کواترنری ایران
سال:1394 | دوره:1 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

در این مطالعه، ارتباط بین گسل های فعال در کواترنری با وضعیت فراوانی چشمه ها و آبدهی چاه ها در بخشی از زاگرس مرکزی مورد بررسی واقع شده است. به این منظور، گسل ها، چشمه ها و چاه های منطقه مورد نظر با مطالعه دقیق نقشه های زمین شناسی، تصاویر ماهواره ای و برداشت های میدانی بررسی و در محیط نرم افزار GIS10.1 تفسیر شد. نتایج این تحقیق حاکی از آن است که بسیاری از چشمه های منطقه از نوع گسلی است یا در شکل گیری آن ها گسل های دارای فعالیت عهد حاضر نقش اصلی را ایفا کرده است. همخوانی مکانی موقعیت این چشمه ها با راستای گسل های مهمی همچون پهنه گسلی سروستان و سبزپوشان، همچنین اختلاف فاحش آبدهی چاه ها در پهنه های گسلی نسبت به سایر چاه ها از جمله شواهد این مدعاست. علاوه بر این، نتایج نشان می دهد که ارتباط نزدیکی بین فراوانی منابع آب با عناصر ساختاری در منطقه مورد مطالعه وجود دارد.

گستره مورد مطالعه، حوضه قم- ساوه، واقع در حاشیه شمالی ایران مرکزی و پهنه آتشفشانی ارومیه- دختر بین گسل چپ بر کوشک- نصرت در شمال و شمال خاوری و گسل تلخاب در جنوب باختری است. مهم ترین گسل های پهنه مورد مطالعه، بر اساس نقشه های زمین شناسی 1:100000 منطقه، شامل کوشک- نصرت، ساوه، ایندس، تفرش، نوبران، تلخاب، البرز و پهنه گسله کوه قرمز است. در پژوهش حاضر سعی شده میزان فعالیت زمین ساختی این پهنه، با استفاده از روش های ریخت زمین- ساختی بررسی شود. برای مستندسازی داده های به دست آمده، از شواهد صحرایی و ریخت ساخت های موجود در منطقه مورد استفاده شد. به منظور ارزیابی میزان فعالیت زمین ساختی گستره مورد مطالعه از اندازه گیری شاخص های ریخت سنجی و انطباق آن ها با محل گسل های اصلی بهره گرفته شد. به سه شاخص ریخت سنجی شامل گرادیان طولی (SL)، سینوسیتی پیشانی کوهستان (Smf) و نسبت پهنای کف دره به ارتفاع دره (Vf) توجه شد و در محیط Arc GIS 10.1 و با کمک نرم افزار Arc hydro اندازه گیری شد. تفسیر نتایج به دست آمده نشان دهنده فعالیت زمین ساختی بالا در نزدیکی گسل های کوشک- نصرت، نوبران، ایندس، پهنه گسله کوه قرمز و تفرش است. این موضوع با شواهد برداشت های صحرایی از منطقه منطبق بود.

یکی از نمودهای اصلی مناطق بیابانی، آثار فرسایش بادی است. تپه های ماسه ای از جمله اشکال شاخص این گونه مناطق محسوب می شود. تاکنون مطالعات تفصیلی در مورد ژئوشیمی تپه های ماسه ای و از جمله برخانویید در ایران صورت نگرفته است. از این رو، در این پژوهش 27 تپه ماسه ای بادی در چهار زون در محدوده ای با مختصات 33° 28' تا 33° 34' عرض شمالی و 58° 21' تا 58° 22' طول شرقی، در فاصله 13 کیلومتری جنوب سه قلعه شهرستان سرایان در شرق ایران نمونه برداری و مطالعه شد. بدین منظور، نخست ترکیب کانی شناسی تپه های ماسه ای سرایان بررسی، سپس به منظور انجام مطالعات ژئوشیمیایی دوازده نمونه با استفاده از روش XRF تجزیه و تحلیل شد. داده های حاصل از مطالعات ژئوشیمیایی اکسیدهای مختلف و ترسیم نمودارهای مربوط نشان داد که منشا آذرین حد واسط تا فلسیک با میزان کوارتز متوسط و محیط تکتونیکی حاشیه فعال قاره ای را برای تپه های ماسه ای سرایان باید در نظر گرفت. شاخص هوازدگی شیمیایی (CIW) در تپه های ماسه ای مورد مطالعه از %82.81 درصد تا %84.96 در نوسان است که این مقدار بیانگر آب و هوای گرم و خشک است. میزان اکسیدهای اصلی TiO2، Fe2O3 و MgO نشانه فراوانی یا فقدان کانی های سنگین است. با بررسی این اکسیدها شاهد کاهش این عناصر از غرب به شرق منطقه و درنتیجه شاهد کاهش کانی های سنگین از غرب به شرق منطقه ایم. این موضوع با وجود باد شمال غرب و دارای قدرت فرسایندگی و جابه جایی زیاد همخوانی دارد.

