مجله علوم زراعی ایران
سال:1386 | دوره:9 | شماره:4 (پیاپی 36) |تعداد مقالات:10

در انتقال ژن به پنبه (Gossypium hirsutum L.) وجود سیستم کشت بافت بهینه به منظور باززایی گیاه از یک سلول تراریخت ضروری می باشد. تولید موفق پنبه های تراریخت به باززایی تعداد زیادی گیاه بستگی دارد که بدین منظور جنین زایی سوماتیکی در تعدادی از ارقام پنبه بررسی شد. ریزنمونه های محور زیر لپه ارقام ساحل، ورامین و کوکر 312 برای کالوس دهی به محیط کشت های MSB (نمک های MS و ویتامین های (B5 همراه با (0.1mgl-1)، کینتین (0.1mgl-1) و کلرید منیزیوم 0.75 گرم در لیتر و MS به اضافه کینتین (0.1mgl-1) و (0.2mgl-1) منتقل شدند. در محیط کشت دارای 2,4-D و کینتین ریزنمونه های ارقام کوکر 312 و ساحل زودتر از ورامین شروع به کالوس دهی کرده و حجم کالوس بیشتری تولید کردند. درصد کالوس دهی ساحل بیشتر از ورامین بود. کالوس های تولید شده جهت تحریک جنین زایی و بلوغ جنین ها به محیط MSB به اضافه کلرید منیزیوم (0.75gl-1) و نیترات پتاسیم (1.9gl-1) انتقال یافتند. درصد کالوس های جنینی رقم کوکر 312 بیشتر از ساحل بود. جوانه زنی جنین های سوماتیکی در محیط جوانه زنی MSB همراه با زآتین (0.1mgl-1) و ذغال فعال (2gl-1) در ارقام کوکر 312 و ورامین سریعتر از ساحل بود. تعداد جنین های سوماتیکی تولید شده رقم کوکر 312 بیشتر از ساحل بود. تفاوت درصد ریشه دهی جنین های سوماتیکی در بین سه رقم و 5 محیط کشت باززایی معنی دار نبود.

به منظور ارزیابی تحمل ژنوتیپ های برنج به تنش خشکی انتهای فصل و شناسایی ژنوتیپ های متحمل و حساس به این تنش، 49 ژنوتیپ برنج ایرانی و خارجی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو محیط بدون تنش و تنش خشکی در سال زراعی 1385 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه گیلان مورد مطالعه قرار گرفتند. صفات مورد مطالعه شامل: ارتفاع بوته، تعداد خوشه در بوته، تعداد دانه پر در خوشه، تعداد خوشه چه در خوشه، عملکرد شلتوک، عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف بسیار معنی دار (p<0.01) بین ژنوتیپ ها از نظر کلیه صفات مورد مطالعه در دو شرایط محیطی تنش و بدون تنش وجود داشت که بیانگر وجود تنوع ژنتیکی بین ژنوتیپ های مورد مطالعه و امکان گزینش ژنوتیپ ها برای تحمل به خشکی است. مقایسه میانگین ژنوتیپ های مورد مطالعه نشان داد که در شرایط بدون تنش و تنش خشکی، بیشترین عملکرد شلتوک متعلق به رقم نعمت به ترتیب به مقدار 7.31 و 7.07 تن در هکتار بود، در حالی که کمترین عملکرد شلتوک در محیط بدون تنش متعلق به رقم دم سفید به مقدار 2.74 تن در هکتار و در محیط تنش خشکی متعلق به رقم Diwani به مقدار 1.46 تن در هکتار بود. لازم به ذکر است که رقم نعمت از نظر اجزای عملکرد از جمله شامل تعداد خوشه در بوته، تعداد خوشه چه در خوشه، تعداد دانه پر در خوشه در محیط تنش و بدون تنش نیز وضعیت مطلوبی داشت. بررسی میزان درصد کاهش میانگین صفات در اثر تنش خشکی نشان داد که بیشترین آسیب ناشی از تنش خشکی، مربوط به عملکرد شلتوک (40 درصد) می باشد. از نظر شاخص های تحمل به خشکی نیز بیشترین مقدار شاخص میانگین حسابی (MP)، میانگین هندسی (GMP)، میانگین هارمونیک (HM)، شاخص تحمل (STI)، میزان نسبی آب برگ (RWC) و کمترین مقدار شاخص های حساسیت به تنش (SSI) و تحمل (TOL) متعلق به رقم نعمت بود. نتایج همبستگی بین شاخص های مقاومت به خشکی و عملکرد شلتوک در دو محیط بدون تنش و تنش خشکی، نشان داد که شاخص های MP، GMP، HM، STI و RWC همبستگی مثبت و معنی داری را با عملکرد در هر دو شرایط تنش و بدون تنش داشتند و به عنوان شاخص های مناسب جهت گزینش به ارقام پرمحصول در هر دو محیط تنش و بدون تنش شناسایی شدند. در بین این شاخص ها نیز شاخص STI به عنوان بهترین شاخص تعیین شد.

