مجله علمی شیلات ایران (فارسی)
سال:1379 | دوره:9 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

رودخانه چالوس از ارتفاعات البرز سرچشمه گرفته و در شهر چالوس به دریای خزر می ریزد. در سال 1371 تا 1372، 5 ایستگاه در مناطق مختلف رودخانه انتخاب و 21 فاکتور فیزیکی و شیمیایی اندازه گیری گردید. دامنه تغییرات سختی کل، از ایستگاه 1 به سمت مصب رودخانه روند کاهشی داشته ولی میزان فسفات، یون آمونیم و نیترات روند افزایشی را نشان دادند. طی بررسی های انجام شده، 45 جنس فیتوپلانکتون متعلق به 4 شاخه شامل Euglenophyta، Chlorophyta،Chrysophyta  و Cyanophyta  شناسایی شدند. نمونه های زئوپلانکتون در 8 رده جانوری قرار می گیرند که رده های Sarcodina و Monogononta  (روتیفرا) فراوانی بیشتری داشتند. موجودات کفزی رودخانه را بیشتر لارو حشرات از راسته هایDiptera ، Coleoptera، Plecoptera،Odonata  و Ephemeroptera تشکیل می دادند. ماهیان رودخانه به 4 خانواده، 10 جنس و 12 گونه تعلق داشته و خانواده کپور ماهیان (CYPRINIDAE) 66.7 درصد از ترکیب گونه ای را به خود اختصاص داده و بیشترین میزان پراکنش را در ایستگاههای مختلف داشته اند.

طی یکسال بررسی از خرداد ماه 1372 تا تیرماه 1373 در مناطق شرقی، مرکزی و غربی بندرعباس، 43 جنس فیتوپلانکتون و 22 جمعیت زئوپلانکتونی که تعدادی از آنها بین مناطق مشترک بوده، با تراکم متفاوت شناسایی شدند. در منطقه شرق 35 جنس فیتوپلانکتون و 18 جمعیت زئوپلانکتونی، در منطقه مرکزی 40 جنس فیتوپلانکتون و 20 جمعیت زئوپلانکتونی و در منطقه غرب 43 جنس فیتوپلانکتون و 19 جمعیت زئو پلانکتونی مورد شناسایی قرار گرفت. بیشترین تنوع و تراکم در منطقه غرب مشاهده گردید. در هر سه منطقه شاخه کریسوفیه (دیاتومه ها) درصد عمده پلانکتونهای گیاهی را تشکیل می داد. منطقه غرب در فصل زمستان از بالاترین تنوع برخوردار بود بطوریکه شاخص تنوع شانن (H') در این منطقه معادل 3.98 اندازه گیری گردید. از طرفی دینوفلاژله ها، سیانوفیسه ها و کلروفیسه ها درصد کمتری را دارا بودند. سیانوفیسه ها طی ماههای گرم سال (تیر و مرداد) به میزان زیاد رویت شده و دیگر پلانکتونهای گیاهی در ماههای سرد سال میزان بالاتری را نشان دادند. از پلانکتونهای جانوری که در هر سه منطقه درصد بالایی را داشتند می توان پاروپایان (Copepoda)، ناپلیوس (Nauplius)، تیغه آبشش ها (Lamellibranchia)، پیش آبشش ها (Prosobranchia)، مژه داران دریایی خانواده Tintinindae و روزن داران (Foraminifera)  را نام برد. تخم و لارو آبزیانی مانند ماهیها، خارپوستان و شکمپایان به تعداد اندک در ایام مختلف سال مشاهده گردید. بررسی های آماری نشان دادند که اختلاف معنی داری از لحاظ تراکم و تنوع بین مناطق مورد بررسی وجود ندارد. میزان پلانکتون گیاهی در فصل تابستان کم و در فصول زمستان و پاییز بالاتر بوده است.

