مجله علوم زراعی ایران
سال:1386 | دوره:9 | شماره:3 (پیاپی 35) |تعداد مقالات:7

به منظور شناسایی هیبریدهای ذرت دانه ای متحمل به تنش خشکی، این پژوهش در سال زراعی 1385 در نزدیکی شهرک شکوهیه در استان قم در منطقه ای نیمه خشک و معتدل، اجرا گردید. در این تحقیق 20 هیبرید ذرت در قالب دو آزمایش جداگانه و با استفاده از طرح بلوک کامل تصادفی، در چهار تکرار در شرایط آبیاری معمول (آبیاری بعد از تخلیه 30 درصد آب قابل دسترس) و تنش خشکی (آبیاری بعد از تخلیه 60 درصد آب قابل دسترس) مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس عملکرد دانه و اجزای عملکرد در شرایط آبیاری معمول و تنش خشکی وجود تنوع در بین هیبریدها را نشان داد. بیشترین عملکرد دانه را در شرایط نرمال و تنش به ترتیب هیبریدهای BC504 و BC652 داشتند. هیبریدهای BC678 و NS504 به ترتیب کمترین عملکرد را در شرایط نرمال و تنش داشتند. برای ارزیابی تحمل هیبریدها به تنش از شاخص های حساسیت به تنش (SSI)، میانگین هارمونیک (Harm)، تحمل (TOL)، بهره وری متوسط (MP)، تحمل به تنش (STI) و میانگین هندسی بهره وری (GMP) استفاده گردید. با بررسی شاخص های انتخاب برای تحمل به خشکی هیبریدهای BC504، BC562، BC404، KSC302 و KSC647  به عنوان هیبریدهای متحمل به تنش معرفی شدند. شاخص های STI، MP، GMP و Harm مناسب ترین شاخص ها برای کاربرد در برنامه به نژادی ذرت معرفی شدند. شاخص های مذکور بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه در شرایط نرمال و تنش خشکی داشتند.

به منظور بررسی اثر سطوح مختلف نیتروژن و بور بر عملکرد، پروتئین و روغن دانه کلزا هیبرید هایولا 401، پژوهشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 85-1384 در مزرعه پژوهشی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین اجرا گردید. عوامل آزمایش شامل نیتروژن در سه سطح (150، 200 و 250 کیلوگرم در هکتار) و بور در چهار سطح (0، 2.5، 5 و 10 کیلوگرم در هکتار) بودند. نتایج نشان داد که با افزایش نیتروژن تا 250 کیلوگرم در هکتار، عملکرد دانه (2890 کیلوگرم در هکتار) به طور معنی داری افزایش یافت. از طرفی عملکرد دانه به طور معنی داری تحت تاثیر مصرف بور قرار گرفت. به نحوی که بیشینه عملکرد دانه (2760 کیلوگرم در هکتار) با مصرف 10 کیلوگرم بور در هکتار به دست آمد. اثر متقابل نیتروژن و بور بر عملکرد دانه معنی دار نشد. با این حال، بیشینه عملکرد دانه با مصرف 250 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و 10 کیلوگرم بور در هکتار با میانگین حدود 3100 کیلوگرم در هکتار حاصل شد. در مجموع با مقایسه میانگین تیمارهای مورد بررسی، مشاهده شد که تیمار 200 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و 10 کیلوگرم بور در هکتار، عملکرد دانه و روغن بالاتری را نسبت به تیمار 250 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و عدم مصرف بور تولید کرد. درصد روغن و پروتئین دانه به مقدار زیادی تحت تاثیر مصرف نیتروژن قرار گرفت. به نحوی که با افزایش کاربرد نیتروژن، درصد پروتئین و روغن دانه به ترتیب افزایش و کاهش معنی داری را نشان دادند. در حالی که بین سطوح مختلف بور از نظر اثر بر درصد پروتئین و روغن دانه تفاوت معنی داری وجود نداشت. نتایج همچنین نشان داد که رابطه عملکرد دانه و درصد پروتئین و روغن دانه به صورت معادله درجه دو می باشد. این رابطه به شدت تحت تاثیر نیتروژن قرار گرفت. به نحوی که با افزایش نیتروژن، کاهش درصد روغن و به ویژه پروتئین دانه در سطوح بالای عملکرد دانه کندتر بود. هر چند اثر بور بر رابطه بین عملکرد و درصد پروتئین و روغن دانه کمتر از اثر نیتروژن بر این رابطه بود، ولی با افزایش کاربرد بور نیز تا اندازه ای از نرخ کاهش درصد پروتئین و روغن دانه کلزا در سطوح بالای عملکرد کاسته شد.

