مجله انسان شناسی (نامه انسان شناسی)
سال:1393 | دوره:12 | شماره:20 |تعداد مقالات:7

موسیقی ساز عاشیقی توسط شخصی به نام «عاشیق» اجرا می شود. عاشیق در فرهنگ مردم آذربایجان در اغلب عرصه های اجتماعی این سرزمین حضوری خلاقانه دارد. او شاعر، آهنگ ساز، خواننده، نوازنده، هنرپیشه و داستان سراست. هنرمند مردمی بودن بزرگ ترین ویژگی یک عاشیق آذربایجان است. در این مقاله با پژوهش کیفی و به شیوه تحقیق ترکیبی (اسنادی، کتابخانه ای و میدانی) به بررسی موسیقی ساز عاشیقی آذربایجان در حوزه حماسه خوانی و حماسه نوازی پرداخته شده است. بخش های مختلف این مقاله عبارت اند از: آذربایجان و عاشیق ها، ویژگی شعر عاشیقی، جارچیان حماسه، «عاشیق قربانی» و حماسه او در جنگ چالدران، «ساری عاشیق»، «عاشیق خسته قاسم»، «عاشیق علی عسگر» و حماسه او در جنگ جهانی اول، «عاشیق مسکین اسدخیاوی» و حماسه او در انقلاب مشروطه و تعدادی از عاشیق های بزرگ معاصر خصوصا نقش «عاشیق شهید بشیر شهریاری» در حماسه ی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران. در این مقاله سعی شده مختصری به زندگی هنری این عاشیق ها به همراه تحلیل محتوای ادبیات حماسی در سروده ها و نواخته های آن ها و نقش این عاشیق ها در جنگ ها و انقلاب های دوره های ذکر شده پرداخته شود.

در پای گوسفند، در نقطه ای که در آناتومی انسان «کشکک» و به زبان عامیانه «قاپک» نامیده می شود، استخوانی است با ساختمان و شکلی مخصوص به نام قاپ که صرفنظر از پستی و بلندی های مختلف آن، حجمی است شبیه یک مکعب مستطیل، که بازی با آن تحت عنوان «قاپ بازی» معروف شده است. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از مدارک دست اول باستان شناسی و مردم شناسی، سیر تحول قاپ بازی را از آغاز استقرار در روستاها تا به امروز در خاور نزدیک با تاکید بر ایران مورد بررسی و مطالعه قرار داده و به نتایج بسیار ارزشمندی رسیده است. نویسنده ضمن بیان سیر تحول با مستندات روشن، بیشتر دنبال تایید این فرض است که فلسفه اصلی قاپ بازی از آغاز تا حدود 50 سال قبل، صرفا بازی با چند استخوان حیوانی بوده و بیشتر در میان کودکان و نوجوانان انجام می شده که نتایج بررسی مفصل باستان شناسی و مردم شناسی و به خصوص زندگی نویسنده در مراکز اصلی این بازی نیز همان را کاملا تایید نمود. یافته ها نشان می دهد الگو، اصول و قواعد بازی از دوره نوسنگی تا به امروز فرق زیادی نکرده است، چرا که مساله ساییدن طرفین قاپ و رنگ کردن آن و گاه سرب ریزی شاه قاپ (سققه) از طریق یافته های باستان شناسی نیز قابل تائید است. همچنین بر اساس یافته های مردم شناسی مشخص شد تا دوره تجدد پهلوی دوم آن هم در شهرهای بزرگی چون تهران هیچ شرطی بر آن بسته نمی شده و از سالم ترین بازی های کودکانه بوده است که می توانست اوقات فراغت آن ها را تکمیل کند. علاوه بر آن، این مقاله به شناخت مفاهیم و قواعد قاپ بازی پرداخته و با استفاده از تصاویر مرتبط سابقه آن را نشان داده است.

