نشریه بین المللی مهندسی صنایع و مدیریت تولید (فارسی)(نشریه بین المللی علوم مهندسی)
سال:1386 | دوره:18 | شماره:5 (ویژه نامه معماری و شهرسازی) |تعداد مقالات:12

بهره برداری بهینه از فرصت های موجود در گردشگری، مانند هر فعالیت دیگری مستلزم انجام مطالعات اصولی و تدوین برنامه های مبتنی بر تحقیقات و متکی بر تکنیک های تحلیل عملی می باشد. تکنیک تحلیل سلسله مراتبی یکی از انواع تکنیک های تحلیل علمی است که امکان بررسی سناریوهای مختلف را به برنامه ریزان و مدیران می دهد. این شیوه با در نظر گرفتن اثر همزمان کلیه معیارهای داخیل و مقایسه امتیازات آنها، به اولویت بندی گزینه ها پرداخته و با به کارگیری روابط معرفی شده، گزینه مطلوب را تعیین می نماید.هدف این مقاله تعیین نحوه استفاده از تکنیک تصمیم سازی چند معیاره در برنامه ریزی گردشگری منطقه ای است. در این مقاله ابتدا مبانی نظری و کاربرد تحلیل سلسله مراتبی در برنامه ریزی منطقه ای با تکیه بر توسعه گردشگری مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه به کمک این تکنیک درباره فعالیت های گردشگری شهرستان نیشابور به مثابه یک نمونه موردی تصمیم سازی صورت گرفته است. تعیین اولویت مکان های گردشگری از نتایج کاربردی پایانی این تحلیل می باشد.

این مقاله به بررسی ایجاد ساختار روستایی با آینده ای پایدار، با توجه ویژه به محیط زیست، مساله انرژی، و بکارگیری روشهای طراحی شهری بومی خواهد پرداخت. پژوهش حاضر، عصاره عناصر روستایی تجربه شده ساکنین و یافته های اخیر علمی تایید شده معاصرین را مورد بررسی قرار می دهد. تمرکز اصلی، عبارت است از بررسی طراحی کالبد روستاهای مناطق گرم و خشک، بمنظور ایجاد محیطی پویا و سالم، و توجه به پایداری نسل های آینده روستایی می باشد.

توسعه روزافزون شهرها و گسترش بی رویه آنها هر روز بیشتر از پیش هسته های تاریخی، فرهنگی موجود در بخش قدیمی شهرهای سنتی را تهدید می کند لذا تعریف و تعیین حرایم حفاظتی برای محدوده مرکزی شهرهای تاریخی و درجه بندی حرایم حفاظتی برای دست یابی دستور العمل و آیین نامه های اجرایی صریح، روشن و سهل الوصول که مبتنی بر پژوهش های بنیادی باشد ضرورتی اجتناب ناپذیر در حیات فرهنگی شهرهای امروزی است. در این مقاله سعی شده با استفاده از پژوهش انجام گرفته و با استناد به داده های مستخرج از پرسش های نامه های مربوطه مساله فوق در مورد بازار قزوین مورد تجزیه تحلیل قرار گیرد که در این راستا، انواع فعالیتها در محدوده های فوق و همچنین نظام های موجود در بازار قزوین مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت نتایجی از بررسی های منتج از برداشت فوق حاصل شده که می تواند مبنای مداخله در جهت ساماندهی بازار سنتی قزوین قلمداد گردد.

عدم توجه کافی به بنیانهای فلسفی با ریشه های تاریخی ارزشهای معنوی و مادی موجب شده با رویکرد علوم جدید برخوردی منفعل داشته باشیم. تا هنگامی که مفاهیم متعالی نزد ما صرفا بازدهی بیشتر، سهولت کاربردی تر و رسیدن به اهداف اقتصادی و مانند آن داشته باشد، قطعا به دلیل عدم شناخت عمیق از فناوری دچار مشکلاتی خواهیم بود. در دنیای معاصر که تمامی امور زندگی به نحوی با فناوری (Technology) مدرن در ارتباط است، به جای نگاه سطحی به فناوری باید به مفهوم آن پرداخت و به جایگاه فناوری در دنیای کنونی و رابطه ای که با انسانها برقرار می کند اندیشید و با توجه به تغییراتی که فناوری در جامعه، جهان و ارزشهای آدمی بوجود می آورد، جایگاه آن را بین انسان و جهان تعیین کرد. فناوری با سرعت و بدون توقف جریان دارد و این در حالی است که بعد از گذشت سالهای بسیار از فناوری ما هنوز ماهیت آن را بدرستی نمی دانیم.

