بیابان
سال:1379 | دوره:5 | شماره:2 |تعداد مقالات:6

اراضی رسی نمکی حساس به فرسایش بادی که در واژگان ژئومرفولوژی به اراضی دقی (سبخا sebkha) معروف می باشند گستره نسبتا وسیعی در پلایا یا چاله های داخلی در مناطق خشک و بیابانی از جمله فلات مرکزی ایران را تشکیل می دهند. حساسیت نسبتا زیاد این اراضی به فرسایش بادی و از همه مهمتر عدم امکان کنترل آنها به روش بیولوژی (کشت گونه های گیاهی) بدلیل محدودیتهای فیزیکی و شیمیایی خاک دستیابی به شیوه های دیگر کنترل فرسایش بادی خاصه روشهای متناسب با شرایط حاد اکولوژیکی به نحوی که کمترین مقدار مصرف آب و نگهداری را خواسته باشد ضروری به نظر می رسید. بر این اساس طرح کاربردی مالچ سنگریزه ای که خود نمونه بارز الهام از طبیعت در عرصه های سنگفرشی (هامادا Hamada) می باشد با تاثیر 4 تراکم پوشش سنگریزه ای صفر (شاهد) و %25 و %50 و %70 بر روی 3 دسته از اراضی حساس به فرسایش بادی دشت یزد - اردکان انجام شد. نوع سنگریزه های انتخابی در حد بادام و اندازه ریگ و قلوه سنگ می باشد که از نزدیک ترین معادن شن و ماسه در منطقه تامین می گردید. به منظور ایجاد بادهای با سرعت معین در زمان مشخص از دستگاه سنجش فرسایش بادی (W.E.meter) که نوع تونل باد قابل حمل است استفاده گردید. اراضی نمونه مالچ پاشی شده با تراکم های مختلف تحت تاثیری بادی با سرعت 10 متر بر ثانیه در ارتفاع 20 سانتی متری (معادل 76 کیلومتر بر ساعت در ارتفاع 10 متری) به مدت 30 دقیقه قرار می گرفتند و مقدار رسوب جمع آوری شده از سطح مقطع مشخص دستگاه (30x100CM) با نمونه های شاهد (اراضی لخت و بدون مالچ پاشی) مقایسه گردیدند. داده های بدست آمده از نمونه برداریها بر اساس آزمایش آماری فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی و همچنین آزمون چند دامنه ای دانکن با کمک برنامه کامپیوتری MSTATC مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل اختلاف معنی دار تاثیر مالچ سنگریزه ای در کاهش فرسایش بادی را در کلیه مناطق مورد بررسی در سطح کمتر از %1 نشان می دهد. در حالی که بین نوع مالچ سنگریزه ای بادامی و اورسایز اختلاف معنی داری مشاهده نشد. لذا با توجه به ارزانتر و قابل دسترس تر بودن عناصر اورسایز بهتر است در طرحهای کاربردی از این نوع مالچ سنگریزه ای استفاده شود. مقایسه تاثیر تراکم های مالچ سنگریزه ای نشان داد که بین تراکم %50 و %75 تفاوت چندانی وجود ندارد و بیشترین اختلاف بین این دو تراکم با تراکم %25 و صفر (شاهد) می باشد. با توجه به نتایج بدست آمده می توان استفاده از گراولهای اورسایز (قلوه سنگ های کوچک) مازاد بر معادن شن و ماسه با تراکم %50 را به عنوان مناسب ترین نوع مالچ سنگریزه های در اراضی حساس به فرسایش دشت یزد پیشنهاد نمود. ایجاد پوشش یکنواخت و یا نواری و همچنین بررسی اثرات جانبی هر کدام از جمله مواردی است که باید از طریق طرحهای تحقیقاتی جداگانه در عرصه های مورد نظر تحت بررسی قرار گیرد.

