مجله انسان شناسی (نامه انسان شناسی)
سال:1383 | دوره:3 | شماره:5 |تعداد مقالات:15

توانایی مغز انسان های اولیه چقدر بوده است؟ چه زمانی زبان به وجود آمده؟ چه خصایلی انسان اندیشمند را از انسان های دیگر متمایز می کنند؟ با تکیه بر تعداد قابل توجه پژوهش های جدید، از این پس این امکان وجود دارد که بتوان موضوع پیدایش فرهنگ را در بین انسان ها تشریح کرد.چرا من پدرم را خوردم نام کتابی است اثر روی لویس (Roy Lewis) که ماجرایش به صدها هزار سال پیش، یعنی دوره پیش از تاریخ بر می گردد.در این کتاب، ادوارد، یک انسان عصر پارینه سنگی، تمام تلاش اش این بود که به اختراعات و کشفیات جدید دست پیدا کند و در مقابل چشمان متعجب خانواده خود از پیشرفت حمایت و دفاع نماید. زمانی که او به کنترل آتش و به کارگیری آن مشغول می شود، برادرش وانیا یک انسان نمای صادق ولی محافظه کار به او اخطار می کند و از این پس یک اختلاف عمیق بین این دو برادر به وجود می آید ...

کتاب از دو مقدمه و شش فصل تشکیل شده است، فهرست مندرجات و منابع و ماخذ کتاب بدان پایان می بخشد، شرح فصول ششگانه کتاب عبارتند از:فصل اول - پراکندگی جغرافیایی طایفه بزرگ میر           صفحه 47فصل دوم - ویژگی های سیاسی اجتماعی                 صفحه 61فصل سوم - آشنایی با تاریخ و رویدادهای تاریخی        صفحه 67فصل چهارم - آثار باستانی و تاریخی                         صفحه 131فصل پنجم - شعبه های مختلف طایفه بزرگ میر         صفحه 145فصل شش م- شجره و تبارنامه طایفه میر                  صفحه 181با نگاهی به فصول مذکور مشخص می گردد که ساختار حجمی کتاب نابرابر است. مثلا فصل دوم از پنج صفحه تشکیل می شود، و فصل سوم از 63 صفحه و فصل ششم از 72 صفحه. مولف محترم بدون هیچ ادعایی اطلاعات محلی با ارزش فراوانی را در کتاب خود به شیوه ای تدوین نموده است که تمامی داده ها درباره رویدادهای تاریخی قلمرو طایفه میر می باشد ...

مردم در فرهنگ های مختلف با تجربه مشترک و ناگزیر مرگ چه می کنند؟همه ما مرگ و مناسک و معانی پیرامون و همراه با آن: سوگ، اندوه و ماتم و شرکت در مراسم سنتی و دسته جمعی را به نوعی در زندگی شخصی خود تجربه کرده ایم. گاهی نیز مرگ را در حوادثی بسیار تاثر انگیز مثل حوادث غیر طبیعی نظیر قتل ها و کشتارهای دسته جمعی در جنگ ها و خشونت های سیاسی، یا بلایای طبیعی چون زمین لرزه، سیل و نظایر آن دیده ایم و از آن متاثر شده ایم. این حوادث هر چند ممکن است مرگ هایی نامتعارف تلقی شوند، اما باید اعتراف کنیم که از اولین انگیزه های انسان شناسان برای توجه به موضوع مرگ بوده اند (رابین: 3) ...

تاریخچه شکل گیری انسان شناسی خوراکمطالعه خوراک در انسان شناسی تاریخچه ای طولانی دارد.انسان شناسی از بدو تولد خود در قرن نوزدهم دامنه گسترده ای از موضوعات را شامل شده است. از اندازه گیری اسکلت و استخوان بندی انسان ها به منظور تعیین میزان جرم زایی آنان گرفته، تا مطالعه و بررسی برده داری. به این معنا، در واقع انسان شناسی نه یک رشته خاص بلکه مجموعه ای از رشته های خاص دانشگاهی است. از این رو انسان شناسی خوراک هم مانند سایر زیر شاخه های انسان شناسی موضوعی در خور توجه بوده است، و این رشته نیز پا به پای رشته انسان شناسی رشد کرده است ...

