اخلاق و تاریخ پزشکی ایران
سال:1392 | دوره:6 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

تلاشی که در زمینه پیوند اعضا در کشور از دو دهه گذشته صورت گرفته است بدون شک فواید بسیاری را برای کشور و بیماران نیازمند داشته است. مدل فعلی پیوند اعضا از دهندگان زنده غیرفامیل اگر چه توانسته است به خوبی مانع از شکل گیری قاچاق اعضای پیوندی شود، لیکن با توجه به این که در روند اهدای عضو فرد دهنده و گیرنده عضو یکدیگر را خواهند شناخت، امکان انجام معامله بین آنها وجود خواهد داشت. بنابراین، در واقع دهنده عضو، عضو پیوندی را اهدا نمی کند بلکه آن را به فرد نیازمند می فروشد. ارزیابی مجدد قوانین در این زمینه و تدوین راهکارهای مناسب می تواند در ارتقای سیستم پیوند اعضا بسیار راهگشا باشد. لذا به منظور جلوگیری از خرید و فروش اعضای بدن انسان که غیراخلاقی و غیرقانونی است، پیشنهاد می شود که روند پیوند اعضا بدین شکل اصلاح شود که بر اساس آن افراد داوطلب اهدای عضو بتوانند عضو خود را به طور ناشناس اهدا کنند و سپس عضو اهدایی به گیرنده نیازمند پیوند زده شود بدون آن که گیرنده عضو نیز از مشخصات فرد اهدا کننده مطلع شود.در این مقاله ضمن تشریح روند پیوند اعضا از منابع جسد و مرگ مغزی، پیوند اعضا از دهنده زنده غیرفامیل در کشور مورد نقد و بررسی قرار گرفته و در پایان پیشنهاداتی به منظور اصلاح روند مذکور ارائه می شود.

پزشکی در دوران ساسانی از سویی بر پایه طب اوستایی استوار بود، که ردپای آن را می توان در برخی متون به جا مانده پهلوی دنبال کرد؛ و از سوی دیگر تحت تاثیر طب در سرزمین های هم جوار ایران از جمله مصر و یونان بود. امپراتوری ساسانیان نام خاندان شاهنشاهی ایرانی است که از سال 224 تا 651 میلادی بر ایران فرمانروایی کردند. علم پزشکی در این دوران همچون سایر علوم پیشرفت چشمگیری داشت. مطالب مربوط به پزشکی ساسانیان به طور پراکنده ای در متون پهلوی آمده است که از آن جمله می توان به کتاب های سوم و هشتم دینکرد (Dinkard)، بندهشن (Bundahishn)، صدر در نثر در بندهشن و روایات پهلوی اشاره کرد. از این میان کتاب سوم دینکرد بیشترین مطالب را در خصوص پزشکی ایران در زمان ساسانیان دربر دارد. در مقاله حاضر ضمن بررسی اطلاعات مربوط به پزشکی در متون پهلوی با مراجعه به اسناد و متون تاریخی، به پیشینه ارزشمند پزشکی در زمان ساسانیان پرداخته می شود.

هر چند برای مرگ در لغت معانی مختلفی ذکر کرده اند، به نظر می رسد مناسب ترین معنا برای آن، رفتن قوه از هر چیز زنده است. در اصطلاح فقها نیز مرگ به معنی جدا شدن روح از بدن به طور دائم است. برای این معنا در آیات و روایات شواهد و قرائنی نیز وجود دارد. برای مرگ انسان در فقه و اخلاق اسلامی احکام متعددی وجود دارد. به همین دلیل شناخت موضوع، حقیقت و ملاک مرگ و زندگی برای فقیه ضروری است. درباره ملاک مرگ و زندگی از منظر فقهی و اخلاقی دو نظریه عمده وجود دارد. برخی معتقدند مرگ آدمی به مردن قلب اوست. برخی دیگر معتقدند انسان با مرگ مغزش می میرد. هر یک از دو نظر برای خود استدلال هایی دارند که لازم است از منظر فقهی و اخلاقی به آن پرداخته شود. پیروان دیدگاه مرگ قلب به ادله ای همچون مرجعیت عرف عام در تشخیص مفاهیم، وجوب حفظ نفس محترم، اصاله الاحتیاط در امر نفوس و استصحاب استدلال کرده اند که در این مقاله این دلایل به نقد کشیده شده است. طرفداران مرگ مغزی نیز به ادله ای همچون تپش قلب قبل از حلول روح به بدن، امکان تعویض قلب و عدم امکان تعویض مغز، مشابهت مرگ و خواب و نشانه های مرگ استدلال کرده اند که از میان آنها دلیل امکان تعویض قلب و عدم امکان تعویض مغز و دلیل نشانه های مرگ پذیرفته شد.

