مجله جامعه شناسی ایران
سال:1386 | دوره:8 | شماره:3 |تعداد مقالات:8

در این مقاله در پی آن بوده ایم که نحوه استفاده از روش ساختارگرایی تکوینی را در جامعه شناسی هنر و ادبیات نشان دهیم. به این منظور، در ابتدا به رویکردهای متفاوتی که به ساختارگرایی تکوینی معروف اند پرداخته ایم و سپس، با مقایسه منظرهای گلدمن و بوردیو بر نظریه رابطه گرای بوردیو به روش مذکور توجه کرده ایم. در پایان سعی شده است که این روش به شیوه ای عملیاتی برای استفاده در جامعه شناسی ادبیات صورت بندی گردد. برای به دست دادن نمونه ای عملی، استفاده از این روش در تحقیقی که در حوزه نمایشنامه نویسی ایران صورت گرفته، پایان بخش این نوشته است.

موضوع مقاله حاضر دگردوستی است. این مقاله درصدد بررسی وضعیت دگردوستی و سنجش اثرات انواع سرمایه (اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی) و نوع دینداری و باورهای دگردوستانه بر کنش های دگردوستانه است. در این مقاله پس از مرور دیدگاه های نظری و منابع تجربی چارچوب مفهومی مناسبی تنظیم و در قالب آن فرضیات اصلی مطرح و مورد آزمون قرار گرفتند. نمونه آماری تحقیق حاضر با توجه به شاخص توسعه یافتگی مناطق بیست و دو گانه شهر تهران از میان کلیه ساکنین مرد و زن بالای 18 سال مناطق 3 و 19 به عنوان توسعه یافته ترین و کم توسعه یافته ترین مناطق تهران با روش خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده است. تحقیق از نوع پیمایشی است و برای بررسی فرضیات از تحلیل واریانس یکطرفه و آزمون LSD و تحلیل رگرسیون استفاده شده است. یافته های تجربی نشان دادند که از میان متغیرهای اثرگذار بر کنش دگردوستانه (سرمایه اقتصادی، سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی و دینداری معرفتی (فرهنگی) و مناسکی (اجتماعی) و باورهای دگردوستانه به ترتیب سرمایه اجتماعی، باورهای دگردوستانه و دینداری مناسکی (اجتماعی) در تعیین کنش های دگردوستانه از سهم بیشتری برخوردار بوده اند.

مقاله حاضر با ارایه یک تعریف خاص از بحران و معرفی تقسیم بندی های مختلف از انواع بحران، یک رویکرد ساختارگرایانه به پدیده بحران اتخاذ می کند. براین اساس، پژوهش حاضر بر آن است که تمام انواع بحران های موجود در یک جامعه، قابلیت فرافکنده شدن در بحران های دیگر و ایجاد بحران جدیدی با ابعاد بسیار فراتر از بحران های سازنده آن را دارند. با این رویکرد، مولف ویژگی های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، و اقتصادی جامعه امروز ایران را بررسی کرده و رابطه بحران های کنونی این جامعه با مسایلی مثل توسعه، جهانی شدن، روندهای نوین، و تحولات ساختاری در جامعه را تجزیه کرده است. در بخش پایانی مقاله، نویسنده تحلیل شخصی خود از بحران های ایران امروز را ارایه کرده و پیشنهادهایی برای پیشگیری از این بحران ها و یا کمینه کردن اثرات آن ها ارایه داده است.

این پژوهش، هویت فرهنگی قوم لک را در درون فرایندهای جهانی شدن مورد بررسی قرار داده و بر اساس ویژگی های اجتماعی و فرهنگی لک ها، جامعه مورد مطالعه را به چهار گونه شیعه سنتی، شیعه مدرن، اهل حق سنتی، اهل حق مدرن دسته بندی کرده است. با استفاده از روش «کیفی» و از طریق مشاهده، مصاحبه و بررسی اسناد اطلاعات لازم را در مورد گروه های فرهنگی مذکور گردآوری نموده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که: لک ها علی رغم تفاوت های فرهنگی که در میان خویشتن دارند، برخی خصیصه های فرهنگی مشترک دارند که مشخصا بیانگر هویت قومی آن هاست؛ آن ها بخش دیگری از هویت فرهنگی خود را به شیوه ای عام گرایانه بازسازی می کنند. یعنی با پذیرفتن عناصر مدرن و جهانی در کنار عناصر محلی و قدیمی، ترکیب ظریفی از امر محلی و جهانی را به وجود آورده اند؛ تمام عناصر فرهنگی در میان این قوم از قدرت هویت سازی همسانی برخوردار نیستند عناصری که در درون فرایندهای قدرت، تفاوت و مقاومت قرار می گیرند توان هویت سازی بالاتری دارند.

