چغندرقند
سال:1390 | دوره:27 | شماره:1 |تعداد مقالات:9

یکی از عواملی که به دلیل کاهش کیفیت و کمیت زراعت چغندرقند زمستانه در منطقه خوزستان را تهدید می کند، بیماری گال زگیلی ناشی از قارچ (Urophlyctis leproides) می باشد. برای اصلاح لاین های مقاوم به این بیماری، شناخت ژنتیک عامل بیماری زا و اطلاعات کافی از ترکیب پذیری عمومی (GCA) و خصوصی(SCA) و هم چنین نوع عمل ژن و یا ژن های کنترل کننده مقاومت به این بیماری ضروری می باشد. به این منظور، تعداد شش لاین که دارای عکس العمل های متفاوت به عامل بیماری بودند به عنوان والدین به همراه 15 هیبرید F1 حاصل از آن ها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار کاشته و مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه ژنتیکی مقاومت به گال از طریق روش دو و مدل یک گریفینگ و هم چنین روش هیمن انجام شد. در این مطالعه واریانس ژنتیکی شاخص های آلودگی بیماری، یعنی وزن گال به وزن ریشه و وزن گال، معنی دار گردید. اثر GSA و SCA نیز برای این صفات معنی دار شد که بیان گر نقش اثر افزایشی و غیرافزایشی ژن ها در کنترل مقاومت به بیماری می باشد. نتایج تجزیه به روش هیمن حاکی از آن بود که عمل ژن برای شاخص های آلودگی به عامل بیماری به طور متوسط، به صورت غالبیت کامل بوده و مقاومت به بیماری عمدتا توسط ژن های مغلوب کنترل می شود. به طور کلی استفاده از گزینش دوره ای برای تجمع ژن های مطلوب در لاین های والدینی قبل از تعیین هیبریدهای مناسب توصیه می شود.

در این تحقیق تاثیر گیاهان زراعی ذرت علوفه ای، گندم، چغندرقند و شبدر به عنوان کشت قبلی بر شیوع بیماری گال زگیلی چغندرقند مورد بررسی قرار گرفت. در سال اول ذرت علوفه ای بهاره، گندم، شبدر و چغندرقند به عنوان محصولات پیش کاشت در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار از نظر میزان بقایای گیاهی، میزان نیتروژن برگشتی به خاک و تاثیر آن ها بر نسبت C/N خاک بررسی گردید. در سال دوم چغندرقند در محل آزمایش سال قبل کشت و دو تیمار شامل مصرف 35 کیلوگرم نیتروژن اضافی و عدم مصرف نیتروژن اضافی به آزمایش اضافه گردید و شدت آلودگی بیماری گال زگیلی بعد از کاشت محصولات مختلف و نیز کاربرد نیتروژن اضافی به صورت کرت های خرد شده در چهار تکرار مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از سال دوم آزمایش نشان داد که درصد آلودگی، خصوصیات کیفی گال و وزن گال به طور معنی داری تحت تاثیر محصولات پیش کاشت و کاربرد نیتروژن اضافی قرار نگرفت. در عین حال، کشت چغندرقند بعد از چغندرقند و ذرت علوفه ای بهاره به ترتیب بیشترین و کمترین درصد آلودگی را نشان داد. هم چنین بیشترین و کمترین وزن گال تولید شده مربوط به کشت چغندرقند بعد از شبدر و گندم به ترتیب با 770 و 349 کیلوگرم گال در هکتار بود. به طور کلی به نظر می رسد تاثیر محصولات فصل زراعی پیشین بر شدت آلودگی به بیماری گال زگیلی یکسان است.

