چغندرقند
سال:1386 | دوره:23 | شماره:1 |تعداد مقالات:12

بهبود کارایی مصرف آب زمانی به یک هدف به نژادی تبدیل شد که معلوم گردید این صفت با نسبت ایزوتوپ های پایدار کربن رابطه دارد. در مطالعه حاضر که در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات برومز بارن انگلستان در شرایط تنش (جلوگیری از دریافت آب باران با پوشاندن سطح منطقه آزمایش بوسیله تونل های پلاستیکی بزرگ از دو ماه بعد از کاشت تا زمان برداشت) و بدون تنش خشکی (آب باران به اضافه آبیاری بارانی تکمیلی) بر روی  شش رقم چغندرقند در سال اول و 14 رقم در سال دوم انجام شد، تنوع ژنتیکی در میزان مصرف آب، عملکرد، کارایی مصرف آب، تبعیض ایزوتوپ های کربن)که اصطلاحاD  یا دلتا نامیده می شود (و صفات مرتبط با آن مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که ارقام از نظر کارایی مصرف آب و حساسیت به تنش آبی در سطح احتمال پنج درصد با یکدیگر تفاوت معنی دار دارند اما این تنوع رابطه ای با اندازه گیری های انجام شده بر روی تبادلات گازی نداشت. تغییرات قابل ملاحظه ای که در دلتا به ویژه در بافت برگ مشاهده شد با کارایی مصرف آب رابطه معکوس داشت و این موضوع نشان می دهد که تنوع ژنتیکی موجود برای کارایی مصرف آب را می توان به طور غیرمستقیم با اندازه گیری ترکیب ایزوتوپی بافت های گیاهی به ویژه برگ تعیین کرد. از آن جایی که تغییرات دلتا و بنابراین کارایی مصرف آب ممکن است ناشی از هدایت روزنه ای، توان فتوسنتزی گیاه یا هر دو باشد لذا صفات مربوط به هدایت روزنه ای (میزان خاکستر برگ و دمای کانوپی) و ظرفیت فتوسنتزی (میزان کلروفیل و وزن ویژه برگ) نیز اندازه گیری شد. در این میان، فقط وزن ویژه برگ همبستگی بالایی با دلتا داشت .(r= 0.77, P<0.01) این امر نشان می دهد که در مراحل اولیه برنامه های به نژادی می توان از وزن ویژه برگ به عنوان یک جایگزین مناسب دلتا برای غربال اولیه ژنوتیپ ها از نظر کارایی مصرف آب استفاده کرد.

به منظور تعیین اثر تخلیه رطوبت خاک در مراحل مختلف رشد بوته های بذری چغندرقند روی نحوهرشد بذر منوژرم آزمایشی با نه تیمار و سه تکرار، شامل شاهد (آبیاری پس از 50درصد تخلیه رطوبت خاک)، آبیاری پس از 70 و 90درصد تخلیه رطوبت خاک در مراحل ساقه روی، اوایل گلدهی، اوج گلدهی و رشدبذر، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی طی سال های 82-1381 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اردبیل در آلاروق به مورد اجرا گذاشته شد. در مجموع، اعمال تیمارهای آبیاری پس از 70 و 90درصد تخلیه رطوبت خاک درمقایسه با تیمار شاهد (مصرف 3167 مترمکعب آب درهکتار) به ترتیب موجب 1.8 و 18.3 درصد صرفه جویی در مصرف آب شد. نتایج آزمایش نشان داد که تخلیه رطوبت در مراحل مختلف رشد درمقایسه با تیمار شاهد تاثیر معنی داری روی عملکرد بذر خام، بذر قابل فروش و استاندارد قادربه جوانه زنی نداشت. با وجود این، بیشترین کارآیی مصرف آب با حذف یک نوبت آبیاری (در سطوح تخلیه 90درصد رطوبت) به ویژه در مرحله اوج گلدهی به دست آمد که برمبنای عملکرد بذر خام (1166 کیلوگرم درهکتار)، قابل فروش (917 کیلوگرم درهکتار) و استاندارد قادربه جوانه زنی (250 کیلوگرم درهکتار) به ترتیب معادل 0.450، 0.354 و 0.096 کیلوگرم بذر چغندرقند به ازای هر مترمکعب آب مصرفی شد. تخلیه 90درصد رطوبت قابل دسترس خاک در اوایل مرحله گلدهی و اوج گلدهی موجب شد تا میزان پوکی بذر از 7.55 درصد به ترتیب به 9.35 و 9.34 درصد افزایش یابد. بیشترین میزان جوانه زنی نیز در تیمار شاهد (82.73 درصد) و آبیاری پس از تخلیه 90درصد رطوبت قابل دسترس خاک در اوایل گلدهی (81.88 درصد) به دست آمد و اعمال تنش در سایر مراحل رشد با کاهش آن همراه شد. ازسوی دیگر، اعمال تنش در مرحله اوج گلدهی موجب افزایش سرعت رشددانه تا 0.0534 میلی گرم در روز و آبیاری پس از تخلیه 70 درصد رطوبت خاک در اوایل مرحله گلدهی، بیشترین دوره موثر پرشدن دانه (38.73 روز) را به خود اختصاص داد. بیشترین وزن دانه حدود 35 روز پس از 50 درصد گلدهی (1.971 میلی گرم) به تیمار آبیاری پس از 70درصد تخلیه رطوبت خاک در اوایل گلدهی تعلق داشت که حدود 0.195 میلی گرم سنگین تر از بذور تولیدشده در تیمار شاهد بود.

