مجله علوم زراعی ایران
سال:1383 | دوره:6 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

اسپرس گیاهی علوفه ای، نرم، آبدار، بسیار خوشخوراک، دارای پروتئین زیاد و مورد علاقه دام است. این گیاه دارای ویژگی هایی از قبیل مقاوم به شرایط نامساعد محیطی مانند فقیر بودن خاک، سرمای شدید زمستان، مقاوم به کم آبی، مقاوم به چرا و عدم نفخ زایی می باشد. به منظور بررسی تاثیر سطوح مختلف کودهای ازته و فسفره بر عملکرد علوفه ای گیاه اسپرس، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی به صورت فاکتوریل با دو فاکتور کود ازته (N) در سه سطح (N0، N60و N120 کیلوگرم در هکتار) و کود فسفره (P) در چهار سطح (P0، P30، P60 و P90 کیلوگرم در هکتار) در چهار تکرار اجرا گردید. هدف از این آزمایش ارایه رهیافت های علمی به منظور بهره برداری بی خطر و مطمئن از کودهای شیمیایی برای تولید محصول همراه با نگرشی پایدار است. نتایج حاصل از آزمایش عملکرد وزن خشک (کیلوگرم در هکتار)، عملکرد وزن تر (کیلوگرم در هکتار) و ارتفاع گیاه (سانتیمتر) اندازه گیری و مقایسه شدند. تیمارهای ازت و فسفر بر روی کلیه صفات یاد شده بجز ارتفاع گیاه، به طور معنی داری در سطح 1% موثر بود اما اثر متقابل کودهای ازته و فسفره در هیچ کدام از صفات معنی دار نشد. در نهایت تیمار P60N60 کیلوگرم در هکتار ازت و فسفر از نظر اقتصادی و عملکرد قابل قبول به عنوان میزان کود پیشنهادی ارایه شد.

به منظور تعیین منشا محدودیت عملکرد دانه در شرایط محیطی متفاوت و نیز محدودیت ناشی از گرمای دوره آخر رشد و نمـو گندم این تحقیق با شرکت 20 ژنوتیپ گندم نان و دوروم و در دو آزمـایش جـداگانه هر یک در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تـکرار در دو سال زراعی 79-1378 و 80-1379 اجرا گردید. آزمایش اول در اوایل آذر ماه به عنوان شــرایط مساعــد ((Favourable conditions و آزمایش دوم در اوایــل بهمــن مـــاه به عنــوان شــرایط نـامـساعد مـحیطی، (Unfavourable conditions) کشت گردیــد. پنــج تـا هفــت روز پــس از گرده افشانی، تیمار حذف برگ پرچم بـرای مطالعه محدودیت مخزن و تـیـمار حـذف سنبلچه های یک طرف سنبله بـرای مـطالعه مـحـدودیـت مـنـبـع اعـمال گردید. پس از بـرداشـت، درصد مـحدودیت های منبع و مخزن بر اساس متوسط وزن دانه های باقی مانده سنبله های تیمار و سنبله های شاهد (بدون حذف برگ پرچم و سنبلچه های یک طرف سنبله) و میزان تشدید محدودیت منبع محاسبه گردید. نتایج نشان داد که کلیه ژنوتیپ ها فاقد محدودیت مخزن بودند و سهم برگ پرچم در اندوخته دانه به طور متوسط 12 درصد بود. اغلب ژنوتیپ های مورد مطالعه محدودیت منبع داشتند. این محدودیت در شرایط مساعد بین 0-34.8 درصد (متوسط %12.6) و در شرایط نامساعد بین 5.7-41.2 درصد (متوسط %17.2) متغییر بود. بنابراین در اثر مواجه شدن با گرمای آخر فصل محدودیت منبع به طور متوسط حدود 6% تشدید گردیده است. هم چنین نتایج نشان دادند، ژنوتیپ هایی که اندازه دانه بـزرگ تری داشتند، محدودیت منبع آن ها نیز بیشتر بود. وزن دانه نقش اساسی در تعیین عملکرد نهایی نداشت و کمبود عملکرد دانه را باید در دو مولفه دیگر عـملکرد یعنی تعداد سنبله در مترمربع و تعداد دانـه در سنبله (تعداد دانه در مترمربع)، جستجو نمود.

به منظور ارزیابی سطوح تحمل و تعیین مکانیسم های تحمل به شوری، واکنش پنج ژنوتیپ گندم (Zagros ، Tajan، Rayon، Opata/Bow و Pgo/Seri) به تیمارهای شوری شامل صفر، 25، 50، 75 ، 100 و 150 میلی مولار کلرید سدیم در محیط آبکشت در اتاقک رشد با شرایط کنترل شده بررسی گردید. ژنوتیپ Opata/Bow نسبت به ارقام دیگر کاهش رشد کمتری در شرایط شور داشت. این ژنوتیپ یون سدیم و کلر زیادی را در ریشه و بخش هوایی انباشته کرد که احتمالا می بایست این یون ها را در واکوئل یا اپوپلاست بخش بندی نماید، تا تنظیم اسمزی مناسب و سمیت به نسبت کم یون ها را سبب شود. ارقام حساسRayon ، Tajan و Zagros به نسبت مقادیر زیاد یون های سدیم و کلر را انباشته کردند که سبب تشدید سمیت یون های سدیم و کلر شده است. این نتایج نشان داد که ژنوتیپ Opata/Bow تحمل به شوری بیشتری نسبت به سایر ارقام و ژنوتیپ ها دارا بود. این امر با وجود انباشتگی نسبی یون سدیم و کلر زیاد در ژنوتیپ Opata/Bow بود. آزمایشات مزرعه ای بیشتری برای تایید این نتایج و کاربرد آن در زمین لازم است.

