لسان مبین
سال:1394 | دوره:7 (دوره جدید) | شماره:22 |تعداد مقالات:7

شرح شواهد مطول از میرزا کمال الدین محمد فسایی فدشکویی معروف به شرح کبیر یکی از نه شرح شواهد از شواهد شعری کتاب مطول است که در سال 1096ق میرزا کمال الدین بر اساس درخواست شاگردان خود، از روی تقریرات خود در کلاس درس نوشته است، اما اینکه این شرح در میان شروح شواهد بلاغی چه جایگاهی دارد و میزان اصالت علمی آن چگونه است، نیاز به بررسی دارد. این مقاله با رویکرد سندکاوی و ابزار کتابخانه ای، ضمن معرفی شخصیت و آثار این عالم برجسته و ناشناس ایرانی در حوزه ادبیات عربی، با توجه به مشاهدات عینی نویسندگان به هنگام تحقیق، سبک نویسنده را بررسی کرده است، بگونه ای که جنبه های ظاهری، مفهومی و استنادی شرح میرزا کمال الدین با شروح برخی از شارحان نام آور به اختصار مقایسه شده، همچنین با بیان معایب و محاسن این اثر گرانسنگ، میزان پایبندی میرزا کمال الدین به اصول شرح شواهد نویسی بررسی شد. بررسی ها نشان می دهد که ایشان به این شروح نظر داشته است و از روش و دانش گذشتگان با رعایت اصل امانت داری بهره ها برده است و کتاب خود را -که جامع شروح شواهد کتب بلاغی است- در نهایت اصالت علمی عرضه کرده است.

بن مایه آثار نجیب محفوظ، رمان نویس معروف مصری، طرح مسائل اجتماعی از جمله، مسائل مربوط به زندانیان سیاسی است، آثاری که دیدگاه انتقادی او را به نظام سیاسی و حکومت مصر نشان می دهد. رمان کوتاه «الشحاذ» (گدا) نمونه ای از رمان های نمادین وی درباره روشنفکران جهان سوم است که در جوانی از انقلابیون تندرو و آرمان خواه بوده اند، اما در میانسالی ناامید شده و دچار عذاب وجدان و آشفتگی خاطر گشته اند. شخصیت اصلی رمان عمر الحمزاوی (وکیل معروف) نمادی از جوانان پرشور انقلابی است که خواهان حکومت سوسیالیستی و رسیدن به مدینه فاضله است، جوانی که اکنون به انحطاط اخلاقی کشیده شده و در پی یافتن مفهوم حقیقت زندگی و خداوند است. با توجه به اینکه یکی از مهم ترین عناصر رمان شخصیت های آن است، می توان شخصیت پردازی دقیق و جذاب را در رمان «الشحاذ» از ویژگی های برجسته سبک داستان پردازی نجیب محفوظ دانست که با به کارگیری عنصر گفت وگو در رمان، بیشتر نمایان می گردد. در پژوهش حاضر، سعی شده است با توجه به اهمیت شخصیت و نوع پردازش آن، شخصیت های رمان «الشحاذ» با روشی توصیفی– تحلیلی بررسی شود. از نتایج تحقیق برمی آید که شخصیت ها به دو شیوه مستقیم و غیرمستقیم بازنمایی شده اند. در این مسیر، علاوه بر اینکه نویسنده مستقیم و صریح شخصیت ها را به مخاطب معرفی می کند، از روش غیرمستقیم به کمک عناصری مانند گفت وگو، بیان احساسات، افکار و روحیات بهره می گیرد که نقش گفت و گو در این باره برجسته تر می نماید.

کهن الگوی سفر، همواره، بن مایه ای سمبلیک داشته، به عنوان نمودی از سرنوشت انسان تلقی می شود. اسطوره شناس آمریکایی «جوزف کمپبل» با بررسی نمونه های فراوانی از سفرهای اسطوره ای، موفق به طرح الگویی گشت که تا امروز، خط سیر قهرمانان اسطوره ای بر مبنای آن قابل واکاوی است. در دیدگاه وی، سفر قهرمان همان ماجرای زندگی بشر است که در قالبی نمادین عرضه می گردد. شاعر لبنانی، «خلیل حاوی» در قصیده «السندباد فی رحلته الثامنه» این طبع باستانی را پس از درآوردن به شکل نمادین، بازآفرینی می کند. چنین امری برآمد انگیزش های سیاسی، اجتماعی و همچنین پنداشت های فلسفی شاعر است. تلفیق این دو جریان، در سایه سفر، فراسوی سندباد و تحت تاثیر مرگ اندیشی وی تحقق می پذیرد. در این قصیده، قهرمان دچار دگردیسی شده برای رسیدن به یقین نهایی، سفری را آغاز می کند که رهاورد آن، مرگی زاینده و رهایی بخش است. این نوشته بر آن است تا با اتخاذ شیوه تحلیلی، شعر مذکور را بر مبنای الگوی سفر قهرمان بررسی کند. نتایج، نشان خواهد داد که شاعر با استفاده از این رهیافت، در تفهیم معنای رستاخیز و ضرورت ایجاد تحولات اجتماعی و سیاسی، موفق عمل کرده است.

