مرتع
سال:1393 | دوره:8 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

پژوهش حاضر به منظور بررسی مقدار شش عنصر پرمصرف کلسیم، منیزیم، فسفر، کلر، سدیم و پتاسیم در هشت گونه مرتعی پهن برگ علفیSanguisorba minor ، Trifolium montanum،Medicago sativa ،Ferula ovina ، Melilotus officinalis ،Stachys inflate ،Lotus goeblia ،Prangus uloptera  مورد استفاده گوسفند در مراتع طالقان در مراحل رویشی، گلدهی و بذردهی انجام شد. مقدار عناصر اندازه گیری شده در گونه های گیاهی با استفاده از آزمون t با یک مقدار ثابت با سطح نیاز میش و قوچ نژاد فشندی مقایسه شد. مقدار فسفر (3.88 تا 12.35 گرم بر کیلوگرم)، کلسیم (4.05 تا 12.88 گرم بر کیلوگرم)، پتاسیم (12.12 تا 29.9 گرم بر کیلوگرم) و کلر (4.09 تا 10.87 گرم بر کیلوگرم ) به دست آمده از گونه های گیاهی در هر سه مرحله فنولوژیک بیشتر از سطح نیاز میش و قوچ نژاد فشندی بود. مقدار منیزیم (0.54 تا 2.12 گرم بر کیلوگرم ) اکثر گونه ها برای میش و قوچ دچار کمبود بود. همچنین مقدار سدیم (0.16 تا 0.41 گرم بر کیلوگرم) به دست آمده از همه گونه ها در هر سه مرحله فنولوژیک کمتر از سطح نیاز میش و قوچ نژاد فشندی بود. بنابراین با توجه به نقش حیاتی این دو عنصر در اعمال حیاتی حیوانات، پیشنهاد می شود برای جبران کمبود این عناصر از مکمل های غذایی (برای جبران کمبود سدیم از نمک و برای منیزیم از اکسید منیزیم) استفاده شود.

سوسک های سرگین خوار قادر هستند مراحل اکولوژیکی گوناگونی را در اکوسیستم هایی که در آن زندگی می کنند به انجام رسانند. تحقیق حاضر برای مطالعه تاثیر عملکرد سوسک های سرگین خوار در برداشت سرگین دام و پراکنش ثانویه بذر ها در مرتع تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد در قالب طرح کاملا تصادفی در فصل تابستان سال 1392 انجام گرفت. بدین منظور توری های با اندازه سوراخ های بزرگ و کوچک و کود دامی گاو در شش حالت مختلف با شش تکرار به عنوان تیمارهای مطالعه انتخاب شدند. برای سنجش کارکرد اکولوژیکی این حشرات در انتقال بذرها از مهره های پلاستیکی در سه اندازه به عنوان بذرهای تقلیدی استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 18 انجام شد. نتایج نشان داد که بیشترین عملکرد سوسک های سرگین خوار در برداشت کود گاوی مربوط به حالتی بود که احتمال حضور سوسک های اقامت گر، عدم حضور تونل گرهای بزرگ و غلتان گرهای بزرگ و همچنین حضور تونل گرهای کوچک و غلتان گرهای کوچک بررسی شد. حداقل مقدار سرگین جابه جا شده مربوط به حالت شاهد (عدم حضور سوسک) و حالتی که احتمال حضور سوسک های اقامت گر، تونل گرهای بزرگ و کوچک و همچنین عدم حضور غلتان گرهای بزرگ و حضور غلتان گرهای کوچک مورد بررسی قرار گرفت. بیشترین و کمترین بذرهای جابه جا شده توسط سوسک ها به ترتیب بذرهای با اندازه کوچک و بزرگ بود. به طورکلی این حشرات در برداشت سرگین دام و پراکنش ثانویه بذرها نقش مهمی ایفا می کنند که باتوجه به تاثیر فاکتورهای متعدد در عملکرد این حشرات، نیاز به مطالعات بیشتر طی فصول مختلف سال و همچنین بررسی عملکرد این حشرات در سرگین دام های مختلف که از پوشش گیاهی مراتع تغذیه می کنند، می باشد.

