مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد
سال:1385 | دوره:8 | شماره:ویژه نامه تحقیقات جمعیتی (ضمیمه شماره 1) |تعداد مقالات:13

زمینه و هدف: مهمترین هدف تحقیق مشارکتی تقویت توانایی های محلی برای جستجو، سازماندهی و بهره برداری از اطلاعات مربوطه در جهت حل مشکلات است . در این راستا پایگاه تحقیقات توسعه و ارتقا سلامت فرخشهر واقع در استان چهارمحال و بختیاری با هدف توانمندسازی مردم در شناسایی و حل مشکلات با دید توسعه نگر و نهایتا ارتقا سلامت مردم در سال 1383 تاسیس گردید. در این پایگاه ترویج تحقیقات مشارکتی یک اصل مهم است که از مراحل بسیج مردمی، شناسایی نیازها، اولویت بندی، انجام مداخلات و ارزشیابی فعالیت ها تشکیل شده است. پس از مرحله بسیج مردمی ، مرحله نیاز سنجی قرار دارد. در این بررسی با هدف شناخت مشکلات جامعه ، نیازهای شهر فرخشهر واقع در استان چهارمحال و بختیاری که منطقه پایگاه تحقیقات جمعیتی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد می باشد مورد ارزیابی قرار گرفته اند.روش بررسی: این مطالعه یک تحقیق مشارکتی کیفی است که در آن جمعیت مورد مطالعه همه چهل و پنج هزار نفر جمعیت شهر فرخشهر می باشند. با توجه به کیفی بودن مطالعه حجم نمونه 40 گروه 12-6 نفره برآورد گردید این 400 نفر از بین مردم فرخشهر بصورت تصادفی منظم (Stratfied random sampling)  انتخاب گردیدند. در این تحقیق از روش ارزیابی سریع نیازها (Rapid appraisal) جهت نیاز سنجی استفاده شد. این روش بر سه اصل مشاهده ، مصاحبه با گروههای مختلف مردم و اطلاعات جمع آوری شده از منطقه استوار می باشد. سرانجام در این تحقیق اطلاعات مورد نیاز از سه منبع : اطلاعات موجود در منطقه تحت عنوان پروفایل جامعه ، مصاحبه با گروههای جمعیتی موجود در شهر (با دو متغیر جنس و سن ) و مشاهده و ثبت اطلاعات موجود در شهر جمع آوری گردید.یافته ها: بر اساس نتایج این تحقیق که از جمع بندی اطلاعات بدست آمده از پروفایل جامعه ، مصاحبه با گروههای مردمی (Focus group discussion) مشاهده و ثبت اطلاعات بدست آمد در مجموع مشکلات در نه گروه (مجموعا چهل مشکل ) طبقه بندی گردیدند که تعداد زیادی از نیازها لزوما سلامت نگر نبوده بلکه مشکلات اجتماعی مردم را در بر می گیرند.نتیجه گیری : نتایج این تحقیق نشان داد که نیاز سنجی از طریق تحقیق مشارکتی باعث شناسایی مشکلات و همچنین توانمندی مردم در این امر می گردد.