برای بررسی اثرات میزان تنش خشکی در مراحل مختلف رشد رویشی چغندرقند و استفاده بهینه از مصرف آب، تحقیقی در سال 1379 به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 12 تیمار در چهار تکرار به مدت دو سال در ایستگاه اکباتان مرکز تحقیقات کشاورزی همدان اجرا گردید. یکی از عوامل، قطع آبیاری در سه مرحله رشد شامل S1- مرحله رشد برگی (مرحله 10-8 برگی یا تقریبا تا شش هفته پس از کشت)، S2 - مرحله رشد ریشه (بعداز مرحله 10-8 برگی) و S3-مرحله ذخیره سازی قند در ریشه (اواخر دوره رشد) و عامل دیگر تعداد دفعات قطع آبیاری در هر مرحله از رشد چغندرقند شامل یک بار قطع آبیاری (I1) تا چهار بار قطع آبیـاری (I4) بود. علاوه بر دوازده تیمار مذکور یک تیمار شاهد بدون تنش نیز منظور شد. در این تحقیق از سیستم آبیاری نشتی استفاده گردید. نتایج تجزیه مرکب نشان داد که بین مراحل مختلف رشد برای درصد قند، ضریب استحصال و درصد قند قابل استحصال معنی دار بود. از لحاظ مقدار سدیم، پتاسیم و درصد قند ملاس نیز بین مراحل مختلف رشد، اختلاف معنی داری وجود داشت. بین تعداد دفعات قطع آبیاری برای اجزای قندی و غیرقندی (به جز آلکالیته)، تفاوت معنی دار به دست آمد. اثر متقابل معنی داری بین دو عامل مراحل مختلف رشد و تعداد دفعات قطع آبیاری مشاهده نشد. مقایسه میانگین دوساله عیارقند و عیارقند قابل استحصال نشان داد که بالاترین عیارقند و عیارقند قابل استحصال مربوط به تیمار S1I1 و حداقل آن مربوط به تیمار S3I4 بود. نتایج نشان داد که قطع آبیاری در اواخر دوره رشد چغندرقند، باعث کاهش خصوصیات کیفی قندی چغندرقند شامل عیارقند، عیارقند خالص و راندمان استحصال می شود. به طور کلی تنش رطوبتی در اواخر دوره رشد چغندرقند باعث افزایش ناخالصی های ریشه چغندرقند ازجمله پتاسیم و سدیم شده و در نتیجه راندمان استحصال قند ریشه را به طور معنی داری کاهش و درصد قند ملاس را افزایش می دهد.

