مجله جامعه شناسی ایران
سال:1381 | دوره:4 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

افزایش مناسبات متقابل بین قومی (قرینگی روابط) در حوزه های تعاملی معیشتی، اقتداری، عاطفی و فکری، تعلق، همگرایی و وفاداری اقوام را به هویت های جمعی فراقومی (هویت منطقه ای و ملی) تقویت می کند. مقاله حاضر با استناد به داده های تجربی فرضیه مذکور را مورد ارزیابی قرار می دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که با افزایش این مناسبات و همکاری های بین گروهی (بین قومی) که از برآیند روابط اقتصادی،  سیاسی،  اجتماعی و فرهنگی حاصل می شود،  تعلق و وفاداری اقوام به واحدهای جمعی بزرگ تر ـ از جمله هویت های جمعی منطقه ای و ملی ـ افزایش پیدا می کند و در مقابل، کاهش این مناسبات به تقویت واحدهای جمعی خرد و تضعیف واحدهای جمعی کلان  تر منجر می گردد.

انجمن های داوطلبانه از منظر جامعه شناسی سازمان ها، جامعه شناسی توسعه و جامعه شناسی سیاسی بسیار اهمیت دارند. ما بر اساس شرایط اجتماعی خاص همه جوامع در حال توسعه سه نوع الگوی گذر را یافتیم، که شرایط عمومی جامعه ایران با الگوی دوم گذر متناسب است. پس با در نظر گرفتن بستر اجتماعی در حال گذر، انجمن های داوطلبانه در پنچ دسته: انجمن های نخستین، انجمن های هیئتی، انجمن های توافقی، انجمن های ترویجی و انجمن های منفعتی، قرار داده شد. در این مرحله 180 انجمن داوطلبانه حمایتی انتخاب و بررسی شدند. طی این تحقیق علاوه بر ملاک های نظری، شاخص های جدیدی برای تفکیک انجمن ها در ایران به دست آمد، که علاوه بر شرایط در حال گذر اثرات حوزه اقتصادی و سیاسی بر حوزه عمومی و نهادهای مدنی در این جامعه رانشان می دهد.

سه مضمون عمده در مباحث نظری جامعه شناسی، در دهه های اخیر، بدن آدمی رابه عنوان موضوعی برای نظریه و پژوهش اجتماعی مطرح ساخته است. این سه مضمون عبارتند از: (1) اهمیت فزاینده مفهوم خود در نظریه های اجتماعی نوین، (2) تغییر شالوده اجتماعی هویت از حوزه تولید به حوزه مصرف و تاملی شدن هویت ها در متن فرهنگ مصرف، (3) بصری شدن نمادهای منزلت و هویت در فرهنگ های کلان شهری، امکان پذیر بودن دست کاری و نظارت بر ظواهر بصری برای شکل دادن به شکل های هویت، پیش از همه، به معنای نظارت و مراقبت بر بدن به مثابه حامل ضمیر نفسانی و مستقیم ترین واسطه هویت است.این مقاله به بررسی تجربی فرضیه گسسته شدن شکل های هویت از موقعیت های ساختاری و پیوند آن با خصوصیات فرهنگی نمونه 825 نفری از ساکنان 18 سال به بالای تهران می پردازد. یافته  های تحقیق حاکی از آن است که سطوح گوناگون مدیریت بدن رابطه معناداری با متغیرهایی دارد که آشکارا دلالت فرهنگی دارند، این متغیرها عبارتند از: جنس، سن، تحصیلات، سرمایه فرهنگی، دیانت و نگرش سنتی به خانواده، اما بین مدیریت بدن و متغیرهای ساختاری مثل پایگاه اقتصادی و اجتماعی، سرمایه اقتصادی و شغل رابطه معناداری دیده نشده است.

موقعیت های اجتماعی و شغلی چه گونه در اختیار افراد قرار می گیرد؟ آیا همه افراد جامعه فرصت های یکسانی برای دستیابی به موقعیت های بالا و پایین دارند؟ دو رویکرد غالب در مطالعات مربوط به نابرابری های اجتماعی و تحرک اجتماعی، یکی وجه توزیعی نابرابری و دیگری وجه رابطه ای نابرابری خوانده می شود. در وجه توزیعی تحرک اجتماعی شغلی و در وجه رابطه ای تحرک طبقاتی مورد مطالعه قرار گرفته است.جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه روسای خانوارهای (شاغل و بیکار جویای کار) ساکن در محدوده شهر همدان در سال 1381 می باشند. روش تحقیق پیمایشی است. اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه و با مراجعه به نمونه های انتخاب شده تکمیل گردیده است. نتایج تحقیق حاضر نشان می دهد، تحرک شغلی عمومیت دارد؛ اما تحرک طبقاتی محدود است، و طبقات به سوی ساخت یافتگی پیش می روند.

در این مقاله سعی شده است پاسخی علمی به این پرسش ارایه شود که گرایش دانشجویان بلوچ به هویت ملی چگونه است و چرا؟ فرضیه اصلی این است که گرایش دانشجویان بلوچ به هویت ملی یعنی احساس تعلق، تعهد و وفاداری آنان به سرزمین، ملت و دولت ایران با ویژگی های فردی و موقعیت دانشجویان، و تعاملات اجتماعی آنان با گروه های اجتماعی و ورودی های حاصل از این نوع تعاملات نظیر احساس رضایت از زندگی دانشجویان رابطه دارد. نتایج به دست آمده نشان می دهد که دانشجویان بلوچ نسبت به برخی از مولفه های هویت ملی به پروژه سرزمین و ملت ایران گرایش مثبت نسبتا بالا ولی نسبت به مولفه سیاسی آن یعنی دولت بی تفاوت اند. در تحلیل نهایی متغیر میزان رضایت دانشجویان از تحصیل، کار و زندگی در ایران برجستگی خاصی پیدا کرد. به طوری که در تبیین و پیش بینی گرایش دانشجویان به هویت ملی بالاترین سهم را به خود اختصاص داد. یافته های نظری این پژوهش ضمن تایید رابطه هویت جمعی جوانان با برخی از متغیرهای مورد توجه در دیدگاه های جامعه شناسی خرد، ضرورت توجه به متغیرهای کلان و تلفیق این دو دسته از متغیرها را در قالب یک چارچوب مفهومی تلفیقی و جامع آشکار نمود.

