علوم کشاورزی ایران
سال:1387 | دوره:39-1 | شماره:1(ویژه زراعت، اصلاح نباتات و بیوتکنولوژی زراعی) |تعداد مقالات:20

گیاهان پوششی را باید به عنوان پشتوانه هر سیستم زراعی پایدار بشمار آورد. لذا این تحقیق به منظور تاثیر گیاهان پوششی و سیستم های خاک ورزی توام با مقادیر مختلف نیتروژن بر خصوصیات زراعی و عملکرد سورگوم علوفه ای رقم KFs3، به صورت آزمایش فاکتوریل - اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 1383-84 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در کرج اجرا گردید. کرت اصلی شامل سیستم خاک ورزی کاهش یافته و متداول در دو سطح و مقادیر مختلف کود نیتروژن در سه سطح به میزان 150, 75, 0 کیلوگرم در هکتار و کرت فرعی در سه سطح شامل گیاهان پوششی چاودار، ماشک گل خوشه ای و آیش بود. نتایج حاصله نشان داد که ارتفاع بوته و وزن خشک برگ و نسبت وزن خشک برگ به ساقه در چین اول تحت تاثیر نوع سیستم خاک ورزی قرار گرفتند. اما هیچ یک از صفات مورد بررسی در چین دوم تحت تاثیر سیستم های خاک ورزی قرار نگرفتند. تاثیر نیتروژن بر تمام صفات مورد بررسی در هر دو چین سورگوم بسیار معنی دار بود و با افزایش میزان نیتروژن نیز افزایش داشتند. تفاوت ارتفاع و وزن خشک برگ، نسبت وزن خشک برگ به ساقه و عملکر علوفه تر و خشک در چین اول بین مقادیر 75 و 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار نیز معنی دار شد. گیاهان پوششی بر ارتفاع بوته، قطر ساقه اصلی، وزن خشک ساقه و برگ و عملکرد علوفه تر و خشک در هر دو چین تاثیر معنی داری داشت، ولی اختلاف گیاهان پوششی چاودار و ماشک گل خوشه ای بر تمام صفات مورد بررسی معنی دار نشد. اثرات متقابل هیچ یک از صفات مورد بررسی در هر دو چین معنی دار نشد. بطور کلی ارتفاع بوته، قطر ساقه اصلی، وزن خشک ساقه و برگ و عملکرد علوفه تر و خشک بجز تعداد پنجه در بوته در برداشت اول بیشتر از برداشت دوم بود. نتایج این بررسی نشان داد که بیشترین عملکرد علوفه تر و خشک در هر دو چین به تیمارهای گیاهان پوششی چاودار و ماشک گل خوشه ای با 150 کیلوگرم نیتروژن در هکتار تعلق داشت.

ویروس های بیماری زا سالانه خسارات زیادی به محصول سیب زمینی وارد می کنند. کنترل بیماریهای ویروسی پس از آلودگی مزارع معمولا غیرممکن است. بهترین روش برای مبارزه با ویروس ها تولید بذور سالم و عاری از ویروس می باشد. در این تحقیق با هدف حذف آلودگی های ویروسی در گیاه سیب زمینی غده های بذری ارقام، اگریا، پیکاسو، مارفونا، دیامانت، دزیره، مارلا و بلینی انتخاب و خواب غده ها با روش استراتیفیکاسیون شکسته شد، پس از جوانه زنی و کشت در گلدانهای نشایی زمانی که اندازه گیاهچه 25cm بود از برخی گلدان ها مستقیما جهت کشت مریستم نمونه گیری شد و بقیه جهت اعمال تیمار حرارتی بمدت یک ماه با دمای 36±1oC در روز و 32±1oC در شب نگهداری شدند. ساقه های گیاهان در زیر لامینارفلو ضدعفونی و مریستم آنها در اندازه های 0.2، 0.5، 1 و 5 میلی متر روی پل های کاغذی درون شیشه های استریل حاوی محیط غذایی مایع MS همراه با غلظت های مختلف هورمون های BAP و NAA و تکمیل کننده ها کشت گردید. ظروف کشت به اتاقک رشد با دمای 24 سانتی گراد و فتوپریود 16.8 با شدت 4000-3500 لوکس انتقال یافت. پس از رشد مریستم ها از گیاهچه های بدست آمده برای تعیین میزان آلودگی به ویروس های PVA، PVS، PVY و PVX با روش الایزا نمونه برداری شد. نتایج آزمایش نشان داد که در گیاهچه های تحت تیمار گرمایی ویروس های PVX و PVS کاملا کنترل شد ولی از نظر ویروس های دیگر 60-70 درصد آلودگی نشان دادند. در گیاهچه های حاصل از کشت مستقیم مریستم ویروس های PVY و PVA تا 90 درصد کنترل شدند ولی ویروسهای PVX و PVS تا 40 درصد آلودگی نشان دادند. نتایج گیاهچه های حاصل از تلفیق این دو روش نشان داد ویروس های PVX و PVS کاملا کنترل شده و ویروسهای PVY و PVA تنها در 10 درصد از نمونه ها آلودگی نشان دادند، لذا بهترین روش حذف ویروس ترکیب گرما درمانی و کشت مریستم می باشد.