زمینه و هدف: پژوهش مشارکتی به مفهوم انجام  تحقیقات در جهت یافتن پاسخ مناسب به معضلات اصلی جامعه با مشارکت افراد ذینفع، آموزش و ارائه مداخله های موثر اجتماعی می باشد. از آنجایی که در این نوع پژوهشها محققین و مردم در کنار هم به تحقیق می پردازند و با توجه به نقش محققین و دانشگاهیان در انجام پژوهش های مشارکتی بر آن شدیم تا نگرش محققین علوم زیستی شهر اراک را در مورد این پژوهش ها مورد بررسی قرار دهیم.روش بررسی: این تحقیق توصیفی- تحلیلی است که بر روی 116 نفر از محققین دانشگاههای علوم پزشکی، علوم، آزاد اسلامی و مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی که به صورت تصادفی انتخاب گردیده بودند انجام گرفت. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه خود ساخته می باشد که پس از طراحی نمودار درختی، امتیاز گذاری، تهیه بانک سوال، مطالعه مقدماتی انجام یافت و بر اساس ضریب همبستگی هر سوال با امتیاز کل (جهت اعتبار) و آلفا کرونباخ (جهت پایایی) سوالات نهایی بر اساس مقیاس لیکرت انتخاب گردید. محققین در کلیه مراحل تحقیق متعهد به اصول اخلاق پژوهش بودند. یافته ها: در این تحقیق میانگین نگرش افراد مورد پژوهش نسبت به تحقیقات مشارکتی با مردم 96/67 (از حداکثر امتیاز 95)، بدست آمد و سپس به تفکیک میانگین نگرش افراد مورد پژوهش نسبت به مقوله توانمند بودن مردم 12/11 (از حداکثر امتیاز 15)، به مقوله رفع مشکلات جامعه 70/11 (از حداکثر امتیاز 15)، در مقوله اعتماد به تحقیقات مشارکتی با مردم 99/10 (از حداکثر امتیاز 15)، در مقوله زمان 49/7 (از حداکثر امتیاز 10)، در مقوله قابل انتشار بودن 47/7 (از حداکثر امتیاز 10)، در مقوله اعتبار 37/7 (از حداکثر امتیاز 10)، در مقوله مشارکت 24/6 (از حداکثر امتیاز 10) و در مقوله در آمد 55/5 (از حداکثر امتیاز 10) بدست آمد.نتیجه گیری: در این تحقیق مثبت ترین نگرش ها به ترتیب در مورد موثر بودن تحقیقات مشارکتی با مردم در رفع مشکلات جامعه، توانمندی مردم، و منفی ترین نگرش ها در مورد مشارکت و درآمد زا بودن تحقیقات مشارکتی با مردم می باشد. لذا جهت گسترش پژوهش های مشارکتی با مردم می بایست در جهت توجیه دانشگاهیان و ایجاد راهکار از طرف مسوولین جهت رفع این نگرش های منفی، همچون پیمانی کردن طرحهای تحقیقاتی مشارکتی با مردم اقدام نماییم.

زمینه و هدف: در سال های اخیر در کل جهان و از جمله ایران روند رو به رشد سزارین به چشم می خورد. در شهرکرد در سال 1380 سزارین 49% زایمان ها را به خود اختصاص داده است. در دنیا رویکرد جدیدی جهت کمک گرفتن از نیروهای مردمی در حل مشکلات سلامتی بوجود آمده است. در این تحقیق نقش مشارکت گروههای مردمی در کاهش میزان سزارین مورد بررسی قرار گرفته است. روش بررسی: در یک مطالعه میدانی (فیلد تریال) 171 زن باردار که سابقه قبلی سزارین نداشتند و کمتر از 3 بار زایمان داشته اند از زنان باردار به صورت تصادفی انتخاب شدند. ساختار یک گروه مردمی متشکل از پزشکان، ماماها، پرستاران علاقمند، زنان خانه دار، معلمین، رابطین بهداشتی، پرسنل بهداشت خانواده، خانم های فروشنده و نمایندگانی از سازمان های غیر دولتی فعال شهر شکل گرفت. این گروه، زنان باردار انتخاب شده را از طریق آموزش ترغیب به انجام زایمان طبیعی نمود. رضایت زنان باردار از آموزش ها و فراوانی سزارین قبل و بعد از مداخلات جمع آوری و با استفاده از آزمون های آماری t زوجی و مک نمار تجزیه و تحلیل گردید.یافته ها: در این مطالعه 70% زنان باردار از آموزش های ارائه شده راضی بودندو فراوانی سزارین از63% قبل از اجرای طرح به 52% بعد از انجام مداخلات کاهش داشت (P<0.05).نتیجه گیری: در مواردی از مشکلات سلامت مانند سزارین که ریشه در فرهنگ و باورهای مردم دارد بسیج گروههای مردم در حل مشکل همراه با ارتقا خدمات بهداشتی درمانی مرتبط، می تواند تاثیرات مطلوبی داشته باشد.

