کتابداری و اطلاع رسانی
سال:1388 | دوره:12 | شماره:1 (مسلسل 45) |تعداد مقالات:11

«نقش» عبارت است از واژه یا عبارتی که پس از نام یک شخص در سرشناسه یا شناسه افزوده، قرار می گیرد و ماهیت کار آن شخص را در پدید آوردن اثر نشان می دهد. نوشته زیر بر آن است تا نشان دهد که «نقش» که در فهرست نویسی سنتی ایرانی مورد بی اعتنایی قرار گرفته است می تواند نقشی موثر در بهبود بازیابی اطلاعات داشته باشد. از آن جایی که نرم افزارهای کتابخانه ای و مارک ایران بر مبنای فهرست کتابخانه طراحی و اجرا شده اند این نقش به ترتیب، در فهرست نویسی سنتی، نرم افزارهای رایانه ای و مارک ایران مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در پایان نیز پیشنهادهایی برای بهبود بازیابی اطلاعات با استفاده از نقش در سه مورد اریه خواهد شد.

به منظور فراهم کردن بستر مناسب برای ارزیابی عملکرد کتابخانه های دانشگاهی و پیاده سازی استانداردها و رویکردهای متعارف بین المللی، مقاله حاضر می کوشد با بررسی متون مرتبط اعم از پژوهشی و مروری، الگوها و رویکردهای به کار رفته برای سنجش کیفیت خدمات کتابخانه های دانشگاهی را شناسایی و مباحث کلیدی را استخراج نماید، با این امید که پژوهشگران علاقمند به حوزه کیفیت سنجی، خدمات کتابخانه های دانشگاهی را با استانداردها و الگوهای متداول موجود آشنا و انگیزه جستجو و کنکاش را در آنان ایجاد کند.

امروزه اینترنت استفاده روزافزون یافته است. یکی از گروه هایی که به سرعت به سوی این رسانه کشیده می شوند، کودکان و نوجوانان هستند. با توجه به نیازها و ویژگیهای خاص این گروه، به نظر می رسد آنها نیازمند اطلاعات ویژه ای در وب سایتهای مخصوص خود هستند و تعیین ویژگیهای محتوایی مهم برای قرارگیری در وب سایتهای مخصوص آنها، می تواند برطرف کننده نیازهایشان باشد و از ورود آنان به وب سایتهای غیرعلمی و غیراخلاقی جلوگیری نماید. به علت نگرانی و حساسیت بیشتر بر روی رده سنی 12-14 سال و حد واسط بودن این دوره در میان دیگر دوره های سنی کودکان و نوجوانان، رده سنی فوق به عنوان جامعه مخاطب انتخاب و وب سایتهای انگلیسی زبان و فارسی زبان مخصوص نوجوانان 12-14 ساله تحلیل محتوا گردیده است و سپس به علت تفاوت در فرهنگ هر کشور، با استفاده از سیاهه وارسی، نظرات صاحب نظران و نوجوانان 12-14 ساله ایرانی را جویا شده و با احتساب درصد فراوانی، مهمترین ویژگیهای محتوایی را برای قرارگیری در وب سایت نوجوانان 12-14 ساله ایرانی، تعیین و معرفی کرده است.