به منظور مطالعه پایداری عملکرد دانه و اثر متقابل ژنوتیپ × محیط، 20 ژنوتیپ امیدبخش گندم نان زمستانه و بینابین در سال های زراعی 81-1380 و 82-1381 از لحاظ صفت عملکرد دانه (YLD) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار بررسی شدند. مناطق اجرای آزمایش شامل 10 مکان کرج، زنجان، اردبیل، اراک، میاندوآب، جلگه رخ، مشهد، همدان، اقلید و تبریز بودند. پس از تجزیه واریانس ساده و مرکب، پارامترهای پایداری شامل واریانس محیطی (S2i)، ضریب تغییرات محیطی (CVi)، اکووالانس ریک (W2i)، واریانس پایداری شوکلا (σ2i)، ضریب رگرسیون (bi)، میانگین مربعات انحراف از خط رگرسیون (S2di)، ضریب تشخیص (R2)، واریانس درون مکانی (MSy/l) و روش گزینش همزمان برای عملکرد و پایداری (YS) برای صفت یاد شده محاسبه و ژنوتیپ ها با یکدیگر مقایسه شدند. بر اساس نتایج حاصله ژنوتیپ های C-80-14،C-80-20 و C-80-19  به عنوان ژنوتیپ های با عملکرد پایدار شناخته شدند. اما از نظر پارامتر گزینش همزمان برای عملکرد دانه و پایداری (YS) ژنوتیپ های C-80-6, C-80-4 و C-80-11 به عنوان بزرگترین ژنوتیپ ها شناخته شدند. از بین این ژنوتیپ ها C-80-4 و C-80-6 در طرح های تحقیقی- تطبیقی و تحقیقی- ترویجی که در برخی از مناطق در اقلیم سرد به اجرا درآمد مورد ارزیابی های بیشتر قرار گرفتند که بر اساس نتایج حاصله در مقایسه با ارقام غالب و رایج آن مناطق عملکرد بیشتری تولید نمودند.

به منظور بررسی اثر سطوح مختلف تراکم بوته و کود نیتروژن بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه دو رقم کنجد (Sesamum indicum L.) در سال 1381 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز واقع در منطقه کوشکک، آزمایشی با استفاده از طرح کرت های دوبار خردشده در قالب بلوک های کامل تصادفی به اجرا درآمد. تیمارها شامل نیتروژن در سه سطح (صفر، 60 و 120 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار) بعنوان فاکتور اصلی، تراکم بوته در چهار سطح (16.6، 20.8، 33.0 و 41.6 بوته در مترمربع) بعنوان فاکتور فرعی و رقم شامل ارقام کنجد محلی زرقان و داراب -14 در فاکتور فرعی- فرعی بودند. اثر تراکم بوته و کاربرد کود نیتروژن بر تعداد روزهای تا رسیدگی دانه، تعداد کپسول در بوته، وزن هزاردانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت و درصد روغن و پروتئین دانه معنی دار بود. با افزایش میزان نیترون عملکرد دانه ارقام افزایش یافت، ولی واکنش ارقام به سطوح مختلف کود نیتروژن یکسان بود. اثر متقابل کود نیتروژن × تراکم بوته × رقم بر عملکرد دانه معنی دار بود و بالاترین عملکرد دانه (2164 کیلوگرم در هکتار) در تراکم 41.6 بوته در مترمربع؛ 60 کیلوگرم کود نیتروژن در هکتار در رقم داراب -14 بدست آمد. عملکرد دانه با شاخص برداشت همبستگی منفی و معنی دار (r=-0.31*) و با وزن هزاردانه و درصد روغن دانه نیز همبستگی مثبت (r=0.23) داشت. درصد روغن دانه با درصد پروتئین دانه همبستگی منفی و معنی دار (r=-0.86**) داشت. در مجموع، دو رقم کنجد از لحاظ عملکرد دانه تفاوت معنی داری با هم نداشتند. چنین استنباط می شود که رقم محلی زرقان دارای قدرت کودپذیری بیشتری بود. البته رقم داراب -14 دیررس تر از رقم محلی زرقان می باشد و بنابراین در مناطقی که در کشت های تابستانه کنجد احتمال بارش ها و سرمای پاییزه زودرس وجود دارد، برای سهولت در امر برداشت می توان رقم محلی زرقان که زودرس تر است کشت گردد و کود نیتروژن نیز به مقدار کمتری مصرف شود.