فنولوژی چهارگونه Astragalus Squarrousus Bunge، Smirnovia iranica sabetii، Zygophyllum eichwaldii C.A.Mey و Stipagrostis Plumosa (LO) Monor et T. Anders در مراحل مختلف رشد رویشی، گلدهی و رسیدن و افتادن بذر مورد بررسی قرار گرفت. در هر مرحله اثر درجه حرارت ماکزیمم و مینیمم هوا و در سطح خاک اندازه گیری شد. این مطالعه در شنزارها و تپه های ماسه ای بندریگ کاشان در مرکز ایران انجام شد. گونه های مورد بررسی نقش مهمی در کنترل فرسایشی بادی و تامین خوراک دام در مناطق خشک بعهده دارند. این نتایج نشان داد که درجه حرارت هوا در طی مراحل رشد S.plumosa بین 2.2 تا 41.5 درجه سانتی گراد و A.squarrousus بین 1.8- تا 42 درجه سانتیگراد ، S.iranica بین 1.8- تا 48 درجه سانتیگراد و Z.eichwaldii بین 2.2- تا 41.5 درجه سانتیگراد در نوسان است در حالیکه درجه حرارت سطح خاک برای این گونه ها به ترتیب بین -3 تا 41.5 درجه سانتی گراد، 4 تا 48 درجه سانتیگراد، 1 تا 80 درجه سانتی گراد و -4 تا 48 درجه سانتی گراد می باشد.

به منظور بررسی امکان طبقه بندی اراضی شور از طریق داده های ماهواره ای، داده های رقومی سنجنده تی ام از ماهواره لندست مربوط به شهریور 1370 و منطقه حوض السلطان قم مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. پس از بررسی کیفیت این تصاویر از نظر هندسی و رادیومتری، کد گذاری زمینی آنها با استفاده از نقاط کنترل زمینی که از طریق DGPS بدست آمده بودند با دقت 0.55 پیکسل انجام گردید. فنون مختلف بارزسازی تصویر نظیر نسبت گیری و تحلیل مولفه های اصلی (PCA) بر روی این داده ها انجام شدند. 52 نمونه از خاک سطحی و عمقی به صورت تصادفی سیستماتیک تهیه و مورد تجزیه آزمایشگاهی قرار گرفتند. پارامترهای شوری (EC)، اسیدیته و بافت نمونه ها تعیین شدند. با تعیین موقعیت نمونه ها بر روی تصویر ماهواره ای زمین مرجع شده، درجات روشنایی (DN) پیکسل های مربوط استخراج گردیدند. رابطه میان این درجات روشنایی و پارامترهای اندازه گیری شده مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان دهنده آن است که ضرایب همبستگی بدست آمده از نمونه ها با بافت مشابه، بالاتر از حالتی است که تمامی نمونه ها با هم مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. همچنین ضرایب همبستگی برای باندهای TM3/TM4, TM4 نسبت به دیگر باندهای اصلی و ترکیبی بیشتر بوده است. هر چند که بالاترین همبستگی بدست آمده (r=0.54) در سطح %1 معنی دار است، اما جهت طبقه بندی کافی نمی باشد.

در یک مطالعه آزمایشگاهی به منظور بررسی تاثیر یون کلسیم بر جوانه زنی بذر و رشد گیاهچه عدس تحت تنش شوری، بذور عدس رقم محلی قزوین تحت تاثیر مقادیر مختلف نمک کلرید سدیم (140, 70, 5 و 210 میلی اکی والان بر لیتر) با سه سطح کلرید کلسیم (صفر، 10 و 20 میلی اکی والان بر لیتر) به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار قرار گرفتند. نتایج نشان داد که جوانه زنی بذر، رشد ریشه چه و رشد ساقه چه گیاهچه ها با افزایش غلظت کلرید سدیم کاهش یافت. افزایش غلظت یون کلسیم به 10 میلی اکی والان بر لیتر در محیط شور تا حدود زیادی از کاهش جوانه زنی، رشد ریشه چه و رشد ساقه چه جلوگیری کرد. بطوری که افزایش غلظت یون کلسیم بدون در نظر گرفتن مقادیر مختلف نمک به 10 میلی اکی والان بر لیتر درصد جوانه زنی، طول ریشه چه و طول ساقه چه را به ترتیب 111, 50 و 124 درصد نسبت به شاهد (C0) افزایش داد. بر اساس نتایج حاصله هنگامی که نسبت سدیم به کلسیم در محیط رشد، در محدوده 14:1 و یا کمتر باشد، جوانه زنی و رشد گیاهچه عدس (رقم قزوین) تا حدودی از تاثیرات سو شوری کلرید سدیم، مصون می ماند. بنابر مشاهدات انجام شده کلسیم بعنوان یک عنصر تعدیل کننده جذب سدیم در محیط رشد در کاهش صدمات سدیم بر جوانه زنی، رشد ریشه چه و ساقه چه گیاه عدس موثر بوده است.