هدف از این تحقیق اندازه گیری خصوصیات خاک، ارزیابی تناسب اراضی و تعیین پتانسیل تولید چغندرقند در دشت یکانات مرند بود. بدین منظور ابتدا با استفاده از مدل فائو پتانسیل تولید آبی چغندرقند محاسبه و سپس ارزیابی تناسب واحدهای مختلف اراضی برای کاشت این محصول با روش پارامتریک صورت گرفت. نتایج این بررسی نشان داد که منطقه مرند برای کاشت چغندرقند دیم نامناسب است زیرا دوره رشد این محصول خارج از دوره رشد منطقه (21 آبان - 15 اردیبهشت ماه) می باشد اما در این منطقه برای کاشت چغندرقند آبی محدودیت اقلیمی وجود ندارد. پتانسیل تولید چغندرقند در منطقه بااستفاده از مدل پتانسیل تولید آبی فائو 77 تن در هکتار برآورد شد. ارزیابی تناسب تک تک واحدهای اراضی با روش پارامتریک نشان داد که 5.85 درصد از کل اراضی مورد مطالعه برای کاشت چغندرقند در کلاس S2 (نسبتا مناسب)، 26.75 درصد در کلاس S3 (مناسب اما با سودآوری کم) و 52.9 درصد این اراضی در کلاس N (نامناسب) قرار گرفتند. همبستگی قوی بین شاخص اراضی محاسبه شده به روش پارامتریک و عملکرد فعلی زارعین (0.86= r2) نمایان گر دقت بالای این روش در ارزیابی اراضی است. محدودیت اصلی این اراضی برای کاشت چغندرقند، شوری خاک است. از سایر عوامل موثر در افت محصول می توان به تپه ماهور، شیب دار بودن اراضی و عوامل خاکی نامساعد (بافت سنگین، سنگریزه و... ) و مدیریت ضعیف زارعین اشاره نمود.

ویروس رگبرگ زرد نکروتیک چغندر (BNYVV) عامل بیماری ریزومانیا می باشد که یکی از بیماری های مهم چغندرقند به شمار می آید. BNYVV عضو تیپ جنس بنی ویروس بوده و دارای چهار تیپ A، B، P و J است که از نظر جغرافیایی به مناطق خاصی محدودند. از نظر بیماری زایی، بین تیپ های A وB تفاوتی وجود ندارد ولی تیپ های P و J دارای یک مولکول RNA5 بوده و بسیار مهاجم تر می باشند. هیچ یک از این تیپ ها را نمی توان به طریق سرولوژیکی از هم تشخیص داد. به منظور شناسایی تیپ های ویروس عامل بیماری ریزومانیا در منطقه چناران، 28 نمونه ریشه چغندرقند دارای علایم ریشه ریشی مشکوک به ریزومانیا، از حوزه کارخانه قند چناران در تابستان 1385 جمع آوری گردید. ابتدا ویروس عامل بیماری (BNYVV) توسط آزمون الایزا به روش ساندویچ دو طرفه و واکنش RT-PCR در نمونه ها ردیابی شد. در نمونه های آلوده، با استفاده از آغازگرهای اختصاصی تیپ های ویروس BNYVV و واکنش RT-PCR، تیپ ویروس تعیین گردید. از 28 نمونه دارای علایم مشکوک به ریزومانیا، آزمون الایزا در 23 نمونه و واکنش RT-PCR در 25 نمونه، ویروس BNYVV را ردیابی کرد. واکنش RT-PCR توسط آغازگرهای اختصاصی تیپ، فقط قطعه ای به اندازه 324 جفت باز را تکثیر نمود. به این ترتیب در کلیه نمونه های آلوده، ویروس عامل بیماری، تیپ A تشخیص داده شد.

انتخاب نوع پوشش به منظور جلوگیری از یخ زدگی و تاثیر سرزنی بر شدت تنفس چغندرقند در سیلو بسیار مهم است. این تحقیق با هدف بررسی تاثیر نوع پوشش و نحوه سرزنی بر ضایعات کمی و کیفی چغندرقند در سیلوی کنار مزرعه در سال 1385 در منطقه کرج انجام گرفت. آزمایش در قالب طرح اسپلیت پلات فاکتوریل بر پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. کرت های اصلی شامل نوع پوشش سیلو (A) شامل: a1 = کلش گندم خردشده به ضخامت 15-10سانتی متر، a2 = بقایای برگ زنی اندام هوایی چغندرقند با دست به ضخامت 15-10سانتی متر، a3= پوشش از جنس پلی پروپیلن ضد آب با قابلیت عبور هوا به ضخامت 0.55 میلی متر و a4 = سیلو بدون پوشش بود. کرت فرعی شامل ترکیبی از مدت زمان نگه داری در سیلو (B) به ترتیب:30 = b1 روز و 60= b2روز، با نحوه سرزنی (C) ریشه چغندرقند به ترتیب: c1= سرزنی شده و c2 = سرزنی نشده بودند. سیلوها در جهت شمالی-جنوبی با ابعاد عرض دو، ارتفاع یک و نیم و طول سه متر تشکیل شد. دمای سیلوها و محیط به طور روزانه توسط دماسنج حداقل و حداکثر قرائت شد. خصوصیات کمی و کیفی ریشه چغندرقند برای هر نمونه قبل و بعد از سیلو اندازه گیری شد. نتایج نشان داد میانگین روزانه ضایعات قندی چغندرقند برای 30 و 60 روز سیلو به ترتیب 489 و 279 گرم بر تن چغندرقند در روز بود که احتمالا ناشی از افزایش شدت تنفس در 30روز اول نسبت به کل60روز نگه داری است. میانگین دمای سیلوهای با پوشش، نسبت به سیلوی شاهد بیشتر و نوسانات شبانه روزی آن ها کمتر بود. ضایعات وزنی سیلوهای با پوشش به طور معنی داری از سیلوی بدون پوشش کمتر بود. درصدقند ملاس برآورد شده در سیلو با پوشش پروپیلن و کلش نسبت به سایر تیمارها به طور معنی داری کمتر بود. میانگین ضایعات قندی در ریشه های سرزنی نشده حدود 88 گرم بر تن در روز کمتراز چغندرقند سرزنی شده بود. بنابراین توصیه می گردد، برای تشکیل سیلوی کنار مزرعه در مناطق، چغندرکاری که دارای آب و هوای مشابه با منطقه کرج می باشند، چغندر قند بعداز برداشت بدون سرزنی و فقط با قطع کامل دمبرگ ها در سیلو قرار گیرند و پیشنهاد می شود سیلو با پوشش پروپیلن یا پوشش کلش پوشانده شود.

