چغندرقند
سال:1389 | دوره:26 | شماره:1 |تعداد مقالات:9

شناخت رابطه عملکرد ریشه در چغندرقند با صفات دیگر از اهمیت خاصی در اصلاح این محصول برخوردار است. تجزیه علیت یکی از روش های بسیار مفید کاربردی برای تجزیه ضرایب همبستگی ژنتیکی و فنوتییی و پی بردن به اثرات مستقیم و غیرمستقیم به شمار می رود. در این تحقیق، روابط بین عملکرد ریشه، اجزای عملکرد و برخی از صفات مرفولوژیک در چغندرقند مورد مطالعه قرار گرفت. در این بررسی، تعداد 20 توده اصلاحی در دو شرایط معمولی و تنش شوری در مزرعه و گلخانه مورد مطالعه قرار گرفتند. کشت در شرایط معمولی با استفاده از خاک مزرعه با هدایت الکتریکی 1.1 و اعمال تنش شوری با کاشت در زمین شور با هدایت الکتریکی حدود 12دسی زیمنس بر متر انجام شد. در گلخانه با افزودن نمک طعام، شرایط شوری مشابه فراهم شد. ابتدا همبستگی فنوتیپی بین صفات مطالعه شده با عملکرد ریشه محاسبه شد. سپس با استفاده از روش های رگرسیونی، مناسب ترین مدل برای عملکرد ریشه تهیه و در نهایت همبستگی عملکرد ریشه با صفات باقیمانده در مدل با استفاده از روش تجزیه علیت به اثرات مستقیم و غیرمستقیم تفکیک شد. نتایج نشان داد که در شرایط معمولی صفات درصد پوشش سبز و تراکم بوته حدود 56 درصد و در شرایط تنش شوری چهار متغیر سدیم، پتاسیم، درصد پوشش سبز و تراکم بوته 87 درصد ازتغییرات عملکردریشه را تبیین می کنند. تجزیه علیت برای صفت عملکردریشه به عنوان متغیر تابع در شرایط بدون تنش و تنش شوری نشان داد که در شرایط معمولی، درصد پوشش سبز دارای اثر مستقیم مثبت و قابل توجه (P=0.5534) و در شرایط تنش شوری پتاسیم (P=0.6591) و درصد پوشش سبز (P=0.5919) دارای اثرات مستقیم مثبت و قابل ملاحظه بود. لذا زمانی که به نژادگران تعداد زیادی لاین در اختیار داشته باشند، مقدار درصد پوشش سبز و پتاسیم محتوی ریشه راهنمای موثری در گزینش سریع، زود هنگام و موثر مواد ژنتیکی خواهد بود.

به منظور انتقال مقاومت به بیماری ریزومانیا از ارقام تجاری به رگه های چغندرقند، در سال 1386 تلاقی بین 11 رقم تجاری مقاوم به بیماری های مهم چغندرقند به عنوان والد گرده افشان با بوته های نرعقیم موجود در دو لاین تیپ O دارای ژن های خودباروری (231 و 261) به عنوان والد مادری انجام شده و تعداد 299 تک بوته هیبرید برداشت گردید. والدهای پدری و مادری براساس تعداد تک بوته هیبرید تولید شده در داخل ایزوله با یکدیگر مقایسه شدند. هیبریدهای تولید شده در شرایط مزرعه آلوده به ریزومانیا از نظر شاخص زردی برگ ها و درصد آلودگی به بیماری ریزومانیا ارزیابی شدند. بین تعداد تک بوته هیبرید برداشت شده از والدین مادری، اختلاف زیادی وجود نداشت. والدمادری 261 با 54.2 درصد، تعداد هیبرید بیشتری را در مقایسه با والد مادری 231 با 48.5 درصد، دارا بود. ولی والدین گرده افشان ها از نظر تعداد تک بوته هیبرید برداشت شده با یکدیگر اختلاف زیادی داشتند. تک بوته های برداشت شده همچنین از نظر تعداد هیبرید مقاوم تولید شده نیز مقایسه شدند. بین تعداد هیبرید مقاوم حاصل از والدین مادری اختلاف زیادی وجود نداشت، اما والدین گرده افشان ها از نظر تعداد هیبرید مقاوم به دست آمده از آن ها با یکدیگر اختلاف زیادی