این مقاله شرح پژوهشی است که دو هدف را دنبال می کرد. 1) تعیین وضعیت عملکرد مدیریت کتابخانه های دانشگاه شهید چمران بر اساس مدل تعالی سازمانی بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت (EFQM)؛ 2) بررسی کارآمدی مدل تعالی سازمانی در محیط کتابخانه ها.دانشگاه شهید چمران با سابقه ای پنجاه ساله، به عنوان یکی از دانشگاه های مادر کشور، همواره در تلاش بوده است به سوی تعالی گام بردارد. کتابخانه های این دانشگاه به عنوان عوامل اصلی پشتیبانی برنامه های آموزشی و پژوهشی آن، همسو با مجموعه دانشگاه شهید چمران، همواره به دنبال رسیدن به تعالی بوده اند. برای بهبود کیفیت، لازم است این کتابخانه ها ابتدا با بررسی وضعیت حاضر، عملکرد مدیریت در این کتابخانه ها، و میزان دوری یا نزدیکی از شرایط آرمانی تعالی را مشخص کنند تا پس از آن با آگاهی از ضعفها و قوتهای خود، برای برداشتن گامهای لازم در راه رشد و تعالی برنامه ریزی کنند.انجام تحقیق حاضر نشان داد که کیفیت مدیریت در کتابخانه های مورد بررسی، در سطحی بسیار پایین تر از متوسط قرار دارد و از بعد «توانمندسازها»، بخشها، روشها و ساز و کارهای طراحی شده مربوط به حوزه های رهبری، خط مشی، کارکنان، منابع و مشارکت ها و فرآیندها در حوزه مدیریت، توانسته اند تنها با کیفیتی که 35 درصد وضعیت مطلوب است فعالیت کنند. در بعد «نتایج» نیز وضعیت اندکی بهتر بوده و در سطح نسبتا متوسطی است. فقط «نتایج مشتریان» با کسب امتیازی برابر با 2/122 از 200 بیشتر از حد متوسط ارزیابی شد. بقیه زمینه ها نیاز به بهبود دارد. در مجموع، کیفیت مدیریت در کتابخانه های دانشگاه شهید چمران با عنایت به کسب 3/ 421 امتیاز از 1000 امتیاز الگوی تعالی سازمانی، از سطحی پایین تر از متوسط برخوردار است. پرداختن به نقاط ضعف و تلاش در جهت مرتفع ساختن آنها و نیز تقویت نقاط بهبود مدیریت کتابخانه های مورد بررسی، می تواند سبب ساز ارتقا کیفیت مدیریت در این کتابخانه ها گردد. از سوی دیگر، انجام این تحقیق و حصول نتایج روشن، بیانگر این واقعیت است که الگوی تعالی سازمانی بنیاد اروپایی مدیریت کیفیت که تاکنون بیشتر در موسسات صنعتی، و در موارد اندکی در موسسات خدماتی غیرکتابداری به کار گرفته شده بود، این قابلیت را دارد که با اندک تغییرات و تعدیلهایی با محیط کتابخانه و خدمات آن سازگار شده و در این محیط نیز به کار گرفته شود.

هر نرم افزار کتابخانه ای از چند بخش تشکیل شده که هر یک به تناسب وظیفه مشخص، یاری دهنده بخشهای کتابخانه می باشد. اما اینکه تا چه حد امکانات موجود در نرم افزارهای کتابخانه ای، با نیازهای کاربران همخوانی داشته، مبحثی است که مد نظر این نوشتار است و تمرکز اصلی آن بر بخش امانت نرم افزار کتابخانه ای پارس آذرخش می باشد. از یک سو امکانات موجود در بخش امانت این نرم افزار را بررسی و از سوی دیگر، قابلیتهایی به عنوان پیشنهاد برای آن مطرح کند. معیار توانمندی نرم افزار کتابخانه ای پارس آذرخش در پنج قسمت اخطار دیر کرد، تغییر در زمان امانت، رزرو منابع، جریمه دیر کرد و تسویه حساب در مقاله حاضر بررسی و پیشنهادهایی برای بهبود روند گردش کار نرم افزار در بخش مزبور، متناسب با خواسته های کتابدار، ارایه شده است.

امروزه دانش به عنوان یک منبع حیاتی برای کسب برتری رقابتی شناخته شده و مدیریت دارایی های دانشی، ضرورت بیشتری یافته است. در این راستا، اشتراک دانش به عنوان یک عنصر کلیدی در فرایند مدیریت دانش شناخته شده است. بر همین اساس، تحقیق حاضر به منظور بررسی و شناسایی عوامل مشق و بازدارنده اشتراک دانش در کتابخانه های آستان قدس رضوی انجام شده است. در اجرای این پژوهش از روش تحقیق موردی از نوع پیمایشی استفاده شده است. به منظور گردآوری اطلاعات دو نوع پرسشنامه برای بررسی نظرات مدیران و کتابداران طراحی و مورد استفاده قرار گرفت. یافته های این پژوهش نشان داد از میان عوامل فردی و سازمانی موثر بر اشتراک دانش، کسب دانش، ایجاد ارتباط و کسب وجهه اجتماعی، احساس مسوولیت، اعتماد میان کتابداران و اعتماد سازمانی به عنوان عوامل مشوق اشتراک دانش شناخته شدند. نبود زمان و وقت کافی برای شرکت در فعالیتهای اشتراک دانش، عامل بازدارنده برای این فعالیت در سازمان کتابخانه هاست.