می دانیم که هدف مردم شناسی مطالعه ضمیر ناخودآگاه جمعی، رسیدن به خصوصیات عام تمامیت زندگی اجتماعی و فرهنگی و توصیف و تشریح و تحلیل آن با استفاده از روش تعمیم متکی به یک نظام پیوسته و فهم این مساله که چگونه ده ها رشته متکامل بشری در وجود انسان به هم مرتبط می شوند، از انسان سرچشمه می گیرند، در وی متمرکز می شود و حاصل او است. بنابراین علم مردم شناسی که موضوع آن انسان و فرهنگ اوست، شیوه زیست انسان را بر روی زمین مورد مطالعه قرار می دهد و در این راستا به بررسی سه نوع رابطه می پردازد: 1. رابطه انسان ها با یکدیگر (خویشاوندی و ازدواج؛ مناسبات اقتصادی، قضایی، سیاسی و ...)؛ 2. رابطه انسان با ماورا الطبیعه و جهان بینی او در این باره (باورها و اعتقادات ...)؛ 3. رابطه انسان با محیط زیست طبیعی (فن آوری، ...) که موضوع این کتاب و جلد دوم آن تحت عنوان در محیط و فن و (Leroi-Gourhan 1973) همین رابطه است ...

در بین نام آوران مردم شناسی قرن بیستم فرانسه، نام دو تن بیشتر از سایرین بر سر زبان هاست. کلود لوی - استروس و آندره لورا - گوران. اولی در حوزه انسان شناسی اجتماعی زبانزد خاص و عام است و دومی در حوزه انسان شناسی باستان شناختی یا به قول خود او Palethnologie.اولی را در ایران بیشتر می شناسند و شاید هم کسانی که با این رشته علمی سروکار دارند و در این حوزه قلم می زنند در هر فرصتی که بشود سعی دارند به یکی از آثار او اشاره ای کنند تا شاید از این طریق اعتبار علمی کار خود را افزایش دهند ...

هدف این تحقیق بررسی فرآیند و پیامدهای نوسازی و تغییر و تحولات اجتماعی در شهرستان سردشت از سال 1300 تا سال 1379 هجری شمسی می باشد. روش این تحقیق کیفی و میدانی بوده است که در آن محقق با استفاده از روش های تحقیقی کیفی مبادرت به گردآوری و تحلیل یافته ها کرده است. این تحقیق میدانی حدود 5 ماه طول کشیده است.اکثر ساکنان شهرستان سردشت تا پیش از آغاز فرآیند نوسازی به کشاورزی –دامداری اشتغال داشتند و ده نشین بودند، و گروه های کوچ نشین هم در مناطق کوهستانی به سر می برند. نظام اجتماعی – سیاسی، مبتنی بر نظام قبیله ای و ارباب رعیتی بود و مالکیت زمین عامل اساسی در قشربندی اجتماعی به شمار می آمد. بنابراین، پایگاه اجتماعی افراد با توجه به مالکیت زمین و نسبت تعیین می شد.تا پیش از آغاز فرآیند نوسازی، تمام منطقه فاقد شهر بود. با این حال دهکده سردشت مرکز داد و ستد بود و فرآورده های کشاورزی – دامی و بعضی کالاها به طور محدود مبادله می شد. فرایند نوسازی به تدریج بسیاری از جنبه های فرهنگ و جامعه سنتی را دگرگون ساخته است. استقرار ادارات دولتی در منطقه، اجرای اصلاحات ارضی، ورود تکنولوژی نوین از جمله وسایل، ابزارها، تاسیس مدارس نوین، احداث جاده ها و بالاخره تبدیل دهکده سردشت به شهر سردشت باعث دگرگونی درنظام اجتماعی – سیاسی و فعالیت های اقتصادی گردیده است. الغای نظام ارباب – رعیتی و انتقال قدرت از ایل و قبیله به دولت، ساختار سیاسی منطقه را تغییر داده و در نتیجه سران ایلات قدرت سنتی را از دست داده اند، هر چه اعضای خانواده های آن ها اکنون در ادارات دولتی نفوذ کرده و از موقعیتی مناسب برخوردارند. فرصت های شغلی جدید و دستیابی به آن ها از طریق سوادآموزی نوین، باعث تحرک اجتماعی گردیده است، به طوری که پایگاه اجتماعی افراد اکنون به صورت اکتسابی است. فعالیت های اقتصادی متنوع گردیده است، هر چند بسیاری از اهالی هنوز به کشاورزی – دامداری اشتغال دارند. به طور کلی، تمام جنبه های زندگی مردم این سامان دچار دگرگونی شده است، به این حال بسیاری از جنبه های فرهنگ سنتی به ویژه در روستاها کمتر تغییر یافته اند.