به منظور بررسی مقاومت ژنتیکی و قابلیت ترکیب پذیری عمومی و خصوصی 5 ژنوتیپ گندم نان، تلاقی هایی به صورت دی آلل یکطرفه بین آنها انجام شد. والدها و ده تلاقی نسل اول در طرح بلوکهای کامل تصادفی در گلخانه کشت شدند. پس از مایه زنی با ویروس موزاییک رگه ای (WSMV)، صفات تیپ آلودگی (IT)، دوره کمون (LP)، سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری (AUDPC) و مقدار ویروس بر اساس آزمون ELISA ارزیابی شد. نتایج تجزیه واریانس بیانگر وجود تفاوت ژنتیکی معنی دار بین تیمارها بود در نتیجه وجود اثر افزایشی و غیرافزایشی ژنها در کنترل صفات مورد بررسی محرز گردید. در روش گریفینگ نسبت MS(GCA)/MS(SCA) برای تمام صفات معنی دار بود، که حاکی از اهمیت بیشتر واریانس افزایشی نسبت به واریانس غیرافزایشی میباشد. بر اساس تجزیه و تحلیل به روش هیمن - جینکز برای صفات مورد مطالعه احتمالا مدل افزایشی - غالبیت مناسب می باشد. با توجه به نتایج به دست آمده، غالبیت از نوع نسبی و فوق غالبیت بود. مقدار توارث پذیری عمومی و خصوصی بین 26-71 درصد برآورد گردید. در میان والدین ژنوتیپ M-73-1 بیشترین و GCA را در جهت افزایش مقاومت دارا بود. مشخص گردید که حالت غالبیت برای اکثر آللها وجود داشته و همبستگی معنی داری بین اکثر صفات اندازه گیری شده مشاهده گردید.

تجمع کربوهیدراتهای محلول یکی از اولین پاسخهای گیاهان به فرآیند سرمادهی می باشد که در گیاهان مقاوم این افزایش از سرعت بیشتری برخوردار است. از سوی دیگر افزایش در کربوهیدراتها باعث مقاومت به بیماری کپک برفی نیز می شود. بنابراین ایجاد رقم مقاوم به هر دو تنش مورد توجه محققین قرار گرفته است. یکی از آنزیمهای مهم در واکنش به سرمادهی و کپک برفی آنزیم هگزوکیناز می باشد که در ارقام مقاوم به سرما رونویسی ژنهای فتوسنتزی را کاهش داده و از تجمع بیش از حد قندها و کاهش پتانسیل اسمزی ممانعت می کند. گروه دیگر آنزیمهای درگیر در فرآیند تجمع قندها، انتقال دهنده های کربوهیدرات هستند که فعالیت آنها در پاسخ به تجمع قندها افزایش می یابد. در این تحقیق تغییرات در الگوی تظاهر ژنهای کد کننده آنزیمهای هگزوکیناز و انتقال دهنده های کربوهیدرات جداسازی شده با روش SSH روی رقم نورستار (مقاوم به تنش سرما و حساس به کپک برفی) و لاین P1181268 (مقاوم به کپک برفی و حساب به تنش سرما) بررسی شده است. برای این منظور از طوقه های لاین و رقم مورد بررسی در زمانهای مختلف سرمادهی در دمای 4 درجه سانتیگراد نمونه برداری شده و RNA کل با روش ترایزول از بافتهای طوقه استخراج شد. از روش RNA کل، cDNA ساخته شده و از آن به عنوان الگو در روش کمی RT-PCR استفاده شد. نتایج این بررسی روی همسانه Contigl بیانگر فعالیت دوگانه آنزیم هگزوکیناز در کنترل تنش سرما و تنش کپک برفی می باشد. همچنین تظاهر انتقال دهنده کربوهیدرات Talt238M19 نیز در هر دو رقم حساس و مقاوم به سرما می تواند دلیلی بر نقش دوگانه آن در کنترل دو تنش فوق باشد. این دو ژن را می توان به عنوان ژنهای کاندید در کنترل تنش سرما و کپک برفی معرفی نمود که مطالعه بیشتر روی آنها جالب توجه خواهد بود. در حالیکه نشان داد همسانه Contig3 و Talt437023 از آن دسته ژنهای کاندیدی هستند که فقط در کنترل تنش سرما نقش دارند.

به منظور بررسی تاثیر سال و اثر متقابل ژنوتیپ × سال بر اجزای واریانس، وراثت پذیری و پیشرفت ژنتیکی ناشی از انتخاب برای صفات مختلف در جامعه دابل هاپلوئید گندم (Triticum aestvum L.)، 157 لاین حاصل از تلاقی ارقام Fukuho-kumogi و Oligoculm در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1382 و 1383 مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که بروز فنوتیپی عمکلرد بیولوژیک، عملکرد دانه و تعداد سنبله در مترمربع در مقایسه با سایر صفات بیشتر تحت تاثیر اثر سال قرار گرفت و اثر متقابل ژنوتیپ × سال معنی داری برای این صفات مشاهده گردید. تغییرات زیاد در برآوردهای وراثت پذیری و بازده ژنتیکی مورد انتظار در سال 1382 و 1383 و بر اساس ارزیابی دو سال برای عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، وزن هزار دانه و تعداد سنبله در مترمربع نشان داد که تاثیر سال و اثر متقابل ژنوتیپ × سال بر این برآوردها زیاد بود. برآورد وراثت پذیری عملکرد دانه در سال های 1382، 1383 و بر اساس ارزیابی دو سال به ترتیب برابر %63، %32 و %36 و بازدهی ناشی از انتخاب برای این صفت در سال های مذکور و ارزیابی دو سال به ترتیب برابر 22.5، 14.2 و 10.1 درصد میانگین جامعه مربوطه برآورد شد که نشان می دهد عمکلرد دانه را می توان از طریق برنامه های انتخاب بهبود داد. میانگین عملکرد دانه جامعه در سال های 1382 و 1383 به ترتیب برابر 9072 و 5301 کیلوگرم در هکتار برآورد گردید. بطور کلی به نظر می رسد که ارزیابی ژنوتیپ های گندم در یک سال برآورد صحیح و مناسبی از وراثت پذیری و بازده ژنتیکی عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و تعداد سنبله در مترمربع فراهم نمی نماید و بهتر است ارزیابی این صفات در برنامه های به نژادی در بیش از یک سال انجام شود.

