طب سنتی اسلام و ایران
سال:1394 | دوره:6 | شماره:3 |تعداد مقالات:10

سابقه و هدف: خودمراقبتی، رفتاری است که فرد با اتکا به دانش، توان و مهارت خود از سلامت خویش، مراقبت می کند و ارتباط مستقیمی با خواست و انگیزه افراد دارد؛ زیرا انگیزه ها، چراهای رفتار هستند و موجب آغاز و ادامه فعالیت می شوند. از طرفی، پیشوایان دینی به منظور جهت بخشی رفتاری و ارتقای سبک زندگی پیروان خود، همواره چراهای رفتارهای مورد انتظار دین از آنان را تبیین کرده اند و با بیان فلسفه احکام و نیز ذکر آثار و فواید عمل به دستورات دینی، انگیزه های افراد را برای تکرار و تقویت رفتار مورد نظر، افزایش داده اند. این مقاله، به منظور تعیین و دسته بندی انگیزه های تقویت کننده رفتار های خودمراقبتی که در آیات و روایات ذکر شده، تنظیم شده است.مواد و روش ها: پژوهش حاضر، با روش کتابخانه ای و با مطالعه قرآن کریم و روایات اهل بیت (ع) انجام شده است. در مطالعه روایات ابتدا با مرور جامع «دانش نامه احادیث پزشکی»، تالیف آیت الله محمدی ری شهری و نیز کتاب طب النبی (ص)، روایات متناسب با هدف پژوهش انتخاب و سپس با مراجعه به منابع اصلی، روایات مطالعه و استخراج شد.یافته ها: در پژوهش حاضر، پانزده انگیزه تقویت کننده رفتار خودمراقبتی از قرآن و روایات استخراج و بر اساس منبع انگیزش آن ها در قالب چهار دسته کلی منبع انگیزش معنوی، منبع انگیزش مادی (جسمی)، منبع انگیزش کسب خوشی و منبع انگیزش اجتناب از ناخوشی دسته بندی شده و هر کدام با استناد به آیات یا روایات مربوطه، توضیح داده شده است.بحث و نتیجه گیری: دین اسلام جهت تقویت رفتار خودمراقبتی در افراد، انواع مختلفی از انگیزه ها را به کار گرفته است؛ به بیان دیگر، آموزه های دینی از منابع انگیزش مختلف (درونی- بیرونی و یا پنج دسته منبع انگیزش فردی) استفاده کرده و به این ترتیب به تقویت رفتار مخاطبان خود در سطوح مختلف پرداخته است. شناخت این انگیزه ها، مسوولان و سیاست گذاران عرصه سلامت را یاری می دهد تا با تقویت باورهای دینی افراد، در راستای فرهنگ سازی و ارتقای فرهنگ خودمراقبتی در جامعه گام های موثرتری بردارند.