به منظور بررسی عملکرد علوفه چهار اکوتیپ خلر (Lathyrus sativus L.) تحت تاثیر تراکم و روش کشت، آزمایشی در تابستان 1384 در شهر هیدج از توابع شهرستان ابهر، بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. در این آزمایش چهار اکوتیپ جغرافیایی خلر شامل زنجان، اردبیل، شهرکرد و مشهد در دو روش کشت کرتی و جوی پشته ای و در دو تراکم (110000 و 220000 بوته در هکتار)، به عنوان کشت دوم در ششم مرداد کشت گردید. برای تعیین سرعت رشد محصول و سرعت رشد نسبی، در طول دوره رشد هفت نوبت نمونه برداری انجام شد. در برداشت نهایی محصول، علاوه بر صفات کمی (وزن تر و خشک علوفه و ارتفاع گیاه)، صفات کیفی علوفه (درصد ماده آلی، پروتئین خام، کلسیم، فسفر و فیبر محلول در شوینده خنثی (NDF) نیز اندازه گیری شدند. نتایج نشان دهنده برتری سرعت رشد محصول و سرعت رشد نسبی در روش کرتی نسبت به روش جوی و پشته ای بود. وزن تر و خشک علوفه نیز در روش کرتی و تراکم 220000 بوته در هکتار بطور معنی داری بیشتر از روش کشت جوی و پشته ای و تراکم 110000 بوته در هکتار بود. در بین اکوتیپ های مختلف، اکوتیپ مشهد با تولید 29.4 تن در هکتار (علوفه تر) و 5.98 تن در هکتار (علوفه خشک) حائز رتبه اول گردید، که از لحاظ علوفه تولیدی نسبت به اکوتیپ های زنجان و شهرکرد تفاوت معنی داری نداشت. اکوتیپ اردبیل به علت گلدهی زود هنگام با تولید 2.66 تن در هکتار (علوفه خشک) کم ترین تولید علوفه را داشت. ارتفاع گیاه در تراکم 220000 بوته در هکتار بیشتر از تراکم 110000 بوته در هکتار بود. درصد پروتئین خام به طور بسیار معنی داری تحت تاثیر عوامل مورد بررسی قرار گرفت. اثر اصلی روش کاشت و تراکم بوته برای درصد کلسیم و تراکم بوته برای درصد NDF معنی دار نبود. درصد فسفر علوفه تحت تاثیر هیچ یک از اثرهای اصلی قرار نگرفت. اکوتیپ های اردبیل، زنجان و شهرکرد به ترتیب بیشترین درصد پروتئین خام،NDF  و کلسیم را به خود اختصاص دادند. در مجموع اکوتیپ مشهد با تراکم 220000 بوته در هکتار و روش کشت کرتی به عنوان ترکیب تیماری برتر در این تحقیق تعیین شد.