میزان قابل توجهی از تولید بذر سیب زمینی در دنیا از طریق ریز غده های عاری از ویروس کشت بافتی انجام می شود، بنابراین بررسی بر روی ارقام تجارتی سیب زمینی جهت تولید ریز غده های عاری از ویروس سیب زمینی ضروری می باشد. در این تحقیق اثر هورمون های مختلف BA و KIN در سه غلظت 0.5, 0 و 1 میلی گرم در لیتر و GA3 در چهار غلظت 2.5, 2, 0 و 3 میلی گرم در لیتر، به تنهایی و ترکیبات آنها در کشت مریستم سیب زمینی بر چهار رقم زراعی اگریا، مارفونا، سانته، و بورن مورد بررسی قرار گرفت. پس از آن گیاهچه های تولید شده به منظور بررسی بهترین محیط انتقال مجدد به محیط های نیمه جامد حاوی چهار ترکیب هورمونی متفاوت منتقل شدند. سپس بر روی گیاهچه های بدست آمده تست الیزا انجام شد و گیاهچه های عاری از ویروس به گلخانه منتقل شدند و پس از حدود 90 روز، صفت تعداد مینی تیوبر در هر رقم اندازه گیری شد. برای رقم بورن، محیط حاوی 2 میلی گرم در لیتر GA3، بهترین ترکیب هورمونی برای کشـت مریـسـتـم بود و برای رقم اگریا بهترین ترکیب هورمونی، محیط حاوی 2.5 میلی گرم در لیتر GA3 بود. در هر دو رقم مارفونا و سانته بهترین ترکیب هورمونی، محیط حاوی 5.0 میلی گرم در لیتر KIN به اضافه 3 میلی گرم در لیتر GA3 بود. در مرحله انتقال مجدد گیاهچه های حاصل از کشت مریستم، بهترین ترکیب برای ارقام بورن، اگریا و مارفونا 1.5 میلی گرم در لیتر IBA به علاوه 0.5 میلی گرم در لیتر BA و 2 میلی گرم در لیتر GA3 و برای رقم سانته 0.5 میلی گرم در لیتر IBA به علاوه 1.5 میلی گرم در لیتر GA3 بود. رقم مارفونا بیشترین تعداد مینی تیوبر و رقم اگریا کمترین تعداد مینی تیوبر را داشتند.