زمینه و هدف: زباله اصطلاحا به فضولات جامد، نیمه جامد یا مایعی گفته می شود که ظاهرا به درد نخور بوده و دور ریخته می شوند. زباله ها به سه دسته زباله های خانگی، بیمارستانی و صنعتی تقسیم می شوند که قسمت اعظم مواد زائد شهری را زباله های خانگی تشکیل می دهند. مدیریت حل مشکل زباله اصولا شامل سه قسمت جمع آوری، حمل و نقل و دفع زباله می باشد. چگونگی برنامه ریزی و مدیریت حل مشکل زباله های خانگی امروزه یکی از مسائل و معضلات مهم بهداشتی جوامع شهری می باشد. طی بررسی که توسط گروه مردمی آزاد پایگاه تحقیقات جمعیتی سمنان در سال 1383 از وضعیت مدیریت زباله های خانگی شهر سمنان به عمل آمد، متاسفانه هر سه مرحله جمع آوری، حمل و نقل و دفع زباله های خانگی از نظر رعایت نکات بهداشتی و استاندارد های مربوطه دچار مشکل بود. یافته های تحقیقات قبلی نشان داده است که این گونه مشکلات چند بعدی، بدون جلب مشارکت فعال تمامی طرفهای درگیر قابل حل نمی باشد. لذا با توجه به ساختار مناسب پایگاه های تحقیقات جمعیتی در انجام پژوهش های مشارکتی مبتنی بر جامعه، این مطالعه با هدف بهبود وضعیت زباله شهر سمنان از طریق گفتگو  و تعامل با مسئولین مربوطه اجرا گردید. روش بررسی: برای انجام مداخلات مردمی در زمینه بهبود وضعیت زباله شهر سمنان، ابتدا با تشکیل جلسات گروهی مردمی، نیازهای مورد مداخله از طریق بحث متمرکز گروهی شناسائی گردید و نیز با کمک مردم از طریق مشاهده و جمع آوری مستندات محیطی از قبیل تهیه فیلم و عکس از معضلات جمع آوری، حمل و نقل و دفع زباله شهری اقدام شد. سپس مطابق مشکلات موجود، مداخلات بر دو محور گفتگو و تعامل با مسئولین ذیربط و آموزش کارکنان خدمات شهری، طراحی و اجرا شد. در محور اول با دعوت از مسئولین سازمان های ذیربط طی جلسات متعدد، مشکلات موجود بصورت منطقی و مستدل با مشارکت جمعی (مردم، مسئولین، نیروهای دانشگاهی و افراد کارشناس و ذینفع) در محیطی دوستانه از طریق بحث متمرکز گروهی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و تا رسیدن به نتایج ملموس تشکیل جلسات مورد پیگیری مستمر قرار گرفت. در محور دوم، نکات بهداشتی به تمامی کارکنان خدمات شهری سمنان آموزش داده شد.یافته ها: قبل از مداخلات، موارد جمع آوری، حمل و نقل و دفع زباله در شهر سمنان، از نظر بهداشتی مشکل داشت. پس از مداخلات، نتایج نشان داد رعایت نکات بهداشتی در حمل و نقل و دفع زباله تغییر و بهبود یافته است.نتیجه گیری: گفتگو و تعامل نیروهای مردمی با مسئولین شهری می تواند نتایج پر باری در بهبود وضعیت بهداشتی شهر و سلامت جامعه داشته باشد.