با وجود آنکه هر دو گسترش رده تاریخ ایران در دو نظام دیویی و کنگره توسط یک سازمان (کتابخانه ملی ایران) و یک فرد (کامران فانی) انتشار یافته اند، چه به لحاظ حجم و چه به لحاظ تعداد شماره های اختصاص داده شده به هر یک از مدخلها، اختلاف چشمگیری با یکدیگر دارند. نوشته حاضر بر آن است تا از طریق مقایسه گسترش رده تاریخ ایران در دو نظام رده بندی دهدهی دیویی و کنگره، ابتدا دلایلی را که نگارنده هر دو گسترش در توجیه اختلاف یاد شده ذکر کرده، مورد نقد و بررسی قرار دهد و در مرحله بعد، نارسایی ها و مشکلاتی را که ممکن است کتابخانه ها به هنگام استفاده از گسترش رده تاریخ ایران در نظام دیویی با آن مواجه شوند، در قالب مثالهای متعدد تشریح نماید.

با توجه به اینکه رویکرد کنونی علم، جریان اطلاعات از طریق شبکه های عظیم اطلاع رسانی است، دولت جمهوری اسلامی ایران نیز فعالیتهایی را برای رسیدن به دولت الکترونیکی انجام داده است. وزارتخانه ها نیز هر یک با طراحی وب سایتهای اختصاصی خود سعی دارند اطلاعات را در اختیار کاربران قرار دهند. مهم ترین هدف این گونه وب سایتها، انعکاس رویدادها و تحولات حوزه تخصصی مورد نظر است. اما نکته ای که در این بین حایز اهمیت است، شناخت پر استفاده ترین این وب سایتها و نیز میزان همکاری آنها با یکدیگر است. یکی از مهم ترین شیوه هایی که از طریق آن می توان معتبرترین وب سایتهای وزراتخانه ها را شناسایی، دسته بندی و رتبه بندی کرد و به میزان رویت آنها دست یافت، روش وب سنجی است.یافته های به دست آمده نشان داد وب سایتهای وزارت تعاون با 282، وزارت علوم تحقیقات و فناوری با 126 و وب سایت وزارت صنایع و معادن با 109 پیوند دریافتی بالاترین میزان پیوند دریافتی را داشته و در نتیجه بالاترین میزان رویت را به خود اختصاص داده اند. وب سایتهای وزارت دادگستری با 45200 صفحه وب، وزارت کشور با 31600 صفحه وب و وزارت صنایع با 23200 صفحه وب، دارای بالاترین حجم صفحات وب می باشد. وب سایت وزارت دفاع با عامل تاثیرگذاری تجدید نظر شده، برابر با 27/0، وزارت تعاون با 08/0 و وزارت مسکن با 06/0، دارای بالاترین فراوانی می باشند.نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان داد وب سایتهای وزارتخانه های دولت جمهوری اسلامی ایران، میزان رویت و عامل تاثیرگذار بسیار پایینی دارند. برخی از دلایل این امر شاید بتوان به این اشاره کرد که این وب سایتها فقط برای کاربران فارسی زبان طراحی شده اند و فاقد نسخه انگلیسی می باشند. از دلایل دیگر می توان به عدم اطلاع رسانی مناسب و آگاه کردن کاربران از خدمات ارایه شده توسط این وب سایتها، اشاره داشت.