سابقه و هدف: تریکومونیازیس یکی از بیماری های شایع غیرویروسی دستگاه ادراری- تناسلی است که توسط تاژکدار تریکوموناس واژینالیس ایجاد می شود. مترونیدازول و تینیدازول دو داروی انتخابی در درمان تریکومونیازیس هستند، اما سرطان زایی بالقوه، اثرات تراتوژنیک بر جنین و مقاومت این ارگانیسم به مترونیدازول گزارش شده است. با توجه به اثرات سایتوتوکسیک گیاهان دارویی از جمله ریواس و رازیانه بر ارگانیسم های میکروبی و به منظور تعیین تاثیر دو گیاه مذکور بر روی تریکوموناس واژینالیس، در این مطالعه امید است با استفاده از گیاهان فوق بتوان ترکیب دارویی گیاهی موثری معرفی شود.مواد و روش ها: تحقیق به طریق تجربی انجام گرفت. از عصاره آبی الکلی گل ریواس غلظت های 300-100 میکروگرم بر میلی لیتر و از عصاره آبی دانه رازیانه غلظت های 800-75 میکروگرم بر میلی لیتر تهیه شد. جهت کشت انگل تریکوموناس واژینالیس محیط TYI-S-33 ساخته شد. پس از رسیدن به میزان مورد نظر 106 در میلی لیتر، انگل با غلظت های مختلف عصاره ها مجاور شد. سپس اثرات بازدارندگی عصاره ها در کنار گروه های کنترل مثبت مترونیدازول و کنترل منفی بررسی شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون تحلیل اندازه های تکراری (Repeated measures) با کمک نرم افزار SPSS استفاده شد.یافته ها: اثر بازدارندگی تاثیر عصاره آبی الکلی گیاه ریواس 24 و 48 ساعت پس از مجاورت با تک یاخته تریکوموناس واژینالیس در غلظت 300 میکروگرم بر میلی لیتر به ترتیب، 97.8 درصد و 100 درصد بود. درصد ممانعت از رشد انگل تحت تاثیر غلظت های مختلف دانه گیاه رازیانه نیز بررسی شد. نتایج به دست آمده نشان داد که در غلظت 800 میکروگرم بر میلی لیتر، 76 درصد اثر بازدارندگی از رشد انگل در زمان 24 ساعت ردیابی شد و در زمان 48 ساعت، 79.4 درصد قدرت بازدارندگی مشاهده شد.بحث و نتیجه گیری: به نظر می رسد که اثر ضد تریکومونایی گیاه عصاره آبی الکلی گل ریواس، بیش از عصاره آبی گیاه رازیانه است. مطالعات بعدی در خصوص جداسازی مواد موثره ریواس بر انگل مذکور و تحقیقات in vivo در انسان جهت استفاده آن ها ضروری است.

سابقه و هدف: درد پرینه متعاقب اپی زیاتومی یکی از مشکلات شایع مادران در روزهای نخست بعد از زایمان است و نتایج منفی بسیاری بر اولین تجربه مادر شدن آن ها دارد. لذا مطالعه حاضر با هدف بررسی مقایسه تاثیر کرم عسل و کرم فنی توئین بر شدت درد زخم اپی زیاتومی در زنان نخست زا است.مواد و روش ها: این تحقیق با روش کارآزمایی بالینی تصادفی شده دوسوکور و روی 120 زن نخست زا در 3 گروه طی سال های 92-93 در کاشان انجام گرفت. پس از زایمان و انجام اپی زیاتومی، مادران به مدت 10 شب و شبی یک بار، یک بند انگشت از کرم تجویز شده کرم عسل، کرم فنی توئین یا دارونما را در ناحیه بخیه ها استفاده می کردند خصوصیات دموگرافیک و مامایی، فرم درجه بندی عددی درد و فرم عوارض دارو و مسکن مصرفی بود. ارزیابی شدت درد با مقیاس درجه بندی عددی درد در 24 ساعت اول، روز هفتم و چهاردهم پس از زایمان صورت گرفت. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های کروسکالوالیس و کای دو استفاده شد.یافته ها: سه گروه از نظر مشخصات دموگرافیک و مشخصات مامایی اختلاف آماری معنی داری نداشتند. اندازه گیری شدت درد در 24 ساعت اول بعد از زایمان مقدار مبنا در نظر گرفته شد و شدت درد در روز هفتم و چهاردهم پس از زایمان در سه گروه تفاوت معنی داری نداشت (P=0.19 و P=0.8).بحث و نتیجه گیری: استفاده از کرم عسل و فنی توئین موجب کاهش شدت درد ناحیه اپی زیاتومی نمی شود، لذا انجام پژوهش های بیشتر جهت بررسی موثر بودن کرم عسل و فنی توئین در کاهش درد توصیه می شود.