ماهی سیم از جمله ماهیان با ارزش دریای خزر می باشد که ذخایر آن از 1320 به بعد کاهش چشمگیری را نشان می دهد و رهاسازی میلیونی این ماهی نتوانسته است ذخایر این ماهی را بازسازی نماید. میزان صید ماهی سیم در سواحل ایرانی دریای خزر طی هفت سال گذشته نوسانات اندکی داشته و در سال 1377 تا 1378 نسبت به سال 1371 تا 1372 افزایشی در حدود 4.4 تن را نشان می دهد که با توجه به رها کرد 70.46 میلیون عدد از بچه ماهیان سیم در طی سالهای فوق این افزایش بسیار اندک می باشد. بیشترین درصد صید ماهیان سیم را ماهیان جوان و نابالغ تشکیل می دهند و ماهیان مولد تعدادشان ناچیز بوده بطوریکه در سال 1377 تا 1378 ، 20.3 درصد از صید را ماهیان یکساله و 37.3 درصد از صید را ماهیان دو ساله بخود اختصاص داده اند. میانگین طول و وزن و سن ماهی سیم صید شده در سال 78- 77، بترتیب 22.5 سانتیمتر، 212.2 گرم و 2.4 سال است. در نقصان ذخایر این ماهی، به موارد مهمی مانند صید بی رویه و غیراصولی، آلودگی محیطی، از بین رفتن محلهای تخم ریزی طبیعی، وجود ماهیان شکارچی از جمله اردک ماهی و اسبله در محلهای رهاسازی بچه ماهیان و نبود تهمیدات لازم در خصوص تکثیر مصنوعی می توان اشاره نمود. ضریب بازگشت ماهی سیم در سال 1370، 4.6 درصد و در سال 1371، 2.7 درصد محاسبه گردید.

کفال ماهیان پس از معرفی به دریای خزر در سواحل ایرانی اولین بار در سال 1321 در صید ظاهر گردیدند و پس از صید آن ماهیها نوساناتی داشته، بطوریکه میانگین صید این ماهی از دهه 20 لغایت دهه 70 افزایش بسیار زیادی نشان داده است.ترکیب گونه ای کفال ماهیان در سواحل ایرانی دریای خزر طی سالهای 1369 لغایت 1377 نشان می دهد که عمدتا صید (بغیر از سال 1373) مربوط به کفال طلایی بوده و در اغلب سالهای فوق الذکر بیش از 50 درصد صید این ماهیان را بخود اختصاص داده است.میزان صید در واحد تلاش کفال طلایی از 93 کیلوگرم در هر پره کشی در سال 1369 به 33 کیلوگرم در هر پره کشی در سال 1376 رسید. در مورد کفال پوزه باریک نیز این روند کاهشی است و میزان صید در هر واحد تلاش از 78 کیلوگرم در سال 1369 به 15 کیلوگرم در هر پره کشی در سال 1376 رسید. یکی از عوامل عمده کاهش صید در واحد تلاش این ماهیان، افزایش فعالیت صیادی و افزایش تعداد پره کشی ها (از 20975 بار در سال 1369 به 42878 بار پره کشی در سال 1376) بوده است.میانگین طولی کفال طلایی طی سالهای 1369 لغایت 1376 در استان گیلان کاهش داشته ولی در استان مازندران میانگین طولی این ماهیان افزایش نشان داده است.در مورد ماهی کفال پوزه باریک باید اشاره کرد که میانگین طولی در استانهای مازندران و گیلان تفاوت زیادی را طی سالهای 1369 لغایت 1376 نداشته است.

کنترل بیولوژیک علف های هرز آبزی با استفاده از ماهی مور به دلیل اثرات کوتاه مدت کنترل های شیمیایی و مکانیکی مورد توجه قرار گرفته است. استفاده از ماهی آمور به عنوان تولیدکننده گوشت سفید و کنترل گیاهان آبزی صورت می گیرد.هدف از این مطالعه بررسی میزان کنترل علف های هرز آبزی بوسیله ماهی آمور در دو تراکم 150 و 250 کیلوگرم در هکتار و همچنین تعیین میزان بقا و تغییرات وزن این ماهی در رودخانه کلوین گلاسگو (اسکاتلند) بعد از رهاسازی می باشد.نتایج مشاهدات و تجزیه واریانس نشان داد که ماهی آمور در هر دو تراکم رها شده باعث کاهش معنی دار بیوماس علف های هرز آبزی گردید. علف های هرز بن در آب و برگ شناور و غوطه ور به دلیل وجود بافت نرم تر، از درجه خوشخوراکی بالاتر نسبت به علف های هرز بن در آب و برگ شناور برخوردار بودند. نتایج این تحقیق نشان داد که یکسال بعد از رها سازی ماهی آمور حدود 60 درصد از ماهیان زنده ماندند. میانگین وزن ماهی آمور در تراکم 150 کیلوگرم در هکتار بعد از گذشت 1 ، 2 ، 3 سال از رهاسازی به ترتیب به 930، 1680 و 2350 گرم در تراکم 250 کیلوگرم در هکتار به 840، 1550 و 2200 گرم رسید.کنترل علف های هرز آبزی با ماهی آمور بستگی به درجه حرارت آب دارد و برای موفقیت در یک برنامه کنترلی، درجه حرارت آب باید حداقل در 3 ماه از سال بالاتر از 16 درجه سانتیگراد باشد.

