مجله علوم زراعی ایران
سال:1388 | دوره:11 | شماره:4 (پیاپی 44) |تعداد مقالات:10

نخود یکی از حبوبات مهم دیم در نواحی غرب آسیا و شمال آفریقا می باشد. تنش خشکی خصوصا خشکی انتهای فصل، مهم ترین عامل کاهش عملکرد نخود در این نواحی شناخته شده است. از این رو توجه به تنوع ژنتیکی ژرم پلاسم نخود به منظور افزایش احتمال انتخاب ژنوتیپ های متحمل و درک روابط بین صفات مرتبط با تحمل خشکی، ضروری به نظر می رسد. با این هدف، عکس العمل 103 نمونه کلکسیون هسته نخود کابلی همراه با سه رقم جم، آرمان و هاشم در قالب طرح کرت های حجیم (آگمنت) در سال زراعی 86-85 در مزرعه موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر در کرج، در معرض چهار شرایط آبی مطلوب (T1)، کم (T2)، متوسط (T3) و محدود (T4) با استفاده از سیستم آبیاری بارانی تک شاخه ای مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج مربوط به ارزیابی صفات زراعی، فنولوژیکی و مورفولوژیکی نشان داد که بین ژنوتیپ های نخود از نظر صفات تعداد شاخه های فرعی، وزن بوته، تعداد دانه در بوته، شاخص برداشت، وزن صد دانه و عملکرد بذر تک بوته، در تیمارهای مورد بررسی تنوع قابل ملاحظه ای وجود داشت. در کلیه تیمارها، صفت عملکرد تک بوته بیشترین ضریب تغییرات فنوتیپی را دارا بود. برآورد شاخص های مقاومت و حساسیت به تنش در سطوح مختلف تیماری نیز نشان داد که بین ژنوتیپ ها تنوع وجود داشت. تحلیل همبستگی بین عملکرد در شرایط مطلوب و عملکرد در تیمارهای آبیاری با شاخص های تحمل نشان داد که شاخص های STI و GMP مناسب ترین شاخص ها برای غربال ژنوتیپ های نخود در کلیه تیمارهای آبیاری بودند. ترسیم نمودار چند متغیره بای پلات گابریل و بررسی نمونه های واقع در مجاورت بردارهای مربوط به شاخص های تحمل به خشکی و مقایسه نتایج آن با نمودار سه بعدی نشان داد که ژنوتیپ های 68، 67 و 74 در تیمار T3 و ژنوتیپ های 45، 47، 105 و 110 در تیمار T4 متحمل ترین ژنوتیپ ها بودند.

به منظور بررسی اثر تراکم بوته و زمان کاشت بر عملکرد کمی و کیفی علوفه و عملکرد بذر شبدر مصری، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 1386-87 در کرج اجرا شد. زمان کاشت بر اساس دمای خاک در چهار سطح (14.4، 17.7، 22.4 و 24.7 درجه سانتی گراد) در کرت های اصلی و تراکم بوته در چهار سطح (350، 500، 700 و 850 بوته در مترمربع) در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس صفات نشان داد که اثر تراکم بوته و زمان کشت بر عملکرد علوفه تر، عملکرد علوفه خشک، عملکرد بذر، درصد فیبر علوفه و ارتفاع بوته معنی دار بود ولی اثر تراکم بوته بر درصد پروتئین علوفه معنی دار نبود. مقایسه میانگین صفات نشان داد که با افزایش تراکم بوته، درصد فیبر خام علوفه کاهش یافت. با افزایش تراکم تا 700 بوته در مترمربع، عملکرد علوفه تر و خشک افزایش یافت و در تراکم های بالاتر، عملکرد علوفه کاهش معنی داری را نشان داد، در حالی که عملکرد بذر تا تراکم 850 بوته در مترمربع افزایش داشت. نتایج نشان داد که با تاخیر در زمان کاشت (کشت در درجه حرارت های بالا)، علمکرد علوفه تر، عملکرد علوفه خشک، عملکرد بذر، ارتفاع بوته و درصد پروتئین علوفه کاهش ولی درصد فیبر علوفه افزایش یافت.

