الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها
سال:1389 | دوره:6 | شماره:17 |تعداد مقالات:8

چکیده عربی:تأتی أهمیة التناص فی انفتاح نص المقامات من خلال تعدد مرجعیاته، و تشابک علاقات الحضور و الغیاب فیه، فاستحضار النص التراثی، خاصة الشعری، یفرض علی المتلقی أن یستدعی سیاقا حضاریا کاملا من عصر الهمذانی، الأمر الذی یؤدی إلی تحقیق أعلی درجة من فاعلیة عملیة التلقی، و بالتالی فاعلیة القصیدة و عمق تأثیرها، لذلک یوظف الهمذانی فی مقاماته حشدا من النصوص القرآنیة و الدینیة والشعریة، فینفتح النص بذلک علی فضاءات واسعة و مرجعیات تراثیة.ثم تتناول هذه المقالة الاجابة علی سؤالین هامین هما: الأول: ماهی أهم أشکال التناص فی مقامات الهمذانی؟؛ و الثانی: کیف وظف الهمذانی استراتیجیة التناص علی أساس هذه الأشکال ؟ یهدف هذا البحث إلی دراسة تطبیقیة فی أهم أشکال التناص فی «مقامات بدیع الزمان الهمذانی»، رائد القصة العربیة و المقالة الصحافیة، الذی یستدعی تقنیة التناص لکی یفتح النص علی عوالم و آفاق تتجاوز تجربته الذاتیة و تحدیدها المکانی و الزمانی، والمهم أن المقاربة التناصیة فی مقامات الهمذانی ظل مهملا أوشبه مهمل، و قد شمل البحث المسائل الآتیة:1. تحدید العینة التی أجری علیها البحث و أسباب اختیارها.2. عرض لأهم أشکال التناص و تطبیقها علی العینة.3. نتائج البحث من خلال تفکیک شفرات النص و نقده. چکیده فارسی:اهمیت بینامتنی در گسترش فضای متنی مقامات است که از طریق مراجع گوناگون و همبستگی روابط حضور و غیاب در داخل آن، تحقق می یابد. از این رو فراخوانی متون سنتی، به ویژه شعر، خواننده را با شکل فرهنگی کامل زمان بدیع الزمان همدانی آشنا می سازد، لذا به منظور کارآیی بهتر قصیده و عمق تاثیر آن، بدیع الزمان همدانی تلاش می کند تا در اثرش، شمار زیادی از متون دینی، قرانی و شعری را با روش های گوناگون بینامتنی به کارگیرد تا فضای ارتباطی متن را به افق های گسترده تر میراث گذشتگان بکشاند. این مقاله درپی پاسخ به دو پرسش اساسی است:1- مهمترین شیوه های بینامتنیت در مقامات همدانی چیست؟2- همدانی به چه شکل از ساز و کار بینامتنی در مقامات بهره می برد؟در پاسخ به پرسش های یادشده، این پژوهش شامل مباحث زیر شده است:1- تعیین نمونه تحقیق و علل انتخاب آن.2- ارائه مهمترین شکل های بینامتنی در نمونه مذکور و تطبیق آن بر متن.3- نتایج پژوهش از طریق تفکیک رمزگان متن و نقد آن ها.

