جغرافیا و برنامه ریزی
سال:1390 | دوره:16 | شماره:36 |تعداد مقالات:7

امروزه با گسترش تکنولوژی و رشد شبکه های ارتباطی، سهولت ارتباط بین مناطق مختلف فراهم گشته، لیکن مفهوم ورودی و خروجی شهرها نادیده انگاشته می شود. در تعریف ورودی شهر می توان گفت محور ورودی یک کریدور فضایی است که علاوه بر ویژگی های فعالیتی و جمعیتی مسیر، ارتباط منطقی بین طبیعت و شهر را به صورت سلسله مراتب سازماندهی شده و نظام مند برقرار می نماید. با توجه به تعاریف شبکه استخوان بندی شهری در سه سطح «منطقه شهری - کلان شهر - شهر»، و بررسی جایگاه ایران در کریدورهای تاریخی و معاصر منطقه ای و بین المللی از یک سو و بازنگری روند توسعه استخوان بندی شهر تبریز از سوی دیگر می توان دریافت استخوان بندی فضایی کلان شهر تبریز، مبین خصوصیات کلی و هدایت کننده جهت توسعه شهر بوده است. تحقیق حاضراز نوع کاربردی است و هدف آن ارزیابی و مقایسه ویژگی های فعالیتی و نقش منطقه ای کریدورهای ارتباطی کلان شهر تبریز در سه محور ارتباطی اصلی آن می باشد. مبانی نظری تحقیق بر پایه مطالعات اسنادی و کتابخانه ای و تحلیل مقایسه ای با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) انجام یافته است. نتایج حاصل از مطالعات نشان می دهد هر یک از کریدورهای ارتباطی مورد نظر دارای ارزش های منطقه ای ویژه ای است که مستقیما در رویکرد برنامه ریزی، جهت سازماندهی محورهای ورودی نقش دارد.

احیا و نوسازی شهری، توسعه مجدد بافت های شهری که کارکرد اقتصادی اصلی خود را در تغییرات اقتصادی جهانی از دست داده بودند دربر داشته است. بیشتر نواحی مرکزی شهری در فرصت های موجود توانایی لازم برای گردشگری خصوصا در سطح بین المللی را دارا می باشند. در سال های اخیر با توجه به توسعه گردشگری به خصوص گردشگری فرهنگی، بافت های مرکزی شهرها و به دنبال آن نوسازی و احیای این بافت ها مورد توجه قرار گرفته است. بافت مرکزی شهر مشهد با تاکید خاص بر نگین پرفروغ بارگاه رضوی، ضرورتی انکارناپذیر در درک معضلات کالبدی فضایی، اجتماعی و اقتصادی معاصر این بافت و بزرگترین کلان شهر مذهبی ایران را دارا می باشد. همین اهمیت و ارزش باعث جذب گردشگران زیادی به این بافت شده است به خصوص در سال های اخیر رشد گردشگری در شهر مشهد رو به افزایش است اما قدمت بالای بافت و قدیمی بودن آن ظرفیت پذیرش بافت را کاسته است. بدین منظور اقدامات مختلف و متعدد در جهت توسعه مجدد صورت گرفته ولی نتوانسته است موفقیت آمیز باشد، در این پژوهش سعی شده با توجه به مشکلات گردشگران و ساکنین، الگوی مناسبی برای احیای مجدد مرکز شهر مشهد ارائه شود. روش تحقیق در این مقاله توصیفی، تحلیلی و اسنادی می باشد، علاوه بر آن برای اثبات فرضیات از تکمیل پرسشنامه در بین دو جامعه آماری ساکنین و زائرین و نیز روش های آماری استفاده شده است.نتایج این تحقیق نشان می دهد که مشکلات مدیریتی، عدم مشارکت مردم محلی و عدم تبلیغات و شناساندن سایر جاذبه های شهر مشهد از عوامل مهم ناپایداری گردشگری در بافت مرکزی شهر مشهد است. برای رفع این مشکلات راهکارهایی مانند مشارکت مردم محلی، گسترش تبلیغات و هماهنگی دستگاه های مختلف ارائه می شود.