این تحقیق به منظور بررسی تنوع فنوتیپی برخی از صفات مهم زراعی مرتبط با عملکرد دانه با استفاده از 45 لاین لوبیا سفید، قرمز و چیتی در دو محیط بدون تنش (آبیاری نرمال) و تنش (آبیاری محدود) در یک طرح بلوک های کامل تصادفی گروهی با 3 تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی مشهد در سال 1382 انجام شد. 14 صفت مرفولوژیک مرتبط با عملکرد در این تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفتند. واریانس نشان داد که لاین ها از نظر صفات مورد بررسی اختلاف معنی داری دارند. نتایج حاصل نشان داد در شرایط تنش در لوبیای سفید، قرمز و چیتی کاهش زیادی به ترتیب در عملکرد دانه، تعداد دانه در بوته، تعداد غلاف و عملکرد بیولوژیک وارد شد. در شرایط بدون تنش عملکرد بیولوژیک و تعداد دانه در بوته و در شرایط تنش شاخص برداشت بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه دارا بودند. تجزیه به عامل ها در محیط بدون تنش چهار عامل را مشخص نمود که مجموعا بیش از 67 درصد و در محیط تنش پنج عامل که مجموعا بیش از 66 درصد کل تغییرات داده ها را توجیه نمودند. نتایج رگرسیون مرحله ای نشان داد که حداکثر اختلاف عملکرد دانه لاین ها را می توان به شاخص برداشت، عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در بوته، تعداد دانه درغلاف و وزن صد دانه نسبت داد. نتایج تجزیه علیت تاکید بر نقش مهم اثرات این صفات در عملکرد دانه داشت بطور کلی در شرایط بدون تنش بیشترین اثر مستقیم و مثبت بر عملکرد دانه مربوط به عملکرد بیولوژیک و تعداد دانه در بوته و در شرایط تنش مربوط به شاخص برداشت بود. به منظور گروه بندی ژنوتیپ ها بر اساس صفات فنوتیپی مورد بررسی، از تجزیه خوشه ای به روش UPGMA استفاده گردید و در شرایط بدون تنش لاین ها به 8 گروه و در شرایط تنش به 7 گروه تقسیم شدند.

بذر 72 رگه جو هاپلوئید مضاعف شده (DH) حاصل از تلاقی رقم Steptoe با رقم Morex همراه والدین در پاییز سال 79 در گلخانه کاشته شد. بذور این رگه ها در سال های زراعی 80-81 و 81-82 در طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار، در خطوط 2 متری حاوی 40 بذر کشت و بلافاصله آبیاری شدند. صفات مورد اندازه گیری عبارت بودند از: زمان گلدهی، ظهور سنبله و رسیدن، ارتفاع بوته، طول سنبله، تعداد پنجه، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، درصد پروتئین و عملکرد دانه. به منظور شناسایی ژن های کنترل کننده صفات مرتبط با تحمل به خشکی، تکرارهای اول و دوم یکبار بعد از کاشت و یکبار نیز در زمان به خوشه رفتن آبیاری شدند ولی تکرار سوم طبق عرف محل 5 بار آبیاری شد. داده های صفات مورد بررسی تجزیه مرکب شد و تفاوت های معنی داری در آنها مشاهده گردید. همچنین صفات زمان گلدهی و ظهور سنبله، تعداد پنجه، طول سنبله و پروتئین دانه با سال اثر متقابل معنی داری نشان دادند. عملکرد دانه با صفات تعداد دانه در سنبله و تعداد پنجه همبستگی مثبت و با درصد پروتئین دانه همبستگی منفی معنی داری در سطح %1 نشان داد. بیشترین ضریب تغییرات در صفت عملکرد دانه 32.5 درصد و کم ترین ضریب تغییرات در صفت زمان رسیدن 1.08 درصد مشاهده شد. رگرسیون چند گانه خطی نشان داد که تغییرات مقدار عملکرد دانه توسط سه صفت تعداد پنجه، تعداد دانه در سنبله و درصد پروتئین دانه توجیه می شود. در تجزیه QTL از نرم افزار MULTIQT با تابع G × E استفاده شد. با این روش میانگین داده های دو ساله مربوط به چند صفت محاسبه و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. برای تعیین نقشه QTL از نقشه ژنتیکی مربوط به 327 نشانگر مولکولی RFLP استفاده گردید. مکانهای ژنهای صفات کمی (QTL) برای تمام صفات و همه کروموزوم ها تعیین شدند. بزرگترین مقدار LOD مربوط به صفات طول سنبله (18.1) و زمان گلدهی (11.1) و ارتفاع بوته (10.1) که به ترتیب روی کروموزوم 3H، 2H و 3H بود. دیگر QTLها برای تعداد دانه در سنبله، زمان ظهور سنبله، زمان رسیدن و تعداد پنجه در بوته که به ترتیب روی کروموزم های 2H، 3H و 5H پیدا شدند. اما QTLهای کشف شده برای صفات زمان گلدهی و زمان ظهور سنبله روی کروموزوم 5H با آلل مثبت برای عملکرد دانه پیوسته بودند. سایر QTLها برای صفات زمان رسیدن و به طور سنبله روی کروموزوم 3H تقریبا هم مکان و پیوسته بودند. در این بررسی QTLهای پیدا شده مربوط به صفات زمان گلدهی، ارتفاع بوته، درصد پروتئین دانه، عملکرد دانه، تعداد پنجه و زمان ظهور سنبله با محیط اثر متقابل نشان دادند.

