مجله علوم زراعی ایران
سال:1379 | دوره:2 | شماره:3 |تعداد مقالات:6

 منظور بررسی تنوع ژنتیکی و مطالعه تغییرات عملکرد پروتئین و صفات وابسته به آن در دانه ژنوتیپ های گندم بهاره در شرایط مطلوب و تنش خشکی بعد از گرده افشانی، شانزده ژنوتیپ گندم (چهار ژنوتیپ گندم دوروم و دوازده ژنوتیپ گندم نان) در دو آزمایش جداگانه، هر یک در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 78-1377 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اهواز مورد ارزیابی قرار گرفتند. در یک آزمایش، آبیاری ها تا مرحله رسیدگی فیزیولوژیکی بر اساس نیاز گیاه انجام شد، در حالی که در آزمایش دیگر، آخرین آبیاری در حدود یک هفته قبل از گرده افشانی صورت گرفت. نتایج نشان داد که اثر محیط فقط برای شاخص برداشت معادل گلوکز در سطح 1% معنی دار بود. تفاوت ژنوتیپ ها از نظر عملکرد پروتئین دانه، پروتئین کاه، شاخص برداشت نیتروژن، عملکرد پروتئین کل، شاخص غلظت پروتئین، نسبت پروتئین دانه به پروتئین کاه و شاخص برداشت معادل گلوکز در سطح 1% و برای غلظت پروتئین دانه در سطح احتمال 5% معنی دار بود. ژنوتیپ های دوروم از شاخص برداشت نیتروژن بالاتری برخوردار بودند، اما به دلیل عملکرد دانه کمتر، بیشترین عملکرد پروتئین دانه، از ژنوتیپ های نان به دست آمد. بجز شاخص برداشت نیتروژن در شرایط تنش، تفاوت ضرایب تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ های گندم دوروم و نان برای کلیه صفات مورد مطالعه در هر دو شرایط محیطی این تحقیق در سطح احتمال 1% معنی دار بود. تفاوت در سهم صفات موثر در مدل رگرسیون چندگانه عملکرد پروتئین دانه، نشان دهنده وجود مکانیسم های سازگاری یا عکس العمل متفاوت ژنوتیپ های مختلف گندم نسبت به تغییرات شرایط محیطی است.

به منظور بررسی امکان افزایش اجزا عملکرد گندم اترک این آزمایش به مدت دو سال زراعی 76-1375 و 77-1376 در مرکز تحقیقات کشاورزی خوزستان به صورت کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و سه تیمار تراکم کاشت 100، 300 و 500 بذر در مترمربع در کرت های اصلی و چهار سطح تعداد پنجه در بوته شامل قطع تمامی پنجه ها، باقی گذاشتن یک و دو پنجه در بوته و تیمار شاهد بدون قطع پنجه به عنوان کرت فرعی اجرا گردید. بعلاوه از طریق تنک نمودن نسبی سنبله در هر کرتچه تغییرات احتمالی وزن دانه بررسی گردید. همچنین بر اساس نتایج دو سال آزمایش در سال زراعی 79-1378 آزمایشی درون جعبه کشت در قالب طرح کاملا تصادفی به روش فاکتوریل با سه تیمار فاصله کاشت 20، 10 و 5 سانتیمتر بین ردیف ها با تراکم کاشت ثابت 400 بذر در واحد سطح گندم اترک و سه سطح پنجه در بوته شامل قطع تمامی پنجه ها، باقی گذاشتن یک پنجه در بوته و تیمار شاهد بدون قطع پنجه اجرا گردید. نتایج آزمایش دو ساله نشان داد که با افزایش تراکم کاشت تعداد سنبله در واحد سطح افزایش یافت ولی تعداد دانه در سنبله کاهش داشت. تراکم کاشت بر وزن هزاردانه تاثیری نداشت ولی تنک نمودن جزیی سنبله سبب افزایش وزن هزاردانه گردید که نشان دهنده محدودیت منبع می باشد. بیشترین تعداد دانه در سنبله و وزن هزاردانه در تیماری که تمامی پنجه های آن قطع شده بود تولید گردید. بر همین اساس بیشترین تراکم کاشت با کمترین تعداد پنجه در بوته بیشترین عملکرد دانه را تولید نمود. با توجه به عدم معرفی ارقام کم پنجه به منطقه نتایج سال سوم آزمایش مشخص نمود که توزیع یکنواخت بذر در واحد سطح تاثیر فراوانی در بهبود اجزا عملکرد دارد و تحت شرایط کشت و ارقام فعلی بهترین تراکم کاشت توصیه شده 400 بذر در واحد سطح با فاصله کاشت 5×5 سانتیمتر می باشد.