به منظور تعیین سازگاری و پتانسیل تولید علوفه واریته های مختلف شبدر قرمز، این تحقیق در قالب بلوک های کامل تصادفی با شش واریته شبدر قرمز و در چهار تکرار به صورت کشت پاییزه در ایستگاه های تحقیقاتی کرج، شهرکرد، سنندج، اراک، گرگان و کرمانشاه در سالهای 83 – 1381 به مرحله اجرا در آمد. نتایج نشان داشت. در سالها و مناطق مختلف بین واریته های مختلف شبدر قرمز از نظر عملکرد علوفه تر و خشک تفاوت معنی دار وجود داشت. مقایسه میانگین دو ساله نشان داد که منطقه کرج با 87.99 تن علوفه تر و 15.5 تن در هکتار علوفه خشک بیشترین و منطقه شهر کرد با 39.14 تن علوفه تر و 8.76 تن در هکتار علوفه خشک کمترین عملکرد را بخود اختصاص دادند. مقایسه میانگین عملکرد علوفه تر و خشک واریته های شبدر قرمز در سالها و مناطق مختلف حاکی از آن بود که در کرج و شهرکرد واریته های ردکوئین و کلوبارا، در سنندج و گرگان واریته های ردکوئین و بوسا، در کرمانشاه و اراک واریته های ردکوئین، تولیدی فائو و تولیدی کرج جزو واریته های برتر بودند. مناطق و سالها بر تولید علوفه واریته های شبدر قرمز تاثیر معنی دار داشتند، به طوری که عملکرد علوفه تر این واریته های در مناطق بین 91.8-40.2 تن و عملکرد علوفه خشک بین 9 تا 16.4 تن در هکتار متغیر بود. در کلیه مناطق عملکرد علوفه واریته های شبدر قرمز از سال اول به سال سوم روند کاهشی داشت، بعبارت دیگر واریته های مورد مطالعه در سال اول بیشترین و سال سوم کمترین پتانسیل تولید علوفه را دارا بودند. از بین واریته های شبدر قرمز، کلوبارا متحمل ترین و تولیدی فائو حساس ترین رقم به سفیدک سطحی بودند. با اینکه در هر منطقه واریته های خاصی برتری داشتند ولی به طور کلی برای کلیه مناطق مورد آزمایش واریته های کلوبارا و ردکوئین سازگاری وسیع تری نشان دادند و برای مناطق قابل توصیه می باشند.

به منظور ارزیابی عملکرد و اجزای عملکرد هفت رقم کلزا در شرایط رقابت با علف هرز خردل وحشی آزمایشی مزرعه ای به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سال زراعی 85-1384 در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان (عراقی محله) اجرا گردید. فاکتورهای آزمایش شامل ارقام کلزا در هفت سطح شامل زرفام، طلایه، ساری گل، RGS003، Option500، Hayola401 و Hayola330 و سطوح علف هرز در دو سطح (صفربوته به عنوان شاهد و 30 بوته خردل وحشی در مترمربع) بود. در این بررسی عملکرد دانه، شاخص برداشت، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه مورد ارزیابی قرارگرفتند. نتایج نشان داد که بین ارقام از لحاظ عملکرد دانه اختلاف معنی داری وجود دارد. نتایج تجزیه واریانس نیز نشان داد که در مورد تمام صفات اندازه گیری شده در حالت خالص و رقابت اثر رقم معنی دار بود و مقایسه میانگین بین ارقام مشخص کرد که رقم Hayola330 با میانگین 2836 کیلوگرم در هکتار بالاترین عملکرد دانه و رقم طلایه با میانگین 1729 کیلوگرم در هکتار کمترین عملکرد دانه در شرایط کشت خالص را به خود اختصاص داد. در شرایط رقابت رقم Hayola330 با میانگین 870 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد دانه و رقم Option500 با میانگین 101 کیلوگرم در هکتار کمترین عملکرد دانه را تولید کردند. رقم Hayola330 با وجود بدست آوردن عملکرد دانه بالا در شرایط رقابت، اما در مقایسه با رقم زرفام از درصد کاهش عملکرد دانه بیشتری نسبت به شرایط خالص برخوردار بود. شناسایی و یا اصلاح ارقام متحمل، که از عملکرد دانه بالایی در هردو شرایط کشت خالص و رقابت با علف هرز برخوردار باشند میتواند بعنوان راهکار در برنامه های به نژادی کلزا مورد توجه قرار گیرد.