سابقه و هدف: طب سنتی ایران به عنوان یک مکتب طبی سابقه دار، مطالب زیادی در زمینه سلامت بارداری و تسهیل زایمان بیان می کند. با توجه به اهمیت زایمان و رواج استفاده از طب مکمل و جایگزین در میان زنان باردار، این مقاله اهم راهکارهای ارائه شده در زمینه تسهیل زایمان در طب سنتی ایران را مورد بررسی قرار می دهد.مواد و روش ها: در این مطالعه مروری راهکارهای تسهیل زایمان از منابع معتبر طب سنتی ایران مانند قانون ابن سینا، ذخیره خوارزمشاهی، کامل الصناعه استخراج شد و مطالب به دست آمده در بانک های اطلاعاتی الکترونیکی معتبر مورد جستجو قرار گرفت.یافته ها: تدابیر و درمان های تسهیل زایمان به دو بخش کلی قبل از شروع زایمان و بعد از شروع زایمان تقسیم می شوند. مطالب قبل از شروع زایمان شامل دستورات کلی ماه نهم بارداری در زمینه تغذیه، حمام، آبزن، روغن مالی و داروهای موضعی، وضعیت جسمی و روانی است که با افزایش رطوبت و نرمی و کاهش قبض و سفتی زایمان را آسان می کند. بعد از شروع زایمان ابتدا به دستورات عمومی در جهت تسهیل زایمان پرداخته می شود تا با برداشتن موانع خروج جنین، کمک فیزیکی به خارج شدن جنین و تقویت جسمی و روانی مادر به زایمان کمک کنند. در مرحله بعد استفاده از دارو های مختلف توصیه می شود.بحث و نتیجه گیری: علم نوین با وجود بررسی ها و تجهیزات پیشرفته پس از سال ها به اصولی رسیده که قرن ها قبل در کتب قدما و حکمای طب سنتی ایران به سادگی و با جزئیات بیان شده است. بنابراین بازگشت به این منابع گرانبهای علمی جهت استخراج توصیه های مفید و کاربردی سودمند است تا در مراکز زایمان به کار گرفته شود.

سابقه و هدف: عوارض گسترده بیماری دیابت محققان را بر آن داشته است تا تحقیقات جامعی را به منظور ارائه راهکارهای مناسب جهت جلوگیری از ابتلا به بیماری دیابت و پیشرفت آن توسعه دهند. در این میان، اصلاح سبک زندگی، تغییر عادات غذایی و افزایش تحرک از جمله دست آوردهای این تحقیقات است. در طب سنتی ایران که حاصل تجربه هزاران ساله است، رعایت اصول صحیح سبک زندگی که از آن به عنوان «سته ضروریه» یاد می شود، جهت پیشگیری و کنترل بیماری دیابت بسیار توصیه شده است.مواد و روش ها: در این مقاله مروری، تمام شواهد موجود در زمینه پیشگیری از بیماری دیابت و پیشرفت آن در طب سنتی ایران و طب کلاسیک استخراج شده است. این مطالعه، بر پایه جستجوی نظام مند مراجع طب سنتی نظیر قانون ابن سینا، طب اکبری حکیم ارزانی، اغراض الطبیه جرجانی، حفظ الصحه ناصری حکیم گیلانی، خلاصه الحکمه عقیلی شیرازی، مفرح القلوب ارزانی، الحاوی فی الطب زکریای رازی و همچنین، بانک های اطلاعاتی Iranmedex، Cochrane، CRD، Embase، Pub Med، SID، MEDLIN،Scopus  و Google Scholar با استفاده از کلمات کلیدی "سبک زندگی"، "پیشگیری"، "دیابت"، "پر نوشی"، "پرادراری"، "هیپرگلایسمی"، "قند خون ناشتا"، "lifestyle"، "hyperglycemia"، "diabetes"، "fast blood sugar"، "prevention" و "non-medicine" صورت گرفته است. تمامی مراحل توسط دو نفر از پژوهشگران به صورت مجزا از یکدیگر جستجو شده و مقالات مرتبط با معیارهای مطالعه استخراج شده و مورد تجزیه و تحلیل جامع قرار گرفتند.یافته ها: راهکارهای پیشگیری از بیماری دیابت و پیشرفت آن شامل رعایت رژیم غذایی، کاهش وزن، انجام فعالیت فیزیکی، بهبود خواب و استراحت و اصلاح عادات رفتاری، در طب سنتی و طب کلاسیک مشابه یکدیگر است. با این تفاوت که در طب سنتی ایران این راهکارها با در نظر گرفتن ویژگی های مزاجی و شخصی هر فرد ارائه می شود.بحث و نتیجه گیری: با توجه به اینکه دستورالعمل های ارائه شده در طب سنتی ایران جهت پیشگیری از ابتلا به بیماری دیابت و پیشرفت آن توسط عموم افراد قابل اجرا است، شایسته است از راهکارهای توصیه شده زیر نظر متخصصان مربوطه، با توجه به شرایط مزاجی هر فرد، بهره جست.