داشتند، به طوری که بیشترین تعداد هیبرید مقاوم براساس نمره زردی برگ مربوط به نتاج حاصل از والد گرده افشان رقم شماره هفت به میزان 80.80 درصد و کم ترین تعداد هیبرید مقاوم بر این اساس مربوط به نتاج حاصل از والد گرده افشان شماره هشت با صفر درصد بود. بالاترین تعداد هیبرید مقاوم بر اساس درصد آلودگی به ریزومانیا در ریشه ( 57.70درصد) به هیبریدهای حاصل از والدگرده افشان شماره هفت و کمترین تعداد هیبرید مربوط به نتاج حاصل از والدهای گرده افشان دو، هشت، نه و 11 بود. تعداد هیبریدهایی که از والدهای گرده افشان یک، سه، چهار، پنج، شش، هفت و10 به دست آمدند، نیز قابل توجه بود. بنابراین، این هیبریدها در تلاقی با رگه های تیپ O پتانسیل بیشتری را در تولید نسل های در حال تفکیک برای انتقال ژن های مقاوم خواهند داشت. بین تک بوته های هیبرید برداشت شده والدین مادری 231 و 261 از نظر نمره زردی برگ ها و شاخص بیماری ریزومانیا اختلاف زیادی مشاهده نشد ولی اختلاف آن ها با شاهدهای مقاوم و متحمل در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بود. اما بین11 والدگرده افشان از نظر نمره زردی برگ ها و درصد آلودگی به بیماری ریزومانیا اختلاف معنی داری در سطح پنج درصد وجود داشت، به طوری که کم ترین نمره زردی و درصد آلودگی به ریزومانیا در بین گرده افشان ها مربوط به رقم شماره هفت و بیشترین آن مربوط به رقم های شماره هشت و نه بود.

در مناطق عمده چغندرقندکاری، بیماری پوسیدگی ریزوکتونیایی ریشه و طوقه چغندرقند خسارت زا بوده و از عوامل محدودکننده تولید به حساب می آید. استفاده از رقم های مقاوم موثرترین روش کنترل بیماری و در عین حال، ایمن ترین روش برای محیط زیست می باشد. در این تحقیق برای تهیه رقم های مقاوم به بیماری، در سال اول (1385)، 70 رگه خواهری (رگه های S2 یا خانواده های خواهری تنی) و در سال دوم (1386)، 42 رگه خواهری که بر اساس نتایج سال اول انتخاب شده بودند، در برابر بیمارگر Rhizoctonia solani AG2-2 ارزیابی شدند. ارزیابی مقاومت در کرت های کوچک بسته به ابعاد 2×1×1 مترمکعب در برابر جدایه ای با توان بیماری زایی بالا انجام شد. قبل از کشت، کود حیوانی و کود شیمیایی به خاک کرت ها اضافه و بستر با متیل بروماید ضدعفونی شد. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 42 تیمار و دو تکرار اجرا شد. گیاهان در مرحله رشد ده هفته ای توسط شش تا هشت عدد بذر ذرت آلوده به قارچ عامل بیماری در ناحیه طوقه، مایه زنی شدند. کرت ها بلافاصله بعد از مایه زنی آبیاری شدند. هشتاد روز پس از مایه زنی، ریشه ها از خاک خارج شدند و شدت آلودگی هر بوته با مقیاس کمی یک تا نه (یک مبین بوته سالم و نه مبین بوته مرده) تعیین شد. میانگین شدت آلودگی بوته های هر کرت به عنوان شاخص بیماری آن کرت منظور شده و مبنای مقایسه تیمارها قرار گرفت. براساس نتایج حاصل از مقایسه میانگین های دوساله آزمایش و تجزیه خوشه ای، سه رگه از نظر مقاومت به عامل بیماری و 11 رگه از نظر شاخص برداشت نسبت به شاهد مقاوم (SB19) برتر تشخیص داده شدند. بقیه رگه ها با شاهد مقاوم در یک گروه آماری قرار داشتند، گرچه شاخص بیماری یکی از رگه ها نسبت به شاهد مقاوم بالاتر بود.