در زمینه مطالعات مربوط به جامعه روستایی رشته ای مختلفی از علوم اجتماعی فعالیت می کنند. در سال های اخیر با توجه به گسترش رشته ها و گرایش های علوم اجتماعی و حتی علوم کشاورزی و محیط زیست مشاهده می شود که در این رشته ها هریک به مطالعات روستایی علاقه مند شده و پژوهش دراین قلمرو را اجتناب ناپذیر می دانند، مطالعات روستایی دیگر در حیطه و قلمرو هیچ یک از رشته های علمی قرار ندارد بلکه حالتی بین رشته ای و فرا رشته ای به خود گرفته است.واقعیات جامعه روستایی که هنوز در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران از نوعی در هم تنیدگی و یکپارچگی برخوردار است، قلمرو مطالعاتی هر رشته را در رابطه با رشته دیگر دچار مشکلاتی کرده است.مساله اصلی این مقاله سعی در یافتن راهکاری منطقی و عملی است که تعامل لازم را بین رشته های مختلف درگیر در مسایل روستایی همراه با کشورهای مبدع این مطالعات فراهم آورد. سعی شده است این مقاله که با بررسی پیشینه هر یک از رشته های وابسته به مطالعات روستایی و تحولاتی که در چند دهه اخیر از سر گذرانده اند، در جست و جوی وضعیت کنونی این رشته ها و تعاملات آن ها در اروپا، که خاستگاه اصلی آن ها بوده است، باشد و راه های همگرایی و هم آهنگی مربوط را با تفاوت هایی که در برخی از کشور ها وجود دارد تا حدودی به دست دهد.در این مقاله و ضعیت مطالعات روستایی در ایران و نقش و جایگاه هر یک از رشته ها علوم اجتماعی نیز مورد بررسی قرار گرفت است. این مطالعه می تواند پژوهشگران و متخصصان حوزه روستایی را در جهت هم آهنگی و تعامل اصولی بدون تعصب رشته ای یاری نماید و زمینه ای لازم را برای مطالعات جامع روستایی و یا «روستا شناسی» فراهم آورد.در این مقاله همچنین به بررسی اجمالی برخی از این رشته ها و مناسباتشان با مطالعات روستایی پرداخته شده است.

مقاله حاضر نتیجه کاری میدانی و اکتشافی در حدود دو دهه پیش است، که با پژوهش کتاب خانه ای آمیخته و پرورده شده است. در قسمت نخست نوشته، کوشیده ایم تا نو بودن بافت این نوع قالی در ایران را مورد بررسی قرار دهیم. با وجود محدودیت بسیار در منابع، به مدارک و اسنادی دست یافتیم که نشان می دهد، حداقل، بافت این نوع قالی از زمان سلجوقیان رواج داشته و اوج آن در عصر صفوی بوده است. و دنباله آن، چه به صورت قالیچه یا به صورت تابلو فرش، و تابلو فرش خط برجسته و غیره، در ملایر و قم و کاشان و اصفهان و به ویژه در تبریز تا به امروز ادامه یافته است.برجسته بافی گل و باغ و ریحان در قالیچه های گل برجسته و وفور این نقوش در صنایع و هنرهای مختلف ایرانی نویسنده را به ردیابی تاریخی و ریشه یابی فرهنگی و سبب جویی انی گل خواهی و گل سازی و گل افشانی واداشته است. همچنین پس از معرفی قالیچه های نقش (گل) برجسته دره جوزان شیوه بافت، انواع رنگ ها و نام نقش ها و اندازه ها، و ذکردلایل فنی و تاریخی گزینش این نقش ها در این نوع قالیچه، سعی کرده ایم معانی و رازو رمزهای تاریخی و سرچشمه های فرهنگی آن ها را بکاویم.گفتنی است نگارنده در این نوشته، افزون بر معرفی قالیچه های نقش برجسته دره جوزان، به مناسبت از برخی مراکز بافت و برخی کارهای مشاهده شده و در دو دهه گذشته نیز اشاراتی کرده است، به امید آن که تحقیات بیشتری درباره قالیچه های گل برجسته و تابلو فرش های نقش برجسته ایران به کمک موزه فرش ایران و سازمان ها و وزارت خانه های مربوط به آن به انجام رسد.