با توجه به اهمیت فضای سبز و تاثیر آن در ارتقای کیفیت فضاهای شهری، بهبود جنبه های زیست محیطی و زندگی شهری و افزایش سلامت و بهداشت شهری، مطالعه در وضعیت فضاهای سبز شهری با بازنگری در روش ها، استاندارد ها و سرانه ها در سال های اخیر مورد توجه شهرسازان، جغرافی دانان و کارشناسان محیط زیست قرار داشته است.در این راستا و به منظور بهبود وضعیت فضای سبز شهرهای کشور و درک اصولی از نقش سرانه ها در برنامه ریزی فضای سبز شهرها، در این تحقیق، بدوا چهارچوب نظری برنامه ریزی فضای سبز شهری و سرانه ها در جهان با تشریح مدل های نظری و سیر تغییرات و تحولات آنها تبیین و سپس با ارائه اطلاعات و آمار مربوط به سرانه های فضای سبز شهری در ایران و جهان مقدمات بررسی فراهم و در نهایت روش ها و مقادیر، مورد ارزیابی مقایسه ای قرار می گیرند.نتایج تحقیق از سویی بیانگر وجود تفاوت های اساسی در روش های برنامه ریزی و مقادیر سرانه ها و استانداردهای فضای سبز در ایران و جهان بوده و از سویی دیگر مبین این امر است که با استمرار روش های کنونی در ایران و استفاده از سرانه های متعارف فعلی، تحقق «شهرهای سبز» تصوری بسیار آرمان گرایانه است. لذا لزوما بازنگری در مقادیر سرانه ها و نیز تفکیک سرانه به اجزا مشخصی چون سرانه پارک های محدوده شهر، سرانه تفرجگاه های حریم شهر و ... ضروری است.یافته ها و نتایج تحقیق بر لزوم تفکیک سرانه فضای سبز به دو بخش اصلی سرانه فضای سبز درون و پیرامون شهری، ارتقای میزان سرانه های مورد عمل کنونی از 12-7 مترمربع به 18-12 مترمربع در درون شهر، تامین سرانه 36-24 مترمربع سرانه فضای سبز گردشگاهی در پیرامون شهرها و همچنین لزوم تامین بخشی از فضاهای سبز مورد نیاز شهری در پروژه های آماده سازی قطعات توسعه جدید و یا نوسازی و بازسازی محلات، فزون بر رعایت سرانه فضای باز بر اساس دستورالعمل کنترل تراکم ساختمانی تاکید دارد.

امروزه مشارکت از ارکان مهم تجدید حیات شهری به حساب می آید. یکی از زمینه های مشارکت مردم در عرصه شهر مشارکت در بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده می باشد. نقش مردم در بهسازی و اصلاح بافت های فرسوده شهری تعیین کننده و تاثیرگذار است. به نظر می رسد در بافت های فرسوده با توجه به وسعت دامنه و شدت مسایل گریبان گیر این بافت ها، کارآمدترین رویکردی که بتوان برای مواجهه با کاستی ها و نارسایی ها اتخاذ نمود رویکرد مشارکتی باشد. به این ترتیب می توان با استفاده از الگوهای توانمندسازی و مشارکت جمعی از نیروهای همه بهره وران در جهت ساماندهی و تجدید ساختار بافت های مذکور در راستای نیل به اهداف توسعه پایدار بهره جست. محله سیروس در بافت مرکزی تاریخی تهران از جمله بافت های فرسوده ای است که وسعت و شدت مشکلات در آن توجه مسوولان و متخصصین را نسبت به تهیه طرحی ساختاری جهت بهسازی و نوسازی جلب نموده است. هدف از این مقاله ارزیابی میزان اثر الگوی مشارکتی در نوسازی و بهسازی بافت فرسوده محله سیروس تهران و فراهم بودن زمینه های لازم جهت عملی شدن مشارکت در شرایط این محله بوده است. مقاله حاضر که با استفاده از روش های پیمایشی (پرسشنامه) و اسنادی و تحلیلی صورت گرفته است، نشان می دهد که طرح محله سیروس چه در تهیه و چه در اجرا مولفه های یک طرح مشارکتی را دارا نبوده است و اقدامات عملی در جهت توانمند کردن مردم صورت نپذیرفته است.