به منظور تعیین مناسب ترین رقم و تاریخ کاشت، شش رقم کلزای بهاره در استان بوشهر، از طرح کرت های نواری (Strip Plot) در پـایه بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار استفاده شد. آزمایش در سال زراعی 1377-1376 در برازجان مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت. هر واحد آزمایشی شامل چهار خط سه متری با فواصل بین ردیف 50 سانتی متر و بین بوته 10 سانتی متر بود. ستون عمودی شامل شش رقم به اسامی: 1- گلوبال (Global)، 2-رجنت (Regent)، 3- تاور(Tower)، -6PF5045/88-5PF7045.91-4مالوکا (Maluka) و ستون افقی شامل چهار تاریخ کاشت: 8.30, 8.15, 7.30 و 1376.8.15 بود. نتایج به دست آمده نشان داد که بین زمان های مختلف کاشت و ارقام مختلف از نظر عملکرد دانه (Grain yield)، ارتفــاع گیـــاه (Plant height)، ارتفــاع اولیــن کپسـول از سطح زمین (First pod height)، درصد روغن (%Oil content) و عملکرد روغن (Oil yield) تفاوت معنی داری در سطح احتمال اشتباه 1% مشاهده شد. همچنین در تاریخ های مختلف کاشت از نظر صفت تعداد شاخه فرعی در بوته اختلاف معنی داری در سطح احتمال اشتباه 5% مشاهده شد. در این تحقیق بیشترین میزان عملکرد دانه ارقام PF 7045.91 و PF 5045.88 در تاریخ کاشت 7.30 به ترتیب با 2010 و 1840 کیلوگرم در هکتار بود. نتایج حاصل از بررسی همبستگی ساده بین صفات نشان داد که ارتفاع بوته، ارتفاع اولین کپسول و عملکرد روغن همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه درسطح احتمال 1% داشته و بیشترین همبستگی مربوط به عملکرد روغن با عملکرد دانه (r=0.99) بود.

آیزوزایم ها از نشانگرهای مهم و مفید برای مطالعه ساختار ژنتیک و بهنژادی برنج می باشند. میزان چندشکلی، یکی از ویژگی های مهم هر نشانگر می ‎باشد که ارزش و اهمیت نسبی آن را بیان می نماید. از سوی دیگر، فراوانی های آللی نشان دهنده ساختار ژنتیک جوامع هستند. بنابراین، پژوهش حاضر به منظور بررسی ساختار ژنتیک و تعیین اهمیت نسبی مکان های ژنی آیزوزایم در برنج های ایرانی انجام گرفت. در این مطالعه تعداد 120 نمونه از برنج های موجود در بانک ژن ایران انتخاب شدند. در هر نمونه، عصاره آنزیمی از چهار تا شش گیاهچه جوان (پلومول + کلئوپتیل) شش تا هشت روزه تهیه گردید. جداسازی و رنگ آمیزی آیـزوزایم ها بــا اندکی تغییـرات در روش گلازمن و همکاران (Glaszman et al., 1988) انجام گرفت. نتایج نشان داد که فراوانی آللی برنج های ایرانی در اکثر مکان های ژنی آیزوزایم با متوسط برنج های آسیایی (گزارش شده توسط گلازمن) تفاوت معنی داری دارد. هم چنین در هر مکان ژنی، یک یا دو آلل دارای فراوانی غالب بودند. پنج مکان ژنیAmp3 ،Pgi2 ،Est2 ، Amp1 و Amp2 به ترتیب با 51, 54.8, 55.3, 60 و 48 درصد دارای تنوع (چندشکلی) بیشتری بودند. در سه مکان Amp4 ، Est5 و Est9 تنوعی مشاهده نشد و بنابراین استفاده از آن ها به عنوان نشانگر برای گیاه برنج توصیه نمی شود. تنوع ژنی برنج های ایران و آسیا در مکان های ژنیCat1 ،Pgi2 ،Amp2 ،Amp3 ، Amp4 و Est5 تا حد زیادی با هم مطابقت داشت، اما تنوع ژنی Pgi1 ،Est9 ، Est1 و Amp1 در برنج های ایران و آسیا اختلاف فاحش داشت. شاخص تنوع ژنوتیپی در برنج های ایرانی معادل 3.46 بود که در مقایسه با برنج های سایر کشورهای آسیایی مقدار فراوانی می باشد. مجموع نتایج این پژوهش نشان داد که برنج های ایران دارای ساختار ژنتیک خاص هستند و تنوع ژنتیک آن ها نیز بسیار زیاد است. این امر می تواند به دلیل تکامل مستقل این گیاه زراعی در زیست بوم نسبتا منحصر به فرد ایران باشد که تفاوت های قابل ملاحظه ای با زیست بوم اصلی این گیاه در آسیای جنوب شرقی، هند و چین دارد.