این پژوهش با رویکرد انسان شناسی به بررسی فرایند بلوغ در میان دو اجتماع شهر اراک به منظور کشف تاثیر تفاوت های فرهنگی برفرایند پرداخته است. فرایند بلوغ توسط پژوهشگران رشته هایی چون روان شناسی، روان پزشکی، زیست شناسی و مردم شناسی مورد بررسی قرار گرفته است. البته رویکرد مردم شناسی بلوغ، بیشتر متاثر از مکتب اصالت فرهنگ است که در آن احساسات همراه مرحله بلوغ مانند اضطراب، ترس و ...، و شیوه برخورد فرهنگ فرد با مساله ارتباط پیدا می کند. اما، در مقابل این دیدگاه، نظریه «جبرگرایی زیستی» قرار دارد که منشا احساسات همراه بلوغ را ناشی از فعل و انفعالات شیمیایی خاص این مرحله می داند.تحقیق حاضر از تاثیر رویکرد جبرگرایی زیستی نیز غافل نبوده است. به طوری که، از یک سو، تاثیر جنبه های فرهنگی دو اجتماع در شهر اراک بر فرایند بلوغ سنجیده شده و، از سوی دیگر، تاثیر متغیرهای زیستی مانند گروه های خونی بر فرایند بلوغ آزموده شده اند.نتیجه این تحقیق نشان می دهد که فرایند بلوغ هم متاثر از پدیده های فرهنگی و هم متاثر از عوامل زیستی است، اما نقش عوامل فرهنگی چشمگیرتر می باشد.

انسان شناسی اشیا و فن آوری یکی از عرصه های جدید انسان شناسی است که از دهه های اخیر در اروپا و امریکا رواج یافته است که با تاکید بر بررسی تحولات عناصر مختلف فرهنگ مادی جامعه، در چارچوب فنون واشیا و آثار آن بر سازمان اجتماعی جوامع، تحولات اجتماعی ناشی از جهانی شدن را در مورد تحلیل و تبیین قرار می دهد. مقاله حاضر با ارائه یک مدل عملی از تغییرات فنی و اجتماعی در یکی از مناطق روستایی شمالی ایران در پی درک مناسبات اساسی بین «رویداد فنی» و «رویداد اجتماعی» است. طی سال های گذشته انتقال فنون و اشیای نوین به این منطقه منجر به ناپدیدی استقلال ساکنان درفرایندهای متفاوت فعالیت های کشاورزی، دامداری و ابریشم کاری شده و اقتصاد بومی و محلی را به اشیا و فنون صنعتی وارداتی وابسته کرده است. این دگرگونی ها به نوبه خود به تغییراتی بنیادی در جنبه های دیگر زندگی اجتماعی انجامیده است. در این پژوهش، محقق با اتخاذ یک دیدگاه بین رشته ای در حوزه های انسان شناسی، جامعه شناسی و فن شناسی از طریق یک ابزار روش شناختی نوین و تطبیقی، «زنجیره عمل فنی» در پی شناخت عوامل موثر بر تحولات فنون کشاورزی و دامداری جامعه قاسم آباد، به عبارت دیگر، نقش «فن» و «جامعه» در دگرگونی های اجتماعی است، بر این اساس وی این تحولات را از دهه دوم قرن بیستم تا دوره معاصر با توجه به عوامل اجتماعی – اقتصادی جامعه ایرانی که در تغییرات این جامعه روستایی دخیل بوده اند مورد بررسی و تحلیل قرار می دهد.مقاله با طرح نظرات اندیشمندان اجتماعی و فن آوری در خصوص نقش فن و جامعه در فرآیند تغییرات اجتماعی آغاز می شود. سپس فنون کشاورزی و دامداری به عنوان دو جنبه از فرهنگ مادی مبنا قرار گرفته و نگارنده با مشخص ساختن تحولات عناصر متفاوت این فنون (ابزارها، حرکات و عاملان) از طریق مدل زنجیره عمل فنی آن ها را در سه حوزه نوآوری، ناپدیدی و تحول طبقه بندی نموده و با تاکید بر نظرات آندره لوراگوران در مورد قرض گیری فنی به تحلیل راهکارهای تغییرات این جامعه روستایی می پردازد.

هدف این تحقیق بررسی تغییر نظام ارزشی طایفه دهدار در فارس بوده است. ابتدا به بررسی مبانی نظری پرداخته ایم و در این زمینه مساله اشاعه و رابطه بین سنت و مدرنیته از دیدگاه هایی همچون مدرنیته پیوندی و بازاندیشانه و جهان – محلی شدن مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش از روش تحقیق میدانی استفاده شده است. افراد مورد مصاحبه عمیق قرار گرفته اند. این مصاحبه های مبنای اصلی داده ها بوده است. تحلیل داده ها نیز از طریق یکی از شیوه های تحقیق کیفی، یعنی تحلیل چارچوب، صورت گرفته است. یافته ها حاکی از این است که ارزش های متعلق به فرهنگ بومی نه تنها از میان نرفته اند، بلکه همچنان به حیات خود ادامه داده و با ارزش های مدرن در آمیخته و ترکیبی جدیدی پدید آورده اند که برخی آن را فرافرهنگ نامیده اند.