تنش های محیطی در علوم زراعی
سال:1395 | دوره:9 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

به منظور بررسی اثر سطوح مختلف تنش کم آبی و کود نیتروژن بر عملکرد و سایر صفات زراعی سیب زمینی رقم بورن، آزمایشی در سال زراعی 92-1391 با سه سطح تنش کم آبی 1S، 2S و 3S (به ترتیب تامین 100، 75 و 50 درصد نیاز آبی سیب زمینی پس از سبز شدن تا پایان دوره رشد) به عنوان فاکتورهای اصلی و 4 تیمار کود نیتروژن 1N، 2N، 3N و 4N (به ترتیب تامین 100، 66، 33 و صفر درصد نیاز کودی) به عنوان فاکتورهای فرعی به صورت کرت های خردشده، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری به اجرا درآمد. در این آزمایش، تنش کم آبی درصد ماده خشک غده ها را افزایش داد، اما مقادیر نیتروژن روند مشخصی در تغییرات این صفت ایجاد نکرد. با اعمال تنش خشکی و کاهش مصرف کود نیتروژن تعداد غده در بوته و وزن غده ها کاهش یافت. عملکرد غده قابل فروش در تیمار های 1S و 2S اختلاف معنی دار نداشت اما تنش آبی (3S) منجر به افت شدید عملکرد شد. تیمارهای 1N، 2N و 3N باعث افزایش عملکرد غده قابل فروش به ترتیب به میزان 30، 36 و 11 درصد نسبت به شاهد (4N) شدند. به علت کاهش عملکرد غده در تیمارهای 2S و 3S در بالاترین سطح مصرف نیتروژن (1N)، اثر متقابل تنش خشکی و نیتروژن بر عملکرد غده، معنی دار شد. تیمار 2N در شرایط تنش شدید کم آبی و تنش متوسط دارای بالاترین و تیمار 4N در شرایط بدون تنش دارای کمترین کارآیی مصرف آب بود. بر اساس تجزیه رگرسیون مرحله ای، صفت میانگین وزن غده قابل فروش به تنهایی بیشتر تغییرات عملکرد غده در واحد سطح را توجیه کرد.

به منظور ارزیابی تاثیر اسید آسکوربیک و سدیم نیتروپروساید بر عملکرد دانه، روغن و برخی صفات گلرنگ (Carthamus tinctorius)، پژوهشی در سال 1390 در دانشگاه شاهرود انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل 2 سطح آبیاری هر 8 روز یک بار (تیمار عدم تنش) و هر 16 روز یک بار (تیمار تنش) به عنوان فاکتور اصلی و 3 سطح اسید آسکوربیک (صفر، 10 و 20 میلی مولار) و 3 سطح سدیم نیتروپروساید (صفر، 50 و 100 میکرو مولار) به صورت محلول پاشی برگی به عنوان فاکتورهای فرعی بودند که در قالب آزمایش اسپلیت پلات فاکتوریل بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار قرار گرفتند. تیمار آبیاری بعد از استقرار کامل بوته ها اعمال گردید. در 63 و 65 روز پس از کاشت به ترتیب محلول پاشی با سدیم نیتروپروساید و اسید آسکوربیک انجام شد و یک هفته بعد تکرار گردید. نتایج نشان داد که تنش کم آبیاری موجب کاهش محتوای نسبی آب برگ، وزن مغز دانه و تعداد دانه در طبق شد. در مقابل نسبت پوسته به مغز دانه در شرایط تنش افزایش یافت. اگرچه در اثر محلول پاشی اسید آسکوربیک با غلظت پایین محتوای نسبی آب برگ کاهش نشان داد ولی در همین شرایط تعداد طبق در بوته به طور متوسط 2.5 طبق در بوته افزایش یافت. استفاده از سطح سوم سدیم نیتروپروساید (100 میکرو مولار) موجب افزایش معنی دار وزن هزار دانه، عملکرد دانه (13.2 درصد)، عملکرد روغن (17.2 درصد) و درصد روغن (4.6 درصد) گردید. لذا این گونه استنباط می شود که کاربرد برگی سدیم نیتروپروساید با غلظت مناسب می تواند در کاهش شدت تنش کم آبی مفید باشد.