به منظور تعیین وجود یا عدم وجود رابطه بین تنش تراکم های بالا و خشکی، آزمایشی در مزرعه چهارصد هکتاری موسسه اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج در سال زراعی 1376 به مدت یکسال انجام شد. آزمایش به صورت طرح بلوک خرد شده (نواری) در قالب بلوک کامل تصادفی در سه تکرار به اجرا گذاشته شد. عامل عمودی در چهار سطح، تراکم عادی 70، 100 و 140هزار بوته در هکتار و بالاخره تراکم 70 هزار بوته در هکتار + تنش خشکی در مرحله گلدهی بود. تنش خشکی از طریق دو دور قطع آبیاری متوالی در مرحله گلدهی اعمال شد. عامل افقی در شش سطح شامل ارقام تجارتی و امید بخش ذرت بود. خاک مزرعه از نوع لوم رسی شنی با واکنش هشت بود. جهت تعیین ارتباط بین تنش تراکم و خشکی علاوه بر صفت عملکرد دانه، دو شاخص حساسیت به تنش(SSI)  و شاخص تحمل به تنش(STI)  محاسبه و همبستگی ساده و رتبه ای بین آنها مشخص شد. نتایج به دست آمده حاکی از ارتباط بین عملکرد دانه و شاخص های محاسبه شده در تنش تراکم های بالا و خشکی بود. تراکم 140 هزار بوته در هکتار بیشترین ضریب همبستگی را با تنش خشکی از لحاظ عملکرد و شاخص های محاسبه شده داشت و به نظر می رسد با توجه به شدت تنش (SI) محاسبه شده تراکم های بالاتر از 140 هزار بوته در هکتار در گزینش ارقام مقاوم به خشکی مطلوب و موثرتر باشند. از میان شاخص های یاد شده، شاخص تحمل به تنش، همبستگی بهتری را با عملکرد دانه تراکم 140 هزار بوته و تنش خشکی نشان داد. با این وجود هر دو شاخصSSI  وSTI  برای حذف ارقام نامطلوب و گزینش ارقام مطلوب توصیه می گردند. به نظر می رسد که بهتر است با استفاده از تراکم های بالا، فقط حذف ژنوتیپ های نامطلوب و حساس صورت گرفته و جهت گزینش ارقام متحمل و مطلوب بررسی های تکمیلی انجام شود.

در این آزمایش 12 رقم و لاین کلزا(Brassica napus L.)  به مدت دو سال زراعی (76 و 1374( در مرکز تحقیقات کشاورزی فارس (زرقان) مورد ارزیابی قرار گرفتند. طرح آزمایشی در هر دو سال به صورت بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار بود. هر رقم و لاین در چهار خط به طول شش متر با فاصله خطوط 60 سانتیمتر و فاصله بوته روی خط چهار سانتیمتر کاشته شدند. نتایج نشان داد که بالاترین میزان عملکرد دانه (2067 کیلوگرم) و روغن (878 کیلوگرم) در هکتار مربوط به رقمK.16  بود که رقمی از گروه یک صفر است. بالاترین میزان عملکردهای دانه و روغن متعلق به رقم  Cobraاز گروه دو صفر با تولید به ترتیب 1634 کیلوگرم و 688 کیلوگرم در هکتار بود و با ارقامFalcon وGlobal تفاوت معنی داری نداشت. بین عملکردهای دانه و روغن، و بین تعداد کپسول در ساقه اصلی و تعداد کپسول در بوته همبستگی مثبت وجود داشت، اما بین ارتفاع بوته و تعداد دانه در هر کپسول همبستگی منفی به دست آمد.