به منظور ارزیابی و مقایسه عملکرد دو گونه یونجه (Medicago sativa L.) و علف پشمکی (Bromus tomentellus Boiss.)، آزمایشی در ایستگاه تحقیقاتی اداره منابع طبیعی فریدون شهر استان اصفهان در سال 1391 در قالب فاکتوریل و بر پایه طرح کاملا تصادفی با پنج تکرار انجام شد. تیمارها شامل کشت گونه های یونجه و علف پشمکی به صورت خالص و مخلوط، تراکم در سه سطح کم (4 ردیف)، متوسط (8 ردیف) و زیاد (16 ردیف) و تاریخ کاشت پاییزه و بهاره بود. نتایج نشان داد که کشت پاییزه و بهاره علف پشمکی و کشت بهاره یونجه موفقیت آمیز است. عملکرد دو گونه در کشت مخلوط، دارای افزایش معنی داری نسبت به کشت خالص بود. بررسی عملکرد به ازاء ردیف، نشان داد که عملکرد یک ردیف از گونه ها، در تراکم 8 ردیفی بالاترین عملکرد است. همچنین تولید به ازاء ردیف در کشت مخلوط نسبت به کشت خالص در هر دو گونه یونجه و علف پشمکی بیشتر است. در تیمارهای کشت مخلوط، شاخص نسبت برابری زمین (LER) در تراکم های 8 و 16 تایی بیشتر از یک به دست آمد که نشان دهنده کارایی بیشتر استفاده از زمین در کشت مخلوط نسبت به کشت خالص است. با توجه به نتایج این تحقیق، کشت مخلوط یونجه و علف پشمکی در بهار با تراکم 8 تایی و فاصله ردیف 30 سانتی متری در دیم زارهای کم بازده شهرستان فریدون شهر و مناطق مشابه توصیه می گردد.

این تحقیق در مراتع استان مازندران، حوزه آبخیز گلندرود انجام شد. هدف این مطالعه بررسی عکس العمل F. ovina نسبت به برخی متغیرهای محیطی با استفاده از تابع HOF بود. برای انجام این تحقیق 150 پلات یک متر مربعی در طول گرادیان ارتفاعی برداشت شد. روش نمونه برداری تصادفی- سیستماتیک بود. در هر سطح نمونه گیری حضور و عدم حضور گونه، ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت دامنه ثبت شدند. نمونه های خاک از عمق 20-0 سانتی متری خاک در هر پلات برداشت شدند. در هر نمونه خاک، وزن مخصوص ظاهری،pH ، ازت،EC ، مواد آلی، کربن آلی، درصد شن، رس و سیلت اندازه گیری شدند. به منظور مطالعه شکل منحنی پاسخ و استخراج مقدار بهینه اکولوژیکی در ارتباط با متغیرهای مورد مطالعه، تابع HOF با توزیع دوجمله ای استفاده شد. سپس داده ها به وسیله نرم افزار Rver.3.0.2 آنالیز شدند. نتایج نشان داد که پاسخ F. ovina نسبت به ارتفاع روند هم نوا افزایشی داشت. مقدار بهینه ارتفاع برای حضور این گونه 3037 و دامنه اکولوژیکی آن بین ارتفاع 2244 متر تا 3037 متر بود. رفتار گونه F. ovina نسبت بهEC ، کربن آلی خاک، شن و شیب روند هم نوا افزایشی داشت. اما برای درصد رس روند هم نوا کاهشی نشان داد. آن بدین معنی است که F. ovina در خاک هایی که دارای حجم بالای رس باشند از حضور در آنجا اجتناب کرده است. رفتار F. ovina نسبت به pH با توجه به دیگر متغیرهای محیطی مورد مطالعه پاسخ تک نمایی و متقارن بود.