چکیده عربی:ان الحاجات اللغویة الأساسیة لمتعلمی اللغة العربیة من الناطقین بغیرها تتضمن کلا من الأصوات و المفردات و التراکیب و الجمل. و عند تقدیم المحتوی اللغوی لکل منها، ینبغی أن تراعی الأمور التالیة:- أکثرمشکلات متعلمی العربیة من الناطقین بغیرها تحوم فی دائرة الترکیب اللغوی.- یلزم أن نمیز فی تعلیم اللغة بین تعلیم مسائل اللغة، و بین کیفیة استعمال اللغة.- إن الأخطاء التی یجترحها متعلمو العربیة من الناطقین بغیرها، هی أخطاء الکفایة. و هذه الأخطاء تحدث نتیجة استعمال قواعد اللغة خطأ بطریقة منتظمة، و لیس بطریقة عرضیا.- إن اختیار المادة اللغویة فی تعلیم اللغة العربیة للناطقین بغیرها مهم غایة الأهمیة.- ینبغی أن تراعی فی اختیار المادة اللغویة لمتعلمی العربیة للناطقین بغیرها مجموعة من القواعد، مثل: قواعد الأصوات، القواعد الصرفیة، قواعد التراکیب، قواعد الجملة.- یعد التدرج فی تعلیم اللغة أمرا طبیعیا یتماشی مع طبیعة الاکتساب اللغوی نفسه، و لذلک لابد من أخذ هذا العامل بعین الاعتبار مع مراعاة العناصر الأساسیة. إذ یرتقی المتعلم فی اکتساب مهاراته اللغویة من العناصر اللغویة التی یسهل علیه استیعابها و استعمالها الی العناصر المجردة التی تتطلب نضجا أکثر.- ان لعرض المادة اللغویة دورا هاما فی إنجاح عملیة التعلیم، و أستاذ اللغة مؤهل لإتقان العرض و التقدیم. چکیده فارسی:مهمترین و اساسی ترین نیازهای فراگیران زبان عربی غیر اهل زبان، در چهار حوزه، اصوات، واژگان، ترکیب ها و جمله می باشد.در تهیه محتوا علمی برای آموزش و یادگیری زبان عربی برای این گروه از متعلمان توجه به نکات زیر ضروری است:- بیشترین مشکلات آموزش زبان عربی برای غیر اهل زبان در حوزه ترکیب ها است.- در آموزش زبان باید بین مباحث زبانی و چگونگی کاربرد زبان فرق قائل شد.- انتخاب محتوی در آموزش زبان عربی برای غیر اهل زبان بسیار مهم است.- در انتخاب محتوی برای این گروه از فراگیران مجموعه ای از قواعد ضروری است، مثل: قواعد اصوات، قواعد صرفی، قواعد ترکیب ها، قواعد جمله- آموزش تدریجی مطالب در آموزش زبان عربی با کسب مهارت های زبانی هماهنگی و تناسب کامل دارد.- تدریس محتوای آموزشی در موفقیت امر آموزش زبان عربی نقش اساسی دارد.

چکیده عربی: کلمة«الآیة» التی تتعلق بالمادة اللغویة الأصلیة السامیة، کثیرا ما وردت فی الشعر الجاهلی کما استخدمت بأشکال أخری فی النصوص السامیة المختلفة إضافة إلی العربیة. و فی القرن السابع للمیلاد، استخدمها القرآن الکریم و صبغها صبغة دینیة جدیدة، و نظرا إلی کثرة استخدامها فی القرآن الکریم یمکننا القول بأنها کانت مفهومة لدی الأقوام العربیة عند نزول الوحی، موحدة کانت أو وثنیة. و من المحتمل أن یکون العرب قد تعرفوا علی هذه الکلمة عن طریق الکتاب المقدس حیث وردت الآیة بلفظها العبری: א̄̄וֹת (' ot) فی الکتاب المقدس العبری و بلفظها السریانی: ܐܬܳܐ (ata) فی بشیتا فی مواضیع مختلفة. فإن الکلمة هذه تدل فی الکتاب المقدس علی «الفعل الإلهی» الذی کان یخبر عنها الوحی فی زمن سابق. و ذلک الوحی یمکن أن یکون محتواه تعلیما أو معرفة دینیة أو إخبارا عن الغیب. هذا الجانب المعنوی من لفظة الآیة یغطی جزءا من الدائرة المعنویة للکلمة فی القرآن الکریم.   چکیده فارسی:واژه کهن «آیه» وابسته به سرمایه اصیل عربی است و این واقعیت از استعمال گسترده واژه در شعر جاهلی آشکار می شود. با این حال وقتی این واژه به قرآن وارد شد در پیوند با واژه های قرآنی دیگر، مفهومی دینی به خود گرفت که برای مخاطبان قرآن در عصر نزول، یعنی مشرکان و اهل کتاب شبه جزیره، ناشناخته نبود و آنان مستقیما و یا به واسطه اهل کتاب، با این مفهوم که قبلا در کتاب مقدس با همزاد عبری آیه - אות (ot') - به کار رفته بود آشنا بودند. مفهوم دینی آیه در کتاب مقدس عبری عبارت است از فعلی الهی که محتوای وحی - اعم از تعلیمات و معرفت های دینی و پیش گویی آینده - را تایید و تاکید می کند. این مفهوم لااقل بخشی از تصور قرآنی آیه را تشکیل می دهد، از این رو در معناشناسی آیه در قرآن باید مورد توجه قرار بگیرد.