در شرایط کنونی جهان، دولت های ملی عمده ترین الگوهای رسمی سازمان یافتگی سیاسی در سطح کلان هستند که هر گونه رابطه حقوقی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی میان مردمان و فرهنگ های گوناگون به ناچار باید به واسطه آن ها انجام بگیرد. با این وصف، تعریف فرهنگ در سطح ملی، یا ارایه هویت و تعلق ملی به مثابه تنها هویت یا حتی به مثابه مهم ترین هویتی که بتواند سایر هویت ها و تعلق های فرهنگی را کنار گذاشته و خود را تحمیل نماید، چندان با واقعیت نطبیق ندارد. هویت ملی، از یک سو، در درون با هویت های محلی و قومی روبه رو است و از سوی دیگر، در برون با هویت جهانی.هدف از پژوهش حاضر، تحلیل پویای برخورد این سطوح هویتی برای به دست آوردن تصویری نسبتا روشن از موقعیت کنونی و از این طریق، رسیدن به خط مشی های اساسی برای گره گشایی از مشکلات ناشی از ناهماهنگی و ناسازگاری میان سطوح مزبور است.برای نیل به این هدف، مولفه های متعددی که عمدتا در چارچوب مفهوم سبک زندگی قرار می گیرند، نظیر تغذیه، خانواده، علایق زیباشناختی، تعلق های سیاسی و غیره، محور اصلی مطالعه قرار گرفته اند. جامعه مورد مطالعه را دانش آموزان سال آخر دبیرستان و دانشجویان بومی دو شهر بزرگ استان لرستان یعنی خرم آباد و بروجرد تشکیل می دهند، که به دلایل متعددی قابلیت تعمیم زیادی را در سطح ایران و جهان دارا می باشد. این جامعه بر اساس دو مورد مقطع تحصیلی مزبور و بر اساس تفکیک جنسی در دو سطح پنداشت ها و رفتارهای فرهنگی مورد مطالعه قرار گرفته است.

در این پژوهش، وجدان کاری و عوامل موثر بر آن در صنایع پتروشیمی کشور که هم به لحاظ ساختاری و هم از بعد نیروی انسانی، در زمره سازمان های مدرن می باشند بررسی و تحلیل شده است. همبستگی مثبت و معنی دار سطح وجدان کار با شیوه مدیریت مشارکتی و تفویضی، تناسب شغلی، احساس رضایت درون سازمانی، احساس مثبت وجود عدالت سازمانی و سطح تخصص کارکنان و همچنین همبستگی منفی و معنی دار سطح وجدان کار به ویژه ابعاد رفتاری آن با سن و سابقه کار کارکنان از نتایج مهم این پژوهش است. در تجزیه و تحلیل چندمتغیری و با اجرای مدل های مناسب رگرسیونی، همبستگی مثبت بسط عدالت سازمانی، تناسب تخصص با وظایف شغلی، بسط رضایت درون سازمانی، نهادینه شدن شیوه های مدیریت مشارکتی و تفویضی و همچنین توزیع پست ها و مشاغل بر مبنای توانایی ها و خواسته های کارکنان با کنترل واریانس عامل ها و متغیرها در سطح 999/0 معنی دار بوده، این پنج عامل بیش از پنجاه درصد واریانس میزان وجدان کاری کارکنان را تبیین نموده است.

نظام های سیاسی اقتدارطلب (توتالیتر) در کشورهای سوسیالیستی اروپای شرقی جامعه مدنی موجود در آن کشورها را تحت فشار قرار دادند و نابود کردند. سنت اقتدارطلبانه زیر نفوذ ایدئولوژی احزاب کمونیست و سیاست حاکم بر این کشورها شکل گرفت، به گونه ای که منش سیاسی سیاستمداران بر رفتار سیاسی شهروندان مسلط بود. شکست سوسیالیسم واقعا موجود و تلاش های ناموفق آن برای به نتیجه رساندن سریع نوسازی لیبرال در این جوامع، علاوه بر اخلاق عمومی، ارزش های اجتماعی را نیز دچار آشوب کرد. بحران اخلاقی ریشه دار شد، بی هنجاری افزایش یافت. به علاوه، جامعه به خشونت و جرم گرایید. این امر شکل گیری چارچوب فرهنگی جامعه مدنی و ارزش های اخلاقی آن را مشکل کرد. آزادی و توسعه منش سیاسی جامعه مدنی به عنوان عناصر فرهنگ سیاسی دموکراتیک مستلزم تغییر ساختارها و ذهنیت های موجود در این جوامع است. این امر متضمن این است که قالب های ارزشی سنتی و جوامع سیاسی مبتنی بر نظام اشتراکی، قبیله گرایی، اقتدارطلبی، برابری خواهی، قوم مداری، اتاتیسم (دخالت دولت در کلیه شئون جامعه) و افسانه پردازی گذشته منسوخ شوند. تحقق آزادی و توسعه مستلزم به کارگیری نیروی بالقوه فعال شهروندان، همبستگی و آمادگی آن ها برای انجام دادن تعهدات سیاسی، ابتکار فردی، احترام به منافع عمومی و دفاع جسورانه از آزادی و حقوق اجتماعی است.