اندیشه دینی
سال:1386 | دوره:9 | شماره:23 |تعداد مقالات:9

در این مقاله، ابتدا زندگی نامه علمی شلایرماخر به نحو مختصر بیان می شود. در ادامه، با تمرکز بر مهم ترین کتاب او، نظرگاه او درباره دین و دینداری به تفصیل بحث خواهد شد. در این زمینه، خواهیم گفت که او دو واژه کلیدی دین و ادیان را به کار می برد. از منظر او دین احساس وابستگی به امر مطلق است و ادیان صورت تفرد یافته دین هستند. بنابراین محور اصلی نوشتار بر تبیین این دو واژه متمرکز است. در پایان، به نقد نظرگاه او درباره دین پرداخته می شود.

برخی عرفان پژوهان معاصر با رویکردی پسینی و با توجه به گزارش های عرفا، از اقالیم و سنت های دینی مختلف؛ به دیدگاهی موسوم به ذات گرایی قایل شده اند که طبق آن، تجارب عرفانی با وجود اختلافات متعدد، دارای هسته ای مشترک اند. از میان فیلسوفان قدیم، ظاهرا می توان ابن سینا را از زمره ذات گرایان محسوب کرد، اگر چه دست کم در دو مورد از آن ها افتراق می یابند: (1 به لحاظ روش شناسی: ابن سینا با رویکردی پیشینی و مبتنی بر نفس شناسی و جهان نگری فلسفی اش طرح بحث کرده است: (2 شیخ به ویژگی مهم تناقض آمیزی تجربه عرفانی اعتقادی ندارد، زیرا در اندیشه های فلسفی - اشراقی او تناقض جایگاهی ندارد.تجربه و مکاشفه عرفانی نزد شیخ، آگاهی بی واسطه ای است که نفس و عقل سالک - که در سیر استکمالی خود به درجه «عقل مستفاد» رسیده است - با اتصال به عقل فعال، حقایق کلی هستی را ادراک می کند و از درک این حقایق ملتذ و مبتهج می گردد. شیخ به ویژگی کانونی مکاشفات، یعنی مواجهه با حقیقت واحد تصریح کرده، ترجیح هر چیزی، حتی خود عرفان را بر آن، انحراف از توحید می داند. وی با فراستی تمام، زودگذر بودن و بیان ناپذیری تجارب عرفانی را یادآوری می کند. عارف در عالی ترین تجارب خود در همه چیز، خدا را می بیند و این بدان معنا می تواند باشد که تجارب عرفانی نزد شیخ الرییس حداکثر از سنخ تجارب عرفان آفاقی است. دیدگاه ابن سینا را در نهایت در چارچوب معرفت شناسی عقلی - اشراقی وی می توان جای داد و لذا به نظر وی، عارف در مکاشفه خود حداکثر به مرتبه وحدت شهود و نه وحدت وجود، نایل می شود.

در مقاله حاضر به دنبال تحلیلی مفهومی در خصوص سه واژه کلیدیی که در عنوان مقاله به کار رفته اند، یعنی، «جهانی شدن»، «تمدن» و «گفت و گو»، به بررسی شماری از شیوه های ممکن قرائت و تفسیر پرسش اصلی عنوان مقاله خواهیم پرداخت. نتیجه ای که از این بررسی نتیجه می شود آن است که این پرسش «آیا جهانی شدن گفت و گویی میان تمدن هاست؟» را می توان لااقل به دو شیوه ممکن پاسخ داد. در حالت اول پاسخ ارایه شده، روشن اما غیر جالب، یعنی از حیث نو و بدیع بودن محتوا فقیر، است. در حالت دوم، پاسخ هایی که عرضه می شود پرمحتوا و جالب است، اما این ظرفیت اضافی ارزان به دست نمی آید: بهایی که برای این پاسخ ها باید پرداخت مربوط به اجماع و توافق جمعی بر سر قبول آن هاست؛ پاسخ های ارایه شده، پر محتوا، اما بحث برانگیزند و صرفا مورد قبول کسانی واقع خواهند شد که مفروضاتی که در پس هر پاسخ جای دارد، پذیرفته باشند.