طرح پژوهشی مذکور در محدوده جنوب سمنان در ناهمواری های کوه سرخ و ناهمواری های اطراف آن انجام گرفت که این ناهمواری ها را سازند قرمز بالایی شامل مارن، انیدریت و شیل و سنگ های تبخیری شامل هالیت و ژیپس و انیدریت تشکیل داده اند. مطالعات زمین شناسی و سنگ شناسی نشان داد که پدیده های شبه کارست بر روی سازند قرمز بالایی و همچنین گنبدهای نمکی با کانی هالیت مشاهده گردید و بررسی های زئومرفولوژی نشان داد که اشکال شبه کارست در منطقه عبارتند از:- اشکال سطحی یا اشکال حاصل از هوازدگی سطحی شامل چاله های بارانی، شیارهای انحلالی- اشکال ناهمواری های حاصل از عمل فرسایش آبی شامل هزار دره ها پلهای طبیعی- ترکیب اشکال زیر زمینی و سطحی شامل اشکال حاصل از فرسایش Pipingمطالعات و بررسی های صحرایی نشان داد که جالبترین پدیده شبه کارست در منطقه که بطور شاخص می تواند مورد نظر قرار گیرد پدیده آب شستگی (زیربنا) می باشد که با اشکال مختلف و در ابعاد گوناگون چهره زمین را شکل داده است. مطالعات ژئومروفولوژی نشان داد که در ایجاد این اشکال علاوه بر شستشوی ذرات و انحلال، فیزیوگرافی، بافت سازند و جنس سنگ مادر، میزان و نسبت املاح گوناگون نسبت به یکدیگر، شیب ئیدرولیکی و میزان و شدت بارندگی دخالت داشته اند.

یکی از مشکلات عمده در مطالعات هیدرولوژی دوره های کم آبی و پرآبی عدم وجود یا ناقص بودن آمار هیدرومتری می باشد که این نقیصه به دلایل مختلف بالا بودن هزینه ایجاد ایستگاههای هیدرومتری، مشکل نگهداری ایستگاهها و همچنین عدم دسترسی به همه حوزه ها آبخیز می باشد. در این تحقیق پس از بررسی ایستگاههای هیدرومتری موجود در دریاچه نمک تعداد 19 ایستگاه که دارای بهترین آمار از نظر طول دوره آماری و سایر موارد بودند اثر انتخاب شد و جریانهای حداقل (جریانهای کمینه) 7 روزه و Q90% و دبی های حداکثر آنها استخراج شد و سپس بازسازی و تطویل آمار با استفاده از برنامه کامپیوتری HYFA مقادیر فوق در دوره برگشتهای 25,10,5,2 و 50 ساله تعیین گردید. جهت تعیین حوزه های آبخیز مشابه و گروههای همگن 14 پارامتر مورفومتری، اقلیمی ژئومورفولوژی و زمین شناسی از حوزه های آبخیز منتخب استخراج شد و به کمک تجزیه به عاملها پارامترهای مهم و مستقل انتخاب شدند. آنگاه به کمک فاکتورهای انتخاب شده از دو روش همگن سازی عددی و غیر عددی (مانند آنالیز خوشه ای) و غیر عددی (مانند منحنی های آندرو) حوضه های آبخیز مشابه تعیین شده و سپس جریانهای حداقل و حداکثر هر ایستگاه از طریق نسبت مساحت بین حوزه های آبخیز مشابه برآورد گردید و در انتها به بحث در مورد کارایی روشهای گرافیکی و عددی در تعیین مناطق همگن و همچنین کارایی روش انتقال شاخصها در برآورد جریانهای حداقل و حداکثر پرداخته شده است.