی، بلاغی و معنایی حسامیزی در شعر سیزده شاعر کودک و نوجوان معاصر می پرازد. روش این پژوهش، توصیفی و آماری است. بر اساس دستاوردهای مقاله، بسامد کاربرد حسامیزی و تنوع آن در شعر کودک و نوجوان زیاد است تا جایی که بیشتر شاعران مورد بررسی به تفاریق از همه امکانات این شگرد در شعرشان سود جسته و حتی مفاهیم انتزاعی را با امور حسی آمیخته اند.

منظومه غنایی ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی در کنار توصیف زیبای هیجان عاطفی عشق زمینی، دربردارنده باور های دینی ایران پیش و پس از اسلام است. در کشاکش عشق آتشین دو قهرمان اصلی داستان، نکاتی در خور توجه درباره لزوم و اهمیت سوگند خوردن و پرهیز از شکستن و نادیده گرفتن آن دیده می شود. این امر نگارنده را بر آن داشت تا با واکاوی این ور مطرح در ایران باستان و حتی رکن اصلی در قضاوت های اسلامی (سوگند خوردن طرفین دعوی و شاهدان مبنی بر درستی سخنان خود)، چگونگی و دلایل کاربرد آن را در این منظومه به عنوان یک عنصر بنیادی و نیز میزان اهمیت و لزوم توجه و پایبندی به آن را بنمایاند. شاید بتوان گفت اساس شکل گیری این منظومه عاشقانه را همین سوگند تشکیل می دهد که شهرو - مادر ویس- در برابر موبد منیکان یاد می کند.

ساختار گرایی یکی از روشهای تحلیل متن است. در این روش، تقابلهای دوگانه یکی از اساسی ترین بنیانهای آن به شمار می آید. ساختار گرایان برآنند که عملکرد بنیادین ذهن انسان، خلق تقابل است که زیربنای هر فرهنگی را تشکیل می دهد. درواقع کنشهای فرهنگی ما از این تقابلهای دوگانه نشات می گیرد و تقابل واژگانی و اندیشه متباین را در درون خود نهفته دارد. این مقاله به شیوه تحلیلی توصیفی برآن است که با همین رویکرد به بررسی بهارستان جامی بپردازد که جلوه گاه اندیشه های اجتماعی، اخلاقی و عرفانی است و اساس حکایتهای آن را تقابل بنیان می نهد. در این سخن ضمن تبیین اندیشه و بنیان خاستگاه حکایتهای جامی در سطح ژرف ساخت به بیان تقابل در روساخت و سطح زبانی نیز پرداخته می شود. سوال اصلی پژوهش این است که خوانش متن بهارستان جامی تا چه میزان ارزش ادبی آن را بیشتر می نمایاند.

در پژوهش پیش رو با رویکردی تحلیلی-توصیفی، شتاب روایت در رمان سنگ صبور بررسی شده است. ژرار ژنت برای سنجش شتاب روایت، زمان خوانش متن روایی را بر زمان تقویمی مورد نیاز برای رویدادن رخدادهای آن در واقعیت تقسیم می کند. در سنگ صبور، که رمان جریان سیال ذهن شمرده می شود، آینده پیشاپیش به گذشته دگرگونی یافته است، از این نگاه، آنچه به این رمان موجودیت بخشیده، گذشته نگریهای پیاپی همراه با چند نمایشواره بلند است. در این رمان، بازه زمان داستان چندان روشن نیست، از این رو اندازه گیری شتاب روایت در این رمان بر پایه حدس و گمان واقع بینانه نخواهد بود. از آنجا که محورهای داستانی سنگ صبور، جز نمایشواره ها برایند تک گویی دو یا چند شخصیت است برای بررسی شتاب روایت در هر یک از این محورهای داستانی، باید شتاب روایت را در بخش تک گویی راویهای آن خط داستانی پیش چشم داشت. با توجه به اینکه سنگ صبور متنی صحنه ای شمرده می شود، انتظار می رود، شتاب روایت در این رمان ثابت و خنثی باشد، اما سنگ صبور انباشته از درنگ توصیفی و توضیحی، گذشته نگری، بازنمایی دنیای درونی شخصیت ها و روایتهای برون داستانی است و همین عناصر، کندی نسبی شتاب روایت را در پی داشته است.

در این مقاله کوشش می شود، ابتدا از دیدگاهی برون متنی و جامعه گرایانه، برخی از شاخصترین شعرهای متعهد نیما در دهه های بیست و سی واکاوی، و سپس در جستاری درون متنی و زبانشناسانه، کیفیت هنری و ادبی این اشعار نشان داده شود.نتیجه این پژوهش که به شیوه توصیفی و تحلیل محتوا انجام شده است، نشان می دهد که از دیدگاه برون متنی، بازنمایی ایدئولوژیک اشعار نیما و خوانش های ایدئولوژیک حزب توده از آن اشعار، این گمان را تداعی می کرد که شاعر فقط در تعهد به حزب توده شعر می سراید. مفسران و منتقدان نزدیک به حزب توده، فضایی منطبق با آرمانهای خود در خوانش و تفسیر شعرهای متعهد نیما به وجود آوردند که بنا بر آن از اشعار حتی فقط با گرایش اجتماعی، قرائتهایی ایدئولوژیک ارائه می شد. پس، اشعار اجتماعی نیما از سوی گفتمان مسلط با سویه سیاسی همراه با نیات حزب خوانده و شایع می شد، اما در واقع، تعهد نیما به اجتماع و به طور کلی چپ گرایی بود و نه به حزب توده. از دیدگاه درون متنی و زبانشناسانه نیز نیما در اشعار متعهدش هرگز «ادبیت» کلام خود را قربانی صراحت و شعارهای متعهدانه با زبان ارجاعی و ترغیبی نکرده و با هنجارگریزیهای معنایی، بویژه نمادگرایی به برجسته سازی دست زده است و با متن «باز»، مخاطبان را به عرصه تولید معنا وارد کرده است.