بررسی و ارزیابی اقتصادی آثار تحقیقات چغندرقند بر انتقال عرضه شکر چغندری مستلزم برآورد پارامتر جابجایی منحنی عرضه در اثر تحقیقات چغندرقند است. در این تحقیق، با تدوین یک متدولوژی مناسب و با استفـاده از نتایج آزمایش های به نژادی چغندرقند در ایستگاه های مهم تحقیقاتی کشور برای دوره 1382-1361 پارامتر جابجایی منحنی عرضه شکر در اثر تحقیقات چغندرقند برآورد گردید. این پارامتر، درصد جابجایی افقی منحنی عرضه شکر چغندری را نشان می دهد. میانگین درصد تغییر عملکرد شکر در سال های مورد مطالعه نسبت به سال پایه در ایستگاه ها، تفاوت عملکرد این ایستگاه ها را نشان می دهد، به طوری که بیشترین درصد میانگین عملکرد چغندرقند را ایستگاه مشهد (17.21 درصد) و کمترین مقدار آن را ایستگاه شیراز (منفی 4.84 درصد) داشتند. به علاوه، ایستگاه های کرج، همدان و دزفول عملکردی مثبت و ایستگاه های کرمانشاه و میاندوآب عملکردی منفی داشتند. میانگین 22 ساله کل کشور مثبت 7.18 درصد بود و بیان گر آن است که فعالیت های تحقیق و توسعه چغندرقند، به ویژه از طریق معرفی ارقام جدید موثر بوده و به طور متوسط موجب بهبود بیش از هفت درصد عملکرد شکر در ایستگاه های تحقیقاتی هفت گانه مورد مطالعه در 22 سال گذشته نسبت به سال 1361 شده است.

چغندرقند یکی از محصولات اساسی و ماده اولیه صنایع قند و شکر کشور می باشد و بدین لحاظ، شناخت و بررسی جنبه های اقتصادی آن از اهمیت ویژه برخوردار است. یکی از مهم ترین ابعاد اقتصادی چغندرقند، مساله اشتغال زایی این محصول می باشد. این مساله مدت زمانی است که توجه صاحب نظران و سیاست گزاران را به خود معطوف داشته است. با این وجود هیچ گونه تحقیق پیمایشی در زمینه ماهیت اشتغال زایی این محصول صورت نپذیرفته است. براین اساس، در مطالعه جاری که در استان های اصفهان، خراسان، فارس و کرمانشاه انجام شده، ابتدا با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده و تکمیل پرسشنامه های مربوطه به روش مصاحبه حضوری، داده ها و اطلاعات لازم جهت تعیین میزان استفاده از نیروی کار جاری در زراعت چغندرقند (اشتغال زایی مستقیم) با سطح تکنولوژی متفاوت به دست آمد. سپس با استفاده از پرسشنامه های تکمیل شده نیروی کار لازم برای مراحل حمل و تبدیل محصول، چغندرقند(اشتغال زایی غیرمستقیم بعدی) محاسبه گردید. بر اساس نتایج به دست آمده، به طور متوسط در هر هکتار زراعت چغندرقند 140.48 نفر_ روز نیروی کار در کشور استفاده شده که بیشترین میزان استفاده از آن به ترتیب در فعالیت های مربوط به وجین و تنک (41.43%)، برداشت (39.11%) و آبیاری (34.28%) بوده است. میزان استفاده از نیروی کار در کشت های سنتی، نیمه مکانیزه و مکانیزه به ترتیب 153.31، 144.15 و 133.81 نفر_ روز بوده است. نتایج همچنان نشان داد در بین استان های مورد بررسی، به طور متوسط 43.68 نفر- روز به ازای تولید هر تن شکر ناخالص در طول مراحل تولید، حمل و تبدیل چغندرقند مشغول به کار می باشند که از این میزان 31.3 نفر_ روز (71.04%) در مرحله تولید، 3.322 نفر_ روز (8.08%) در مرحله حمل و 9.119 نفر- روز (20.87%) در مرحله تبدیل چغندرقند استفاده شده است. کمترین میزان استفاده از نیروی کار برای تولید هر تن شکر ناخالص در استان خراسان (33.24 نفر_روز) و بیشترین آن (60.272 نفر_روز) در استان فارس بوده است. هم چنین نتایج نشان داد به طور متوسط 7.15 نفر- روز نیروی کار از مرحله تولید تا تبدیل هر تن چغندرقند در استان های مورد بررسی مشغول به کار بوده اند که براین اساس سالانه 253207 نفر در صنعت چغندرقند کشور اشتغال کامل داشته اند.