امروزه با افزایش روزافزون جمعیت و نیاز به غذا و محدودیت منابع آب، افزایش عملکرد گیاهان زراعی در واحد حجم آب مصرفی اهمیت به سزایی دارد. محدودیت منابع آب با هدف افزایش تولید محصولات زراعی، اهمیت دستیابی به ارقام متحمل به شرایط محیطی دشوار با راندمان مصرف آب بالا را آشکار می سازد. در این راستا یک مطالعه مزرعه ای در خصوص اثر سطوح مختلف آبیاری بر روی عملکرد و اجزای عملکرد رقم های مختلف گندم طی سال های 90-89 در منطقه تحقیقاتی زراعی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان به اجرا درآمد. آزمایش به صورت کرت های یک بار خردشده در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارها شامل 3 رقم گندم (چمران، افلاک و وریناک) و پنج سطح آبیاری 1I (آبیاری در مرحله 2 برگی)، 2I (آبیاری در مراحل 2برگی + پنجه زنی)، 3 I (آبیاری در مراحل 2 برگی + پنجه زنی + آبستنی)، 4 I (آبیاری در مراحل 2 برگی + پنجه زنی + آبستنی + گل انگیزی) و 5 I (آبیاری در مراحل 2 برگی + پنجه زنی+ آبستنی + گل انگیزی + شیری شدن دانه ها) بودند. رقم چمران به طور معنی داری بیشترین عملکرد دانه (4822.5 کیلوگرم در هکتار) در مقایسه با رقم افلاک و وریناک داشت. بعلاوه در بررسی کلیه سطوح آبیاری، نتایج نشان داد که رقم چمران بیشترین عملکرد دانه را در مقایسه با دو رقم دیگر به خود اختصاص داد. در بین سطوح مختلف آبیاری بیشترین و کمترین عملکرد به ترتیب در تیمار 5 I و 2 I به دست آمد.به طور کلیدر این آزمایش مشاهده گردید که تنش رطوبتی خاک، عملکرد دانه گندم را از طریق کاهش وزن هزار دانه، تعداد پنجه در مترمربع و تعداد سنبلچه در سنبله در مترمربع کاهش می دهد.بنابراین، عملکرد گندم در شرایط کمبود آب در هرکدام از مراحل بحرانی رشد که اتفاق بیافتد کاهش عملکرد را به دنبال خواهد داشت.

جهت بررسی اثر تنش کم آبی و مصرف مقادیر مختلف زئولیت بر صفات فیزیولوژیک و زراعی گندم رقم بک کراس روشن، آزمایشی درمزرعه آموزشی دانشگاه پیام نور اراک سال زراعی 1390-1389 به صورت کرت های یکبار خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی باسه تکرار اجرا شد. تنش کم آبی به عنوان عامل اصلی در چهار سطح (آبیاری بر اساس نیاز آبی گیاه، آبیاری به میزان 85، 70 و 55 درصد نیاز آبی گیاه) در کرت های اصلی و مصرف مقادیر مختلف زئولیت به عنوان عامل فرعی در چهار سطح (عدم مصرف زئولیت، مصرف زئولیت به مقدار سه، شش و نه تن در هکتار) در کرت های فرعی قرار داده شدند. نتایج نشان داد که اثر سطوح مختلف تنش کم آبی بر صفات عملکرد دانه و بیولوژیکی گیاه، سطح ویژه برگ پرچم، تراکم سنبله، میزان کلروفیل b، هدایت الکتریکی تیمار متانول و هدایت الکتریکی تیمار استون معنی دار شد. همچنین اثر سطوح مختلف مصرف زئولیت نیز بر صفات عملکرد دانه و بیولوژیکی گیاه، سطح ویژه برگ پرچم و هدایت الکتریکی تیمار متانول معنی دار بود. در بین سطوح مختلف تنش کم آبی، بیشترین و کمترین هدایت الکتریکی تیمار متانول با میانگین 3306 و 2835 میکروزیمنس بر سانتی متر به ترتیب متعلق به تیمار آبیاری بر اساس 55 درصد نیاز آبی گیاه و تیمار شاهد (آبیاری معمول) بود. همچنین بیشترین میزان کلروفیل b با میانگین 0.598 میلی گرم در گرم بافت تازه گیاه مربوط به تیمار آبیاری شاهد و کمترین مقدار آن با میانگین 0.517 میلی گرم در گرم بافت تازه گیاه مربوط به تیمار تنش کم شدید آبی (آبیاری بر اساس 55 درصد نیاز آبی گیاه) بود. بیشترین و کمترین عملکرد دانه با میانگین 5193 و 3330 کیلوگرم در هکتارمربوط به تیمار آبیاری شاهد و تیمار آبیاری بر اساس 55 درصد نیاز آبی گیاه بود. همچنین کاهش عملکرد دانه ناشی از تیمار عدم مصرف زئولیت، معادل 16.79 درصد نسبت به تیمار مصرف نه تن در هکتار زئولیت بود. به طوری که مصرف نه تن در هکتار زئولیت با 4901 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد دانه را تولید نمود. با بررسی نتایج مشخص شد که افزایش شدت تنش کم آبی، باعث کاهش در اکثر صفات فیزیولوژیک و زراعی گندم گردید و مصرف 9 تن در هکتار زئولیت باعث جبران صدمات ناشی از تنش کم آبی در گندم در شرایط محل اجرای آزمایش شد.