زمینه و هدف: تحقیق مشارکتی جامعه محور نوعی از پژوهش علمی است که به تازگی در علوم بهداشتی مورد توجه قرار گرفته است. این نوع تحقیق بر نیازهای جامعه استوار است و باید راه حلی برای مشکلات سلامت در جامعه ارائه کند. در این پروژه تاسیس پایگاه تحقیقات توسعه و ارتقا سلامت شهر فرخشهر به عنوان یک راهکار جهت توانمندسازی و مشارکت مردم در شناسایی و حل مشکلات و اولویت بندی مشکلات و نیازهای مردم منطقه مورد ارزیابی قرار گرفته است.روش بررسی: این مطالعه یک تحقیق مشارکتی بر مبنای رویکرد برنامه ریزی شده به سلامت جامعه (Planned Approach To Community Health=PATCH) است که در منطقه پایگاه تحقیقات توسعه و ارتقا سلامت فرخشهر در استان چهار محال و بختیاری با جمعیتی حدود 40000 نفر انجام شد. کل فرآیند شامل پنج مرحله به قرار ذیل بود: 1- بسیج مردمی 2- نیاز سنجی 3 - تعیین اولویت های پژوهشی 4 - طراحی  برنامه های مداخله ای 5 -ارزشیابی کل فرآیند. کل تحقیق با مشارکت فعال اعضا تیم توسعه فرخشهر، صاحب نظران، معتمدین محلی، مسئولین شهر و کلیه ذینفعان و با نظارت محققین دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد انجام گردید. مرحله بسیج مردمی با دعوت از صاحب نظران و علاقه مندان توسط تیم توسعه فرخشهر، تشکیل 10 کمیته کاری فعال با مشارکت 4000 نفر و تدوین شرح وظایف و شناسایی گروههای ذینفع و اطلاع رسانی به مردم از کانال های مختلف و برگزاری همایش شهر سالم انجام گردید. مرحله نیاز سنجی پس از برگزاری کارگاه پژوهش مشارکتی و پژوهش کیفی توسط معاونت پژوهشی دانشگاه در جهت توانمندسازی اعضای تیم توسعه شروع شد. تیم توسعه با کمک نمایندگان سازمان های مشارکت کننده و نمایندگان دانشگاه پروفایل جامعه را تهیه و اطلاعات دموگرافیک جامعه بدست آمد و سپس نیازسنجی به روش ارزیابی سریع انجام گردید. نهایتا اولویت بندی نیازها با کمک ماتریس دو بعدی، دیاگرام ون، دیاگرام اولویت ها و جدول تجزیه و تحلیل مشکلات انجام گردید.یافته ها: نتایج این مطالعه به شرح زیر می باشد: 1- تشکیل 10 کمیته کاری فعال در جامعه مورد مطالعه با حدود 4000 عضو فعال، 2- تشکیل کارگاههـای پژوهش مشارکتی و پژوهش کیفی، 3- نیاز سنجی و تعیین 40 مشکل در جامعه مورد مطالعه، 4- اولویت بندی مشکلات شناسایی شده با استفاده از ماتریس دو بعدی و تعیین20 مشکل حائز اولویت.نتیجه گیری:نتایج این تحقیق نشان داد که در هر جامعه نیازهای مردم با توجه به  شرایط فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی آن جامعه متفاوت می باشد و لذا توصیه می گردد جهت ارتقا سلامت، تعیین نیازهای مردم و اولویت بندی آنها با مشارکت خود مردم انجام گردد.

زمینه و هدف: معضل بیکاری به عنوان یک مشکل اجتماعی اولویت دار در منطقه 17 شهرداری تهران است. از آنجا که وضعیت اشتغال زنان در ایران مانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه، در وضعیت مطلوبی نیست، همواره زنان فرصت های شغلی کمتری دارند و غالبا در بخش غیـر رسمی با انـدک دستمزد مشغول بکارند این مداخله با هدف توانمندسازی زنان سرپرست خانوار و تشکیل گروههای خودیار به عنوان راهکار کوتاه مدت و عملی برای قشر آسیب پذیر زنان آن جامعه محلی انجام شد. روش بررسی: این مطالعه از نوع کیفی بوده و بر اساس پژوهش مشارکتی مبتنی بر جامعه انجام گرفت. جامعه مورد مطالعه در این پژوهش، 30 نفر از زنان سرپرست خانوار یا خود سرپرست ساکن در منطقه 17 شهرداری بودند که از طریق کمیته امداد، سازمان بهزیستی و سازمان تامین اجتماعی شناسایی شدند. یافته ها: ضمن شناسایی زنان سرپرست خانوار و کلیه نهاد ها و سازمان های مرتبط به عنوان عوامل زمینه ساز جهت فراهم کردن فرصت ها برای زنان تحت مطالعه، ترغیب و جلب همکاری مستمر ذینفعان در فرآیند توانمندسازی حاصل گردید.نتیجه گیری: مشارکت دادن زنان سرپرست خانوار در تحلیل مسئله و یافتن راه حل مداخله ای برای رویارویی با این معضل اجتماعی منجر به توانمند شدن این زنان می گردد.