بیماری ریشه گنایی (Rhizomania) که به وسیله ویروس زردی نکروتیک رگبرگ چغندرقند (Beet Necrotic Yellow Vein Virus =BNYVV) ایجاد می شود نخستین بار در سال 1959 از ایتالیا و در سال 1375 از ایران (استان فارس) گزارش شد. این بیماری در سال های اخیر به تدریج در کشور گسترش یافته و امروزه کم و بیش در استان های چغندرخیز خراسان، فارس، آذربایجان غربی، اصفهان، کرمانشاه و سایر مناطق مشاهده می شود. از علائم مشخصه این بیماری می توان به کوچک و ضعیف ماندن ریشه اصلی و ظهور تعداد زیادی ریشک در انتهای ریشه و یا در تمام طول آن اشاره کرد. آلودگی شدید به این بیماری سبب کاهش قابل ملاحظه محصول می شود. چون کنترل بیماری به روش های زراعی موثر نیست، از این رو اصلاح ارقام مقاوم برای مهار بیماری و ادامه تولید چغندرقند مورد توجه خاص قرار گرفته است. اولین قدم در راه اصلاح ارقام مقاوم به بیماری یافتن منابع مقاوم در میان ژرم پلاسم های زراعی و وحشی چغندرقند می باشد. موسسه تحقیقات چغندرقند از سال 1377 اصلاح رقم مقاوم به این بیماری را در الویت برنامه های تحقیقاتی خود قرار داد. با بررسی منابع ژنتیکی طی سال های 79-77 در مزرعه آلوده ایستگاه زرقان (استان فارس)، منابع مقاومت شناسایی شد. در میان منابع ژنتیکی ارزیابی شده تحت شرایط آلودگی طبیعی و مصنوعی (گلخانه)، یک توده گرده افشان از مقاومت بیشتری برخوردار بود. پایه جدیدی از این ژنوتیپ به دست آمد که علاوه بر مقاومت بالا، از صفات زراعی و تکنولوژیکی خوبی نیز برخوردار بود. همین امر موجب انتخاب آن به عنوان پایه گرده افشان شد. در سال 81 از دو برنامه اصلاحی، 26 هیبرید تهیه شد. گرده افشان متحمل موردنظر، همراه با سایر والدهای پدری در این ترکیبات شرکت داشت. هیبریدهای حاصل طی چند سال، در آزمایش های مختلف و در چند منطقه تحت شرایط آلوده و سالم مورد ارزیابی قرار گرفتند. در این آزمایش ها علاوه بر ارزیابی مقاومت هیبریدها، صفات دیگری نظیر عملکرد ریشه، درصد قند و برخی خصوصیات تکنولوژیکی موردبررسی قرار گرفت. یکی از هیبریدها در نتایج بررسی های به عمل آمده بسیار موفقیت آمیز بود و رقم جدیدی از ترکیب ژنتیکی حاصل شد. هیبرید جدید در سال های 85-83 در حوزه عمل کارخانه های قند کشور در قالب طرح های تحقیقی و ترویجی نیز بررسی شد.