چکیده عربی:إن الأدب الذی هو موضوع النقد بدوره بحاجة الی دراسة و تقییم و تمحیص، و واجب أن یقیم صحة اتجاهاته و اسالیبه فی میزان العقل و التجربة، و النقد بهذا المعنی هو «نقد النقد» وله اهمیة خاصة فی النقد الادبی. فالادب هو ترجمة العقل و النفس و منهج التحلیل النفسی، الذی یفسر نفس الانسان، قد ورد فی مجالات مختلفة منها الادب و هو من المناهج الممیزة فی کتابات احسان عباس، الناقد الکبیر الذی استخدمه الی جانب المناهج المختلفة فی النقد کالمنهج التاریخی و المارکسی والشکلانی و مدارسه المتعلقة به کالبنیویة و مابعدالبنیویة.درس الناقد فی هذا المنهج وتیرة خلق العمل الادبی و کیفیة ابداعه و من خلال دراسة نفسیة العمل الادبی، یحلل نفس الکاتب و تطوراته النفسیة، فی حین لا یغفل من دراسة انفعالات المخاطب فی قراءة العمل الادبی و تلقیه. لقد تأثر الناقد من آراء فروید و یونج و مودبودکین، بید انه لم یتقید کثیرا فی تطبیق نظریاتهم علی الادب، کمالم یکن عبید مدرسة نفسیة معینة و لذلک لم تلصق به تهمة التأثر بالنقل و الاقتباس بل مایسترعی الانتباه فی مجال نقده انة تأثر تأثرا بناءا من مشاهیرالمنظرین و اختار لنفسه منهجا ممیزا. چکیده فارسی:چنان که ادبیات، موضوع نقد قرار می گیرد خود نقد را نیز باید بررسی و ارزیابی کرد و درستی رویکردها و شیوه های آن را در میزان عقل و تجربه سنجید. نقد بدین معنا «نقد نقد» نامیده می شود و در حیطه نقد ادبی از ارزش قابل توجهی برخوردار است.شیوه تحلیل روان شناسی که به تفسیر روان انسان می پردازد به زمینه های مختلفی از جمله ادبیات وارد شده و در نقد ادبی اهمیت فراوان یافته است. دکتر احسان عباس ناقد برجسته دنیای عرب آشکارا شیوه نقد روان شناسی را، در کنار دیگر شیوه های نقد ادبی مانند شیوه تاریخی، مارکسیستی، فرمالیستی و مکاتب مرتبط با آن همچون ساختارگرایی و مابعد ساختارگرایی، در نقد آثار ادبی به کار می گیرد. وی در نقد روان شناختی خود به بررسی روند آفرینش ادبیات می پردازد و در خلال بررسی روان شناختی عمل ادبی، روحیات و تحولات روانی نویسنده را نیز بررسی می کند و از مطالعه واکنش های مخاطبان در عمل ادبی هم غافل نمی شود و در این زمینه از نظریات فروید، یونگ و مودبودکین تاثیر می پذیرد ولی در تطبیق نظریات علمی آنها بر ادبیات پا از حد فراتر نگذاشته و به تاثیرپذیری صرف متهم نمی شود تا جایی که می توان گفت وی به مکتب روان شناختی مشخصی منتسب نیست بلکه با تاثیرپذیری سازنده از نظریه پردازان مشهور، برای خود شیوه منحصر به فردی برگزیده است.