به منظور بررسی اثر کم آبیاری بر وزن و خصوصیات کیفی بخش های مختلف ریشه چغندرقند، این تحقیق در سال 1382 در قالب طرح آماری فاکتوریل با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی میاندوآب اجرا شد. سه سطح آبیاری شامل 40، 70 و 100 درصد نیاز آبی گیاه و چهار رقم چغندرقند (رسول، شیرین، دورتی و (BR1 به عنوان فاکتورهای طرح در نظر گرفته شدند. صفات کمی و کیفی بخشهای مختلف ریشه (سر، طوقه، ریشه اصلی و دنباله دار) اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که بالاترین و پایین ترین مقدار درصد قند قابل استحصال در کلیه ارقام به ترتیب در قسمت ریشه و سر وجود داشت. افزایش شدت تنش خشکی باعث افزایش درصد قند در آنها گردید. بیشترین غلظت سدیم، پتاسیم و نیتروژن در کلیه ارقام و در تمامی سطوح آبیاری به قسمت سر تعلق داشت. افزایش مقدار آب آبیاری باعث افزایش میزان این ترکیبات گردید. به طور کلی بر اساس نتایج این پژوهش و به دلیل تجمع زیاد غلظت ناخالصی ها در قسمت سر و همچنین سهم وزنی اندک آن، بایستی این بخش در هنگام برداشت محصول حذف گردید. در حالیکه همراه بودن طوقه در هنگام برداشت در همه ارقام و در کلیه سطوح آبیاری باعث افزایش عملکرد شکر سفید در واحد سطح گردید.

به منظور ارزیابی قابلیت رقابت دو رقم گندم به تغییر تراکم یولاف وحشی آزمایش مزرعه ای به صورت فاکتوریل، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار و با استفاده از سری های افزایشی در سال زراعی 1381-82 در مرکز تحقیقات کشاورزی استان خوزستان انجام شد. فاکتورهای مورد مطالعه شامل تراکم یولاف وحشی در چهار سطح 0)، 50، 100 و 150 بوته در مترمربع) و دو رقم گندم (چمران و فونگ) بودند. نتایج نشان داد عملکرد دانه گندم و صفات وابسته به آن استثنا تعداد دانه در سنبلچه، تحت تاثیر تراکمهای یولاف وحشی قرار گرفت و بطور معنی داری کاهش یافت، تراکم 150 بوته یولاف وحشی در مترمربع سبب کاهش عملکرد دانه به میزان 53.7 درصد در مقایسه با کشت خالص شد. ضریب همبستگی بین تراکم علف هرز و عملکرد دانه منفی و معنی دار (r=-0.95**) در سطح احتمال %1 ارزیابی گردید. قابلیت رقابت رقم چمران در سطوح مختلف تراکم یولاف وحشی نسبت به رقم فونگ کمتر بود. رقم فونگ به دلیل زودرسی، طول دوره رشد کوتاهتر و تلاقی کمتر با دوره رشد علف هرز یولاف وحشی، تغییرات عملکرد دانه کمتری نسبت به رقم چمران داشت، هر چند که رقم چمران به لحاظ پتانسیل بالا از نظر تعداد سنبله در واحد سطح در تمامی تراکم های علف هرز از عملکرد دانه بیشتری برخوردار بود.

در شرایطی که گیاه ذرت با تنش رطوبت مواجه باشد لازم است که مدیریت مصرف نیتروژن به گونه ای تغییر یابد که ضمن بدست آوردن عملکرد قابل قبول، بر بازده مصرف نیتروژن نیز افزوده گردد. این پژوهش به منظور بررسی اثر تنش کمبود آب، مقادیر مختلف و شیوه توزیع نیتروژن (تقسیط) بر عملکرد و بازده نیتروژن ذرت دانه ای هیبرید سینگل کراس 704 در تابستان 1383 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان اجرا گردید، این تحقیق شامل سه آزمایش مستقل بصورت کرتهای خرد شده در قالب طرح پایه بلوک کامل تصادفی بود. هر آزمایش دارای سه تکرار و در هر آزمایش یک سطح آبیاری (آبیاری مطلوب، تنش ملایم خشکی و تنش شدید خشکی بترتیب آبیاری پس از تخلیه 50، 75 و 100 درصد رطوبت قابل استفاده گیاه از خاک) بصورت جداگانه اعمال شد در هر آزمایش نیتروژن به عنوان تیمار اصلی (دارای سه سطح 140، 180 و 220 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار) و شیوه توزیع نیتروژن (تقسیط) نیز به عنوان تیمار فرعی (دارای سه سطح 50:S1 درصد در هنگام کاشت + 50 درصد در هنگام شش برگی، 25:S2 درصد در هنگام کاشت + 75 درصد در هنگام شش برگی، 25:S3 درصد در هنگام کاشت + 50 درصد در هنگام شش برگی + 25 درصد در هنگام دوازده برگی) بود. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که با افزایش شدت تنش خشکی و کاهش مصرف نیتروژن عملکرد دانه، تعداد دانه در بلال و وزن هزار دانه کاهش معنی دار نشان داد. افزایش کاربرد نیتروژن در شرایط آبیاری مطلوب و تنش ملایم خشکی عملکرد دانه و بیولوژیک را بطور معنی دار افزایش داد. با تقسیط نیتروژن S3 عملکرد دانه و تعداد دانه در بلال بطور معنی دار نسبت به تقسیط S1 افزایش یافت. کارایی زراعی، مصرف و بازیافت ظاهری نیتروژن با افزایش شدت تنش خشکی و مصرف نیتروژن کاهش معنی داری یافتند. تیمار S3 نسبت به S1 بطور قابل ملاحظه ای از لحاظ این صفات برتر بود.

