مدرس علوم انسانی
سال:1380 | دوره:5 | شماره:ویژه‌نامه 6 (پیاپی 23) |تعداد مقالات:11

در بررسیهای باستان شناسی در شهریور سال 1377، آقای دکتر علی رضا هژبری نوبری، در ارتفاعات روستای شیشه در استان آذربایجان شرقی، کتیبه ای صخره ای از نوع طاقچه ای به خط میخی و زبان اورارتی را کشف کرد. بدین ترتیب سند ارزشمند دیگری به اسناد دوره تاریخی اورارتی در آذربایجان افزوده شد. در مطالعات اولیه و قرائت اثر به جای مانده از این کتیبه که مضمون مشخصی از آن به دست می آید، آنچه که به طور قطع آشکار می شود، این است که کتیبه به دوران پادشاهی آرگیشتی (دوم) پسر روسا فرمانروای کشور اورارتو در سالهای 680- 713 قبل از میلاد مربوط است.

معرف و وسیله شناخت هر مکتب ادبی اصول و قواعدی است که بنیانگذاران آن وضع می کنند و وابستگان به آن مکتب در نوشته های خود ملزم به رعایت آنها می باشند اما گاهی اتفاق می افتد که نبود قاعده و قانون اساس یک مکتب را تشکیل می دهد "رمان نو" در ادبیات فرانسه نمونه روشن چنین ادعایی است در این مقاله ابتدا به بررسی چگونگی پیدایش رمان نو خواهیم پرداخت. سپس ویژگیهای آن، سرنوشت آن و نیز تأثیر آن را بر ادبیات معاصر فرانسه مطالعه خواهیم کرد.

در بررسی معنای محمول سه نظر مهم در نظریه فرگه به چشم می خورد: 1.نحوه معرفی نمایی مدلول مندرج در معنای عبارت است. پس معنای محمول مشتمل بر نحوه معرفی نمایی مفهوم، به عنوان مدلول محمول، است. 2.معنای محمول اشباع ناشده است. 3.معنای محمول جزئی از معنای جمله ای است که در آن واقع شده است. در بررسی مهمترین تفاسیر پیرامون معنای محمول در نظریه فرگه، مشخص شد که هر تفسیر لااقل یکی از نظرات فوق را مخدوش می کند. دامت و کلمنت نیز تفاسیر خاصی را از غیر اشباع بودن معنای محمول ارائه می دهند که هر دو با ظاهر کلام فرگه ناسازگار است. در مجموع به نظر می رسد نمی توان تبیین مناسبی در این زمینه ارائه داد به طوری که با هر سه نظر مذکور سازگار باشد.