چکیده عربی:أنشد محمود درویش، شاعر المقاومة الفلسطینیة، قصیدة لاعب النرد فی أیامه الأخیرة التی انتشرت فی دیوانه الأخیر المسمی بـ «لاأرید لهذه القصیدة أن تنتهی». نتمکن بالدراسة الأسلوبیة لهذه القصیدة فی المستویات الثلاثة، اللغویة والأدبیة والفکریة، من العثور علی بنیة النص. کانت أشعار درویش فی الستینیات تتحلی بأسلوب سهل القراءة، أما فی الثمانینیات والتسعینیات فاتسمت بأسلوب معقد ملیء بالأساطیر والرموز اللغویة، والقصیدة الطویلة، لاعب النرد، تجمع أفضل ما فی المرحلتین.فی بدایة الدراسة نتعرف علی الأسلوب والأسلوبیة إلی حد ما، ثم ندرس الشعر أسلوبیا و هو مع بساطته قد خاض فی شیء من العمق والإبهام لاسیما فی المستوی الفکری. من أهم السمات الأسلوبیة فی النص توظیف الشاعر للرموز والتناص الدینی والأسطوری و هذه من السمات الأسلوبیة التی عرف درویش بها. چکیده فارسی:شعر لاعب النرد (نردباز) محمود درویش، شاعر مقاومت فلسطین، در آخرین دیوانش با عنوان «لاارید لهذه القصیده ان تنتهی» به چاپ رسیده است. در بررسی سبک شناختی این شعر در سه سطح زبانی، فکری و ادبی می توان به اجزای متشکله ساختار متن دست یافت. سبک شاعر که در مراحل اولیه تجربه شعری اش سهل و روان بوده، با گذشت زمان به سبب کاربرد نماد و اسطوره پیچیده تر شده است. در شعر نردباز می توان تلفیقی از دو مرحله سبکی شاعر را مشاهده کرد. این شعر در عین صراحت و سادگی، در هاله ای از ابهام به ویژه در سطح فکری آن فرو رفته است. از مهم ترین شاخصه های سبک شناختی آن، نمادپردازی و بینامتنی با اساطیرومتون دینی می باشد.

چکیده عربی:یعتبر المدح، أکثر الأنواع الأدبیة الکلاسیکیة رواجا فی الشعر العربی و الفارسی. و قد أجری منذ أقدم الأزمان شتی البحوث علی هذا النوع الأدبی، و لکن من حیث أن الشاعر المداح - عادتا - لم یکن یحسب لنفسه التزاما قبال المجتمع و الشعب الإنسانی، لا یعتبر النقاد عامة، هذه الأشعار إلا أباطیل و أکاذیب قد أنشدت إقناعا للحاکم و جسرا لوصول الشاعر إلی آماله و رغباته المادیة. یتناول هذا المقال، موضوع المدیح عامة و عند ابن الرومی خاصة و ینقده من حیث علم اجتماع الأدب، لیبین أولا مدی أثر هذه الأشعار ودورها البارز للشعب الماضی، و من جهة أخری یوضح مهمة القاریء المعاصر أمامها، و أخیرا یستشف من خلال مدائح ابن الرومی، المدینة الفاضلة الموجودة فی ذهن الشاعر و المجتمع المطلوب لدی الشعب الذی یعیش فی ذلک المجتمع، و یستنتج أن المدائح - و إن تعد نصوصا غیر ملتزمة أمام الإنسان و آماله و مشاکله - ولکن یتمکن القاریء المعاصر من کشف مجتمع الشاعر و أهواء الحکام و رغبات الناس و طلباتهم من خلال هذه الأشعار. المقال الحاضر یفتح بابا نحو قراءات جدیدة عن هذا النوع الأدبی الرائج فی القدیم و نقده من حیث علم اجتماع الأدب فی الأدبین العربی و الفارسی. من النقاط التی