اثر پرایمینگ بذر با محلول های حاوی عناصر روی و فسفر (10، 50 و 100 میلی مولار) بر قدرت رویش بذر و استقرار گیاهچه ها و عملکرد دانه جو رقم آبیدر در آزمایشگاه به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی و درمزرعه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی به صورت کشت پاییزه و بهاره در سال زراعی 86-1385 مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج آزمون آزمایشگاهی نشان داد که درصد بذرهای زنده و جوانه زنی، هدایت الکتریکی مواد نشت یافته از بذر، سرعت جوانه زنی، تعداد گیاهچه های عادی و وزن خشک ریشه چه، ساقه چه و گیاهچه به طور معنی داری تحت تاثیر پرایمینگ بذر با عنصر روی قرار گرفتند. اثر پرایمینگ بذر با فسفر نیز بر تمام صفات به غیر از هدایت الکتریکی معنی دار بود. اثر متقابل روی × فسفر نیز برای تمام صفات مورد مطالعه معنی دار بود. با افزایش غلظت روی در محلول های پرایمینگ، تمام صفات مورد مطالعه روند کاهشی نشان دادند. تیمارهای برتر پرایمینگ بذر در آزمایشگاه انتخاب و اثر آنها در قالب دو آزمایش مزرعه ای جداگانه پائیزه و بهاره مورد ارزیابی قرار گرفت. مقایسه میانگین ها نشان داد که در کشت بهاره هیچ یک از صفات مورد بررسی تحت تاثیر تیمارهای پرایمینگ بذر قرار نگرفتند، اما در کشت پائیزه تیمار پرایمینگ بذر با 100 میلی مولار فسفر بیشترین درصد استقرار گیاهچه ها و تیمار 10 میلی مولار روی +100 میلی مولار فسفر بالاترین سرعت سبز شدن گیاهچه ها و نیز بیشترین درصد بقای زمستانه را به خود اختصاص دادند. تیمار پرایمینگ بذر با محلول های 10 میلی مولار روی +50 میلی مولار فسفر و 10 میلی مولار روی +100 میلی مولار فسفر عملکرد دانه جو را در کشت پائیزه به طور میانگین 41 درصد افزایش دادند. روش های پرایمینگ بذر مورد استفاده در این آزمایش باعث افزایش عملکرد دانه و ماده خشک (به ترتیب 29 و 16 درصد) در کشت پائیزه شدند. به نظر می رسد که استفاده از این روش برای بهبود عملکرد مزرعه ای جو پائیزه در شرایط دیم قابل اجرا می باشد.

در این آزمایش تغییرات حجم واکوئل در سلول های منطقه مریستمی ریشه، سلول های کشت تعلیقی و پروتوپلاست های سه رقم برنج شامل IR29 (رقم حساس به شوری) و اهلمی طارم و IR651 (ارقام متحمل به شوری) تحت تاثیر تیمارهای مختلف شامل 0.1 مولار نمک کلرید سدیم، 0.2 مولار مانیتول، 20 نانومولار بافیلومایسین 0.1 ,A1 مولار کلرید سدیم همراه با 20 نانومولار بافیلومایسین A1 و آب مقطر (شاهد) قرار داده شدند. پس از 3، 8 و 24 ساعت اعمال تیمارها، نمونه برداری انجام شد و تغییرات حجم واکوئل آنها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که در ارقام متحمل به شوری افزایش در حجم واکوئل تنها در تیمار کلرید سدیم اتفاق افتاد. تیمار سلول ها با محلول مانیتول با اسمولاریته مشابه با 0.1 مولار کلرید سدیم نیز تغییرات مشخصی را در حجم واکوئل ایجاد نکرد. به نظر می رسد که افزایش حجم واکوئل ناشی از اثرات ویژه نمک می باشد. بعلاوه بافیلومایسین A1 از افزایش حجم واکوئلی که در اثر تیمار کلرید سدیم به وجود آمده بود، به طور کامل جلوگیری کرد که دلالت بر نقش اساسی V- ATPase در ایجاد انرژی برای فعالیت آنتی پورتر Na+/H+ و تسهیم واکوئلی سدیم در سلول های برنج دارد.

به منظور ارزیابی عملکرد بلال و دانه قابل کنسرو ذرت شیرین (Zea mays L. var. Saccharata) و میزان تولید محصول جانبی این زراعت (علوفه) در تک کشتی و مخلوط با ماش سبز (Vigna radiata L.)، آزمایشی در تابستان سال 1385 در منطقه ورامین به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار انجام شد. تراکم بوته با سه سطح کم (D1)، متوسط (D2) و زیاد (D3) به ترتیب 6، 8 و 10 بوته در مترمربع برای ذرت شیرین رقم S.C. 403 و 10، 20 و 30 بوته در مترمربع برای ماش رقم پرتو در کرت های اصلی و 5 سطح نسبت اختلاط ذرت شرین- ماش شامل (P1) 0:100، (P2) 25:75، (P3) 50:50، (P4) 75:25 و (P5) 100:0 در کرت های فرعی قرار داده شدند. در نمونه برداری زمان برداشت، محصول اقتصادی گیاه اصلی و صفات کمی در اجزای مخلوط شامل ارتقای بوته، تعداد پاچوش ها، شاخص سطح برگ، وزن خشک اندام های گیاهی و ماده خشک کل، به علاوه عملکرد بلال قابل کنسرو و اجزای عملکرد ذرت شیرین و ماش اندازه گیری شدند. برای تعیین تیمار برتر کشت مخلوط، شاخص های ارزیابی مانند ضریب ازدحام نسبی، شاخص رقابت و نسبت برابری زمین محاسبه شدند. نتایج نشان داد که سطوح مختلف تراکم بوته بر صفات ارزیابی شده تاثیر معنی داری نداشت ولی اثر نسبت های اختلاط ذرت شیرین- ماش معنی دار بود (P<0.01). بر این اساس نسبت اختلاط 25:75 (ذرت شیرین- ماش) به عنوان نسبت اختلاط برتر تعیین شد، ذرت شیرین در این نسبت بالاترین وزن خشک 690.9) گرم در مترمربع)، بیشترین عملکرد علوفه خشک 387.2) گرم در مترمربع)، بالاترین عملکرد بلال قابل کنسرو 1241.14) گرم در مترمربع)، و اجزای عملکرد بلال را در کشت مخلوط به خود اختصاص داد. بررسی شاخص های ارزیابی کشت مخلوط نیز نشان داد که این نسبت در تراکم کم (DIP2) نسبت برابری زمین معادل 1.03 و 1.09 به ترتیب برای عملکرد ماده خشک (قبل از برداشت بلال) و عملکرد علوفه کل (پس از برداشت بلال)، بالاتر از تک کشتی و سایر تیمارهای مخلوط قرار گرفت. به این ترتیب به نظر می رسد که برای پر کردن خلاء زمانی بین دو کشت متوالی پاییزه کشت مخلوط گیاهان گرما پسندی مانند ماش و ذرت شیرین که دوره رشدی کوتاه دارند، مناسب می باشد.