کوهستان بزسینا و دالامپر بین شهرستان های اشنویه و ارومیه، در نزدیکی مرزهای ایران، عراق و ترکیه قرار دارد. موقعیت مرزی، عدم وجود شرایط مناسب امنیتی، کوهستانی و صعب العبور بودن سبب شده است که بیشتر لندفرم های یخچالی این ناحیه ناشناخته باقی بماند. هدف پژوهش حاضر شناخت شواهد و قلمرو یخچال های دوره های سرد گذشته بوده است. داده مورد استفاده در این پژوهش شامل نقشه های توپوگرافی 1:25000، داده ارتفاعی سنجنده استر، مشاهدات میدانی و برداشت نمونه های رسوب است. برای تعیین خط برف مرز دایمی در گذشته، ابتدا بر اساس روش رایت خط 60% سیرک های منطقه مشخص شد. سپس، با به دست آوردن اختلاف ارتفاع بین سیرک ها و با استفاده از خط 60%، برف مرز دائمی در منطقه مورد مطالعه در ارتفاع 3006.8 متری مشخص شد که بر خط هم دمای 5°C انطباق دارد. برای ارائه مستندات بیشتر در قلمرو یخچالی در مسیر مشاهدات میدانی از عمق 40 سانتی متری برای تحلیل های دانه سنجی و شکل سنجی نمونه برداری شد. پنجاه دانه از هر نمونه برای تحلیل شکل سنجی استفاده شد و 100 گرم از هر نمونه با الک، تا ابعاد حداقل 0.63 میکرون تحلیل گرانولومتری شد. ضرایب گردی و کرویت نمونه های برداشت شده از رسوبات دره یخچالی نشان داد که ذرات تقریبا زاویه دار و کشیده و کاملا گرد نشده است که بیانگر قرارگیری آن ها در زبانه های یخی است.

فرایند کارستی شدن سنگ های رسوبی از یک سو باعث بروز آسیب به پروژه های راه و ساختمان، همچنین زمین های کشاورزی می شود، از سویی دیگر پتانسیل مهمی برای منابع آب به حساب می آید. منطقه الموت در زون ساختاری البرز میانی (مرکزی) قرار گرفته است و دربرگیرنده سازندهای دوران های دیرینه زیستی، میانه زیستی، و نوزیستی است. مهم ترین سازندهای کربناته الموت سازندهای سلطانیه، روته، الیکا، لار و تیزکوه است که در این میان گسترش سازندهای روته، الیکا و تیزکوه بیش از سازندهای سلطانیه و لار است و اهمیت بیشتری نیز دارد. بر پایه بررسی های میدانی، پدیده های کارست بیرونی و درونی در منطقه دیده شد. بررسی های سنجش از دور (RS) با بهره گیری از GIS و نرم افزار ILWIS بر روی تصاویر ماهوارهای لندست و مدل ارتفاع رقومی انجام گرفت. خطواره های سازندهای کربناته منطقه از تصاویر ماهواره ای و نقشه های زمین شناسی برداشت شد. این پژوهش نشان داد که میزان فشردگی خطواره ها در سازند الیکا و روته نسبت به دیگر سازندهای منطقه بیشتر است. همچنین، فشردگی شبکه آبراهه ها در سازند تیزکوه بیش از سازندهای الیکا و روته است که نشان از رابطه وارونه با تراوایی سازندها دارد. بر پایه تلفیق بررسی های توصیفی و داده های کمی، به ترتیب و از زیاد به کم سازندهای الیکا، روته، تیزکوه، لار و سلطانیه دارای بیشترین شدت کارستی شدن را دارد.

منطقه مورد مطالعه در خردقاره ایران مرکزی، بلوک یزد، زیر زون انارک- خور و در حاشیه گسل بزرگ کویر قرار دارد. گسل چوپانان از شاخه های فرعی گسل بزرگ کویر است که گسل اصلی منطقه مورد مطالعه در نظر گرفته شده است. به دلیل کافی نبودن داده های زمین لرزه های دستگاهی بزرگ بر روی گسل جنبای چوپانان، بررسی توان لرزه ای این گسل، بر اساس کاتالوگ زمین لرزه ای، ناممکن است. در این پژوهش، با توجه به وجود شواهد ریخت زمین ساختی متعدد در امتداد گسل چوپانان و شاخه های فرعی آن، از جمله جابه جایی آبراهه های کوچک و بزرگ و مخروط افکنه ها، حرکت جنبای گسل در بازه زمانی کواترنری بررسی شد. شواهد ریخت زمین ساختی درباره گستره جغرافیایی خور نشان از حرکت گسل چوپانان در بازه زمانی پلئیستوسن به صورت امتداد لغز چپگرد است. با در نظر گرفتن حرکات افقی در امتداد سامانه گسلی چوپانان در بخش های مختلف آن، بیشترین آهنگ لغزش در شمال روستای عروسان در حدود 4 میلی متر بر سال محاسبه شد.

دریاچه ارومیه واقع در شمال غربی کشور ایران یکی از بزرگ ترین دریاچه های فوق اشباع از نمک دنیا و قابل مقایسه با دریاچه بزرگ نمک آمریکاست.این تحقیق با هدف شناسایی عناصر اقتصادی موجود در شورابه و تعیین روند ته نشست رسوبات تبخیری با گذر زمان انجام شد. روند تبخیر در حوضچه تبخیر مطالعه شد. ابتدا 2025 لیتر شورابه از شمال غرب دریاچه برداشت و به حوضچه تبخیر منتقل شد که در هوای آزاد و زیر نور مستقیم خورشید جای گیری شده بود. در طول مدت 96 روز، 255 نمونه شورابه و 3 نمونه نمک جامد از دیواره حوضچه برداشت و برای تعیین میزان عناصر منیزیم، پتاسیم و لیتیم به آزمایشگاه منتقل شد. در انتهای این مدت حجم شورابه در اثر تبخیر از 2025 به 881.25 لیتر تقلیل یافت. غلظت منیزیم از 56 گرم بر لیتر به 104 گرم بر لیتر رسید. میزان غلظت پتاسیم محلول در شورابه از 10 گرم بر لیتر به 23 گرم بر لیتر افزوده شد و میزان لیتیم از 21 ppm به 34 ppm افزایش پیدا کرد. در عین حال، میزان سدیم محلول در شورابه از 37 گرم بر لیتر به 4 گرم بر لیتر رسید.