عملکرد دانه ترکیب پیچیده ای از اثرات متقابل بین اجزا عملکرد است که تحت تاثیر عوامل ژنتیکی و محیطی می باشد. بدلیل این اثرات متقابل پیچیده بهبود عملکرد از طریق اصلاح (بخصوص در نسل های اولیه) مشکل است. اگر چه فقط عملکرد مورد اندازه گیری واقع می شود ولی انتخاب بر اساس اجزا عملکرد به منظور بهبود عملکرد می تواند موثرتر بوده و این مهم ترین دلیل برای فهمیدن نحوه توارث اجزا عملکرد است. به منظور مطالعه ژنتیکی تعدادی از صفات کمی در گندم نان دو لاین 14 و 30 با یکدیگر تلاقی و نتاج F1، F2، BC1، BC2 همراه با والدین در طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار کشت گردید. تجزیه میانگین نسل ها با استفاده از آزمون مقیاس مشترک که همزمان تمام نسلها را مورد آزمون قرار می دهد انجام شد. در بیشتر حالات یک مدل اپیستازی دو ژنی برای توصیف تنوع در میانگین نسل ها مناسب بود. نتایج این آزمون نشان داد که تمام آثار ژنها شامل میانگین، افزایشی، غالبیت و اپیستازی شامل افزایشی × افزایشی، افزایشی × غالبیت و غالبیت × غالبیت روی نحوه توارث صفات مورد بررسی موثر بود. برای صفات ارتفاع بوته و وزن 1000 دانه آثار افزایشی و غالبیت و برای صفت تعداد دانه در سنبله اثرهای غالبیت، افزایشی × افزایشی و غالبیت × غالبیت و برای صفت عملکرد دانه در بوته اثرهای غالبیت، افزایشی × افزایشی، افزایشی × غالبیت و غالبیت × غالبیت و برای دیگر صفات انواع اپیستازی مخصوصا آثار افزایشی × افزایشی و غالبیت × غالبیت مهمترین عامل کنترل شناخته شد. مقادیر وراثت پذیری خصوصی برآورد شده برای صفات تعداد پنجه، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و عملکرد دانه به ترتیب %54، %67، %59 و %66 بودند.

به منظور بررسی رابطه زیر واحدهای گلوتنین با وزن مولکولی بالا و آزمون رسوب پذیری SDS، 264 لاین پیشرفته گندم مورد استفاده قرار گرفت. برای تفکیک زیر واحدهای گلوتنین از روش SDS-PAGE استفاده شد. آزمون رسوب پذیری SDS بر روی کلیه لاین ها و برای هر لاین در 3 تکرار انجام شد و میانگین ها به عنوان شاخص رسوبی SDS در نظر گرفته شد. نتایج با استفاده از تجزیه واریانس یک طرفه و تجزیه رگرسیون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در مجموع 19 زیر واحد در 3 مکان ژنی مشاهده گردید که زیر واحد 5+12 از مکانی ژنی Glu-DI و 17+9 از مکانی ژنی Glu-BI در مطالعات قبلی شناسایی نشده بودند. مقایسه میانگین ها نشان داد که زیر واحدهای 1 و 2 از مکان ژنی Glu-A1 ارتفاع رسوب بهتری نسبت به زیر واحد نول (null) داشتند. در مکان ژنی Glu-B1 بالاترین و کمترین میانگین برای ارتفاع رسوب مربوط به زیر واحد 13+16 و 7 بود. زیر واحد 5+10 از مکان ژنی Glu-D1 بالاترین ارتفاع رسوب را نسبت به بقیه زیر واحدها داشت که بیانگر ارزش مطلوب زیر واحد 5+10 و اثر آن در تقویت کیفیت می باشد. این زیر واحد، بزرگترین ضریب رگرسیون برای صفت ارتفاع رسوب بخود اختصاص داد و نشان داد که می تواند در انتخاب لاین در نسل های اولیه گندم مورد توجه قرار گیرد. تجزیه همبستگی نیز نشان داد که زیر واحد 5+10 بیشترین همبستگی مثبت و معنی دار (r=0.28**) را با ارتفاع رسوب دارا می باشد. بیشترین همبستگی منفی و معنی دار مربوط به زیر واحدهای (r=-0.23**)2+12 و نول (r=-0.31**) بود. نتایج آزمون مقایسات متعامد برای ارتفاع رسوب نشان داد که زیر واحدهای 1 و 2* از مکان ژنی Glu-A1، 13+16، 7+8، 17+18 از مکان ژنی Glu-B1 و 5+10 از مکان ژنی Glu-D1 نسبت به بقیه زیر واحدها اختلاف معنی دار دارند.

نماتد سیستی سویا (SCN) مهمترین آفت سویا در سرتاسر دنیا محسوب میشود. لاین PI494182 یک منبع جدید مقاومت به نژادهای 3 و 5 SCN می باشد. هدف اصلی این مطالعه یافتن QTLهای مقاومت به نژاد SCN 3 در این منبع جدید مقاومت و بررسی کارایی انتخاب به کمک نشانگر (MAS) برای SCN است. جمعیت مورد استفاده شامل 162 لاین F3:4 بود که از تلاقی بین لاین مقاوم PI494182 و رقم حساس Skylla بدست آمد. 137 نشانگر چند شکل SSR که 18 گروه لینکاژی را پوشش می دادند مورد استفاده واقع شدند. در آزمون تک نشانگری (SMA) 20 نشانگر از گروههای لینکاژی A2, B2, F, G, N ارتباط معنی داری با مقاومت به نژاد 3 نشان دادند. در مکان یابی فاصله ای مرکب (CIM) یک QTL معنی دار در گروه لینکاژی G نزدیک ژن rhg1 و QTL دیگری در گروه لینکاژی A2 نزدیک لوکوس I و ژن Rhg4 یافت شد. انتخاب به کمک نشانگر با استفاده از نزدیکترین نشانگرها به QTLهای یافت شده برای مقاومت به نژاد SCN3 کاملا موثر بود.