افزایش عملکرد مهم ترین هدف بهنژادگران در برنامه های اصلاحی می باشد. از آن جا که عملکرد صفت پیچیده ای است که اجزای کمی بسیاری را در بر می گیرد و دارای وراثت پلی ژنیک است مطالعه و بهبود اجزای مرتبط با عملکرد نیز باعث ارتقای مقدار محصول خواهد شد. هدف از این بررسی مطالعه نحوه توارث صفات کمی در گندم نان با استفاده از تجزیه میانگین نسل ها بود. رقم سرداری و لاین 14 با ویژگی های متفاوت با یکدیگر تلاقی داده شدند و نتاج F1 جهت تولید نسل F2 خودبارور شدند و هم چنین به منظور تولید نتاج بک کراس با هر یک از والدین تلاقی داده شدند. تمام نسل ها شاملF1 ،F2 ،BC1 ، BC2 و والدین در یک طرح آزمایشی در کرج در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار کشت گردیدند. تجزیه میانگین نسل ها با استفاده از آزمون مقیاس مشترک که هم زمان تمام نسل ها را مورد آزمون قرار می دهد انجام شد. میانگین مربعات نسل ها برای تمامی صفات شامل وزن سنبله، ارتفاع بوته، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، وزن هزار دانه، طول ریشک، طول سنبله، وضعیت ریشک، تراکم سنبلچه، رنگ دانه و تعداد پنجه معنی دار بود. حداقل تعداد ژن کنترل کننده این صفات به ترتیب 2، 2،2 ، 2، 5، 1، 2، 4، 2، 2، 2 و 1، برآورد گردید. متوسط وراثت پذیری عمومی و خصوصی برای تمامی صفات به ترتیب 62 و 33 درصد بود. میانگین و تمام اثر ژن ها شامل افزایشی، غالبیت، اثر اپیستازی افزایشی × افزایشی، افزایشی × غالبیت و غالبیت × غالبیت برای صفات مورد بررسی مشاهده شد. برای صفات طول ریشک و تعداد پنجه اثر افزایشی و غالبیت و برای دیگر صفات به استثنای وضعیت ریشک و رنگ گلوم انواع اپیستازی مخصوصا اثر افزایشی × غالبیت و غالبیت × غالبیت مهم ترین عوامل کنترل توارث شناخته شد. برای صفات وزن سنبله، طول سنبله، وزن دانه در سنبله، طول ریشک، ارتفاع بوته، تراکم سنبلچه، رنگ دانه و پوشیدگی دانه اثر افزایشی مهم تر از اثر غالبیت و برای صفت تعداد دانه در سنبله اثر غالبیت مهم تر از اثر افزایشی شناخته شد.

تـــرشک (Rumex acetosa L.) یک گونه دوپایه و چند ساله از خانواده Polygonaceae است که به عنوان یک گیاه مدل در مطالعات ژنتیک مولکولی تعیین جنسیت به کار می رود. در این تحقیق به منظور دستیابی به مناسب ترین نوع ریزنمونه و محیط کشت برای باززایی این گیاه، ریزنمونه های برگ، دمبرگ، لپه، محور زیر لپه و ریشه بر روی محیط MS حاوی ویتامین ها با دو درصد ساکارز و 0.8 درصد آگار و ترکیبات متفاوت هورمونی کشت شدند. اکسین های ایندول 3- استیک اسید (IAA)، آلفا- نفتالین استیک اسید (NAA) و سیتوکینین های زآتین (Zeatin)، 6- بنزیل آمینو پورین (BAP)، تیدیازارون (TDZ) و کینتین (Kin) و نیز جیبرلیک اسید (GA3) همراه با BAP و IAA به محیط های کشت اضافه گردید. آزمایش ها به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد. کالوس دهی و باززایی کالوس های حاصل از ریزنمونه های کشت شده ارزیابی شدند. مناسب ترین نوع ریزنمونه و محیط کشت به ترتیب برگ و محیط موراشیگ و اسکوگMS) ) حاوی 0.75 میلیگرم در لیتر IAA و 1.5 میلیگرم در لیتر BAP  تعیین گردید. میزان کالوس دهی و باززایی از ریزنمونه برگ در این محیط کشت به ترتیب 100 و 81 درصد ثبت گردید. نمونه های باززایی شده از ریزنمونه برگ در این محیط دارای چندین نوساقه Proliferation)) بودند. مطالعات بافت شناسی نشان داد که ایجاد سلول های فعال و متراکم از بخش های مرکزی کالوس و گسترش آن ها به سمت حاشیه آن با تشکیل آغازی های منفرد یا متجمع منشا باززایی نوساقه است. نتایج حاصل ارایه گر روشی نوین، ساده، کوتاه و در عین حال کارآمد در باززایی این گیاه مدل جهت مطالعات ژنتیکی وانتقال ژن است.