مقاله حاضر، با هدف «آسیب شناسی جریان روشنفکری در ایران معاصر» انجام شد. روش تحقیق در این مقاله، نظری و بر رویکردی انتقادی مبتنی است. این رویکرد، بر مطالعه منابع تاریخی- تحلیلی استوار می باشد. این مقاله دوره های تاریخی معاصر ایران، یعنی از آغاز شکل گیری اندیشه مشروطه خواهی تا انقلاب اسلامی را در بر می گیرد. چارچوب نظری، تلفیقی از نظریه های میشل فوکو، ژان بودریار، و یورگن هابرماس می باشد. در این مقاله، جریان روشنفکری در سه بخش: 1. بنیان های فکری 2. نهادهای روشنفکری، و 3. مواجهه با غرب، بررسی و با انطباق بر چارچوب نظری و ساختار سیاسی- اجتماعی، به آسیب شناسی آن پرداخته شد. بنیان های فکری شامل: 1. فرایند شکل گیری مفاهیم، 2. منشا فکری، 3. استقلال فکری، و 4. عقلانیت بود. روشنفکران ایرانی در ارتباط با بنیان های فکری با ضعف هایی مواجه بودند. نهادهای روشنفکری شامل: 1. دارالفنون، 2. فراموش خانه، 3. فردیدیه، 4. چپ گرایی، و 5. حسینیه ارشاد بود. این نهادها نیز در نهایت کارکردی «ابزارگرایانه»، «هویت گرایانه»، و «عمل گرایانه» ایفا نمودند. روشنفکران ایرانی در مواجهه با غرب، نگرش های متفاوتی اتخاذ نمودند. گروهی غرب را یک کل یکپارچه دانسته و به نفی آن پرداختند، گروهی دیگر خواهان گزینش جنبه هایی از آن شدند. به طور کلی، می توان روشنفکران ایرانی را «چپ- نخبه گرای رمانتیک» نامید، که دارای گرایش های «هویت اندیشانه»، «خشونت گرایانه» و «ابزار گرایانه» می باشند. نتیجه مقاله، ساخت تیپ خاصی از روشنفکری با ویژگی ها و خصوصیات نوین شامل: «خردگرایی»، «استقلال فکری»، و «خشونت گریزی» بود. براین اساس، گفتمان تیپ نوین روشنفکری نیز مبتنی بر «سنت- مدرنیته» خواهد بود.

این مقاله، با توجه به رابطه پیچیده فرد، جامعه و تمدن و با اتکا به این نظریه که «فرد، به هر روش و وسیله ای که باشد، عناصر تمدنی خاص جامعه خویش را به طور قطع و یقین جذب و در نهاد خویش ذخیره می سازد» (لینتون، 1378) به تحلیل محتوای اشعار ارتباطی 43 اندیشمند نظم نویس ایرانی طی یازده قرن و مجموعه ای از ضرب المثل های فارسی پرداخته و با نگاه به تحولات ادوار تاریخی «سامان- نابسامان» یا «سکون- تحول» ایران (همان: 59) به این نتیجه می رسد که نخبگان ایرانی، در اثر فشار شرایط حاکم در دوره های نابسامان و ماندگاری استبداد ایرانی (کاتوزیان، 7:1372-11) ابتدا مجبور به مداحی فرادستان شدند (تا آن جا که پدیده مداحی، بخشی از هنجارهای ارتباطی ایرانی شد)، سپس در اثر تحولات بعدی، به سکوت روی آورده و در سرگردانی خود، پانزده نوع سکوت را در توصیه به دیگران – ازجمله عامه- جای دادند. مطالعه حاضر نشان می دهد که ایرانی- به صورتی خودمدار و ذره ای (قاضی مرادی، 11:1378) و در درک سرگردانی نخبگان زیر سلطه استبداد، به تدریج آموخته است که با نوعی «زرنگی» که از آن به اصطلاح «جادوی ایرانی» یاد شده (بیمن، 66:1381) هر لحظه نقطه ای از تعامل سه طیف «سکوت»- «غیرسکوت»، «ظاهر»- «باطن» و «خودی»- «غیرخودی» را انتخاب و در یکی از دو ایستگاه «فرادست پنداشتی» و «فرودست پنداشتی»، گلیم خود را از آب بیرون کشد.مقاله در انتها با مروری بر سیر فلسفه سیاسی در ایران و بازسازی مدل ارتباطی دومدینه فاضله فارابی و مسکویه، به این نتیجه می رسد که تحولات تاریخی ایران، جایی برای «مصلحت عمومی» که نیازمند «ارتباط افقی» است فراهم نکرده است و احتمالا این خلا بر شکل گیری مدل یا الگوی هشت انگاره ای ارتباط ایرانی موثر بوده است. الگویی که پیروی از آن، فرد را در بیرون کشیدن گلیم خود از آب یاری می رسانده است.