علف هرز جودره (Hordeum spontaneum C.Koch) در بسیاری از مزارع گندم استان فارس آلودگی شدیدی ایجاد کرده است. مطالعه ویژگی های فیزیولوژیک و مورفولوژیک این علف هرز در شرایط تنش خشکی به شناسایی عوامل موثر در بقای آن کمک می کند. بدین منظور آزمایشی گلخانه ای بصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. چهار رژیم مختلف آبیاری شامل 100 درصد ظرفیت مزرعه (شاهد)، 75 درصد ظرفیت مزرعه، 50 درصد ظرفیت مزرعه و 25 درصد ظرفیت مزرعه برای گیاهان در نظر گرفته شد که این تیمارها به روش وزنی روی گلدانها اعمال شدند. برای اندازه گیری ویژگی های فیزیولوژیک از دستگاه اندازه گیری فتوسنتز ADC مدل LCi استفاده شد. ویژگی های مورفولوژیک مانند تعداد پنجه، ارتفاع گیاه، تعداد سنبله در واحد سطح، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه در انتهای دوره رشد گیاه اندازه گیری شدند. نتایج آزمایش نشان داد که حداکثر فتوسنتز در تیمار 100 درصد ظرفیت مزرعه و مرحله پنجه زنی پس از آبیاری و حداقل آن در تیمار 25 درصد ظرفیت مزرعه و مرحله پنجه زنی پیش از آبیاری بدست آمد. حداکثر میزان تعرق در تیمار 100 درصد ظرفیت مزرعه و مرحله پنجه زنی پس از آبیاری و حداقل در تیمار 25 درصد ظرفیت مزرعه و مراحل پنجه زنی پیش از آبیاری و ساقه دهی پیش از آبیاری دیده شد. حداکثر هدایت روزنه ای در تیمار 100 درصد ظرفیت مزرعه و مرحله ساقه دهی پس از آبیاری و حداقل آن در تیمار 25 درصد ظرفیت مزرعه و مرحله پنجه زنی پیش از آبیاری بدست آمد. حداکثر غلظت CO2 زیر روزنه ای در تیمار 25 درصد ظرفیت مزرعه و مرحله پنجه زنی پیش از آبیاری و حداقل در تیمار 100 درصد ظرفیت مزرعه و مرحله پنجه زنی پس از آبیاری وجود داشت. حداکثر عملکرد بیولوژیک در گلدان و ارتفاع گیاه در تیمار 75 درصد ظرفیت مزرعه و حداقل آن در تیمار 25 درصد ظرفیت مزرعه بدست آمد و بیشترین تعداد سنبله و عملکرد دانه در گلدان در تیمار 100 درصد ظرفیت مزرعه و کمترین آن در تیمار 25 درصد ظرفیت مزرعه بدست آمد. نتیجه گیری کلی اینکه، شاید بتوان یکی از علل بقای علف هرز جودره در تنش های شدید رطوبتی را به قدرت این گیاه در نگهداری سرعت فتوسنتز خود و سازگاری فیزیولوژیک بیشتر این گیاه در شرایط تنش ربط داد. کاهش بیشتر میزان تعرق گندم در شرایط تنش نسبت به جودره نیز یکی از دیگر از مکانیسم های بقای علف هرز جودره در شرایط تنش است به این دلیل که جودره با مصرف آب بیشتر نسبت به گندم توانایی بقای خود را بالا می برد.

به منظور مطالعه ژنتیکی تعدادی از صفات کمی در گندم نان رقم فلات و لاین 30 با یکدیگر تلاقی و نتاج F1، F2، BC1، BC2 تهیه و همراه با والدین در طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار کشت گردید. تجزیه میانگین نسل ها با استفاده از آزمون مقیاس مشترک که همزمان تمام نسلها را مورد آزمون قرار می دهد انجام شد. در بیشتر حالات یک مدل اپیستازی دو ژنی برای توصیف تنوع در میانگین نسل ها مناسب بود. نتایج این آزمون نشان داد که تمام اثرات ژنها شامل میانگین، افزایشی، غالبیت و اپیستازی شامل افزایشی × افزایشی، افزایشی × غالبیت و غالبیت × غالبیت روی نحوه توارث صفات مورد بررسی موثر می باشد. برای صفات تعداد محور و تعداد دانه در سنبله اثر افزایشی - غالبیت و برای دیگر صفات انواع اپیستازی مخصوصا اثرات افزایشی × افزایشی و غالبیت × غالبیت مهمترین عامل موثر شناخته شد. برای تمام صفات دامنه توارث پذیری عمومی و خصوصی به ترتیب بین 0.41 تا 0.84 و بین 0.12 تا 0.68 متغیر بود.

زنگ برگ و زنگ نواری از مهمترین موانع تولید گندم در جهان می باشند. بهترین روش نویدبخش برای اصلاح و گسترش ارقام دارای مقاومت پایدار، استفاده از ژنهای کوچک اثر و کند کننده اسپورزایی با اثرات افزایشی می باشد. ژنهای Lr34 و Yr18 در گندم پیوستگی بالایی داشته و به ترتیب مقاومت در مرحله بلوغ گیاه به زنگ برگ و زنگ نواری را ایجاد می نمایند. تجزیه تفرقی تظاهر ژن ها با استفاده از روش ارتقا یافته cDNA-AFLP و آغازگرهای فلورسنت در ایزولاینهای تچر و تچر Lr34/Yr18 پس از مایه کوبی با زنگ برگ انجام شد. بیش از 100 قطعه چند شکل DNA شناسایی، جداسازی و همسانه سازی شدند. طبق نتایج BlastX و BlastN اغلب قطعات چند شکل متعلق به توالی هایی با عملکرد متابولیکی شناخته شده بودند. یکی از ژنها کد کننده پروتئین با ساختار STK-TM-LRR می باشد، پتانسیل ژن کاندیدا برای Lr34/Yr18 را دارا می باشد. این قطعه DNA شباهت بسیار بالایی با ژن Xa21 در برنج نشان داده که مقاومت گسترده ای به بیماری بلایت باکتریایی را در برنج القا می نماید.