دوره مفرغ (مرحله گودین III) حوزه زاگرس مرکزی یکی از مهم ترین دوران های باستان شناسی غرب ایران است. با شروع مرحله گودینIII ، در سراسر مناطق غرب و جنوب غرب ایران شاهد نوعی همگونی فرهنگی هستیم که از طریق رواج و اشاعه سنت سفال منقوش تک رنگ گودین III می توان آن را تشخیص داد. موضوع مهم و در خور توجه؛ مبحث چگونگی ظهور و گسترش نسبتا سریع سنت سفال منقوش تک رنگ این دوره است که در سراسر منطقه رایج می شود. در این مقاله از طریق مطالعه قوم- باستان شناسی ایل زنگنه، امکان حرکت، گسترش و رواج سنت سفال منقوش تک رنگ گودین III از طریق تحلیل های مقایسه ای ما بین مسیرهای کوچ عشایر ایل زنگنه و موقعیت و شکل توزیع مکان های باستانی دوره مفرغ شناسایی شده در پیرامون معابر کبیرکوه، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. روش انجام تحقیق یک روش تلفیقی است که در برگیرنده مطالعات میدانی و مطالعات کتابخانه ای است. ضمنا دو جامعه مورد مطالعه قرار گرفته که یکی جامعه باستانی کوچ نشینان دوره مفرغ دره سیمره و دیگری جامعه کوچ نشینان معاصر ایل زنگنه است.

تعزیه، آیین شبیه خوانی و «شکلی از نمایش» است. شناخت منشا تعزیه مساله اساسی پژوهش حاضر را تشکیل می دهد. به بیان روشن تر این پژوهش در پی شناخت عواملی است که بیانگر چگونگی آغاز تاریخ تعزیه باشند. در همین راستا فرایند «مطالعه کیفی» مساله، متاثر از رهیافت «دیرینه شناختی» میشل فوکو از زمان حال آغاز شده پ و تا رسیدن به «نقطه صفر» یعنی زمانی که دیگر نشانی از تعزیه (چه تعزیه های معنامحور، چه تعزیه اصطلاح محور) نیست ادامه پیدا کرده است. برای مطالعه سطح نخست پژوهش از «مشاهده»، «مصاحبه» و «مطالعه اسنادی» استفاده شده و برای مطالعه لایه های عمیق تر نیز صرفا از «مطالعه اسنادی» بهره گرفته شده است. در اجرای این پژوهش از «نمونه گیری هدفمند» استفاده شده و فرایند مطالعه در هر مرحله تا رسیدن به مرحله «اشباع نظری» یا «کفایت مفهومی» تداوم یافته است. نتیجه نهایی پژوهش موجد این نظر است که توانایی ذهن انسان در تولید «ایده» (فرابازنمایش) در تعامل با محیط زیست اجتماعی انسان ایرانی، بیانگر چگونگی آغاز تاریخ تعزیه است و در این میان مقوله هایی همچون: باورها، سرمایه های نمادین، اصالت علاقه و جذابیت، روابط اجتماعی، جامعه پذیری و انگیزه های اقتصادی، بستر تداوم تعزیه را طی فرایند «در زمانی» استمرار آن تشکیل داده اند. به نظر می رسد «انگیزه» های نشات یافته از «نیاز» های فطری و اجتماعی زیرساخت مقولات مذکور هستند.

در این مقاله به بررسی شیوه های بروز روابط قدرت در شوخی های روزمره در یک چایخانه پرداخته ایم. تلاش آن بوده که با استفاده از روش تحلیل گفتگو نشان دهیم چگونه مفاهیم فرهنگی در درون روابط قدرت از طریق استراتژی ها و بازی های زبانی بازیگران اجتماعی در فضای چایخانه برساخت یافته و به عنوان ابزاری برای پیشبرد نیات و اهداف آن ها به کار می رود. این تحقیق با روش کیفی و طی سه ماه حضور محقق در میدان تحقیق انجام شده است. بای جمع آوری داده ها از ضبط صوتی گفتگوها و رونوشت برداری مطابق قواعد تحلیل گفتگو استفاده شده است. از روش نمونه گیری مبتنی بر هدف استفاده شده و از بین گفتگوهای چهار گروه اصلی حاضر در چایخانه، گفتگوی میان اعضای یکی از گروه ها بررسی شده است. نتایج نشان می دهد مفاهیمی نظیر فرهنگ و قدرت تا چه اندازه در تاروپود زندگی اجتماعی ما جریان یافته و تا چه اندازه درآمیخته با زندگی روزمره ماست، و آنچه در نگاه اول ممکن است یک شوخی ساده به نظر برسد تا چه اندازه برسازنده ی مفاهیم فرهنگی در متن گفتگو، و تحت تاثیر قواعد و ساختار قدرتی است که در پس و پشت این تعاملات ظاهری قرار دارد و از آن تبعیت می کند.