زمینه و هدف: تعیین اولویت های پژوهشی فرآیندی مهم در مدیریت پژوهش ها در تمام حوزه ها بخصوص حوزه سلامت کشورها بشمار می رود که اهمیت آن بویژه در زمان تخصیص منابع محدود مالی و انسانی دو چندان می شود. فرآیند تعیین اولویت ها به تمامی کشورها در زمینه طرح ریزی برنامه های پژوهش در حوزه سلامت و بسیج و تخصیص منابع پژوهشی و همچنین تقویت ظرفیت پژوهشی بومی خود کمک خواهد کرد. گروههای ذینفعی که باید در فرآیند تعیین اولویت ها شرکت داده شوند علاوه برپژوهشگران شامل بهره گیرندگان بالقوه و مردمی می باشند که از نتایج پژوهش تاثیر خواهند پذیرفت . در این مطالعه توانمند سازی مردم در تعیین اولویت های مشکلات مردم فرخشهر در استان چهار محال و بختیاری به صورت مشارکتی مورد بررسی قرار گرفته است.روش بررسی: این پروژه یک تحقیق مشارکتی است که در آن مشکلات شناسایی شده با روش ارزیابی سریع (Rapid appraisal) در شهر فرخشهر، استان چهارمحال و بختیاری در سال 83 توسط تیم توسعه فرخشهر با مشارکت معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد مورد اولویت بندی قرار گرفتند پس از طبقه بندی اطلاعات بدست آمده از نیازسنجی با در نظر گرفتن عوامل محیطی ، اقتصادی ، اجتماعی ، ساختار نهادها و موسسات منطقه و همچنین شناسایی عوامل کند کننده و مانع شونده و شرایط زندگی و معیشتی گروههای مختلف مردم و تعیین ارتباط آن با عوامل فوق الذکر مشکلات اولویت بندی و تجزیه و تحلیل شد. در فرآیند مشارکت جامعه، پرسنل ناظر و اجرائی ابتدا هدف از تعیین اولویت ها را برای عموم شرکت کنندگان شرح دادند و تمامی نکات مبهم را روشن ساختند فرآیند مشارکت بصورت تبادل فعال مشارکت یا مشاوره که از پیشنهادات و نظرات مردم در برنامه ریزی و تصمیم گیری استفاده شود دنبال شد و در آخر تصمیم گیری در مورد تعیین اولویت ها به مردم واگذار شد کل فرآیند با مشارکت فعال اعضای تیم توسعه فرخشهر و با نظارت محققین دانشگاه که به عنوان ناظر شرکت داشتند انجام گردید. ابزارهای اولویت بندی در گروههای ذینفع شامل: ماتریس دو بعدی، دیاگرام اولویت ها، جدول تجزیه و تحلیل مشکلات، دیاگرام ون گروهها دینفع، ماتریس اختلاف و همکاری بین گروههای ذینفع بود.یافته ها: در این مطالعه 40 مشکل مردم فرخشهر شناسایی و در 9 گروه طبقه بندی گردید: مشکلات سالمندان ، فرهنگی هنری ، عمرانی ، ورزشی ، زنان ، بهداشت روان ، جوانان ، امنیت اجتماعی و مشکلات اشتغال طی فرآیند فوق 20 مشکل به عنوان اولویت های اول تا بیستم تعیین گردید. نهایتا با تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از ابزار های اولویت بندی، درک صحیحی از مشکلات حائز اولویت، فرصت ها، اقدامات صورت گرفته، راه حل ها و منابع بالقوه و بالفعل پیش رو برای حل مشکلات حاصل شد.نتیجه گیری : استفاده ابزار استاندارد ومشارکت مردمی در تعیین و اولویت بندی مشکلات و راه حل های مورد نظر از نکات ضروری در نظام پژوهشی می باشد که با توجه به محدودیت منایع مالی و انسانی استفاده از این روش یک روش مقرون به صرفه و کاربردی در تعیین اولویت های پژوهشی خواهد بود.