نیمرخ طولی رودخانه می تواند تغییرات ژئومورفیک و ویژگی های حوضه آبریز خود را منعکس کند زیرا شکل آن، معلول فرایندهایی است که بر حوضه اثر می گذارد. بر این اساس در این مقاله شدت فعالیت تکتونیکی در حوضه آبریز رودخانه مهاباد با بکارگیری نیمرخ طولی مورد ارزیابی قرار گرفته است. برای این منظور ما نیمرخ هاگ، نیمرخ تعادلی و انحراف از آن، شاخص SL شاخص استاندارد (SL/K) و شاخص تراکم زهکش (D) برای هر کدام از شاخه های اصلی رودخانه و واحدهای هیدرولوژیکی استخراج کردیم. به منظور مشخص کردن میزان نسبی فعالیت تکتونیکی در این حوضه، آنالیز کمی نیمرخ طولی با نقشه زمین شناسایی محدوده تلفیق شده است. نتایج به دست آمده، نشان دهنده این است که محدوده هایی که در جنوب و جنوب غربی حوضه قرار دارند از فعالیت تکتونیکی بالاتری برخوردارند. بر اساس شاخص تقعر، حوضه آبریز رودخانه مهاباد در یک حالت نامتعادل قرار دارد و محدوده شمال حوضه بالاآمدگی کمتری نسبت به جنوب دارد. چنین روندی، ارتباط فعالیت تکتونیکی این حوضه با زون بسیار فعال گسل پیران شهر و منطقه خرد شده زاگرس، را نشان می دهد.

این مقاله به منظور تطبیق شرایط اقلیمی ایستگاه های منتخب در استان های آذربایجان شرقی و اردبیل با نیازهای بیوکلیماتیک درخت زیتون و بررسی کمی و کیفی عناصر اقلیمی موجود در منطقه به منظور کشت زیتون صورت گرفته است. بررسی داده های اقلیمی در دوره آماری نوزده ساله (2005-1987) صورت گرفته و بازسازی داده های مفقوده نیز با استفاده از روش تفاضل ها و نسبت ها عملی گردیده است. در این پژوهش ابتدا به بررسی نیازهای اقلیمی و ویژگی های زیتون پرداخته شد. سپس ویژگی های اقلیمی منطقه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل عناصر اقلیمی و تطبیق آن با نیازهای اقلیمی زیتون نشان داد که این درخت نسبت به کاهش دما بسیار حساس بوده و عامل دما یک عامل محدود کننده برای کشت آن در استان های آذربایجان شرقی و اردبیل می باشد. در صورتی که رطوبت زیاد در ایستگاه آستارا (به عنوان نزدیک ترین ایستگاه به منطقه مورد مطالعه) به عنوان یک عامل محدود کننده کشت زیتون محسوب می شود. از بین ایستگاه های بررسی شده فقط ایستگاه پارس آباد شرایط لازم برای کشت محصول زیتون را دارا می باشد. نتایج حاصل از بررسی مقادیر تبخیر - تعرق برای ایستگاه پارس آباد نیز نشان می دهد که میزان تبخیر - تعرق در فصل تابستان زیاد می باشد. در نتیجه در صورت کشت زیتون در این منطقه نیاز به آبیاری خواهیم داشت و امکان کشت زیتون در این منطقه به صورت دیم وجود ندارد.

وجود معیارهای متعدد و چندگانه در مکان یابی مراکز آموزشی و ارتقای سطح کمی و کیفی آنها، موجب شده است که در ساماندهی مکانی - فضایی کاربری های آموزشی، استفاده از قواعد تصمیم گیری چند معیاری در محیط GIS امری اجتناب ناپذیر باشد. بر همین اساس در مقاله حاضر سعی شده است که با کنکاش در نوشتارها و تحقیقات مدون در حوزه ساماندهی کاربری های آموزشی و مراجعه به اصول و معیارهای متعارف در مکان گزینی و طراحی فضاهای آموزشی، مجموعه مدونی از شاخص های کارآمدی کاربری های آموزشی گردآوری شده، و با کانالیزه کردن آنها در چهارچوب قواعد تحلیل چند معیاری در محیط GIS و استفاده از رویه های متعارف ارزیابی ویژگی های کمی و کیفی کاربری های آموزشی، قضاوت صحیحی از سطح کارآمدی مکانی - فضایی کاربری های آموزشی در شهر آستارا به عمل آمده و متعاقب آن الگوی مناسبی در رابطه با مکان گزینی مراکز آموزشی پیشنهاد شود (با تاکید بر کاربری های مربوط مدارس مقطع راهنمایی). نتایج بدست آمده از تحقیق حاضر گویای کارآمدی استفاده توام قواعد تصمیم چند معیاری و قابلیت های GIS، در انتخاب مسیر مناسب در روند ساماندهی مراکز آموزشی است.