سابقه و هدف: در طب سنتی، پزشک برای پیشگیری، تشخیص یا درمان بیماری های جسمی و روانی از گیاهان دارویی یا حیواناتی مثل زالو و برخی اوقات اعمالی مانند حجامت برای پیشبرد مقاصد خود استفاده می کند. بنا به دلایلی این نوع طب در سال های اخیر مورد استقبال زیادی در ایران و به خصوص در شهر کرمان قرار گرفته است، لذا به منظور تعیین عوامل و رضایتمندی افراد از این شیوه درمانی هدف اصلی این پژوهش است.مواد و روش ها: تحقیق به روش توصیفی انجام گرفته است. تعداد 300 نفر از مراجعه کنندگان زن و مرد به مراکز ارائه دهنده خدمات طب سنتی در شهر کرمان بر اساس نمونه گیری به روش مراجعه مستمر انجام گرفته است. میزان رضایتمندی با تعداد 8 شاخص مثل رابطه پزشک با بیمار، هزینه و... در سه سطح کم، متوسط و زیاد بررسی و ثبت شده است. نقش سن و نحوه آشنایی با طب سنتی و... با میزان رضایتمندی با آمار توصیفی ارائه شده است.یافته ها: یافته های تحقیق نشان می دهد که میزان رضایت در (78 درصد) بالا و مناسب بوده و بین (میزان تحصیلات، آگاهی، نگرش و علاقه مندی، رابطه پزشک و بیمار، برخورد پرسنل، هزینه درمان، اثربخشی) با متغیر وابسته (میزان رضایتمندی) رابطه معناداری وجود دارد. p<%5نتیجه گیری: به نظر می رسد که میزان رضایتمندی مردم کرمان از طب سنتی خوب و بالا است و عملکرد پرسنل بیشترین ارتباط و نگرش منفی بیماران کمترین ارتباط را با رضایت بیماران از این شیوه درمانی داشت، لذا پیشنهاد می شود جهت افزایش این رضایت به این بخش ها توجه بیشتری مبذول شود.

سابقه و هدف: از گذشته های دور تا امروز حنا یکی از مهم ترین و قابل توجه ترین گیاهان زینتی و دارویی برای ما ایرانی ها بوده است. حنا به گفته حکمای طب سنتی ایران گیاهی سرد و خشک و هم گرم و خشک است. اما این گیاه رنگی خواص بسیاری نیز دارد و در طب عامیانه برای پیشگیری و درمان بسیاری از بیماری ها به کار می رفته است.مواد و روش ها: روش بررسی در این پژوهش روش اسنادی است. به همین منظور بخش طب سنتی در مردم نگاری های موجود در آرشیو پژوهشکده مردم شناسی مورد مطالعه قرار گرفت. در این مقاله درمان سنتی با حنا در مناطقی از ایران بررسی شده، سپس مصارف حنا در طب کهن مورد پژوهش قرار گرفته است.یافته ها: حنا و درمان سنتی با استفاده از این گیاه در 13 استان کشور مورد پژوهش و بررسی قرار گرفت. آنچه که در این پژوهش حائز اهمیت است، استفاده از این گیاه در سراسر منطقه مورد بررسی برای بیماری های پوست و مو بوده است. علاوه بر آن برای دردهایی چون سردرد و پادرد و همینطور درمان زخم نیز از این گیاه استفاده می شده است.نتیجه گیری: درمان های محلی و دانش عامیانه سنتی که گنجینه ای عظیم در هر منطقه از کشور هستند، نیاز به بررسی و تحقیق بیشتری دارند. چراکه این تحقیقات می تواند، راهگشای متخصصان طب سنتی قرار گیرد.