پروانه برگ خوار چغندرقند Spodoptera littoralis (Boisduval) یکی از حشرات خسارت زای مهم چغندرقند در جنوب ایران است. استفاده از میزبان مقاوم یکی از اجزاء مهم مدیریت تلفیقی این آفت محسوب می شود. با توجه به مشکلات ناشی از ارزیابی مزرعه ای مقاومت رقم های چغندرقند، در تحقیق حاضر از دیسک های برگی و برگ کامل بریده شده چهار رقم چغندرقند شامل 7232، رسول، شیرین و جلگه در شرایط آزمایشگاهی استفاده شد. آزمون ترجیح میزبانی لاروهای نئونات با دیسک های برگی دایره ای شکل به قطر 15 میلی متر روی کاغذ صافی در داخل تشتک پتری به قطر 10 سانتی متر در پنج تکرار و با رهاسازی 20 لارو صورت گرفت. در آزمایش بررسی خسارت لاروها روی رقم های چغندرقند، میزان خوردگی برگ کامل بریده شده در محیط آگارـ آگار سه درصد داخل بشر 500 میلی لیتری در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار و پنج لارو اندازه گیری شد. پایان آزمایش زمانی بود که اولین برگ بیش از 90 درصد مورد تغذیه قرار گرفت. درصد بقاء لاروها، وزن کل لاروها و متوسط وزن لاروها در هر بشر در پایان آزمایش اندازه گیری شد. نتایج نشان داد اگرچه رقم های موردآزمایش از نظر ترجیح میزبانی لاروهای سن یک حشره تفاوت معنی داری نداشتنـد، ولی اختـلاف میانگین خسـارت لاروها روی رقـم هـای آزمایشی معنی دار (P<0.05) بـود. رقـم های 7232 و جلگه با میانگین 5.25 و رقم شیرین با میانگین 8.5 به ترتیب کمترین و بیشترین میزان خسارت را نشان دادند. درصد بقا و وزن لاروها در رقم ها تفاوت معنی داری نداشت. با توجه به نتایج این مطالعه، ضمن ادامه تحقیقات در این زمینه، می توان از روش برگ بریده در زمان کوتاه و با هزینه کم جهت ارزیابی گسترده و غربال ژرم پلاسم چغندرقند استفاده کرد.

ویروس زردی نکروتیک رگبرگ چغندر قند (Beet necrotic yellow vein virus) عامل بیماری مهم ریشه گنایی یا ریزومانیا (Rhizomania) در چغندرقند است. در تحقیق حاضر طی سال 1384 در شیراز، به منظور استفاده از روش های سرولوژیکی (ازجمله آزمون الیزا) در تشخیص بیماری و نیز استفاده از این روش ها در برنامه های اصلاحی چغندرقند جهت انتخاب ژرم پلاسم متحمل به بیماری، جدایه ایرانی ویروس مذکور خالص سازی و آنتی بادی علیه آن تولید شد. بدین منظور ابتدا بافت موردنیاز برای خالص سازی با مایه زنی عصاره برگ چغندرقند آلوده به ویروس مذکور، روی برگ های Willd Chenopodium quinoa تهیه شد. خالص سازی ویروس از بوته های آلوده C. quinoa شامل عصاره گیری بافت آلوده در بافر فسفات، تصفیه مقدماتی، سانتریفوژ کردن از میان بالشک سوکروز 20 درصد و سانتریفوژ کردن در ستون سوکروز دارای شیب چگالی بود. در نهایت، باند ویروسی در لوله سانتریفوژ به صورت پراکنده که عمدتا در سه ناحیه دارای فشردگی بیشتری بود، تشکیل شد. برای تهیه آنتی سرم، ویروس خالص شده به طور زیر جلدی به خرگوش سفید نیوزلندی تزریق شد. آنتی سرم حاصل پس از جذب با عصاره گیاه سالم و جداسازی گاماگلوبولین و تهیه آنتی بادی متصل به آنزیم، برای آزمون الیزا قابل استفاده بود. آنتی سرم تهیه شده دارای کیفیت بالایی بود و با عصاره گیاه سالم واکنشی نشان نداد. آنتی سرم مذکور برای انجام تحقیقات موردنظر در موسسات آموزشی و پژوهشی قابل استفاده است.