چهار ژنوتیپ اصلاح شده چغندرقند در برابر عوامل مهم پوسیدگی ریشه شامل Pythium aphanidermatum، Phytophthora drechsleri،  Rhizoctonia solani (AG 2-2)و R. solani (AG 4) در شرایط گلخانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. گیاهان 10 تا 12 هفته ای با زادمایه هر یک از عوامل بیماری زا مایه زنی شدند. زاد مایه در مورد عوامل بیماری زای پیتیوم و فیتوفترا کشت سه تا پنج روزه آن ها روی محیط کشت CMA و در مورد قارچ رایزوکتونیا نه دانه ذرت آلوده به قارچ بود. ارزیابی مقاومت در قالب آزمایش های مجزا برای هر بیمارگر و به صورت طرح کرت های کاملا تصادفی و با سه تکرار انجام شد. یک ماه بعد از مایه زنی میزان پوسیدگی ریشه ها با مقیاس های موجود محاسبه گردید. نتایج نشان داد که ژنوتیپ های SB19-P.16، SB19-P.44 و SB19-P.78 سطحی از مقاومت را نسبت به پوسیدگی پیتیومی دارا هستند. هم چنین ژنوتیپ SB19-P.78 نسبت به P. drechsleri پایین ترین آلودگی را بعد از شاهد مقاوم نشان داد. در ارزیابی ژنوتیپ های چغندرقند نسبت به R. solani با گروه آناستوموزی 4، ژنوتیپ SB19-P.16 از میزان آلودگی نزدیک به رقم مقاوم Dorotea برخوردار بود. در ارزیابی مقاومت ژنوتیپ های چغندرقند مورد مطالعه نسبت به R. solani (AG 2-2) سه ژنوتیپ اصلاحی SB19-P.16، SB19-P.44 و SB19-P.78 با شاهد مقاوم Dorotea اختلاف معنی داری نداشتند. به نظر می رسد که ژنوتیپ هایSB19-P.16 ، SB19-P.78 و SB19-P.44 ژرم پلاسم های مناسبی برای دو رگ گیری و تهیه ارقام متحمل چغندرقند به عوامل بیماری زای پوسیدگی ریشه باشند. این گزارش اولین مورد از وجود منبع مقاومت در گونه Beta vulgaris نسبت به بیمارگرهای ریشه ناشی از P. aphanidermatum و P. drechsleri در ایران محسوب می شود.

برای کنترل قارچ Sclerotinia sclerotiorum استفاده از برخی باکتری های آنتاگونیست در مواردی با موفقیت همراه بوده است. از آن جا که فاکتورهای محیطی مانند منابع کربن روی استرین های بیوکنترلی موثر می باشد و استفاده از کربوهیدرات های خالص در تولید انبوه این عوامل صرفه اقتصادی نداشته از این رو در بسیاری موارد از ضایعات کشاورزی و صنعتی غنی از کربوهیدرات ها (مثل ملاس) استفاده می گردد. در این تحقیق جدایه UTPF61 از میان 47 جدایه Pseudomonas fluorescens انتخاب شد. سپس تاثیر دو محیط کشت حاوی ملاس چغندرقند و نیشکر در افزایش جمعیت و خاصیت آنتاگونیستی باکتری در شرایط آزمایشگاه و خاصیت بیوکنترلی باکتری در شرایط گلخانه روی میزبان آفتابگردان بررسی شد. نتایج نشان داد که تفاوت معنی داری بین دو محیط کشت حاوی ملاس چغندرقند و نیشکر از نظر تاثیر روی جمعیت و خاصیت بیوکنترلی باکتری در شرایط آزمایشگاه و گلخانه وجود ندارد اما این دو محیط کشت با شاهد اختلاف معنی داری داشتند. در شرایط گلخانه 80 درصد گیاهان به وسیله خاصیت بیوکنترلی باکتری حاصل از محیط کشت ملاس چغندرقند و 78 درصد گیاهان به وسیله خاصیت بیوکنترلی باکتری حاصل از محیط کشت ملاس نیشکر در مقابل قارچ محافظت شدند. بررسی پارامترهای رشدی گیاه آفتابگردان در شرایط گلخانه نشان داد که ملاس چغندرقند تاثیر بیشتری بر افزایش وزن خشک گیاه داشت اما از نظر تاثیر بر طول ساقه، طول ریشه و وزن تر بین این دو محیط کشت تفاوت معنی داری وجود نداشت.