رشد و نمو گیاه زعفران عمدتا منطبق بر فصل های پاییز و زمستان است و گیاه در طی این مدت در معرض تنش سرما و یخ زدگی قرار می گیرد. این مطالعه باهدف بررسی اثر تنش یخ زدگی بر سه اکوتیپ زعفران (قائن، کاشمر و تربت حیدریه) در شرایط کنترل شده در آزمایشگاه فیزیولوژی گیاهان زراعی، دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد، به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. به منظور ایجاد خوسرمایی گیاهان در محیط طبیعی رشد داده شده و سپس برای اعمال دماهای یخ زدگی به فریزر ترموگرادیان منتقل شدند و در معرض شش دما (صفر، 4-، 8-، 12-، 16-، 20- درجه سانتی گراد) قرار گرفتند. میزان پایداری غشاء سیتوپلاسمی با استفاده از شاخص نشت الکترولیت ها مورد ارزیابی قرار گرفت و دمای کشنده برای 50 درصد نمونه ها بر اساس آن تعیین گردید. درصد بقا گیاهان سه هفته پس از تیمارهای یخ زدگی و رشد آن ها در شاسی سرد از طریق شمارش تعداد بوته ها و تعیین نسبت آن ها به تعداد بوته قبل از تیمار یخ زدگی تعیین گردید. درصد نشت الکترولیت ها، 50el LT و درصد بقا به طور معنی داری تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار گرفتند. بیشترین و کمترین درصد نشت الکترولیت ها در دمای 20- درجه سانتی گراد به ترتیب مربوط به اکوتیپ کاشمر و اکوتیپ تربت حیدریه بود. نتایج اثر متقابل دما و اندام نشان داد که بیشترین و کمترین درصد نشت الکترولیت ها به ترتیب مربوط به اندام برگ در دمای 20- درجه سانتی گراد و بنه در دمای صفر درجه سانتی گراد بود. اکوتیپ های قائن و کاشمر بیشترین و اکوتیپ تربت حیدریه کمترین مقدار 50el LT را داشتند. همبستگی معنی داری ( ** 0.82= r) بین درصد نشت الکترولیت ها و 50el LT بنه زعفران مشاهده شد، به طوری که با کاهش درصد نشت الکترولیت ها، دمای 50 درصد کشندگی کاهش یافت. هر سه اکوتیپ زعفران تا دمای 12- درجه سانتی گراد 100 درصد بقا داشتند و با کاهش بیشتر دما درصد بقا کاهش یافت و کمترین درصد بقا در دمای 20- درجه سانتی گراد مشاهده شد. نتایج این آزمایش نشان داد که اکوتیپ تربت حیدریه از کمترین درصد نشت الکترولیت ها، کمترین 50el LT و بیشترین تحمل نسبت به تنش یخ زدگیبرخوردار بود.

به منظور بررسی اثر کاربرد برگی اسید سالیسیلیک بر عملکرد و اجزای عملکرد لوبیا چشم بلبلی ( Vigna unguiculata L.) رقم پرستو، تحت تنش کم آبی، آزمایشی در قالب طرح اسپیلت بلوک در سال زراعی 1388 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه زنجان انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل تنش کمبود آب به عنوان فاکتور اول در 3 سطح (شاهد یا آبیاری منظم، اعمال تنش در زمان شروع گلدهی تا 50% گلدهی و اعمال تنش در زمان شروع تشکیل نیام تا تشکیل 50% نیام ها) و کاربرد برگی با اسید سالیسیلیک، به عنوان فاکتور دوم در پنج سطح، شامل سطوح صفر، 150، 300، 450 و 600 میکرومولار بود. نتایج نشان داد اعمال تنش کمبود آب باعث کاهش عملکرد در مقایسه با گیاهان شرایط غیر تنش گردید. کاربرد اسید سالیسیلیک در سطوح 450 میکرو مولار باعث افزایش عملکرد، شاخص برداشت، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن صد دانه نسبت به تیمار شاهد گردید. در تیمارهای غیرتنش و اعمال تنش در مرحله غلاف دهی، سطح 150 میکرومولار باعث افزایش شاخص برداشت گردید. تنش کمبود آب در هر دو مرحله گلدهی و غلاف دهی باعث کاهش وزن خشک بوته گردید. در تیمارهای غیر تنش و اعمال تنش در مرحله گلدهی سطوح 150 و 300 میکرومولار اسید سالیسیلیک باعث افزایش وزن خشک بوته گردید. به طورکلی به نظر می رسد اسید سالیسیلیک در سطوح 150 و 300 میکرو مولار به عنوان یک محافظ می تواند باعث کاهش خسارت ناشی از کمبود آب در گیاه لوبیا چشم بلبلی گردد.

