اندیشه دینی
سال:1391 | دوره:- | شماره:42 |تعداد مقالات:9

برهان تجربه دینی از براهین مهم اثبات وجود خداوند است. ریچارد سوینبرن، فیلسوف و متاله معاصر، و به تبع او برخی فیلسوفان دیگر، حجیت معرفت شناختی تجربه دینی را مبتنی بر دو اصل می دانند: اصل گواهی و اصل ساده باوری. از این دو، اصل ساده باوری محل مناقشه برخی معرفت شناسان از جمله «ویلیام رو» است. ویلیام رو معتقد است که در ادراک حسی، به دلیل وجود روش های بازرسی، تجارب مطابق با واقع از غیر آن (وهمی و خطایی)، تشخیص پذیر است. از این رو، اصل ساده باوری را می توان در این نوع ادراک به کار گرفت، در صورتی که در تجربه دینی، به دلیل فقدان روش های بازرسی، امکان تشخیص تجارب واقعی از غیر آن نیست، بنابراین نمی توان از این اصل در تجربه دینی بهره برد. ناتوانی در به کارگیری این اصل در تجربه دینی، به منزله مخدوش بودن برهان تجربه دینی از منظر ویلیام رو است. در این مقاله، ضمن ارائه صورت بندی ای از اصل ساده باوری، برهان تجربه دینی و نقد ویلیام رو، نشان می دهیم که در تجربه دینی نیز مانند ادراک حسی، روش های بازرسی وجود دارد و از این رو می توان اصل ساده باوری را در تجربه دینی نیز به کار گرفت و بدین ترتیب، برهان تجربه دینی، برهانی دفاع کردنی برای اثبات وجود خداوند است.

بنیادین بودن تبیین ابن سینا به منزله مبنایی ترین رهیافت فلسفی به فرایند وحی، که بیش ترین بازخوردها و تاثیرات را در سایر متفکران بعد از خود تا به امروز داشته است، ضرورت نگارش مقاله حاضر به حساب می آید. ابن سینا بیان می دارد که نفس ناطقه وجه امتیاز انسان از سایر موجودات است. نفس ناطقه وی را بر درک کلیات و حقایق عقلی توانا می سازد، بنابراین هنگامی که مساله وحی را به مثابه نوعی معرفت مد نظر قرار می دهد به ناچار می بایست تبیین کند که نفس چگونه از طریق قوای خویش به معرفت وحیانی نائل می گردد. وی مدعی است وحی صرف نزول فرشته یا مکالمه الاهی با پیامبر نیست، بلکه حاصل تکامل و تعالی نفس نبوی به عالم قدسی است، بدین سان که نخست قوه نظری تکامل یافته نفس نبوی است که قادر به اتصال با عقل فعال (روح القدس) و ادراک معانی کلی می شود و سپس قوه خیال وی از چنین قدرتی برخوردار است که می تواند اصول کلی را با حفظ اصل وجود و سنخیت و تناسب آن، به صورت خیالی و حسی تنزل داده و در نتیجه کلام خدا را بشنود و فرشتگان الاهی را ببیند. مساله دیگری که ابن سینا در این زمینه به تحلیل آن می پردازد معجزه است. معجزه از نظر ابن سینا محدود به افعال خارق عادت انبیا نیست. از نظر او، اصل وحی نیز خود نوعی معجزه است، بنابراین معجزه یکی از اجزا و عناصر مبحث نبوت است که قابلیت تحلیل فلسفی دارد.

مقاله پیش رو در صدد است با بیان جایگاه مبحث واقع گرایی و ضد واقع گرایی در فرااخلاق، تقریرهای مختلف واقع گرایی اخلاقی را بیان نموده، با بررسی آموزه های اخلاقی کانت، موضع وی را در ذیل این تقسیم بندی تبیین کند. مبحث واقع گرایی و ضد واقع گرایی اخلاقی ارتباط وثیق با مبحث شناخت گرایی و ناشناخت گرایی در فرا اخلاق دارد، به طوری که بحث درباب یکی بدون پرداختن به دیگری عقیم خواهد بود. این مقاله نیز پس از توضیح کوتاهی درباره شناخت گرایی و ناشناخت گرایی اخلاقی، به شرح اقسام واقع گرایی و ضد واقع گرایی اخلاقی پرداخته، مهم ترین مکاتب و محورهای افتراق آن ها را بررسی کرده است. در ادامه، با شرحی کوتاه از مهم ترین آموزه های اخلاقی کانت، نشان داده شده که بسته به معنایی که از واقع گرایی مراد می شود، می توان کانت را واقع گرا و یا ضدواقع گرای اخلاقی دانست.