سابقه و هدف: خرفه با نام علمی Portulaca Oleracea، در مناطق مختلف دنیا رشد می کند. عوامل مختلفی سبب شده تا در بسیاری از مقالات از خرفه به عنوان غذای برتر آینده نام برده شود. هدف از این مطالعه، مرور ارزش غذایی و اثرات درمانی گیاه خرفه بود.مواد و روش ها: در این مطالعه مروری، به دنبال جستجوی کلید واژه های Purslane و Portulaca Oleracea در پایگاه های اطلاعات علمی SID،PubMed  و Google Scholar طی سال های 2014- 1987 نتایجی حاصل شد و مورد بحث قرار گرفت.یافته ها: خرفه به دلیل وجود ترکیبات مغذی مختلف مثل انواع ویتامین ها، مواد معدنی، اسیدهای چرب ضروری، آنتی اکسیدان هایی همچون فلاونوئیدها، گلوتاتیون و بتاکاروتن به عنوان اکسیر جهانی شناخته می شود. به علاوه، وجود این ترکیبات، آن را به گیاهی پرکاربرد در پیشگیری و درمان انواع مختلف بیماری ها هم در طب سنتی و هم در طب مدرن تبدیل کرده و آن را جزئی از برنامه و صنعت غذایی بسیاری از کشورها قرار داده است.نتیجه گیری: با توجه به مطالعات انجام شده به نظر می رسد خرفه می تواند به عنوان یکی از مواد غذایی مهم برای آینده در نظر گرفته شود و جزئی از برنامه غذایی همه گروه های سنی، مورد استفاده قرار گیرد.

اکالیپتوس شامل گونه های مختلفی از جنس اکالیپتوس است که همگی بومی استرالیا بوده و از آنجا به سایر نقاط دنیا و ایران آورده شده است. در بین گونه های مختلف، گونه Eucalyptus globulus گونه دارویی مهم ذکر شده در کلیه منابع دارویی جهان است که به دلیل وجود ترکیب 1 و 8-سینئول یا اکالیپتول در حد قابل قبول (بیش از 70 درصد) مورد توجه است. اکالیپتوس دارای طبع گرم و خشک است و در زادگاه خود- استرالیا- به صورت سنتی در درمان زخم بومیان مصرف می شده و در دیگر نقاط دنیا به صورت موضعی جهت رفع مشکلات تنفسی، کاهش آماس لثه و تسکین سردرد مفید عنوان شده است. گونه E. globulus به عنوان گونه دارویی مهم معادل با اکالیپتوس پیشنهاد می شود.

سابقه و هدف: تاکنون تحقیقات زیادی در موضوعات مرتبط با طب سنتی انجام شده است؛ اما اغلب به صورت کلی بوده و کمتر به جزییات توجه شده است و به نحوه بیان، زبان گفتار، چگونگی توصیف جزئیات و دیدگاه های متفاوت پدیدآورندگان آثار توجه نشده است. این مقاله با هدف کمک به افزایش اطلاعات و دانسته های دارویی کهن و معرفی هرچه بهتر آثار طبی به جامعه علمی کشور به منظور به کارگیری آن در میان محققان و داروسازان گیاهی ارائه شده و در آن سعی شده است تا حد زیادی ضمن بیان دیدگاه حکیم مومن، نحوه بیان و استفاده او از ابزار زبان برای بیان و توصیف جزئیات گل ها و گیاهان طبی و خاصیت درمانی هر جزء، نشان داده شود.مواد و روش ها: این پژوهش با روش توصیفی و مطالعه موردی به بررسی ویژگی های ادبی و علمی کتاب تحفه حکیم مومن، از کتاب های طبی و دارویی عصر صفویه، تالیف محمد مومن بن میرزا محمد زمان حسینی تنکابنی دیلمی پرداخته و امتیازها و ایرادهای کتاب مذکور را بررسی کرده است.یافته ها: یافته ها نشان می دهد، علی رغم اینکه تحفه حکیم مومن از نظر ویژگی های زبانی و نثر ادبی حایز اهمیت نیست، اما توانسته است دیدگاه طبیبان قبلی را به چالش کشیده و مورد پذیرش عموم قرار گیرد، او علاوه بر کار طبابت در کار داروسازی، به خصوص ساختن ادویه مرکبه نیز توانا بوده است، و قبل از کتاب او به ادویه مرکبه، چندان توجه نمی شده و می توان گفت که یکی از امتیازهای کتاب، پرداختن به ادویه مرکبه است.بحث و نتیجه گیری: این کتاب از جنبه طبی و گیاهان داروئی، به خصوص توصیف ادویه های مرکبه بسیار با ارزش است و مطالعه آن برای انجام تحقیقات تجربی توصیه می شود.