گونه های جنس نعناع ازجمله مهم ترین سبزی ها هستند که در معرض آسیب های حاصل از تنش کم آبی قرار دارند. به منظور بررسی خصوصیات رشدی سه گونه نعناع در شرایط تنش کم آبی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با پنج تکرار در شرایط کنترل شده انجام شد و گونه های Mentha longifolia (پونه)، Mentha spicata (سوسن) و هیبرید Mentha x piperita (نعناع فلفلی) در معرض چهار سطح رطوبتی خاک {100 (شاهد)، 80، 60 و 40 درصد ظرفیت زراعی} قرار گرفتند و در طول فصل رشد روند خصوصیاتی نظیر درصد بقا، تعداد شاخه و استولون، تعداد برگ، طول شاخه ها و میزان نسبی کلروفیل اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که تیمارهای رطوبتی خاک تاثیر معنی داری بر درصد بقا هر سه گونه نعناع داشتند. در تیمارهای شاهد و 80 درصد ظرفیت زراعی تعداد و طول شاخه ها و تعداد برگ گونه پونه نسبت به دو گونه دیگر بیشتر بود، درحالی که ازنظر تعداد و طول استولون گونه نعناع فلفلی برتری معنی داری نسبت به دو گونه دیگر در تمام سطوح رطوبتی داشت. باوجوداینکه کاهش رطوبت خاک در شرایط 60 درصد ظرفیت زراعی منجر به کاهش شدید تعداد و طول شاخه، تعداد برگ، تعداد و طول استولون در هر سه گونه نعناع شد، اما در این تیمار رطوبتی گونه سوسن رشد بهتری نسبت به دو گونه دیگر داشت. در هر سه گونه موردبررسی تنش کم آبی سبب کاهش خصوصیات رشدی گیاه شد، ولی گونه سوسن در شرایط کاهش 20 و 40 درصد رطوبت آب خاک (نسبت به ظرفیت کامل زراعی) رشد بهتری نسبت به دو گونه دیگر داشت.

پرایمینگ بذر یکی از راهکارهای مقابله با تنش های محیطی است. تنش شوری یکی از مهم ترین تنش های محیطی بشمار می رود. به منظور بررسی تاثیر پرایمینگ بذر بر رشد گیاهچه های جو تحت تنش شوری، دو آزمایش انجام شد. آزمایش اول به صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملا تصادفی با چهار تکرار انجام شد. تیمارها شامل دو رقم جو (یوسف و ماکویی) و چهار سطح پرایمینگ با نیتروژن (2، 4، 6 و 8 گرم نیتروژن خالص بر لیتر از منبع اوره)، هیدروپرایمینگ و شاهد (بدون پرایم) بود. در آزمایش اصلی، پرایمینگ با نیتروژن 2 در هزار به همراه تیمارهای هیدروپرایمینگ (بهترین تیمارها از آزمایش اولیه) و شاهد (بدون پرایم) مورداستفاده قرار گرفتند. سطوح تنش شوری صفر، 100، 200 و 300 میلی مولار حاصل از کلرید سدیم در مراحل تهیه فیتوژل اعمال شد و هر رقم در یک آزمایش فاکتوریل مجزا در قالب طرح پایه کاملا تصادفی با سه تکرار بررسی گردید. نتایج آزمایش اول نشان داد که پرایمینگ بذر موجب افزایش معنی دار طول ریشه چه، طول ساقه چه و شاخص ویگور گیاهچه شد و در مقابل مدت زمان رسیدن به 50 درصد جوانه زنی را کاهش داد. با افزایش غلظت نیتروژن از 2 در هزار، تفاوت آماری در اکثر صفات مشاهده نشد و در برخی موارد اثر منفی بر صفات اندازه گیری شده داشت. نتایج آزمایش دوم نشان داد که اثر مثبت و معنی دار دو تیمار پرایمینگ موردنظر بر صفات طول ساقه چه، وزن تر و خشک ساقه چه، سطح سبز، طول و حجم ریشه چه، وزن تر و خشک ریشه چه در سطوح مختلف تنش شوری در رقم ماکویی بود. در رقم یوسف، به جز حجم ریشه چه، پرایمینگ بذر به طور معنی داری سایر صفات موردبررسی را بهبود داد. دو رقم جو واکنش یکسانی به پرایمینگ بذر نشان ندادند. هیدروپرایمینگ و پرایمینگ با نیتروژن 2 در هزار در رقم یوسف با افزایش شوری تا 300 میلی مولار باعث افزایش معنی دار صفاتی همچون طول ساقه چه، سطح سبز، وزن تر و خشک ساقه چه و وزن تر ریشه چه نسبت به شاهد شد. درحالی که تاثیر مثبت و قابل توجه پرایمینگ بذر در رقم ماکویی تا سطح شوری 200 میلی مولار و در صفات طول ساقه چه، وزن تر ساقه چه و وزن تر ریشه چه به ترتیب 11، 8 و 19 درصد بود.