پس از ظهور اسلام، معماران مسلمان سعی نموده تا از اصول و اعتقادات اسلامی در آثار خود بهره گرفته و هنری را ارایه دهند که از امور عبادی و اعتقادی آنها شکل گیرد و در حد توان، آثارشان را به درجه ای از مقبولیت و شایستگی برسانند. موضوع مقاله حاضر در رابطه با بررسی نقش خدا محوری در معماری مسلمانان است. در این راستا به این شاخص از معماری مسلمین توجه شده است که معماران مسلمان سعی نموده اند تا با بهره گیری از شعار اصلی توحید (لااله الا اله) همه محورها و اجزای بنا را متوجه محور اصلی و توجه به او نمایند و غیر از او را به ورطه فراموشی بسپارند. به منظور تجسم بخشیدن به این امر واجب، معماران مسلمان با ایجاد مرکزیت در بنا و پیوند بین فضاهای بیرونی و درونی به شکل فضایی دعوت کننده و با استفاده از کتیبه ها و نوشته های متضمن آیات الهی تلاش نموده اند تا از آثارشان به عنوان واسطه ای برای تعالی روحی و سیر معنوی به سوی ملکوت اعلای خداوندی بهره گیرند. در تحقیق حاضر ضمن بررسی موضوع نقش خدا محوری در معماری مسلمانان به عنوان یکی از شاخص های مطرح در آثار معماران مسلمان که به شکل نظری مورد مطالعه قرار داده شده است، به صورت عملی نیز در بنای مسجد شیخ لطف اله اصفهان که این مسجد از جمله شاخص ترین الگوهای تبلور کالبدی مملو از عشق و عقاید مذهبی معماران مسلمان است، مورد بررسی قرار گرفته است و نتایج حاصل از تحلیل این شاخص ارایه شده است.

تحولات صنعتی دوران معاصر و تاثیرپذیری شهرهای ایران از این پدیده، نقطه عطفی در حیات اقتصادی و تحول شهرنشینی در این کشور محسوب می شود. در این مقاله، سعی بر آن است که نحوه پدیدار شدن کارخانجات بزرگ صنعتی در ایران مورد بررسی قرار گرفته و به اختصار به نگرش ها، نظرات و طرز تفکر برنامه ریزان و عوامل موثر بر مکان یابی و ایجاد کارخانجات صنعتی به ویژه صنایع سنگین پرداخته شود. با توجه به آنکه صنعتی شدن ایران از دهه 1340 خورشیدی وسعت گرفته و به عنوان یک اصل در برنامه های توسعه ای کشور همواره مورد توجه بوده است، عمده تاکید مقاله، این دوره به بعد را در بر می گیرد.

سخن از شکل شناسی معماری سنتی ایران بدون تحلیل عناصر سازنده و شناخت اجزا تشکیل دهنده آن مقوله ای ناتمام خواهد بود.هندسه این معماری نتیجه ترکیب اجزا و عناصر بنیانی آنست که در یک فرآیند سازنده در رابطه با هم بطور دفعی و ناگهانی در ذهن طراح حاصل شده باشد نیست، بلکه محصول تدریجی یک روش ساختی- عملی است.عنصر سازنده و مشخصات فیزیکی و هندسی آن تاثیر قاطعی در نتیجه نهایی حجم کلی باقی می گذارد. فرآیند شکل گیری در طبیعت غالبا بکمک ساختار یا ساختارهایی بانجام می رسد. شکل گیری احجام در معماری سنتی ایران نیز مشابه طبیعت از این قواعد پیروی می نماید.از این نقطه نظر آغاز مورفرلژی معماری سنتی و معماری مدرن با یکدیگر تفاوت اساسی دارد. به این معنی که اولی از طریق حرکت عنصر پایه و سازنده و استاندارد شده در فضا و دیگری در یک فرآیند ذهنی و انتزاعی صورت می پذیرد. بهر حال شناخت بافت فیزیکی معماری سنتی برای شکل شناسی آن اهمیت تعیین کننده ای دارد.در طبیعت قید بندهای فیزیکی و شیمیایی و هندسی و ... اشکال طبیعی را استوار میکنند و به آنها انتظام می بخشند، ولی معماری سنتی تنها از آندسته از قواعد طبیعی پیروی می کند که بیشتر در قلمرو قید بندهای فیزیکی و هندسی است. زیرا مصالح ساختمانی آن عمدتا طبیعی و کمترسنتتیک است.معمار سنتی بدنبال قوانین «جفت و جوری» (PAKING) اجزا استاندارد شده ساختمانی است (مصالح بنایی) بگونه ای که به تعادل نسبتا پایداری در مقابل نیروهای وارده دست یابد. این قواعد از طریق تجربه و مشاهده در طبیعت و نهایتا تحلیل های هندسی مقدماتی در دسترس معمار قرار گرفته است و نهایتا تلاش او برای مقابله با نیروی جاذبه زمین، در شکل کلی محصول کار منعکس گردیده است. برای بیننده اثر معماری این تلاش در قالب اشکال بکار رفته قابل دریافت و احساس است و رابطه زیبایی شناسانه ای برمبنای این احساس بین ناظر و اثر ایجاد می شود.