در این مقاله، قاعده معروف الواحد در نظام های وحدت وجودی ارزیابی می شود و با توجه به قاعده دیگری که عموما برای چنین نظام هایی بنیادی است، یعنی «قاعده بسیط الحقیقه کل الاشیا»، نتیجه خواهیم گرفت که نظر به بساطت محض «مصدر» که به معنای جامعیت و کل الوجود بودن است، دیگر به تبیین و تحکیم قاعده الواحد بر طبق روال مرسوم نیازی نیست.در طراحی استدلال های مرسوم، برای اثبات قاعده الواحد یک تقابل رفع نشدنی میان وحدت و کثرت فرض شده است. به نظر می رسد تلقی تقابل و اجتماع ناپذیر بودن وحدت و کثرت، ریشه در نادیده گرفتن قاعده بسیط الحقیقه دارد. به این قاعده در نظام هایی که نوعا وحدت وجودی نیستند توجه نشده است و لذا می توان ادعا کرد که بهادادن به قاعده الواحد، با همان سبک و سیاق مرسوم، غفلت از وحدت صرفه وجود حق بوده است. وحدت صرفه، چون تقابل میان وحدت و کثرت را می زداید، اعتبار قاعده الواحد را، بدان گونه که مبتنی بر چنین تقابلی است، مخدوش می سازد، زیرا این جا دیگر «وحدت»، چه در «مصدر» و چه در «صادر» هیچ کدام مقابل «کثرت» نیست، بلکه در اولی به نحو کثرت است در وحدت و در دومی به نحو وحدت است در کثرت. از همین روست که در اندیشه ابن عربی و نیز ملاصدرا، نفس رحمانی یا حق مخلوق به (که همان وجود ساری در ماسواست) تنها صادر و صادر اول و آخر است. در همین چارچوب، معنای «صدور» به ناچار نیازمند تحولی اساسی بوده، مبدل به معنای «ظهور» خواهد شد. هم چنین در این زمینه، تامل و ارزیابی «مجعول حقیقی» و «سنخیت» میان علت و معلول از نو باید صورت گیرد.

در آیات قرآنی، مبحث خلقت انسان به منظور آشنایی بشر با شگفتی های خلقت و شناخت خداوند پیش کشیده شده است. پیش رفت علم پزشکی زمینه شناخت بهتر نکاتی را که قرآن در زمینه خلقت انسان آورده فراهم کرده است. در قرآن، برای خلقت انسان، شش مرحله نام برده شده است:اول، شناخت منشا خلقت، که با تعبیر خاک و گل چسبنده و گل خشک آمده است؛ دوم، پیدایش انسان از نطفه، که به نظر می رسد منظور از نطفه همان زیگوت یا سلول لقاح یافته باشد؛ سوم، تبدیل نطفه به علقه است، که مهم ترین بخش شروع شکل گیری خلقت است، چهارم، شروع رشد اجزای ابتدایی جنین است به شکل مضغه یا گوشت جویده شده است. این مرحله در اجزای مختلف بدن انسان، متفاوت است. پنجم، آغاز حرکت جنین است که تقریبا ظاهر جنین کامل شده است. قرآن شکل گیری این دو مرحله را با تعبیر تبدیل مضغه به استخوان و رویاندن گوشت بر استخوان بیان می کند.یافته های علمی جنین شناسی تغییرات مختلف مراحل رشد جنین را بیان کرده است که می تواند تفسیر آیات قرآن در این زمینه باشد، هرچند قرآن به زبان علمی به تبیین مساله جنین شناسی نپرداخته است.مرحله ششم، دمیدن روح الاهی در جنین انسان است که با پایان یافتن خلقت ظاهری انجام می گیرد و هویت واقعی و معنوی انسان در این مرحله به کمال می رسد و قابلیت پیدا می کند که ملائکه بر او سجده کنند و شاهکار خلقت خداوند در این مرحله تحقق می یابد. لذا جنین انسان، که تا این مرحله با سایر موجودات از نظر رشد، شباهت داشت، به مرحله ای غیر مادی و الاهی قدم می گذارد و علاوه بر بعد مادی، دارای بعد معنوی هم می گردد.

در حال حاضر، برخی تفسیرهای تطبیقی در خصوص مقایسه تفسیر زمان در اندیشه برگسون و ملاصدرا انجام شده است. در این تفسیرها، عمدتا به منظور بررسی نقاط اشتراک و افتراق فلسفه های آن ها درباره مساله زمان، مقایسه هایی بین بحث شهود در فلسفه برگسون با نظریه های حرکت جوهری و اصالت وجود ملاصدرا انجام شده است. در این مقاله، کوشش شده تا با طرح نتایج حاصل از معنای شهود و حرکت جوهری و تامل در مفاهیمی مانند حافظه و ماده، تطور خلاق، ماده، اختیار، مکان، حیات، اخلاق و دین، زمینه های اختلاف عمیق تفسیر برگسون با تفسیر ملاصدرا از زمان و به طور کلی، تفاوت میان فلسفه های آن ها را دریابیم.

دهرمه بنیادی ترین مفهوم در تفکر دینی آسیای شرقی است که ریشه در تاریخ هندوئیسم دارد. این مفهوم در وداها، بیشتر به معنای قانون و شریعت و در متون و ادبیات دوره های بعد به معنای فضیلت، عدالت، معیار، وظیفه و تکلیف شرعی است. اما در تفکر بودایی، دهرمه حقیقتی است در باب وضعیت و کارکرد جهان که می تواند به علت و ماهیت رنج انسان پاسخ گوید و تمایلات شرارت آمیز موجود در همین جهان را به پایان برساند. از این رو در بودیسم، جهان متشکل از دهرمه هایی است که بنیاد حقیقت را تشکیل می دهند.نگارنده در این نوشتار، ابتدا به سابقه و آثار و عناصر مفهوم دهرمه در سنت دینی هند پرداخته، سپس تاریخ، معانی مختلف، تنوع و طبقه بندی دهرمه ها و در نهایت مفهوم دهرمه را در سنت مهایانه و هینه یانه مطرح کرده، تفاسیر مختلف این دو جریان را در باب دهرمه بررسی نموده است.