به منظور تعیین واکنش به شوری آب در چهار مرحله رشد چغندرقند شامل کاشت تا سبز شدن، سبز شدن تا استقرار، استقرار تا بسته شدن کانوپی و بسته شدن کانوپی تا برداشت مطالعه ای در اصفهان در قالب طرح کرت های یک بار خرد شده بر پایه بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار انجام شد. به این منظور سه رقم چغندرقند 7233-P29*MSC2)، IC و (7233 در 11 تیمار مدیریت مصرف آب شور در مراحل مختلف رشد مورد مقایسه و ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج سه ساله آزمایش بالاترین عملکرد ریشه و عملکرد قند به تیمار شاهد تعلق داشت که کمترین شوری آب آبیاری را دریافت کرده بود. افزایش شوری آب عملکرد ریشه و عملکرد قند را کاهش داد. کمترین کاهش عملکرد ریشه در مرحله چهارم رشد و بیشترین واکنش به شوری در مرحله اول رشد مشاهده شد. آبیاری با آب با شوری هشت دسی زیمنس بر متر در مراحل سوم و چهارم رشد تاثیری بر کاهش عملکرد ریشه نداشت ولی در مرحله اول رشد به صورت معنی دار عملکرد ریشه را کاهش داد. تیماری که در تمام مراحل رشد با آب دارای شوری 12 دسی زیمنس بر متر آبیاری شده بود کمترین عملکرد ریشه را نسبت به شاهد آزمایش داشت. آبیاری با آب دارای شوری 12 دسی زیمنس بر متر در مرحله چهارم تاثیری بر عملکرد ریشه نداشت ولی از مرحله دوم به بعد تاثیر معنی داری بر عملکرد ریشه داشت و مقدار آن را به طرز چشمگیری کاهش داد. آب آبیاری با شوری هشت و 12 دسی زیمنس بر متر در طی فصل رشد به تربیت معادل 24 و 33 درصد عملکرد ریشه را در مقایسه با شاهد کاهش داد. با کاهش شوری آب می توان مرحله حساسیت به شوری در چغندرقند را به تعویق انداخت. با افزایش شوری آب آبیاری از 8 هشت به 12 دسی زیمنس بر متر، عملکرد ریشه از مرحله دوم رشد به بعد به طرز قابل ملاحظه ای کاهش یافت. بر اساس نتایج، بیشترین حساسیت به شوری در مراحل اول و دوم رشد چغندرقند می باشد و با افزایش شوری آب آبیاری حساسیت به شوری در چغندرقند افزایش می یابد.

این بررسی طی سال های 1379 تا 1384 جهت مطالعه تاثیر کودهای آلی کمپوست زباله شهری و لجن فاضلاب بر محصول چغندرقند در سال اول و آخر تناوب چهار ساله (چغندرقند، ذرت علوفه ای، پیاز، گندم و چغندرقند) در ایستگاه تحقیقاتی آبیاری و زهکشی رودشت اصفهان در کرت های ثابت انجام شد. در هر سال چهار تیمار مصرف کودهای آلی (کمپوست شهری 25 و 50 تن در هکتار و لجن فاضلاب 15 و 30 تن در هکتار) به همراه تیمار شاهد (عدم مصرف کود آلی) در یک طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در این تناوب بررسی شد. بر اساس نتایج به دست آمده در این تناوب مشخص شد که بالاترین مقادیر کربن آلی، پتاسیم و سرب قابل جذب خاک در تیمار مصرف 50 تن کمپوست شهری و بالاترین مقادیر عناصر فسفر و مس قابل جذب خاک برای تیمار 30 تن لجن فاضلاب مشاهده شد. با گذشت زمان، کود کمپوست شهری توانست میزان روی قابل جذب خاک را به صورت معنی دار افزایش دهد. مصرف کودهای آلی کمپوست زباله شهری و لجن فاضلاب به صورت معنی دار عملکرد ریشه چغندرقند را افزایش، اما درصد قند را کاهش دادند. این کاهش با مصرف لجن فاضلاب نسبت به کمپوست زباله شهری بیشتر گردید. در سال آخر تناوب اثرات کودهای آلی مورد بررسی بر عملکرد قند ناخالص معنی دار نبود، اما به دلیل افزایش ناخالصی های ریشه با مصرف کودهای آلی کمپوست زباله شهری و لجن فاضلاب عملکرد قندخالص نسبت به سال اول تناوب به صورت معنی داری کاهش یافت. در نتیجه مصرف این نوع کودها به خصوص کود لجن فاضلاب به صورت مداوم برای منطقه رودشت اصفهان و در خاک های ریز بافت قابل توصیه نمی باشد.