مساله و هدف اصلی این تحقیق تبیین قاعده «بسیط الحقیقه کل الاشیا»" از دیدگاه صدرالمتالهین است. هم چنین در این مقاله این سوال پاسخ داده می شود که چه برهانی بر این قاعده اقامه شده است و چه استفاده هایی از آن در ابواب مختلف حکمت متعالیه صورت می گیرد؟بیشتر داده های مورد نیاز این پژوهش، از آثار ملاصدرا گردآوری شده و تلاش بر این بوده است که پس از درک درست عبارات ایشان و مقایسه شان با یکدیگر و با تحلیل و استنتاج مبتنی بر اصول کلی فلسفه اسلامی و منطق ارسطویی، به تبیین موضوع پرداخته شود.در این مقاله، استدلال ملاصدرا بر این که حقیقت بسیط محض، کل اشیا است و در عین حال، هیچ کدام از آن ها نیست، به کمک نوعی برهان خلف به اثبات می رسد و در مقایسه این استدلال با قاعده اعطاء )معطی الشی لایکون فاقدا له( که عرفا بدان استنا کرده اند، برتری این برهان اثبات می گردد. در نهایت، به پی آمدهای مهم پذیرش این قاعده در اثبات توحید و وحدت حقیقی ذات واجب الوجود، شناخت صفات خداوند، رابطه وحدت و کثرت، مفهوم حیات در جهان هستی، اتحاد نفس ناطقه با قوای خود و هم چنین تاثیر این قاعده در فهم برخی عبارات متون مقدس دینی پرداخته شده است.

در این نوشتار، به بررسی دو رویکرد در حکمت متعالیه در زمینه معلوم بودن مادیات و عالم بودن آنها پرداخته می شود. ملاصدرا در جاهایی ماده را مناط ظلمت می داند، که نه متعلق علم واقع می شود و نه خود عالم است و در مواضعی خلاف این را می گوید؛ یعنی ماده به خاطر موجود بودن، بهره ای از علم دارد و علم به آن تعلق می گیرد. در این مقاله، ابتدا این دو قول با براهین آن ها آورده می شود، سپس راه حل هایی که ملاصدرا و شارحانش برای رفع اختلاف یا اتخاذ یکی از دو رویکرد مطرح کرده اند مورد بررسی قرار می گیرد. هم چنین مبانی حکمت متعالیه مورد توجه قرار می گیرد. در آخر، نتیجه گرفته می شود که اگر اصول حکمت متعالیه مورد تدقیق قرار گیرد، هم خوانی اقوال ملاصدرا آشکار می شود.

در میان آن چه در باب انگیزه بعثت انبیا و شوون رسالت آنان بیان شده است، بعضی موارد، مانند بسط توحید، گسترش معرفت نسبت به مبدا و معاد هستی، شناساندن جهان آخرت و غیب، انسان سازی و بیان راه های نیل به تهذیب نفس و تعالی اخلاقی مورد اتفاق اغلب متفکران دینی است، اما نفی یا اثبات برخی دیگر، محل اختلاف و بحث است که مهم ترین آن ها پرداختن به اصلاح امور دنیوی و قیام به قسط و بر پا داشتن عدل از طریق تشکیل نظام سیاسی - اجتماعی است.در این مساله، دو دیدگاه عمده مطرح است که یکی ورود در امور دنیوی را خروج از حوزه رسالت می داند و دیگری اصلاح زندگی اجتماعی و تشکیل نظام حکومتی را نه تنها از غایات بعثت، بلکه شرط لازم و زمینه حصول غایات دیگر می شمارد.

عصمت پیامبر )ص( از موضوعاتی است که در مباحث قرآنی، به ویژه در خلال تفسیر آیاتی که در ظاهر با عصمت آن حضرت منافات دارند، به تفصیل مورد بحث و کنکاش قرار گرفته است.آیات ده گانه نخست سوره عبس از جمله موارد است، با این تفاوت که می تواند ادعا کرد برخلاف آیات دیگر که به خوبی تبیین شده، تفاسیری که در ذیل آیات مذکور آمده است، همه ابهامات مطرح پیرامون تنافی آیات یاد شده با عصمت پیامبر و اخلاق بزرگوارانه ایشان را نمی زداید و روح تشنه انسان حقیقت جو را سیراب نمی نماید.در این مقاله، ابتدا آرای تفسیری مشهور پیرامون آیات و ابهامات و نواقص هر کدام مطرح شده، سپس عصمت پیامبر )ص( در آیات یاد شده با بیانی متفاوت، به گونه ای که تمامی ابهامات را برطرف نماید، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.