بمنظور بررسی اثر سطوح مختلف آبیاری و تراکم بوته بر روی عملکرد دانه و اجزای آن در رقم نخود کاکا، این تحقیق در قالب کرت های خرد شده با طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه محقق اردبیلی در سال 1385 اجرا شد. عامل اصلی شامل سطوح مختلف آبیاری (آبیاری کامل، آبیاری تا مرحله گلدهی، آبیاری بعد ازمرحله گلدهی و بدون آبیاری) و عامل فرعی شامل تراکم های مختلف 16، 32 و 64 بوته در مترمربع بود. نتایج نشان داد که اثر سطوح آبیاری و تراکم، روی تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه در واحد سطح و شاخص برداشت معنی دار بود. تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه در واحد سطح و شاخص برداشت در آبیاری کامل و آبیاری تا گلدهی بیشتر از سایر سطوح آبیاری بود. عملکرد دانه دربوته، تعداد غلاف دربوته، وزن هزار دانه و شاخص برداشت در تراکم های 16 و 32 بوته در مترمربع در مقایسه با تراکم 64 بوته در متر مربع بیشتر بود، درحالیکه عملکرد دانه در واحد سطح در تراکم 64 بوته در مترمربع به طور معنی داری بیشتر بود. نتایج مربوط به اثر متقابل آبیاری ´ تراکم بوته نشان داد که به ترتیب بیشترین و کمترین عملکرد دانه در تراکم 64 بوته در متر مربع با آبیاری کامل و بدون آبیاری حاصل شد، هر چند بین تراکم های 64 با 32 بوته در مترمربع در شرایط بدون آبیاری اختلاف معنی داری وجود نداشت. در مجموع، آبیاری تا مرحله گلدهی و تراکم 64 بوته در متر مربع عملکرد قابل قبولی را تولید کرد.

به منظور بررسی اثر تراکم و آرایش کاشت بر شاخص های رشد و کارآیی مصرف تابش در دو رقم کلزای گلبرگ دار و بدون گلبرگ، آزمایشی در سال زراعی 85-1384 در مزرعه موسسه تحقیقات برنج کشور در رشت به اجرا گذاشته شد. طرح آزمایشی مورد استفاده در این تحقیق کرت های خرد شده– اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار بود که دو آرایش کاشت مربع و مستطیل به عنوان عامل اصلی و دو رقم کلزای گلبرگ دار Hyola 401 و بدون گلبرگ Hylite 201 و تراکم های (33، 67 و 133 بوته در مترمربع) به ترتیب به عنوان عوامل فرعی اول و دوم به صورت فاکتوریل در نظر گرفته شدند. نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد که بین ارقام، تراکم ها و آرایش های کاشت از نظر شاخص های رشد وکارآیی مصرف تابش (RUE) اختلاف معنی داری وجود داشت. در مرحله گل دهی شاخص سطح برگ در رقم بدون گلبرگ سه درصد نسبت به رقم گلبرگ دار بیشتر بود (به ترتیب 3.22 و 3.12). از نظر میزان ماده خشک نیز رقم بدون گلبرگ نسبت به رقم گلبرگ دار از یک برتری نسبی 11 درصدی برخوردار بود (به ترتیب 1441 و 1280 گرم ماده خشک در مترمربع). همین نتایج در مورد سرعت رشد گیاهی (CGR) و سرعت جذب خالص (NAR) نیز صادق بود (به ترتیب 1.5 درصد و 23 درصد). افزایش تراکم سبب شد که حداکثر سطح برگ و وزن خشک کل در فاصله زمانی زودتری حاصل شوند. میزان افزایش شاخص سطح برگ و وزن خشک و بطور کلی سرعت رشد گیاه و سرعت جذب خالص در آرایش کاشت مربع بیشتر از آرایش کاشت مستطیل بود. از نظر کارآیی مصرف تابش نیز رقم بدون گلبرگ نسبت به رقم گلبرگ دار از برتری 9.2 درصدی برخوردار بود (به ترتیب 2.38 و 2.16 گرم بر مگاژول)که این میزان اختلاف در کارآیی مصرف تابش موجب برتری 14.6 درصدی این رقم از نظر عملکرد دانه شد. در مجموع رقم بدون گلبرگ نسبت به رقم گلبرگ دار از یک برتری نسبی برخوردار بود.