استفاده های شیلاتی آکوستیک چه از نظر تجاری و چه تحقیقاتی در یافتن توده ماهیها، و سایر آبزیان حایز اهمیت است ولی استفاده از این روش و تعیین اطلاعات دقیق در مورد کلیه خصوصیات موجودات زنده، اطلاع کافی از تغییرات سرعت صوت، نحوه انتشار پرتوها و میزان جذب و تضعیف آنها را طلب می کند. این تحقیق به بررسی نحوه تغییرات سرعت صوت نسبت به عمق برحسب خصوصیات فیزیکی آبهای منطقه بندر دیر در شمال شرقی جزیره فارسی و حدود 50 کیلومتری جنوب دلوار (عرض جغرافیایی´2 °28 شمالی و طول جغرافیایی ´58 °50 شرقی) و همچنین محاسبه میزان جذب در این آبها پرداخته شده است. نتایج این بررسی نشان می دهد که با افزایش عمق و کاهش دما تا ژرفایی حدود 11 متر، سرعت صوت تقریبا ثابت می ماند لیکن از این عمق به بعد کاهش می یابد و در عمق 19 متری کاهش شدیدتری ملاحظه می گردد که به کاهش دما نسبت داده می شود و دلیل آن جریان آب سردتر در آن عمق است. با بررسی منحنی های جذب صوت در منطقه، مشاهده می شود که بیشترین میزان تضعیف، در محدوده عمقی 17 تا 27 متری وجود دارد.

ماهی مرکب ببری Sepia pharaonis گونه غالب رده سرپایان در آبهای جنوب کشور است. با انجام مطالعات زیست شناسی و ریخت شناسی وضعیت جمعیتی این گونه در آبهای خلیج فارس و دریای عمان به مدت 18 ماه مورد مطالعه قرار گرفت. در این مطالعه علاوه بر ثبت داده های زیست شناختی 320 نمونه ماهی مرکب، اقدام به اندازه گیری 20 متغیر کمی گردید. نتایج حاصله از آزمون کمترین اختلاف معنی دار (LSD)، نشان می دهد که متغیرهای مربوط به عضو تانتاکول، متغیرهای شاخصی بودند و اختلاف معنی داری بین ماهیان مرکب نر و ماده مناطق بوشهر و بلوچستان را نشان دادند. مقایسه کمی کلیه متغیرها نشان می دهد که نرها همواره از ماده ها بزرگترند و نیز نمونه های منطقه دریای عمان همواره بزرگتر از نمونه های منطقه خلیج فارس هستند. نتایج حاصل از آنالیز خوشه ای مشخص نمود که نمونه های ماهی مرکب دو منطقه بلوچستان و بوشهر به تفکیک جنسیت، دو خوشه کاملا جدا از هم را نشان می دهند. با استناد به نتایج حاصل از مطالعات مربوط به اختلاف در زمان تخم ریزی، تخم ریزی اصلی ماهی مرکب در منطقه بوشهر از بهمن تا اسفند و در منطقه چابهار از شهریور تا آبان است. مشاهدات حاصل از دندروگرامها، وجود اختلاف معنی دار آنالیز واریانس یکطرفه صفات ریختی، اختلاف در طول بدن و وزن جثه و وجود تفاوتهای اکولوژیک بین آبهای دریای عمان و خلیج فارس چنین نتیجه گیری می شود که از نظر فاکتورهای ریختی اختلاف معنی دار میان ماهیان مرکب دو منطقه بوشهر و بلوچستان وجود دارد. این اختلاف می تواند بعلت جدایی جغرافیایی و نیز تفاوت در شرایط اکولوژیک آبهای خلیج فارس و دریای عمان باشد.