هدف پژوهش حاضر، آگاهی از میزان رضایت شغلی کتابداران شاغل در کتابخانه های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی کشور است. روش پژوهش پیمایشی تحلیلی و ابزار مورد استفاده، پرسشنامه و جامعه آماری مورد مطالعه نمونه ای به تعداد 542 نفر از کتابداران کتابخانه های عمومی در مراکز استانهاست. برای اجرای این پژوهش، ابتدا مدلی برای سنجش رضایت شغلی کتابداران در قالب 6 بعد و 27 متغیر طراحی شد و رضایت شغلی کتابداران بر اساس مدل طراحی شده و با احتساب نمرات 27 متغیر محاسبه گردید. بر اساس یافته ها، رضایت شغلی کتابداران از حد متوسط پایین تر است. در رابطه با ابعاد رضایت شغلی، رضایت از ابعاد امکانات مادی و رفاهی، ثبات شغلی، خودشکوفایی و ماهیت شغل پایین تر از حد متوسط، و رفتار مدیر و روابط متقابل بالاتر از حد متوسط است. در این پژوهش، تفاوت معناداری بین میانگین رضایت شغلی کتابداران بر حسب رشته تحصیلی (کتابداری و غیرکتابداری) مشاهده نشد. یافته های پژوهش حاضر که نشانگر نارضایتی کتابداران از اکثر متغیرهای شغلی است، ضرورت توجه مسوولان به بهبود شرایط کاری کتابداران کتابخانه های عمومی کشور را مطرح می کند.

پژوهش حاضر به منظور تدوین ابزاری استاندارد برای سنجش سواد اطلاعاتی دانشجویان کارشناسی به روش پیمایشی انجام شده است. برای سنجش روایی، محتوایی و صوری، پرسشهای طراحی شده در اختیار استادان و دانشجویان دکترای گروه کتابداری دانشگاه فردوسی و کتابداران دارای مدرک کارشناسی ارشد و کتابداران بخش مرجع کتابخانه های دانشگاه فردوسی قرار گرفت. بر اساس قضاوت این گروه از داوران، پرسشنامه طراحی شده روایی محتوایی بالایی دارد. به علاوه، برای سنجش روایی سازه، از آزمون تحلیل عاملی نیز استفاده شد. تحلیل عوامل داده ها در مجموع 225/65% از واریانس سواد اطلاعاتی توسط نمونه آماری را برآورد و تبیین کرد. به منظور بررسی پایایی ابزار تدوین شده در مرحله مطالعه مقدماتی پرسشنامه بین یک گروه 30 نفره از دانشجویان و در مرحله بعد بین حجم نمونه 335 نفره از دانشجویان جدید و نمونه ای 338 نفره از دانشجویان سال آخر دانشگاه فردوسی مشهد توزیع شد. ضریب آلفای کرونباخ در پیش آزمون 77/0، و در دو گروه 83/0 به دست آمد. یافته های پژوهش نشان داد سواد اطلاعاتی دانشجویان جدید و سال آخر، از حد متوسط کمتر است و بین مهارتهای سواد اطلاعاتی واقعی دانشجویان جدید و سال آخر کارشناسی، تفاوت وجود دارد. بنابراین، فضای آموزشی دانشگاه بر افزایش سواد اطلاعاتی دانشجویان مؤثر است.

همکاری علمی فرایندی است که طی آن دو یا چند نویسنده با هدف خلق اثری مشترک، منابع و استعدادهای خود را به اشتراک می گذارند. از آنجا که همکاری علمی متاثر از عوامل مختلفی ـ از جمله عوامل فردی، محیطی و فرایندی ـ است، این پژوهش با استفاده از روش پیمایشی، دیدگاه های اعضای هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد را در مورد عوامل موثر بر همکاری در تولید آثار علمی، بررسی نموده است. عوامل مورد بررسی به دو گروه «عوامل مشرق» و «عوامل بازدارنده» و در هر گروه به سه زیر گروه عوامل محیطی، عوامل فردی و عوامل فرایندی-ساختاری تقسیم بندی شده اند. نتایج پژوهش نشان داد عواملی چون فرهنگ مشارکت در جامعه، بودجه فعالیتهای همکارانه، اعتماد متقابل میان افراد و نیز هدفها و دیدگاه های مشترک میان افراد، تأثیر زیادتری بر میزان همکاری علمی از میان سایر عوامل دارند.