تصور بر این است که با استفاده از کودهای نیتروژنه کندرها (Nitrogen slow-release fertilizers) به توان حلالیت این کود را کاهش و راندمان آن را بالا برد. اثرات کاربرد اوره (کود نیتروژنه محلول) و اوره فرمالدئید (کود نیتروژنه کندرها) در سه منطقه مهم چغندر کاری استان خراسان، بررسی شد. در هر منطقه، با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار، اثرات شش تیمار کودی شامل سه سطح 75، 100 و 125 درصد نیتروژن موردنیاز محاسبه شده بر اساس آزمون خاک، از دو منبع اوره و اوره فرمالدئید، مقایسه شد. قبل از کاشت و سه بار در طول دوره داشت نمونه خاک تهیه و میزان نیتروژن نیتراتی و آمونیومی آن ها تعیین گردید. در طول دوره داشت در سه نوبت نمونه برگ تهیه و میزان نیتروژن نیتراتی آن ها اندازه گیری شد. علاوه بر این در زمان برداشت نیز خصوصیات کمی و کیفی ریشه ها تعیین گردید. نتایج نشان داد که کاربرد 250 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار از منبع اوره فرمالدئید (معادل 650 کیلوگرم در هکتار اوره فرمالدئید) در مقایسه با تیمار مصرف صد در صد نیتروژن از منبع اوره (شاهد) عملکرد ریشه و شکر سفید را به ترتیب حدود 1500 و 300 کیلوگرم در هکتار بهبود داد. میانگین عملکرد ریشه و شکر با کاربرد 250 کیلوگرم نیتروژن خالص از منبع اوره فرمالدئید به ترتیب48.836  و 6.544 تن در هکتار بود. کاربرد اوره فرمالدئید در مقایسه با اوره، غلظت نیتروژن نیتراتی و آمونیومی خاک ها را افزایش داد.

به منظور بررسی علل افزایش چشمگیر میانگین عیار قند چغندرقند تولیدی کشور در سال 1386 و ارتباط آن با پارامترهای اقلیمی، حوزه های چغندرکاری کارخانه قند چناران انتخاب شد. علت این انتخاب نزدیکی به ایستگاه هواشناسی سینوپتیک گلمکان و آمار مطمئن هواشناسی و هم چنین دسترسی به آمار و اطلاعات دقیق مربوط به بهره داری کارخانه قند مذکور بود. مهم ترین پارامترهای اقلیمی موثر بر عیار قند چغندرقند (دما، بارش، رطوبت نسبی، ساعت آفتابی و سرعت باد) و تغییرات آنها در سال 1386 در مقایسه با سال های قبل مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه رگرسیونی بر روی عدد نهایی عیار قند چغندرقند این کارخانه طی سال های 1380 تا 1386 به عنوان متغییر وابسته و پارامترهای اقلیمی ماهانه به عنوان متغییر مستقل انجام شد. هم چنین اثر پارامترهای اقلیمی بر تغییرات میزان افت و عیار چغندرقند در سال 1386 بر پارامترهای اقلیمی منطقه برازش داده شد و ضرایب همبستگی خطی محاسبه گردید. با استفاده از روش گام به گام پیش رونده مهم ترین پارامتر از بین عوامل موثر بر عیار و افت چغندرقند تعیین شد. نتایج نشان داد که از بین متغییرهای اقلیمی، مهم ترین عامل موثر بر عیار چغندرقند در هر سال دمای کمینه در مرداد ماه (معادل ماه اوت) می باشد. از لحاظ تاثیر عوامل اقلیمی بر تغییرات افت و عیار چغندرقند طی دوره برداشت و تحویل چغندرقند، نتایج نشان داد که تعداد روزهای با دمای چهار درجه سانتی گراد زیر صفر و کمتر از آن (یخبندان) و رطوبت نسبی به ترتیب بیشترین همبستگی را با میزان افت و عیار چغندرقند در سال 1386 داشته اند. بنابر این، توجه به پارامترهای اقلیمی مخصوصا کمینه دما در مرداد ماه و در صورت گرم شدن شدید هوا آبیاری مناسب و به موقع ممکن است در افزایش عیار چغندرقند تاثیر قابل توجهی داشته باشد. برنامه ریزی صحیح برداشت و تحویل چغندرقند طی فصل پاییز با توجه به پیش بینی های هواشناسی می تواند در کاهش افت و ضایعات چغندرقند و افزایش عیار آن نقش مهمی داشته باشد.