یکی از راه های گسترش اخلاق در سازمان ها، تبیین رفتارهای پذیرفته شده اخلاقی در موقعیت های خاص، در قالب کدهای اخلاقی است که محتوای آن از توجه به تفاوت های ایدئولوژیک و فرهنگی در جوامع مختلف متفاوت خواهد بود. تدوین کدهای اخلاقی برای آموزش دهندگان بالینی پزشکی، به علت مسوولیت هم زمان آموزش و درمان، و تعارض احتمالی حاصل از آمیختگی این دو، ضروری است. این مطالعه به منظور تدوین کدهای اخلاقی برای آموزش دهندگان بالینی پزشکی با رویکرد اسلامی - ایرانی انجام شد. این مطالعه توسعه ای در سه مرحله انجام شد. در مرحله اول متون داخلی و خارجی مرور و به روش تحلیل محتوا بررسی شد و بر مبنای مفاهیم استخراج شده، پیش نویس اولیه کدهای اخلاقی برای آموزش دهندگان بالینی پزشکی آماده شد. در مرحله دوم با تشکیل جلسات بحث متمرکز و کسب نظر متخصصان، پیش نویس کدها اصلاح و در مرحله سوم توسط 24 نفر از صاحب نظران ملی اعتباریابی شد و ویراست سوم برای طرح در مراجع رسمی آماده شد.حاصل این پژوهش 55 کد یا توصیه اخلاقی است که تحت 18 موضوع (وجدان کاری، مسوولیت پذیری، احترام به دیگران، تعالی علمی، احترام به آزادی دیگران، عدالت، سعه صدر، پایبندی به احکام شرعی و احترام به آداب اسلامی، عفاف، جلب اعتماد، تواضع، قناعت، ارتباط با همکاران، توجه به بیمار، توجه به دانشجو، خوش خلقی، رازداری، و نظم) طبقه بندی شده است. استخراج مفاهیم و موضوعات اخلاقی از منابع غنی اسلامی - ایرانی، امکان پذیر بوده و زیربنای مناسبی برای تدوین کدهای اخلاقی در زمینه آموزش پزشکی فراهم کرد. انتظار می رود این کدها به دلیل تناسب با فرهنگ و اعتقادات ایرانیان بهتر پذیرفته شود و در صورت ایجاد زمینه های مناسب سازمانی، اجرای آن در محیط های آموزشی ایران در مقایسه با استفاده از کدهای اخلاقی تدوین شده در دیگر کشورها با کمترین اشکال مواجه خواهد شود.

حقیقت گویی به منزله ارائه اطلاعات مناسب به بیمار جهت تصمیم گیری آگاهانه راجع به روند مراقبتی درمانی است. حقیقت گویی تمامی ابعاد مربوط به سلامت فردی را دربر می گیرد. به دلیل کمبود مطالعات این پژوهش با هدف تبیین پدیدارشناسی حقیقت گویی بر اساس تجربیات پرستاران انجام شد. پژوهش حاضر کیفی و روش آن پدیدارشناسی است. در این روش تجربیات 14 پرستار بالینی شاغل در بیمارستان آموزشی شهر تهران در سال 91-1390 با استفاده از مصاحبه جمع آوری شد. نمونه گیری به صورت مبتنی بر هدف انجام شد و با استفاده از روش کلایزی داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.یافته های حاصل از تجارب پرستاران از حقیقت گویی با 12 زیر مفهوم و دو درون مایه اصلی پیامدهای تقویت کننده و موانع حقیقت گویی استخراج شد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد پرستاران باید ضمن آگاهی از شرایط بیمار جهت تصمیم گیری، با شیوه های صحیح ارتباط و انتقال خبر بد آشنایی داشته باشند تا بتوانند بهترین مراقبت را به آنها ارائه دهند و این خود گامی در ارتقاء عملکرد پرستاران است.