به منظور تعیین اثر فواصل ردیف کاشت و تراکم بوته بر برخی صفات زراعی گلرنگ، رقم محلی اصفهان به نام «کوسه» در کشت تابستانه، آزمایشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان، به صورت کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی در سال 1383 به اجرا درآمد. عامل اصلی شامل فواصل ردیف کاشت 20 و 30 سانتی متر (به صورت مسطح) و 45 سانتی متر (به صورت جوی و پشته) و عامل فرعی شامل تراکم های 40 و 50 بوته در مترمربع بودند. نتایج نشان داد که ارتفاع بوته و وزن هزار دانه تحت تاثیر فاصله ردیف کاشت قرار نگرفتند. با کاهش فاصله ردیف، تعداد شاخه های فرعی در بوته، تعداد طبق در شاخه های فرعی، در بوته و در مترمربع، تعداد دانه در طبق، عملکرد تک بوته و عملکرد در واحد سطح، شاخص برداشت و میزان و عملکرد روغن به طور معنی داری کاهش یافتند. اثر تراکم بوته بر ارتفاع بوته، تعداد طبق در شاخه های فرعی، وزن هزار دانه، عملکرد دانه در واحد سطح، شاخص برداشت و میزان و عملکرد روغن معنی دار نبود. با افزایش تراکم بوته، تعداد شاخه های فرعی در بوته و در مترمربع، تعداد دانه در طبق، تعداد طبق در بوته و در مترمربع و عملکرد تک بوته به طور معنی داری کاهش یافتند. حداکثر عملکرد دانه در واحد سطح (3150 کیلوگرم در هکتار) در فاصله ردیف 20 سانتی متر و تراکم 50 بوته در مترمربع به دست آمد. بنابراین، آرایش کاشت فوق برای کشت تابستانه گلرنگ، رقم محلی اصفهان، در شرایط مشابه با آزمایش حاضر مناسب به نظر می رسد.

به منظور ارزیابی رشد و عملکرد دانه 19 ژنوتیپ و لاین سویا در شرایط تنش کم آبی، سه آزمایش جداگانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آبیاری در آزمایش اول تا سوم به ترتیب پس از 50 (آبیاری مطلوب)، 100 (تنش متوسط) و 150 میلی متر (تنش شدید) تبخیر از تشتک تبخیر کلاس A انجام گرفت. نتایج نشان داد که اثر متقابل تنش کم آبی و ژنوتیپ تاثیر معنی داری بر تعداد دانه در واحد سطح، میزان روغن و پروتئین دانه داشتند. تنش کم آبی تاثیر معنی داری بر تعداد گره، ارتفاع بوته، تعداد شاخه، تعداد غلاف در مترمربع، تعداد دانه در مترمربع، عملکرد دانه، شاخص باروری (نسبت وزن غلاف به وزن کل گیاه)، عملکرد روغن و پروتئین داشت. بیشترین کاهش تعداد شاخه، تعداد غلاف در مترمربع، عملکرد دانه، شاخص باروری، عملکرد روغن و پروتئین در شرایط تنش شدید مشاهده شد. عملکرد دانه در شرایط تنش متوسط و شدید با شاخص های مقاومت به تنش (STI)، میانگین بهره وری (MP)، میانگین بهره وری هندسی (GMP)، همبستگی مثبت و معنی داری داشت. در شرایط تنش متوسط، ژنوتیپ ال 11 و در تنش شدید ژنوتیپ کلین عملکرد دانه بیشتری تولید کردند.