امروزه استفاده از شاخص های اکولوژیک برای شناخت وضعیت اکوسیستم ها و پایش و ارزیابی تغییرات ایجاد شده در طی زمان، به صورت امری متداول تبدیل شده است. لذا هدف از این تحقیق بررسی سطح برگ ویژه، ماده خشک برگ و ارتفاع گیاه چای کوهی و ارتباط آنها با برخی عوامل محیطی شامل خصوصیات خاک و توپوگرافی در مراتع انگمار حوزه آبخیز لاسم بود. برای تعیین خصوصیات خاک و بررسی ارتباط آنها با میزان سطح ویژه برگ، درصد ماده خشک برگ و ارتفاع گیاه،30 نمونه خاک از عمق 0-30 سانتی متری تهیه و ویژگی های فیزیکی و شیمیایی نمونه های خاک در آزمایشگاه اندازه گیری شد. برای تعیین عوامل فیزیوگرافی و خاک بر روی سطح برگ ویژه و ماده خشک برگ گونه چای کوهی، از آزمون مربع کای (ضریب همبستگی پیرسون) و رگرسیون چندگانه استفاده شد. نتایج آزمون مربع کای نشان داد که بین درصد ماده خشک برگ با عوامل توپوگرافی شامل ارتفاع از سطح دریا، جهت های جغرافیایی و شیب رابطه معنی داری وجود ندارد. بین عوامل خاکی (اسیدیته، نیتروژن و درصد شن) و سطح ویژه برگ ارتباط معنی داری مشاهد شد. هم چنین فاکتورهای اسیدیته، کربن آلی، فسفر و درصد رس با درصد ماده خشک برگ ارتباط معنی داری در سطح اطمینان 95 درصد داشتند. نتایج نشان داد که بین شاخص سطح برگ ویژه با ارتفاع گیاه sig=0.03 و  R2=0.417در سطح 5 درصد ارتباط معنی داری وجود دارد.

بخشی از تغییرات پوشش گیاهی مراتع در ارتباط با حضور گونه ها در خاک به صورت بانک بذر است. بررسی این ذخایر در اکوسیستم هایی که بیشتر تغییر کاربری یافته و تنها مساحت های اندکی از آنها باقی مانده اهمیت دارد. هدف از این مطالعه بررسی حضور گونه های موجود در پوشش گیاهی و بانک بذر خاک در شش تیـپ گیاهی مراتع جلگه ای شهرستان بهشهر در استان مازندران است. نمونه برداری از پوشش گیاهی در امتداد ترانسکت های 100 متری و در دو نوبت انجام شد. نمونه برداری بانک بذر خاک از دو عمق 5-0 و 10-5 سانتی متری خاک انجام شد. نمونه های خاک در گلخانه قرار داده شده تا با جوانه زنی بذرها گونه های گیاهی شناسایی شوند. فراوانی گونه های گیاهی و تنوع و غنا برای پوشش گیاهی و بانک بذر خاک محاسبه گردید. از آزمون منتل برای مقایسه تشابه پوشش گیاهی و بانک بذر خاک استفاده شد. نتایج نشان داد که تعداد گونه در پوشش گیاهی و بانک بذر خاک بر حسب تیپ گیاهی متفاوت بوده است. در پوشش گیاهی تیپ Halocnemum strobilaceum-Juncus maritimus با 34 و در بانک بذر خاک تیپ Juncus maritimus با 26 بیشترین تعداد گونه را دارا بوده است. تروفیت ها در پوشش گیاهی و بانک بذر خاک به ترتیب با 31 و 25 گونه بیشترین تعداد گونه را داشتند. تعداد 15 تیره گیاهی بین پوشش گیاهی و بانک بذر خاک مشترک بود که تیره های گندمیان و کاسنی در پوشش گیاهی و تیره های گندمیان و بقولات در بانک بذر بیشترین تعداد گونه را داشتند. شاخص های تنوع و غنا در تمامی تیپ های گیاهی جز Salicornia europaea -Spergularia marina در پوشش گیاهی به طور معنی داری بیشتر از بانک بذر خاک بودند. بین پوشش گیاهی و بانک بذر خاک در کل منطقه و تمامی تیپ های گیاهی به جز Aeluropus littoralis شباهتی مشاهده نشد.