جودت القزوینی، شاعر و نویسنده گمنام معاصر و شیعی عراق است که بخشی اعظم از شعر خود را به موضوع پایداری اختصاص داده است: ستایش عالمان و روحانیون مبارز شیعی عراق، نکوهش سران عرب و ستم های رژیم بعث عراق، ستایش فداکاری های امام خمینی (ره) در راه بیداری، وحدت و پایداری مسلمانان و...از مضمون های برجسته شعر پایداری وی به شمار می آید. وی برای بیان چنین مضمون هایی از واژگان و تعبیرهای استوار و روان، ساختارهای رمزی، و صور خیال، بهره فراوان برده است که در این میان، تشبیه و استعاره بیشترین کاربرد را داراست. استفاده از اوزان سنتی شعر عرب و قالب شعر نو از دیگر ویژگی های شعر اوست که سرشار از موسیقی جهاد و پایداری است. یافته اساسی این پژوهش توصیفی تحلیلی، در این است که وی مضمون های گوناگون شعرئ پایداری را در ساختارهای گوناگون، از جمله نمادگرایی، زبانی خطابی و... بکار برده است.

نقد کهن الگویی از انواع نقد اسطوره ای است که بیشتر بر نظریات یونگ در مورد ناخودآگاه جمعی و صور ازلی تاکید دارد. در نظر یونگ، کهن الگوها، آن دسته از صور ازلی و نوعی هستند که در عمق ناخودآگاه جمعی انسان ها به صورت بالقوه وجود دارند. این صور کهن و اساطیری، می توانند در هنر و ادبیات به صورت نمادین تجلی یابند. با توجه به نمود چند نماد جهان شمول در قصیده «المواکب» جبران خلیل جبران، نگریستن به قصیده مذکور از منظر نقد کهن الگویی علاوه بر خوانشی نو، یکی دیگر از علل گیرایی و زیبایی آن را آشکار خواهد کرد. جستار حاضر، کهن الگوی مادر مثالی، بهشت، دایره ماندالا و سفر را در قصیده «المواکب» بررسی خواهد کرد. در پایان مشاهده می شود کهن الگوهای جنگل، نی، دایره و سفر خیالی شاعر به جنگل، فطرت کمال طلب و مشتاق جبران را چنان آشکار می کند که داغ دور ماندن از اصل و اشتیاق بازگشت را به زمان و مکان بی گناهی، در مخاطب نیز تازه می کند.

پیرنگ که از هنر نقاشی وارد ادبیات شده، از اصلی ترین عناصر سازنده داستان است که در آن بر چرایی حادثه تاکید شده و روابط میان حوادث داستان، برپایه علت و معلول است. پیرنگ دارای اجزا و عناصری سازنده، مانند گره افکنی، کشمکش، حالت تعلیق یا هول و ولا، بحران، نقطه اوج و گره گشایی است. این جستار با روش توصیفی- تحلیلی، این عنصر و اجزای سازنده آن را در رمان «ذاکره الجسد» اثر احلام مستغانمی، نویسنده الجزایری، بررسی کرده است و به این نتیجه رسیده که این رمان از پیرنگی منسجم و قوی برخوردار است و تمام حوادث آن برطبق رابطه علی و معلولی به هم پیوند خورده اند و نویسنده در آن هیچ گره و کشمکشی را بدون پاسخ نگذاشته است، به عبارت دیگر تمام گره ها، در این رمان گره گشایی می شوند و خواننده از سرنوشت شخصیت های موجود در این گره آگاهی می یابد.

بررسی و تحلیل موسیقایی شاهکارهای شعری از اهمیت فراوان برخوردار است، زیرا موسیقی عنصری اساسی در ساختار شعر است، بگونه ای که برخی معتقدند وجه تمایز میان شعر و نثر در درجه نخست همان نظام آوایی خاص و جنبه شنیداری آن است. قصیده «ازریه» سروده شاعر توانمند عراقی، شیخ کاظم ازری (1143-1211 ه) از جایگاه ادبی و دینی بسیار ارزشمند برخوردار است. این قصیده از زمان شاعر تاکنون مورد توجه شاعران و اهل ادب قرارگرفته است و شاعران فراوانی به استقبال آن رفته و ادبا و علمای متعددی به شرح آن پرداخته اند. این چکامه یادآور فن «حماسه سرایی» در ادبیات عرب است و ازری با این قصیده در دوره معاصر ادب عربی مکتبی پدید آورد که مورد تقلید شاعران پس از او قرار گرفت. یکی از نقاط قوت این قصیده ساختار محکم و شکوهمند و طنین موسیقایی خاص آن است، بگونه ای که آن را قرآن الشعر و الملحمه الکبری نامیده اند. در این مقاله سعی شده با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی تا حد امکان به عناصر موسیقایی موثر در زیبایی این چکامه پرداخته شود و با بررسی مواردی مثل موسیقی بیرونی (وزن و قافیه) و موسیقی درونی (جناس، تکرار، طباق، تلمیح و...) زیبایی و برجستگی موسیقایی این قصیده نشان داده شود. در ارزیابی کلی قصیده می توان گفت ازری در این چکامه از شدت و صلابت بحر خفیف در توصیف صحنه های حماسی بهره برده و قافیه «ها» و آوردن ابیات مقفی سهمی بسزا در تقویت موسیقی بیرونی قصیده داشته است. از دیگر سو، استفاده هنری از مواردی مثل جناس، واج آرایی، تکرار و موارد دیگر او را در تقویت و تثبیت موسیقی درونی و معنوی یاری رسانده است.