مقاله حاضر که با عنوان اهمیت درخت گردو در زندگی روستاییان الموت قزوین ارائه شده است، سعی بر آن دارد با استفاده از روش های مشاهده مشارکتی، مصاحبه و با استفاده از تحقیقات صورت گرفته درباره گردو و با بهره گیری از نظریه کارکردگرایی ساختی به سوالات زیر پاسخ دهد:با وجود تغییرات و دگرگونی های رو به افزایش و همه جانبه در روستاهای الموت آیا برداشت گردو توانسته پیوندهای اجتماعی خانواده و شبکه های پیرامون آن را تداوم بخشد؟آیا این درخت غیر از کارکرد اقتصادی، کارکرد اجتماعی، فرهنگی هم دارد؟

انسان شناسی اجرا امکانات گسترده ای برای مطالعه ی زندگی روزمره و آیین های زندگی به مثابه نمایشگری به دست می دهد. امروزه، با اهمیت یافتن سبک زندگی دینی بین دین داران ایران بعد از انقلاب، ابعاد این مطالعات، از اهمیتی حتی بیشتر از گذشته برخوردار شده است. این پژوهش، با واکاوی سبک زندگی دین داران به خصوص در عرصه ی زندگی روزمره، جنبه های نمایشگرانه را با بهره گیری از چارچوب های مردم شناسی فرهنگی مورد مطالعه قرار داده و تاثیرات عمیق نمایشگری و اجرا در زندگی دینی را بر فرد و جامعه مورد تاکید قرار داده است. پرسش این تحقیق در پی آن است که آیا امکان خوانشی اجرامحور از زندگی روزمره ی دین داران وجود دارد و چنین خوانشی چه جنبه هایی از انسان شناسی اجرا را در سبک زندگی دین داران می یابد؟ با انسان شناسی ترنر و چارچوب نظری گافمن، ابزار لازم برای مطالعه ی زندگی روزمره به مثابه اجرا، فراهم آمده است. برای پاسخ به این پرسش، سطح روزمره ی زندگی دین داران با مباحث گافمن و ابعاد آیینی آن با مباحث ترنر تطبیق داده شده و سپس نقش ابعاد آیینی در انطباق با زندگی روزمره بررسی شده است. همچنین مطالعه ی بدن به مثابه مهم ترین ابزار اجراگری و نقش آن در زمان و مکان، یکی از مهم ترین موضوعات مورد مطالعه در این تحقیق است. یافته های تحقیق نشان می دهد، تاثیرات اجتماعی و سیاسی گسترده ای از خلال نمایشگری بدن در آیین های دینی مردم ایران انجام می گیرد که با نگاهی به آرای گافمن درباره بازنمایی خویشتن در زندگی روزمره برای اثرگذاری بر مخاطب و نیز نظریات ترنر درباره ی وضعیت آستانه ای و تغییر فرد در انتهای این وضعیت، قابل انطباق است. مرزهای این اثرگذاری چنان گسترده است که قصد دارد سراسر جامعه را به جلوه ای از امر قدسی بدل سازد. البته این امر، با چالش هایی همراه است که مستقیما با محدودیت های بدن در ارتباط است. این مقاله، تحقیقی میان رشته ای است که با وام گیری اصولی از نظریه ی اجرا در تئاتر و آیین های نمایشی، و پیوند آن با نظریات انسان شناسی و جامعه شناسی، به بررسی موضوع پژوهش می پردازد.