مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز
سال:1395 | دوره:22 | شماره:95 |تعداد مقالات:6

ساخت هویت ملی واحد از دشوارترین مراحل در فرایند ملت سازی در جوامع مختلف بوده است. تعریف مشترک از خود و شکل گیری درکی بین الاذهانی از ملتی واحد ورای هویت های قومی موجود به ساخت هویت ملی فراگیر منتهی شده و این امر بستر لازم را در پیشبرد روند ملت سازی فراهم می آورد، تحقق این مساله به عملکرد نخبگان در ایجاد اجماع در میان گروه های قومی و تمایل هویت های قومی متکثر برای مشارکت در روند ساخت هویت ملی بستگی دارد. این امر به ویژه در مناطقی که دگرهویت های قومی متعدد در تنش مداوم با یکدیگر به سر می برند، اهمیت بسیاری می یابد. منطقه قفقاز جنوبی یکی از این مناطق محسوب می شود که پس از استقلال به واسطه وجود گروه های قومی متخاصم به عنوان نمونه ای منحصر به فرد در مطالعه ساخت هویت ملی پساشوروی به شمار می آید. در این منطقه، جمهوری گرجستان نمونه ای ناکام در عرصه ساخت هویت ملی و ملت سازی به شمار می آید.در این راستا سوال این مقاله چنین است که موانع اصلی در ساخت هویت ملی در گرجستان چه بوده و تاثیر این عوامل بر روند ملت سازی در این کشور به چه صورت بوده است؟ فرضیه مقاله نیز بدین صورت تبیین می گردد، تاثیر متقابل دو عامل عدم تمایل گروه های قومی متکثر در تعریف مشترک از خود به عنوان ملتی واحد و نیز عملکرد نخبگان گرجی در به حاشیه راندن اقلیت های قومی در فرایند ساخت هویت ملی- در کنارتاثیر میراث اتحاد جماهیر شوروی- مهم ترین عوامل در عدم شکل گیری هویت ملی در گرجستان و متعاقب آن ناکامی در فرایند ملت سازی در این کشور بوده است. روش مورد استفاده در این مقاله، روش توصیفی- تحلیلی با استفاده از ابزار کتابخانه ای می باشد.

کاربرد سیاست های نئومرکانتیلیست از سوی قدرت های بزرگ دال بر ناکارآمدی طرح های مرکانتیلیست استثماری قرن گذشته و ظهور عصر جدیدی از کشمکش و رقابت برای برقراری تعادل تجاری و حداکثرسازی منافع اقتصادی است. اولویت کنترل منابع انرژی آسیای مرکزی سیاست سلطه بر منابع هیدروکربن آنرا در کانون سیاست خارجی قدرت های منطقه ای روسیه و چین با هدف همگرایی و تثبیت جایگاه برتر نسبت به قدرت رقیب قرار داده است. خیز برای توسعه اقتصادی و همزمان افزایش بهای نفت و گاز در بازار جهانی تکاپوی روسیه برای دستیابی به درآمد ارزی حاصل از تجارت مواد خام و اتکای چین بر شریان حیاتی نفت و گاز به منظور تداوم رشد اقتصادی، طراحی سیاست های نئومرکانتیلیست حداکثرسازی کنترل منابع را اجتناب ناپذیر ساخته است. وقوع بحران های اقتصادی و سیاسی در روابط روسیه و اتحادیه اروپا و کاهش قیمت استراتژی تجاری روسیه در بخش نفت و گاز را تغییر داد که به افزایش حجم صادرات و همگرایی تجاری با چین برای تامین کسری درآمد ارزی انجامید.در این میان با توجه به رقابت میان دو قدرت منطقه ای بزرگ سوال این است که کدام مولفه به تدوین و اجرای سیاست های تجاری- اقتصادی نئومرکانتیلیست در منطقه شدت بخشیده است؟ فرضیه اصلی مقاله این است که بهره برداری از منابع غنی نفت و گاز با اهداف کسب درآمد ارزی، تداوم رشد اقتصادی داخلی، حفظ موازنه و تعادل در قیمت ها، مقابله با سلطه رقیب بر منابع، پیگیری سیاست های نئومرکانتیلیست در منطقه را ضروری ساخته است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی با استناد به کتاب و مقالات لاتین و تارنما های معتبر فضای مجازی است.

توافق هسته ای ایران و کشورهای 1+5 از رویدادهای سیاسی مهم در سطوح منطقه ای و حتی بین المللی است که می تواند روابط ایران با بسیاری از دولت ها را تحت الشعاع قرار دهد. این رویداد که از آن در متن «برنامه جامع اقدام مشترک» یک «توافق تاریخی» یاد شده، واکنش بسیاری از کشورهای جهان به خصوص قدرت های بزرگ نظام بین الملل را برانگیخته است. بنابراین با توجه به حضور مستقیم روسیه در پرونده هسته ای ایران و نقش ویژه آن به عنوان یکی از 5 عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد در چگونگی پیشبرد این پرونده، این نوشتار به بررسی سیاست ها و جهت گیری های روسیه در قبال توافق هسته ای ایران و کشورهای 5+1، می پردازد و می کوشد تا ابعاد عملی جهت گیری سیاست خارجی این کشور را مورد بحث قرار دهد. پرسش اصلی این نوشتار آن است که روسیه چه رویکردی را نسبت به توافق هسته ای ایران اتخاذ کرده و جهت گیری این کشور در دوران پسابرجام در رابطه با ایران چگونه بوده است؟ و این فرضیه مطرح می شود که روسیه ضمن برخورد مثبت نسبت به توافق هسته ای به منظور حفظ جایگاه و منافع اقتصادی و سیاسی خود هم در ایران و هم در عرصه های منطقه ای و جهانی با رویکردی عملگرایانه و محتاطانه همکاری های دوجانبه و چندجانبه با ایران را در ابعاد گوناگون توسعه داده است. برای بررسی ایده مذکور، نخست به مبانی نظری مرتبط با جهت گیری سیاست خارجی دولت ها و تحریم های اقتصادی و سپس به واکاوی سیاست های روسیه در قبال توافق هسته ای ایران و عوامل موثر بر شکل گیری آن می پردازیم، روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی است و نگارش آن با استفاده از منابع کتابخانه ای و فضای مجازی می باشد.