به منظور بررسی اثر تنش کم آبیاری بر برخی خصوصیات فیزیولوژیک رشد ارقام جو، آزمایشی در دو سال زراعی 1381-83 تحت شرایط گلدانی و مزرعه ای انجام گرفت. هدف از انجام آزمایشات گلدانی، فراهم آمدن امکان کنترل میزان دقیق آب مصرفی بود. در سال اول تعداد 15 لاین و رقم جو در یک آزمایش گلدانی بصورت کرت های خرد شده در پایه طرح کاملا تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. عامل اصلی شامل چهار تیمار آبیاری %100، %70، %40 و %10 ظرفیت زراعی و عامل فرعی شامل 15 لاین پیشرفته جو بود. در سال دوم به منظور بررسی اثر سطوح تنش خشکی در شرایط مزرعه، سه ژنوتیپ برگزیده از سال اول، بصورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. کرتهای اصلی شامل سه تیمار آبیاری %100، %75 و %50 جبران تبخیر و تعرق محصول (کل آب خالص مورد نیاز گیاه)، و کرتهای فرعی شامل سه ژنوتیپ برگزیده جو بود. نتایج سال اول نشان داد که اعمال تیمار تنش خفیف تاثیر معنی داری بر عملکرد دانه اکثر ارقام نداشت. با افزایش شدت تنش این اثر معنی دار بود. دو لاین Bah/79 و wal/WI تحت شرایط تنش در مقایسه با سایر ارقام از عملکرد بالاتری برخوردار بودند این دو لاین از راندمان مصرف آب، نسبت پنجه بارور به کل و طول ریشک بالاتر و ارتفاع بوته کمتری برخوردار بودند. در سال دوم اعمال تیمار 75 درصد، اثر معنی داری بر کاهش عملکرد دانه و اجزا عملکرد نداشت این اثر برای تیمار آبیاری 50 درصد معنی دار شد. با افزایش شدت تنش میانگین محتوای نسبی آب کاهش یافت. بین سطوح آبیاری به لحاظ کاهش مساحت برگ پرچمی اختلاف معنی داری وجود داشت. تجزیه علیت عملکرد دانه نشان داد که در تیمار آبیاری 50 درصد، اجزا حاضر در معادله و تاثیرگذار بر عملکرد، تفاوت محسوسی با شرایط مطلوب داشت. تجزیه علیت راندمان مصرف آب نشان داد که اثر مستقیم شاخص برداشت بر راندمان مصرف آب در هر دو شرایط عادی و تنش بیش از مقدار این اثر از طریق بازدهی تبخیر و تعرق بود. رقم ماکویی تحت هر دو شرایط آبیاری مطلوب و نیز اعمال تنش از عملکرد پایین تری در مقایسه با دو ژنوتیپ دیگر برخوردار بود. لاین Bah/79 تحت شرایط مطلوب و شرایط تنش به لحاظ عملکرد دانه و بسیاری از صفات وابسته به عملکرد برتر بود با این حال کاهش بیشتر عملکرد این ژنوتیپ در تیمار آبیاری 50 درصد در مقایسه با لاین wal/WI، سبب پایین تر بودن ضریب حساسیت به خشکی فیشر برای لاین wal/WI در مقایسه با لاین Bah/79 و رقم ماکویی گردید.

این تحقیق به منظور تعیین اثر هورمون های اسید آبسیزیک و سیتوکینین در افزایش تحمل به تنش خشکی در دو رقم کلزا با بنیه های متفاوت صورت گرفت. آزمایش در طی سالهای 1383-1384 در آزمایشگاه بذر گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشکده علوم زراعی و دامی دانشگاه تهران انجام گرفت. ارقام کلزای مورد استفاده شامل رقم Option 500 (بهاره) و رقم Licord (پاییزه) بودند. ابتدا آزمون جوانه زنی استاندارد به منظور تعیین قوه نامیه دو رقم کلزا به صورت کاملا تصادفی انجام شد. سپس بذرها به منظور ایجاد بنیه های متفاوت تحت آزمون پیری زودرس در زمانهای 2، 5 و 8 روز و پس از آزمون پیری زودرس اثر غلظت های متفاوت سیتوکینین و اسید آبسیزیک در افزایش تحمل به تنش خشکی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی مورد بررسی قرار گرفتند. در کلیه آزمایش ها صفات درصد، شاخص و سرعت جوانه زنی اندازه گیری شدند. نتایج حاصل نشان داد که پیری یا زوال بذر و تنش خشکی سبب کاهش بنیه، درصد، شاخص و سرعت جوانه زنی می شود. درصد جوانه زنی در ارقام Option 500 و Licord پس از هشت روز پیری به ترتیب %25 و %31 کاهش یافت. تحت هر دو تیمار پیری و تنش خشکی تفاوت بین ارقام معنی دار بود. در رقم Licord، درصد، شاخص و سرعت جوانه زنی تحت تیمار پیری و تنش خشکی کاهش کمتری را نسبت به رقم Option 500 نشان داد. تیمار بذرهای زوال یافته با سیتوکینین و اسید آبسیزیک تحت تنش خشکی سبب بهبود صفات اندازه گیری شده گردید. افزایش غلظت هورمون ها سبب بهبود درصد جوانه زنی و افزایش سرعت و شاخص جوانه زنی گردید. اثر غلظت های بالاتر هورمون ها در تیمارهای طولانی مدت پیری بسیار چشمگیر بود. غلظت 100 میکرومول از سیتوکینین و اسید آبسیزیک به ترتیب %22 و %29 جوانه زنی را افزایش داد. همچنین نتایج نشان داد که هورمون اسید آبسیزیک نسبت به هورمون سیتوکینین صفات جوانه زنی را بیشتر بهبود بخشید.