زمینه و هدف: غذاهای بومی از نظر ارزش غذایی، در دسترس بودن مواد اولیه، تازگی، عاری بودن از نگهدارنده های شیمیایی و همچنین ارزان بودن از بهترین مواد غذایی در مناطق مختلف کشور محسوب می گردند. علاوه بر آن غذا های بومی حامل پیامهای فرهنگی بوده و نقش بسزایی در افزایش ارتباط نسل ها و حفظ هویت فرهنگی ایفا می کنند. این مطالعه با هدف شناسایی انواع غذاهای بومی، دلایل عدم استفاده از این نوع غذاها، ارزش غذایی آنها و همچنین تعیین مواد اولیه و روش پخت غذاهای بومی در جمعیت تحت پوشش پایگاه تحقیقات جمعیتی شهر گناباد انجام شده است.روش بررسی: این مطالعه یک پژوهش کیفی است که در سال 1383 انجام شد. شناسایی غذاهای بومی از طریق مصاحبه و بررسی متون و منابع موجود در مورد غذاهای بومی دانشگاه بر جامعه پژوهش صورت گرفت. ابزار بررسی شامل: فرم مصاحبه، چک لیست مشاهده و ثبت داده ها از طریق یادداشت برداری، ضبط صوت و فیلم برداری بود. نمونه گیری بصورت خوشه ای تصادفی بوده و جهت تجزیه و تحلیل داده ها علاوه بر گروه بندی اطلاعات از آمار توصیفی بصورت جداول توزیع فراوانی و نمودارها استفاده شده است.یافته ها: یافته ها نشان داد که 97 نوع غذای بومی در جامعه پژوهش وجود دارد. گروه نانها و غلات (71%)، میوه ها و سبزی ها (48%) و شیر و لبنیات (32% ) بیشترین گروههای غذایی اصلی است که در تهیه غذاهای بومی بکار رفته اند.  اکثریت (52%) غذاهای بومی به عنوان نهار و بقیه آنها بعنوان شام (23%) و یا صبحانه (13%) مصرف می شدند. اکثریت (77%) غذاهای بومی مصرف معمولی داشتند اما بقیه آنها به منظور استفاده در مراسم و جشنها (11%)، درمان بیماری ها (9%) و یا در بارداری و زایمان (3%) مصرف می شدند.  لبنیات و سبزیجات تازه (69%)، آب آشامیدنی (45%)، ترشی ها (36%)، نوشابه های گازدار (5/24%) و شوری ها (5%) از بیشترین موادی که همراه غذاهای بومی مصرف می شدند. خانواده هایی که غذای بومی مصرف نمی کردند، رایج نبودن غذاها در جامعه فعلی (82%)، عدم آشنایی با طرز تهیه آنها (78%) و عدم دسترسی به مواد اولیه و ابزار لازم (37%) را از علل عدم مصرف این نوع غذاها بیان نمودند.نتیجه گیری: این پژوهش نشان داد روی آوردن به غذاهای آماده و به اصطلاح مدرن و به فراموشی سپردن غذاهای سنتی و بومی در هر منطقه یکی از چالش های تغذیه مردم میهن مان در حال حاضر می باشد و اکثریت خانواده های مورد بررسی بدلیل رایج نبودن غذاهای بومی مصرف این نوع غذاهای مفید را رها کرده اند.