حضور و تردد زیاد دام های اهلی و چرای مفرط از گونه های علوفه ای همراه در رویشگاه  های گونِ مولد صمغ کتیرا، می تواند سبب کاهش پتانسیل تولیدی کتیرا در گون ها شود. هدف این مطالعه، تعیین اثر شدت های مختلف چرای دام بر تولید صمغ کتیرا در رویشگاه های گون سفید پنبه ای (Astragalus gossypinus) در گون  زارهای شهرستان گلپایگان، استان اصفهان بود. مقدار تولید صمغ کتیرا در هر بوته گون و متغیرهای رو-زمینی بوته های متناظر شامل ارتفاع از سطح خاک، قطر تاج پوشش و درصد تاج پوشش به روش نمونه برداری تصادفی- سیستماتیک بر روی مجموع ترانسکت ها در سه تیمارِ چرای سبک، چرای متوسط و چرای سنگین در تابستان 1392 اندازه  گیری شد. داده ها با آزمون تجزیه واریانس یک طرفه تجزیه و تحلیل و میانگین های دارای تفاوت معنی دار، با آزمون توکی در سطح اطمینان 95 درصد تفکیک شدند. مقدار تولید صمغ کتیرا در گون زار تحت شدت چرای سنگین با گون زار تحت شدت چرای متوسط تفاوت معنی دار داشت (P<0.05). مقدار تولید صمغ کتیرا در گون زار تحت شدت چرای سنگین 54.75 درصد کم تر از مقدار تولید صمغ کتیرا در گون زار تحت شدت چرای متوسط بود. تولید صمغ کتیرا در گون زار تحت شدت چرای سنگین 60.18 درصد کم تر از تولید صمغ کتیرا در شدت چرای سبک بود (P>0.05). نهایتا، تولید صمغ کتیرا در گون زار تحت شدت چرای متوسط با گون زار تحت شدت چرای سبک تفاوت معنی دار نداشت (P>0.05). شدت چرای دام بر متغیرهای روزمینی گون شامل ارتفاع، قطر تاج پوشش و درصد تاج پوشش تاثیر معنی داری داشت (P<0.05). کم ترین مقدار متغیرهای مذکور در رویشگاه تحت شدت چرای سنگین و بیش ترین مقدار آن ها در رویشگاه  تحت شدت چرای سبک بود. در ضریب همبستگی (r) بین قطر و ارتفاع هر بوته با مقدار تولید صمغ کتیرا در بوته های متناظر به ترتیب 0.33 و 0.21 بود (P<0.05). به علاوه، درصد تاج پوشش هر بوته با مقدار تولید صمغ کتیرا رابطه معنی داری داشت (P<0.05؛ r=0.45). حضور و چرای دام در رویشگاه های گون با تغییر ویژگی های ظاهری بوته ها، به ویژه در شدت چرای سنگین، بر تولید صمغ کتیرا در گون سفید پنبه ای اثر منفی می گذارد.

علم ارزیابی مرتع به عنوان یک مفهوم جامع دائما در حال تغییر می باشد و روش های تعیین آن در حال تکامل است. اخیرا مفهوم وضعیت اکولوژیکی به وسیله بسیاری از محققان به عنوان پایه های ارزیابی و انوانتری مرتع مطرح شده است. در این بین، بررسی کیفی سلامت مرتع، ابزار مناسبی را برای مدیران و متخصصان ارزیابی فنی مرتع فراهم می سازد. بنابراین، در این مطالعه کارایی روش سلامت مرتع مورد ارزیابی قرار گرفته است. در این روش، از 17 شاخص برای ارزیابی سه ویژگی اکوسیستم (پایداری خاک و رویشگاه، توابع هیدرولوژیک و سلامت موجودات زنده) استفاده می گردد. به همین منظور، سه منطقه با مجموع مساحت 1464.1 هکتار شامل قرق کوتاه مدت (چرای متعادل)، طولانی مدت (قرق 5 ساله و منطقه مرجع) و چرای سنگین (حدود 3 برابر ظرفیت چرا) در منطقه گودجاشیری سپیدان استان فارس انتخاب شدند. نتایج نشان داد که در رویشگاه چرای سبک، پایداری خاک و رویشگاه و عملکرد هیدرولوژیک در طبقه متعادل و سلامت موجودات زنده در طبقه نسبتا حاد قرار دارد. درحالی که در رویشگاه چرای سنگین ویژگی های مورد مطالعه در مقایسه با منطقه مرجع در محدوده در خطر (طبقه حاد و یا بالاتر از آن ) قرار دارند. همچنین شاخص های گیاهان مهاجم، مرگ و میرگیاهان، گروه های ساختاری و عملکردی و شاخص های مربوط به فشردگی و پایداری خاک جزو تاثیرگذارترین شاخص ها در منطقه شناسایی شدند. بررسی تحقیقات مشابه نشان می دهد که در رویشگاه های مختلف با توجه به شرایط اکولوژیکی، خاک، اقلیم و هیدرولوژی تفاوت هایی از نظر برخی از فاکتورها وجود دارد. اما در غالب آنها وجود گیاهان مهاجم و درصد آنها، پارامترهای خاک مانند درصد خاک لخت و پایداری آن و تنوع گونه ها و گروه های ساختاری-عملکردی در ارزیابی سلامت مرتع مهم معرفی نموده اند.