هم زمانی کاشت ذرت با سایر گیاهان زراعی از قبیل برنج و محصولات جالیزی باعث می شود که مرحله رشد رویشی ذرت قبل از ظهور گل تاجی به نحو اجتناب ناپذیری با تنش خشکی ناشی از کمبود آب مواجه گردد. به منظور بررسی تاثیر تراکم بوته و کمبود آب در این دوره بر عملکرد و دیگر صفات وابسته به عملکرد، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و با سه تکرار در تابستان سال 1378 در مزرعه مرکز تحقیقات کشاورزی دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز واقع در کوشکک انجام شد. فاکتورهای آزمایشی شامل تراکم در دو سطح 6.67 و 13.34 بوته در مترمربع و تنش خشکی در سه سطح آبیاری معادل 50، 75 و 100 درصد نیاز آبی گیاه بود. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که تنش خشکی وزن خشک پوشش بلال و قطر بلال را به طور معنی دار کاهش داد، در حالی که تراکم زیاد باعث کاهش معنی دار وزن خشک بلال، وزن خشک پوشش بلال، وزن خشک توام پوشش بلال به علاوه بلال و وزن چوب بلال شد. تنش شدید خشکی باعث کاهش معنی دار عملکرد نهایی دانه در واحد سطح گردید. تراکم زیاد باعث افزایش معنی دار عملکرد دانه گردید. در شرایط کمبود آب، شاخص برداشت و کارآیی استفاده از آب افزایش یافت و با افزایش تراکم بوته کارآیی استفاده از آب زیاد شد. با توجه به نتیجه این پژوهش، در شرایط مشابه در تراکم های رایج کاشت ذرت (تراکم مطلوب) تنش خشکی قبل از ظهور گل تاجی می تواند عملکرد دانه را تا 14% کاهش دهد. به علاوه اثرات نامطلوب تراکم های زیاد کاشت، در شرایط کمبود آب، به دلیل افزایش کارآیی استفاده از آب، تا حدودی تقلیل می یابد.

به منظور بررسی آبیاری تکمیلی و کودهای شیمیایی در زراعت نخود دیم، آزمایشی به صورت اسپلیت، اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 36 تیمار در سه تکرار سال زراعی 1371 الی 1374 در ایستگاه تحقیقات دیم سرارود اجرا شد. در این بررسی مراحل آبیاری تکمیلی I0 شاهد  ,I2 ,I1وI3  هر کدام به میزان 100 میلیمتر به ترتیب در مراحل غنچه کردن، غلاف بستن و دانه بستن در کرت های اصلی، سطوح مختلف فسفرP30,P0)  و(P60  در کرت های فرعی و سطوح مختلف نیتروژنN20, N0) و(N40  در کرت های فرعی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که آبیاری تکمیلی عملکرد دانه را افزایش داد. این افزایش از طریق رشد رویشی (افزایش عملکرد کاه) و وزن هزاردانه حاصل شد. افزایش عملکرد ناشی از اثر آبیاری تکمیلی در مراحل غنچه کردن، غلاف بندی و پر کردن دانه نسبت به شاهد به ترتیب 28، 40 و 56 درصد بود. لذا آبیاری در مراحل آخر رشد موجب افزایش وزن هزاردانه و عملکرد دانه گردید و به ازا هر میلیمتر آبیاری در مرحله پرشدن دانه حدود 5.9 کیلوگرم در هکتار به عملکرد آن اضافه شد. مصرف کود فسفر بر عملکرد دانه نخود دیم در هیچ کدام از سال های اجرای آزمایش معنی دار نشد. در سال زراعی 74-1373 اثر اصلی نیتروژن بر عملکرد دانه در سطح احتمال 5% معنی دار بود و مصرف 20 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و آبیاری تکمیلی در مرحله فنولوژیکی غلاف و دانه بستن نخود بدون مصرف کود فسفره در شرایط مشابه اقلیمی و خاکی ایستگاه تحقیقات دیم سرارود قابل توصیه می باشد.