نستشفها من خلال مدیح ابن الرومی للمجتمع الإسلامی فی القرن الثالث هی: العلاقة الثنائیة بین الممدوح و الشاعر، الحاجة المستمرة إلی بطل یصلح الأمور، الدکتاتوریة الدینیة فی المجتمع، عدم الأمن السیاسی و الاقتصادی، عدم رضا الشعب المسلم من الأوضاع السائدة، و الحسرة علی الماضی. چکیده فارسی:«مدح» گسترده ترین گونه ادبی و رایج ترین آن در شعر کلاسیک فارسی و عربی است. جستار پیش رو، به بررسی مدح به طور کلی و به ویژه در شعر ابن رومی شاعر عرب زبان قرن سوم هجری از دید جامعه شناسی می پردازد، تا از یک سو کارکرد متون مدحی در گذشته، و از سوی دیگر وظیفه خواننده معاصر را در برابر آن معین کند. نیز با کشف آرمان شهر شاعر و جامعه آرمانی مردم از میان این اشعار، به این نتیجه می رسد که اگر چه مدایح، نوشته هایی بدون تعهد در برابر جامعه اند، اما شناخت جامعه همزمان با آن و حاکمان و مردمان و خواسته هایش را به راحتی می توان در آن یافت. از جمله نکاتی که درباره جامعه قرن سوم از مدایح ابن رومی برداشت می شود، عبارتند از: پیوند دو سویه حاکم و شاعر، قهرمان پروری در جامعه، وجود استبداد و دیکتاتوری با تکیه بر ایدئولوژی دینی، نبود امنیت سیاسی و اقتصادی، کشاکش برای صاحب شدن قدرت، و ناخشنودی مردم از وضع موجود و حسرت بر گذشته.

چکیده عربی:الجهل بوجوه استعمال «ما» یتسبب فی فهم خاطئ للنص و یؤدی الی التباس المعانی فی الجمل وقد یجعل الکلام غیرواضح الدلالة علی المعنی المقصود. أو یفید معنی عکس المعنی الذی أراده المتکلم.فعلی هذا قررنا أن نبحث عن وجوه «ما» و دلالتها علی المعانی المختلفة بحسب إختلاف و قوعها فی مواضع شتی. فوجدنا أن «ما» بأتی فی الکلام علی إثنی عشروجها. فیکون استعماله منحصرا فی تلک الوجوه بالاستقراء إنحصارالکلی فی جزئیاته. و هو علی ضربین: أحدهما إسمیة و أوجهها سبعة و هی: معرفة تامة، معرفة ناقصة و هی الموصولة، شرطیة، إستفهامیة، نکرة تامة، نکرة موصوفة، نکرة موصوفة بها.و الضرب الثانی حرفیة و أوجهها خمسة بالإستقراء و هی: نافیة، مصدریه غیرظرفیة، مصدریة ظرفیة، کافة، زائدة. چکیده فارسی:واژه «ما» در زبان عربی پر کاربرد است و همین امر زمینه اشتباه در تشخیص و التباس معانی در جملات می گردد تا آنجا تمایز بین انواع آن کمک شایانی به یادگیری مناسب زبان عربی می نماید. این واژه دوازده وجه کاربردی دارد که هفت نوع از آن اسم و پنج نوع دیگر حرف است و در معنای فعل به کار نرفته است. درک ویژگی های صرفی، نحوی و بلاغی و نظریه های گوناگون درباره انواع اسمی «ما» مانند: معرفه تامه، معرفه ناقصه، شرطیه، استفهامیه، نکره تامه، نکره موصوفه، نکره وصفیه، و انواع حرفی آن مانند: شبیه به لیس، مصدریه غیر ظرفیه، مصدریه ظرفیه، کافه، زائده، تبیین آن دشوار کرده است در این مقاله با ذکر مثال سعی شده است تا حدودی این مشکل برطرف گردد.