به منظور بررسی اثر فاصله ردیف های کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد ارقام کلزا (Brassica napus L.) برای کشت در اراضی شالیزاری گیلان، آزمایشی طی دو سال زراعی 83-1382 و 84-1383 در موسسه تحقیقات برنج کشور (رشت) اجرا شد. آزمایش به صورت اسپلیت پلات با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. چهار رقم کلزا به نام های Hyola308، RGS003، PF7045.91 (ساری گل) و Hyola401 به عنوان عامل اصلی و سه فاصله ردیف کاشت 20، 25 و 30 سانتی متر با تراکم ثابت 40 بوته در مترمربع به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج حاصل از تجزیه مرکب داده های دوساله آزمایش نشان داد که بین ارقام کلزا از نظر عملکرد دانه، درصد روغن دانه، عملکرد روغن دانه، عملکرد بیولوژیک، طول دوره رویش، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، طول خورجین، وزن هزاردانه، تعداد شاخه های فرعی درجه یک، دو و سه و ارتفاع بوته در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی داری وجود داشت. رقم PF7045.91 با بالاترین عملکرد دانه، درصد روغن دانه، عملکرد روغن دانه، عملکرد بیولوژیک، طول دوره رویش، تعداد خورجین در بوته، تعداد شاخه های فرعی درجه یک و دو و ارتفاع بوته، نسبت به ارقام دیگر برتری داشت. بین فواصل ردیف کاشت از نظر شاخص برداشت و طول دوره رویش اختلاف معنی داری مشاهده شد. ضرایب همبستگی بین صفات نشان داد که بین عملکرد دانه با تعداد خورجین در بوته (r=0.84**)، تعداد شاخه های فرعی درجه دو (r=0.60**) و ارتفاع بوته (r=0.95**) و بین درصد روغن دانه با تعداد خورجین در بوته (r=0.51**) و ارتفاع بوته (r=0.84**) و بین عملکرد روغن دانه با عملکرد دانه (r=0.99**) و درصد روغن دانه (r=0.82**) همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت. رقم PF7045.91 بیشترین و رقم Hyola308 کمترین درصد جذب تابش (به ترتیب 75.5 و 61.5 درصد) و نیز بیشترین و کمترین کارایی مصرف تابش (به ترتیب 2.33 و 1.54 گرم بر مگاژول) را در بین ارقام کلزا داشتند و فاصله کشت 20 سانتی متر نیز بیشترین درصد جذب تابش (68.5 درصد) را دارا بود. به طور کلی رقم PF7045.91 به دلیل داشتن خصوصیات مرفولوژیکی مناسب و در نتیجه دارا بودن عملکرد دانه، درصد روغن و عملکرد روغن بیشتر نسبت به سایر ارقام مورد بررسی جهت کشت دوم پس از برداشت برنج در منطقه قابل توصیه می باشد. ضمنا دو رقم RG5003 و Hyola401 نیز به دلیل زودرس تر بودن نسبت به رقم PF7045.91 برای مناطقی که فصل زراعی کوتاه تر می باشد مناسب می باشند.

به منظور مقایسه و ارزیابی عملکرد دانه و کاه و صفات مرفولوژیکی مختلف ده رقم ارزن معمولی و همبستگی صفات مورفولوژیک با عملکرد دانه، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار، به مدت سه سال (82-1380)، در سه منطقه کرج، گرگان و صفی آباد دزفول اجرا شد. صفات مورفولوژیک و کمی مورد بررسی شامل تعداد پنجه در بوته، تعداد برگ در بوته، تعداد ساقه در بوته، تعداد روزهای تا گلدهی، طول خوشه، تعداد دانه در خوشه و وزن هزار دانه بود. تجزیه واریانس مرکب صفات مورفولوژیک و کمی در هشت محیط نشان داد که ارقام از نظر عملکرد دانه، تفاوت معنی دار داشتند. در بررسی همبستگی عملکرد با صفات نیز مشخص شد که در مناطق اجرای تحقیق عملکرد کاه با هیچ یک از صفات، همبستگی معنی داری نداشتند. در مقابل ضریب همبستگی، عملکرد دانه در کرج با وزن هزار دانه (r=0.733**) و طول خوشه (r=0.638**)، در گرگان با تعداد برگ (r=0.685*) و تعداد پنجه (r=0.687*)، و در دزفول با روزهای تا گلدهی (r=0.703*)، طول خوشه (r=0.858**)، تعداد بذر در خوشه (r=0.685*)، وزن هزار دانه (r=0.635*) و عملکرد کاه (r=0.780**) معنی داری است. میانگین صفات، روز تا گلدهی، تعداد برگ در بوته و تعداد پنجه در بوته در سه منطقه به ترتیب با ضرایب همبستگی 0.782، 0.677 و 0.657 با میانگین عملکرد دانه در این مناطق همبستگی مثبت و معنی داری نشان داد.