به منظور بررسی بهترین مرحله فنولوژیکی جهت مبارزه با شیرین بیان، یافتن بهترین نوع و مخلوط علف کش ها، زمان مصرف آنها و همچنین امکان تلفیق مبارزه مکانیکی و شیمیایی جهت کنترل علف هرز شیرین بیان، آزمایشی بصورت کرت های دو بار خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار در سال های 1382 و 1383 در ایستگاه تحقیقاتی ماهیدشت کرمانشاه به اجرا در آمد. در این بررسی فاکتور اصلی مدیریت خاک ورزی در دو سطح (شخم با گاوآهن برگردان دار و بدون شخم) در زمان 4 تا 6 برگی علف هرز، فاکتور فرعی شامل کنترل شیمیایی در دو مرحله فنولوژیکی علف هرز شیرین بیان (4-6 برگی یا غنچه دهی) و فاکتور فرعی شامل تیمارهای علف کش در 7 سطح شامل تو، فور - دی، کلوپیرالید، تری کلوپیر، مخلوط تو، فور - دی + کلوپیرالید، مخلوط تو، فور - دی + تری کلوپیر، مخلوط کلوپیرالید + تری کلوپیر و شاهد بدون علف کش در نظر گرفته شدند. عملیات خاک ورزی (شخم عمیق) باعث کاهش معنی دار تراکم این علف هرز شد. اثر مراحل مختلف فنولوژیک شیرین بیان بر صفات مورد بررسی متفاوت بود، بطوریکه مهمترین صفت مورد بررسی یعنی رویش مجدد علف هرز تحت تاثیر مرحله رشدی واقع نشد. مقایسه اثر علف کش های مورد آزمایش نشان داد که علف کش تری کلوپیر در تمام صفات مورد بررسی شیرین بیان بیشترین اثر مطلوب را در جهت کنترل این علف هرز داشت و کم اثرترین علف کش نیز کاربرد انفرادی کلوپیرالید بود. برهم کنش مرحله رشد علف هرز و شخم بر صفات مورد بررسی (رویش مجدد علف هرز در سال اول و دوم و وزن خشک بوته) نشان داد که در مجموع اثر مطلوب، از کاربرد تیمارها در مرحله غنچه و همراه شخم بدست می آید. برهم کنش علف کش و شخم نشان داد که علف کش تری کلوپیر در کرت های شخم نخورده معمولا بهترین اثر را داشته است. در مورد برهم کنش علف کش و مرحله رشد نیز در اکثر صفات مورد بررسی علف هرز، کاربرد علف کش در مرحله غنچه اثر بهتری از کاربرد آن در مرحله رویشی داشت و در بیشتر صفات مورد بررسی کاربرد تری کلوپیر در مرحله غنچه همراه شخم بهترین اثر %85) کنترل) را نشان داد.

تعدادی از تحقیقات انجام شده در زمینه روابط مبدا - مقصد در گندم دلالت بر محدودیت مقصد در این گیاه دارند. لذا به نظر می رسد که حذف برگ حداقل در مراحل انتهایی رشد اثر منفی معنی داری بر عملکرد نداشته باشد. در چنین حالتی می توان انتظار داشت که کاهش سطح برگ و همزمان با آن افزایش تراکم، عملکرد در واحد سطح و در عین حال کارایی مصرف آب را افزایش دهد. لذا مطالعه حاضر به صورت اسپلیت فاکتوریل با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی، در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در سال 1384-85 اجرا گردید. رقم، تراکم بوته و حذف برگ، فاکتورهای آزمایش را تشکیل می دادند. ارقام مورد آزمایش، قدس (با پتانسیل عملکرد بالا) و سرداری (پتانسیل عملکرد پایین) بودند که در دو تراکم 350 و 500 بوته در مترمربع کاشته شدند. برگ زدایی نیز شامل حذف کل برگها، حذف کل برگها به جز برگ پرچم و شاهد بود که دو هفته بعد از گلدهی اعمال شد. تیمارهای برگ زدایی تاثیر معنی داری بر عملکرد و پروتئین دانه نداشتند که نشان دهنده وجود محدودیت مقصد حداقل در ارقام و مکان مورد مطالعه است. میزان و کارایی انتقال مجدد ذخایر موقتی ساقه به تفکیک دم گل آذین و میانگره ماقبل آخر اندازه گیری شد و در هر دو حالت افزایش معنی داری در واکنش به حذف برگ مشاهده شد. با افزایش شدت حذف برگ، میزان و کارایی انتقال مجدد افزایش یافت. تفاوت معنی داری بین ارقام از این نظر مشاهده نشد و واکنش ارقام نیز به حذف برگ، چه به لحاظ عملکرد و چه انتقال مجدد، مشابه بود. بطور کلی با حذف برگها و افزایش تراکم، عملکرد ارقام قدس و سرداری به ترتیب 6 و 15 درصد افزایش پیدا کرد. بین دو رقم از لحاظ عملکرد، وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله تفاوت معنی داری وجود داشت. در رقم قدس، افزایش تعداد دانه با کاهش وزن دانه همراه بود. از آنجا که تیمار حذف کل برگها به جز برگ پرچم، تاثیر معنی داری بر وزن هزار دانه نداشت، بنابراین به نظر می رسد وزن کمتر دانه در رقم قدس، بعلت رقابت بین دانه ها در جذب مواد پرورده نبوده است.