چکیده عربی:الدراما کلمة یونانیة تعنی «الحالة أو العمل أو الحدث» فارتبطت، فی البدایة، بالمسرحیة الیونانیة فلم تعد الیوم حکرا علی الفن المسرحی بل إنضوت تحتها فنون أخری کالشعر بعناصرها المتمثلة فی الحدث، و الصراع، و الشخوص، و الحوار، و القناع، و الإیقاع، و السرد، و الوصف و ... علی اعتبارها أعلی صور للتعبیر فی الأدب الحدیث بعد أن تطورت فی الشعر الغنائی الصرف إلی الدرامیة الحدیثة. و أما الشاعر المعاصر، السیاب، فقد جمع قصائد بین الغنائیة و النزعة الدرامیة فی نمط القصائد الحرة المطولة و نمط القصائد الحرة القصیرة أیضا. بحیث یتعامل النمط الأول بکل الأدوات أو العناصر لیکتب شعرا قصصیا متکاملا، و ذلک عنده أقل عددا، کذلک یستعین النمط الثانی بالأدوات أو العناصر الدرامیة بعضها، یبتعد عن التقریر، و ذلک یکثر عند الشاعر عددا. نستخلص من هذا أن الشاعر قد إعتمد فی البناء الشعری علی عنصری الحدث و الصراع الدرامی المتضاد المتقابل (خاصة بین الموت و الحیاة) داخلیا، و علی عناصر الوصف، و الحوار، و القناع، و الإیقاع (خارجیا). فأصبح عنده الشعر أغلبه ناجحا، وفق ما حصلنا علیه، فی تعاطی ظاهرة عناصر الدراما کطابع تعبیری شعری، و إن ظهر ضعف فی بعض القصائد من الناحیة الدرامیة کما شرحنا، لذلک إفترضنا کمسألة رئیسة، قبل کل شیء، أنه قدنجح إلی حد بعید حین تعاطی ظاهرة الطابع الدرامی للقصائد الحرة، لما أثبت أن لغة الشعر قادرة علی استیعاب الإتجاه الدرامی بإرتباط جدید بین الشکل و الفحوی حسب إنتاجه الذاخر بمعظم عناصر التعبیر الفنی الشعری الحدیث. چکیده فارسی:درام واژه ای است یونانی به معنای «حالت، عمل، پویایی» که نخست در یونان در هنر نمایشی به کار می رفت اما در دوران کنونی منحصر به نمایش نشد بلکه فنون دیگر مانند شعر را در بر گرفت، همراه با عناصر حرکت (پویایی)، نزاع (درگیری) تقابل، شخصیت، گفتگو و تک گفتار، وصف، نقاب (ماسک)، ایقاع (ریتم کلام)، و حکایت (روایت)، که از آن به عنوان عالی ترین شکل تعبیر و بیان در ادبیات جدید، بعد از آنکه شعر غنایی به سمت درام روی نهاد، یاد می شود. و اما السیاب قصائدی با رویکرد غنایی و درام در دو شکل بلند و کوتاه آن گرد آورده، که اولی تمامی عناصر و ابزارهای درام را به کار می بندد تا یک شعر داستانی کاملی نوشته شود، و اینگونه شعر در نزد شاعر کم تعداد است. و دومی، برخی عناصر درام را بکار می گیرد و از تفصیل و گزارشگری پرهیز می کند که البته این نوع شعری نزد وی بسی فراوان است. در نتیجه شاعر در ساختمان شعری خود بر دو عنصر پویایی و نزاع (به ویژه میان مرگ و زندگی) از درون و فحوا متکی است، و بر عناصر وصف، گفتار، نقاب و ایقاع از برون اتکا دارد. از این رو شعر وی اغلب - طبق نتیجه به دست آمده - در به کار بستن پدیده عناصر درام، به عنوان یک فرم بیان شعری، موفق بوده است، اگر چه که اندک ضعفی- آنگونه که شرح داده شده است - در برخی قصائد از حیث ویژگی درام دیده می شود. بنابراین پیش از هر چیز و تحت عنوان یک مساله بنیادین فرض نمودیم که شاعر در هنگام به کار بستن پدیده فرم دراماتیک در قصائد جدید، طبق اثبات عملی وی که زبان شعر می تواند با ارتباطی نوین میان صورت و محتوا، رویکرد دراماتیک شعری را کاملا در بر بگیرد - و با نگاه به آثار سرشار از عناصر بیان فنی نوین در شعر وی - تا حد بسیار زیادی توفیق داشته است.