دقت و صحت آزمایش های زراعی چغندرقند به ویژه مقایسه ارقام در شرایطی که بخواهیم پارامترهای مختلف یک مدل آماری را به درستی برآورد نماییم، تحت تاثیر نوع طرح آماری، آرایش تیمارها، تکنیک های آزمایشی و تعداد تکرار قرار دارد. ارزیابی تیمارهای زراعی و یا آزمون ارقام جدید جهت ثبت یا تعیین ارزش زراعی آنها در مزرعه و یا گلخانه، احتیاج به طرح آماری مناسب دارد. شرایط و عوامل مختلفی از جمله ژنوتیپ، مکان، سال، تکنیک های زراعی و غیره بر عملکرد مواد گیاهی دخالت دارند که بعضی از این عوامل قبل از اجرای آزمایش شناخته شده نیستند و باعث تغییراتی می شوند که دقت و صحت یک آزمایش به زراعی یا به نژادی چغندرقند در مزرعه را تحت تاثیر قرار می دهند. علاوه بر عوامل تحت بررسی، تغییرات خارجی را به عنوان "اشتباه آزمایش" می توان نام برد. نوع و مقدار اشتباه آزمایشی ممکن است از منابع مختلف منشا گرفته باشد که مهمترین آنها شامل دقت و صحت تکنیک ها و اندازه گیری ها و نوع طرح آزمایشی می باشد. انتخاب طرح آزمایشی، تابعی از تعداد عوامل موثر در آزمایش و شرایط اجرای آنها می باشد. در طرح های بلوکی، قرار گرفتن کرت ها باید در جهتی باشد که آثار ناشی از اختلاف خاک، تغذیه و عملیات زراعی در اشتباه آزمایشی به حداقل برسد. برای این منظور باید جهت بلوک های آزمایش عمود بر جهت کاشت باشد. مزرعه آزمایشی مناسب در کاهش واریانس اشتباه بسیار موثر است و رویش یکنواخت بذر چغندرقند علاوه بر خصوصیات ژنتیکی بستگی به کیفیت عملیات خاک ورزی و آماده سازی بستر خاک دارد. اندازه کرت و تعداد بوته در هر کرت در زمان یاداشت برداری بسیار مهم است. به طوریکه با افزایش سطح کرت چغندرقند اشتباه بین کرت های آزمایشی تا حدی کاهش و سپس افزایش می یابد. یکنواختی کرت به اندازه آن بستگی دارد. کرت های بزرگ اشتباه آزمایشی را افزایش و کرت های کوچک دقت آزمایش را کاهش می دهد. سطح متوسط کرت و تعداد بوته در کرت در زمان یادداشت برداری و برداشت نهایی باید در حدکافی باشند تا اشتباه آزمایشی همواره در سطح حداقل باقی بماند. چنانچه مقایسه ارقام در چند سال و چند منطقه انجام گیرد، اثرات ثابت یا تصادفی عوامل تغییرات در مدل آماری با توجه به ماهیت آنها باید طوری در نظر گرفته شوند که برآورد دقیقی از واریانس آن عوامل بدست آید. در طرح های مقایسه ارقام چغندرقند عمدتا از طرح بلوک های کامل تصادفی و طرح های لاتیس استفاده می شود که هرکدام مزایا و معایبی دارند. به منظور کاهش واریانس اشتباه و افزایش دقت آزمایش، مقایسه ارقام در مزرعه باید طوری اجرا شود که بلوک های کامل و یا بلوک های ناقص (طرح لاتیس) در خاک یکنواخت قرار گیرند. از آنجایی که رقابت بین ارقام تجاری چغندرقند از نظر صفات کمی و کیفی بسیار نزدیک است، بنابراین بکارگیری مدل آماری مناسب بر اساس نوع و ماهیت عوامل تغییرات موجـب برآورد دقیقی از عملکرد تیمارهـا می شود و آن نیز منجر به گزینش ارقـام و لاین های برتر در آزمایش های به نژادی می گردد.