پرستاران در محیط کاری خود با مسائل اخلاقی گوناگونی رو به رو هستند. تنش اخلاقی نیز یکی از این مسائل است که هویت و یکپارچگی پرستار به عنوان موجود متعهد به اخلاق را تحت تاثیر قرار می دهد. این پژوهش با هدف تعیین تنش اخلاقی و عوامل مرتبط با آن از دیدگاه پرستاران شاغل در بخش های انکولوژی بیمارستان های آموزشی شهر تهران در سال 1390 انجام شد.این مطالعه توصیفی بر روی کلیه پرستاران شاغل در بخش های انکولوژی بیمارستان های شهر تهران که دارای شرایط ورود به مطالعه بودند انجام پذیرفت. جهت گردآوری داده ها، پرسشنامه اطلاعات جمعیت شناسی، مقیاس تنش اخلاقی بازنگری شده و پرسشنامه بررسی عوامل مرتبط با تنش اخلاقی از دیدگاه پرستاران مورد استفاده قرار گرفت. یافته ها نشان داد میزان تنش اخلاقی پرستاران بخش انکولوژی زیاد بود. بیشترین تنش اخلاقی در موقعیت های چشم پوشی از عدم دریافت رضایت آگاهانه از بیمار و انجام درمان و آزمایش های غیرضروری در مراحل آخر حیات بیماران بنا به دستور پزشک بود. همبستگی آماری معنی دار بین سن، سابقه کار در بخش انکولوژی و وضعیت استخدام با شدت تنش اخلاقی یافت شد (P£0.05). از دیدگاه پرستاران مورد مطالعه عوامل سازمانی از جمله حمایت از جانب مدیران، استقلال حرفه ای پرستار و داشتن شرح وظایف مشخص از بالاترین عوامل موثر بر تنش اخلاقی محسوب می شود. پرستاران شاغل در بخش انکولوژی به طور دائم با موقعیت های بالینی همراه با تنش اخلاقی بالا رو به رو می شوند. بنابراین، ارائه راهکارهایی برای مقابله با تنش اخلاقی در این محیط ها ضروری به نظر می رسد.

زیست فناوری به دلیل گستره وسیع کاربردهای خود در بخش های مختلف صنعت، کشاورزی، پزشکی، محیط زیست و ...، فناوری برتری است که نقش مهمی در ترسیم آینده کشورهای جهان ایفا خواهد کرد.سازمان فائو پیش بینی کرده است که تامین امنیت غذای 9.1 میلیارد نفری جمعیت جهان در سال 2050 مستلزم افزایش 70 درصدی تولید غذا در جهان و افزایش 100 درصدی تولید غذا در کشورهای در حال توسعه است. موسسه بین المللی ارزیابی بهره گیری از بیوتکنولوژی کشاورزی اعلام کرده است، زیست فناوری می تواند راه حلی کلیدی برای رشد روزافزون تقاضا برای غذا در جهان باشد. لذا بهره برداری هدفمند از زیست فناوری با رعایت تمامی جنبه های ایمنی و اخلاقی مربوطه منجر به افزایش تولید مواد غذایی و بهره وری قابل توجه خواهد شد. البته این خود مرهون فرهنگ سازی، تدوین قوانین و مقررات، تولید و تجاری سازی محصولات تراریخته ژنتیکی و اصلاح الگوی مصرف جامعه است.بررسی دیدگاه های مراجع عظام و نظریات فقهی مصرف محصولات تراریخته حاصل از مهندسی ژنتیک ما را به مسائل اخلاق زیستی مربوطه و چگونگی استفاده صحیح رهنمون خواهد کرد. در این تحقیق از مراجع عظام شیعه جنبه های مختلف مصرف مستقیم و غیر مستقیم محصولات حاصل از مهندسی ژنتیک در قالب چهار پرسش استفتاء شده است. همه ایشان مصرف این محصولات را مجاز دانسته اند، همچنین، برخی این اجازه را مشروط بر عدم ضرررسانی در حال و آینده، اطلاع مشتریان از نوع محصول دریافتی و این همانی محصولات اعلام کرده اند. در این مقاله ضمن اعلام پاسخ های دریافت شده، جنبه های اخلاق زیستی و فقهی دیدگاه های مراجع عظام در زمینه محصولات تراریخته تبیین می شود.

پیشرفت چشمگیر فناوری های نوین زیستی در دهه های اخیر ضرورت توجه به مسائل اخلاقی برخاسته از کاربست این فناوری ها را بیش از پیش آشکار کرده است. اصول چهارگانه اخلاق زیستی در پاسخ به همین نیاز تدوین شده اند و در اختیار دست اندرکاران این بخش قرار گرفته اند. با این حال، اطلاق این اصول بر موارد جزیی، چنان که در ابتدا به نظر می رسد، سهل و ساده نیست و نیازمند آگاهی کافی نسبت به این اصول و نحوه اطلاق آنها، توجه به شرایط و وضعیت خاص افراد درگیر و تصمیم گیری بر اساس بینش صحیح اخلاقی است و این همه جز با مطالعه موقعیت های خاص اخلاقی و تمرین و ممارست در این امر محقق نمی شود. در این پژوهش می کوشیم با فراهم آوردن چند موقعیت خاص اخلاقی در حوزه فناوری های کمک باروری، به عنوان یکی از فناوری های نوین زیستی که امروز به طور گسترده به کار گرفته می شود، و تحلیل فلسفی اصول اخلاق زیستی، نحوه صحیح تصمیم گیری اخلاقی پزشک در موارد پیچیده را به بحث بگذاریم.