این آزمایش به منظور تعیین ضریب واکنش عملکرد (Ky) چغندرقند رقم منوژرم تکنیکی 7233 به کم آبیاری در مراحل مختلف رشد در شهرکرد، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با پنج تیمار شامل آبیاری کامل(E0) ، 85 درصد (E1)،70  درصد (E2)،55  درصد (E3) و 30 درصد (E4) تبخیر و تعرق پتانسیل گیاه چغندرقند در سه آزمایش جداگانه در مراحل مختلف رشد گیاه شامل :T1 مرحله اولیه رشد (8 تا10 برگی(، :T2 مرحله رشد ریشه و :T3 مرحله ذخیره سازی قند در ریشه در دو سال زراعی 1375 و 1376 انجام شد. تبخیر و تعرق گیاه مرجع و تبخیر، تعرق پتانسیل گیاه چغندرقند توسط لایسیمتر زه کش دار از روش بیلان رطوبتی خاک با استفاده از دستگاه نوترون متر تعیین شد. پس از برداشت محصول، عملکرد و اجزای عملکرد تعیین و ضریب واکنش گیاه چغندرقند محاسبه شد. بیشترین عملکرد چغندرقند در تیمار آبیاری کامل برابر با 49.5 تن در هکتار و کمترین عملکرد برابر با 24.6 تن در هکتار مربوط به تیمار تامین70 درصد تبخیر تعرق در مرحله دوم رشد گیاه به دست آمد. تبخیر تعرق واقعی گیاه چغندرقند در منطقه برابر با 884 میلی متر و حداقل تبخیرـ تعرق گیاه برابر با 625 میلی متر در تیمارE4T2 به دست آمد. مقادیر ضریب واکنش عملکرد (Ky) گیاه چغندرقند با توجه به تیمارهای کم آبیاری برای مرحله اول رشد گیاه بین 0.34 تا 1.38، برای مرحله دوم 0.34 تا 1.33 و برای مرحله سوم بین 0.34 تا 1.29 تعیین شد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر شیرآهک بر کاهش ضایعات چغندرقند در سیلوی کنار مزرعه طی سال های 84-1383 در قالب آزمایش فاکتوریل (2× 4) بر پایه طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در کرج انجام شد. غلظت های شیرآهک (فاکتور (A در چهار سطح: صفر، سه، چهار و پنج درصد پس از شستشوی ریشه ها اعمال شد. مدت نگه داری ریشه ها در سیلوی کنار مزرعه (فاکتور (B در دو سطح 30 و 60 روز بود. تشکیل سیلوی کنار مزرعه در سال 1383 در دهه دوم آبان و در سال 1384 در دهه سوم آبان بود و از رقم شیرین برای این منظور استفاده شد. صفات اندازه گیری شده شامل وزن ریشه ها، مقدار ساکارز، قند انورت، سدیم، پتاسیم، نیتروژن مضر، قابلیت ارتجاعی ریشه و پوسیدگی بودند. دمای داخل سیلو طی مدت نگه داری اندازه گیری شد. نتایج نشان داد میانگین دمای روزانه سیلو در سال 1383 به اندازه 0.75 و 0.50 درجه سانتی گراد به ترتیب برای 30 روز اول و دوم نگه داری، بیش تر از سال 84 بود. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد اثر سال بر صفات ضایعات وزنی، نیتروژن مضر، ماده خشک ریشه و قند انورت (P<0.01)، قابلیت ارتجاعی ریشه (مدول الاستیسیتی) و پوسیدگی ریشه معنی دار (P<0.05) بود. اثر مدت نگه داری بر صفات ضایعات قندی، درصد قند و نیتروژن مضر (برمبنای وزن خشک)، قند ملاس، ماده خشک ریشه و قابلیت ارتجاعی ریشه معنی دار (P<0.01) بود. تاثیر غلظت شیرآهک بر صفت قابلیت ارتجاعی ریشه (P<0.05) و درصد قند معنی دار (P<0.08) بود. بین دو عامل مدت زمان سیلو و غلظت شیرآهک اثر متقابل معنی داری مشاهده نشد. اثر محلول پاشی شیرآهک سه درصد موجب کاهش معنی دار درصد پلاسیدگی ریشه حدود دو درصد و افزایش معنی دار قابلیت ارتجاعی ریشه به مقدار 0.39 مگانیوتون بر مترمربع در مقایسه با تیمار شاهد شد. بین ضایعات قندی در تیمارهای شیرآهک اختلاف معنی داری مشاهده نشد، با این وجود تاثیر شیرآهک سه درصد روی درصدقند بر مبنای وزن خشک 1.5 درصد بیشتر و ضایعات وزنی به طور معنی داری کم تر از تیمارهای شیرآهک چهار و پنج درصد بود. بنابراین، با توجه به نتایج به دست آمده در مناطقی که دارای شرایط آب و هوایی مشابه منطقه کرج هستند، شستشو و پاشش شیرآهک سه درصد بر ریشه چغندرقند قبل از سیلو موجب کاهش پلاسیدگی و افزایش قابلیت ارتجاعی ریشه شده و قابل توصیه است.

اغلب نقاط ایران با تقاضای رو به فزونی آب در بخش کشاورزی مواجه هستند که علت اصلی آن اختلاف فاحشی است که میان هزینه تامین آب و قیمت دریافتی از کشاورزان وجود دارد. برای مقابله با این چالش، لازم است با استفاده از اصول علمی اقتصاد و بر اساس ارزش آب در تولید محصولات کشاورزی، قیمت واقعی آن تعیین شود. بدین منظور، پژوهشی با هدف تعیین ارزش اقتصادی آب با استفاده از تحلیل تابع تولید در میان بهره برداران چغندرقند شهرستان مرودشت صورت گرفت. اطلاعات موردنیاز از میان 50 بهره بردار در سال 1385 که با روش نمونه گیری خوشه ای دو مرحله ای انتخاب شدند، به دست آمد. نتایج حاصل از برآورد تابع تولید نشان داد نهاده های آب، نیروی کار و کود شیمیایی بر تولید اثر مثبت دارند. بر اساس ضرایب حاصل مشخص شد 10 درصد افزایش در میزان استفاده از نیروی کار حدود 1.58 درصد افزایش در تولید را به دنبال خواهد داشت. این رقم در مورد نهاده آب و کود شیمیایی به ترتیب حدود سه و 3.4 درصد به دست آمد. ارزش نهایی هر مترمکعب آب مورد استفاده در تولید چغندرقند برابر با 211.6 ریال بر پایه قیمت های سال 1385 به دست آمد. در حالی که به ازای هر مترمکعب آب از تولیدکنندگان تنها حدود 26.8 ریال دریافت می شود. هم چنین نتایج تابع تقاضای آب نشان داد قیمت آب بر تقاضای آن اثر معنی داری ندارد اما افزایش قیمت محصول می تواند منجر به افزایش تقاضا برای آب شود.