در جهت کشف حقیقت هنر و معماری اسلامی (البته در حد توان و بضاعت علمی محقق در محدوده های متعدد و بسترهای عمیق تحقیق) نوشتار حاضر (و نوشته های دیگری که از بنده منتشر شده یا در دست انجام و تکمیل است) بر آن است تا، از طریق کاوشی نسبتا دقیق تر از مطالعات انجام گرفته مشابه در منابع ناب و درجه اول تفکر اسلامی چون قرآن و حدیث، گامی هر چند کوچک در زمینه کشف حقیقت و ماهیت جوهری هنر و معماری اسلامی بردارد. بدیهی است مطالب عنوان شده در این تحقیق نیز (مانند بسیاری از تحقیقات موجود)، هرگز به معنای پاسخ جامع و کامل به مساله نبوده، و صرفا به عنوان برداشت های شخصی محقق، محدوده بسیار کوچکی از این دریای عمیق و پهناور از در برخواهد گرفت.در باب موضوع خاص این تحقیق نیز لازم به یادآوری این که: با توجه به طرح سنت های جاویدان الهی در باب آفرینش جهان و نظام حاکم بر آن در ادبیات پایه اسلامی چون قرآن و حدیث، منظور نظر نویسنده در مقاله حاضر رسیدن به حقایقی در باب نوعی هندسه جاویدان و یا (به عبارتی آسمانی) قابل رجوع در هنر و معماری اسلامی است. البته غنا و فراوانی سخن در باب هندسه و انواع آن در ادبیات علمی و مهندسی موجود دریایی بی حد و مرز را ماند که حتی نزدیکی بدان نیز توان و همت بالای مردانی را می طلبد که از سختی ها نهراسند و مرزهای محدود کننده زمان را در نوردند. لذا بر خوانندگان محترم و اندیشمندان بزرگوار است تا کاستی ها را با دیده اغماض نگریسته و کژی ها را بر این ابجد خوان مدرسه راه بنمایند. بحث آمده در این نوشتار نیز برداشتی خاص از مبانی نظری هنر و معماری اسلامی است که مدتی است ذهن اینجانب را به خود مشغول داشته و برای ارزیابی و تکمیل آن البته به نظرات مکمل و یاری علمی خوانندگان محترم نیازمندم.

معماری منظر از جمله تخصص هایی است که علی رغم پیشینه طولانی کاربرد آن در زندگی بشر، سابقه چندانی در محیطهای دانشگاهی بعنوان یک رشته تحصیلی مستقل را ندارد. دستاورد فعالیت های این تخصص، از آنجا که ریشه در طبیعت دارد با بهره گیری از پتانسیل های خود توانسته است در ابعاد گوناگون همانند: مسایل اجتماعی، اکولوژیکی و زیبایی شناسی نقش و جایگاه مستحکمی برای شهرنشینان داشته باشد. در ایران نیز به رغم اینکه این کشور یکی از پایه گذاران این حرفه در تاریخ بشری بشمار میرود، چند سالی است که با پذیرش دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد، این گرایش به طور خاص شروع به فعالیت نموده است، آنچه در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته با استناد و مبنا قرار دادن معیار طبقه بندی سه ارزشی محتوی تخصص معماری منظر توسط یان تامسون، تلاش گردیده رویکرد کلان محتوی دروس مصوب این رشته در ایران با نظرسنجی از اساتید و دانشجویان و بهره گیری از روشهای آماری مورد سنجش قرار گیرد بدیهی است این تلاش می تواند سرآغاز حرکت های بعدی در جهت تحقیقات بنیادی و به منظور شناخت بهتر رشته معماری منظر می تواند مورد توجه باشد.