با توجه به عضویت روسیه در شورای امنیت سازمان ملل متحد، قدرت هسته ای، هم جواری و درگیر بودن در عرصه گسترده ای از جغرافیای جهان (از ژاپن، چین، آسیای مرکزی، خاورمیانه، دریای سیاه، شرق اروپا، تا حوزه بالتیک) و نیز امکان حمایت و تقویت نظامی گروه ها و حکومت های مختلف، هنوز هم تاثیرگذاری دوری و نزدیکی روسیه در مناطق مختلف جهان به ویژه در حوزه قفقاز جنوبی غیرقابل انکار است. مجموعه ایی از منافع امنیتی و راهبردی (در ارتباط با ارمنستان و گرجستان)، اقتصادی (بیشتر در ارتباط با آذربایجان)، قفقاز جنوبی را برای روسیه مهم کرده است و به همین دلیل در تمامی اسناد سیاست خارجی این کشور تا سال 2016، منطقه اوراسیا در اولویت گسترش روابط این کشور قرار گرفته است. هدف اصلی این مقاله پاسخ به این سوال است، چگونه روسیه به یک کنشگر امنیتی در قفقاز جنوبی تبدیل شده است. فرضیه ای که در پاسخ به این سوال اصلی مطرح می شود این است، مجموعه ای از منابع راهبردی، امنیتی، نظامی، اقتصادی و انرژی روسیه را به یک کنشگر امنیتی در قفقاز جنوبی تبدیل کرده است. در این مقاله سعی می شود به روش توصیفی_ تبیینی به سوال اصلی پاسخ داده شود.

الگوی رفتاری قدرت های بزرگ در مدیریت بحران ها در اثر تغییر ساختار نظام بین الملل و پیچیده شدن آن پس از جنگ سرد از مسائل مهم درخور پژوهش است. روسیه در سیاست گذاری امنیتی خود در جهان پساتاریخی، همچنان بر دو عنصر ذهنیت تاریخی و ژئوپلیتیک تاکید دارد به همین دلیل کدهای ژئوپلیتیک مناطق پیرامونی (خارج نزدیک) را بر اساس منافع خود تعریف می کند، بر این اساس، الگوی رفتاری این بازیگر در مدیریت بحران ها در حوزه ژئوپلیتیک اتحاد جماهیر شوروی تحت تاثیر همین عوامل در سطح منطقه ای و بین المللی می باشد. از این رو، سوال اصلی مقاله این است که اقتضائات کد و بینش ژئوپلیتیک فدراسیون روسیه چه تاثیری بر مدیریت این بازیگر در بحران اوکراین داشته است؟فرضیه مقاله عبارت است از اینکه، نظر به اهمیت حوزه ژئوپلیتیک اتحاد جاهیر شوروی برای قدرت روسیه و همچنین جایگاه برجسته و حیاتی اوکراین در کد و بینش ژئوپلیتیک این بازیگر، فدراسیون روسیه در عرصه مدیریت بحران اوکراین به صورت هوشمند عمل نموده و ابزارهای سخت و نرم را با هم ترکیب نموده است. روش نگارش مقاله به صورت تبیینی- تحلیلی می باشد و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اطلاعات لازم جمع آوری شده است.

جنوب قفقاز همواره جزئی از پرچالش ترین مناطق جهان بوده است و حفظ امنیت آن برای اروپا بسیار مهم قلمداد می شود. طرح مشارکت شرقی که قسمتی از سیاست همسایگی اتحادیه اروپا محسوب می گردد، اندک زمانی پس از جنگ گرجستان و روسیه در سال 2008 در آن کشور آغاز شد و در حقیقت به مثابه پاسخ اروپا به کنش نظامی روسیه تعبیر شد. در قالب سیاست همسایگی اروپا، گرجستان و اتحادیه اروپا موافقت نامه همکاری را امضا کردند که پیشرفته ترین سازوکار همکاری اروپایی محسوب می شود. موافقت نامه همکاری میان گرجستان و اتحادیه اروپا، معیاری برای همکاری های اروپا و گرجستان است. به صورت عملی، امضای موافقت نامه همکاری آثار مشخصی داشته است. مهم ترین دستاوردهای آن اصلاح ساختار قضایی، اصلاح نهادهای دولتی، حقوق بشر، همکاری های اقتصادی، حفاظت از محیط زیست و بخش فرهنگ بوده است.در همین راستا، مولفین سوالات مقاله را چنین مطرح می کنند که آیا گرجستان برای آغاز همکاری های گسترده با اتحادیه اروپا آمادگی لازم را دارد؟ ایجاد رژیم همکاری در قالب طرح مشارکت شرقی چه تاثیراتی بر اقتصاد سیاسی این کشور بر جای می گذارد؟ این سیاست در کدام جنبه ها بیشتر موفقیت آمیز است؟ و آیا امکان پیشرفت های بیشتر وجود دارد؟ در پاسخ به این سوالات این فرضیه مطرح می شود که ایجاد رژیم همکاری میان اتحادیه اروپا و گرجستان دارای دو بعد سیاسی و اقتصادی در سطوح ملی و منطقه ای است. روش مورد استفاده در این مقاله، روش توصیفی- تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای و فضای مجازی می باشد.