تعامل فرهنگی، اغلب به عنوان یکی از مهم ترین عامل های سازنده، به ویژه در رشد هنر و معماری، مورد بحث قرار می گیرد. مقاله حاضر، فارغ از چگونگی تاثیر متقابل ایران و دیگر تمدن ها در عصر هخامنشی و نیز میزان تاثیر مزبور از دید باستان شناسی به نقش سازنده این تعامل در گذشته پرداخته و آن را با تعاملات دوره معاصر مقایسه می کند. تجربه نشان داده است اگر تعاملی در راستای تداوم منظر فرهنگی و یا مزیت های فرهنگی- تاریخی قرار گیرد، به رشد و اعتلای هنر و معماری می انجامد. این نکته، به ویژه در فرهنگ ایران، که در مقاطعی از تاریخ، مانند دوره هخامنشی، در فراز قرار داشته، بیشتر نمود می یابد.برای رسیدن به نتیجه ای ملموس تر، تخت جمشید و پاسارگاد به عنوان مطالعه موردی در نظر گرفته شده و نقش سازنده تعامل فرهنگی ایران و جهان در تعالی معماری ایرانی دوره هخامنشی به بحث گذارده می شود تا با مقایسه تحولات و توسعه های رخ داده در منطقه مزبور که در دوره معاصر و بر مبنای دانش مغرب زمین شکل گرفته، دلیل موفقیت در گذشته و بروز مشکلات در دنیای مدرن آشکار شود. دولت هخامنشی که در نیمه سده ششم پیش از میلاد، تحولات عمده ای را در تاریخ خاور زمین و جهان کلاسیک رقم زد، با جهان بینی خاص خود و نیز بهره گیری از تعامل فرهنگی جهانی، شمار زیادی از ملل و تمدن ها را گرد هم آورد. از نتایج این اندیشه، معماری ای ترکیبی و منحصر بود که خود حاصل این تعامل شمرده می شد و به اعتلای معماری در مقایسه با گذشته انجامید. اهمیت مدیریت بهره برداری از ارزش ها و تجربه های دوره های گذشته و نیز جایگاه دانش جهانی در اعتبارسازی و اعتلای هنر و معماری دوره هخامنشی، شناخت و تحلیل این روند تکوین معماری و نیز مشارکت تمدن ها، درس ها و تجاربی به دنبال داشته است که در مقایسه با دوره حاضر، می تواند برای تکوین نظریات امروزی آموزنده باشد.

قبل از آنکه بشر به فکر ساختن پل برای گذشتن از آب بیافتد عبور از نهر و رودخانه ها در محلهای کم عمق بستر رودخانه (گدار) انجام می گرفت و آبادیها نیز در نزدیکی این گذرگاه بنامیگشت شاید اولین قدم در ساخت پل، جهت عبور از رودخانه قرار دادن تنه درخت بر روی آب، در تنگه رودخانه و گذشتن از روی آن بوده است. به تدریج جهت عبور از رودخانه های پهن تر از چند درخت که بدنبال هم در پهنای رودخانه می گذاشتند استفاده شده است در نقاط کم عمق نیز برای تنه های وسط آب تکیه گاه ایجاد کردند.در تعریف لغوی این واژه [پل] می خوانیم که پل ساختمانی است که بر روی قسمت فرو افتاده ای از سطح زمین یا برفراز مانعی (مثلا روی رودخانه یا دره، برفراز جاده یا راه آهن و غیره) بعنوان معبر برپا میشود.در کشور ما به واسطه وجود رودخانه ها و دره های فراوان، در تمام دوره ها پل سازی صورت گرفته است و با توجه به دوران های اوج پل سازی در ایران (ساسانی، صفوی، قاجاری) در این نوشتار به طور اجمالی به بررسی پل صفوی و طبقه بندی آنها می پردازیم.