از زمانهای قدیم، نوشته های خطی به عنوان تنها وسیله تزیینی به کار برده می شد و از تصاویر خبری نبود. در واقع از این نوشته های خطی بعدها به عنوان تنها منابع تاریخی قدیمی استفاده می شد. با آمدن اسلام، قرآن که حامل سخنان خداوندی است به عنوان موضوعی ارزشمند و با مفاهیم عالی به استخدام هنرمندان خطاط و کتیبه نگار درآمد و هنرمندان با استفاده از این خطها به تزیین اماکن مقدسی چون مسجد، امامزاده، خانقاه و مدارس مذهبی پرداختند. هنرمندان مسلمان نه تنها از قرآن برای تزیین اماکن مقدس استفاده می کردند. بلکه از آیات ملکوتی قرآن برای تزیین اشیاء روزمره و ظروفی چون بشقاب، کاسه، چراغها و پایه شمعدانهایی ساخته شده از فلز، مرمر، سنگ، چوب و پارچه، استفاده می کردند. جدای از زیبایی تزیینی، این خطها در حقیقت حضور خداوند را در هر جا از جمله مسجد، مدرسه، خانقاه، امامزاده برای مسلمانان تداعی می کنند. مسلمانان خداوند را حتی هنگام خوردن و آشامیدن ستایش می کنند، زیرا بشقاب و کاسه اشان با کلمات خداوندی تزیین شده است. بنابراین هنرمند مسلمان همیشه سعی داشته با استفاده از این خطوط حضور خداوند، ایمان به وجود او، انعکاسات معنوی سخنان اولیای خدا و ادعیه، در همه جا برای مسلمانان تداعی شود. به طورکلی هنرمندان مسلمان همواره کوشیده اند تا آثارشان از نظر شکل، تزیینات و رنگ بیشترین هماهنگی و تفاهم را با نیازهای روحی و جسمی انسان داشته و از این طریق محلی آرام، دلپذیر و زیبا برای انسانها فراهم آورند. چنین است که مسلمانان وقتی پا به درون مسجد یا اماکن مقدس می گذارند کلمات خداوندی نوشته شده بر در و دیوار مسجد آنها را به عبادت خداوند دعوت می کند. در حقیقت این کلمات و آیات، حضور خداوند را که با پدیدار شدن لطافت و زیبایی روح به دست می آید تداعی می کنند. بحثی که در این مقاله خواهد آمد بررسی این موضوع و سه شعبه مهم کتیبه های مذهبی شامل: 1) کتیبه های قرآنی، 2) کتیبه ها با مضامین دعا، 3) کتیبه ها با مضامین حدیث در زمان تیموریان و صفویان است.

نمود مفهومی است که در برخی از زبانها مقوله مستقلی را در دستور زبان به خود اختصاص داده است. اما به هرحال در همه زبانها حتی آنهایی که این مقوله را به طور مستقل ندارند به اشکال مختلف بیان می شود. منظور از "نمود" آن چیزی است که چگونگی انجام اعمال گوناگون و مراحل مختلف آنها را در زبان نشان می دهد. این مفهوم را می توان از طریق عناصر گوناگونی از قبیل زمان فعل، "وند"های حاکی از تداوم یا تکرار، عبارتهای حاکی از شروع یا پایان یا تداوم عمل، افعال حائل مانند جزء فعلی افعال مرکب، قیدها، صفتها، حروف اضافه و امثال اینها بیان کرد. مقاله حاضر با تفکیک نمود به انواع نمود واژگانی و دستوری و تعریف اقسام نمود واژگانی و نمود دستوری علل خلط مفاهیم این حوزه را روشن نموده و می کوشد با ارائه شواهدی از زبان فارسی، عملکرد مقوله نمود را در این زبان نیز نشان دهد.

مطالعه تفسیرهای گوناگون گویای این حقیقت است که وحدت معنا و تفسیر برای همه آیات قرآن کریم در میان مفسران وجود ندارد. تبیین کنندگان کتاب الهی به فراخور علم و آگاهی خویش از علم تفسیر و علوم لازم برای آن و درک معنای الفاظ و مکاتب و مشارب خویش، آیات الهی تفسیر کرده اند. علت این اختلاف را می توان در این موارد خلاصه کرد: وجود قرائتهای متفاوت، اختلاف در وجوه اعراب، وجود بیش از یک معنا برای یک لفظ، احتمال مطلق یا مقید بودن آیه، عام یا خاص بودن حکم آیه، وجود حقیقت یا مجاز در لفظ، وجود ضمیر آشکار یا پنهان در لفظ که امکان بیش از یک تعبیر برای آن باشد، اختلاف نظر در منسوخ یا ناسخ بودن آیه؛ وجود محکم و متشابه و بالاخره استنباط صحابی از قول رسول الله (ص) در بیان آیه یا شنیدن و نشنیدن همه گفتار پیامبر (ص) در بیان آیات. در این مقاله موارد مذکور با ذکر نمونه ارائه شده است. اثر مکتب و مشرب هر مفسر در بیان وی از بدیهیات است.

از زمان ایمانوئل کانت1، (1724- 1804) متفکران دینی، تلاشهای زیادی کرده اند که وجود خدا را از طریق اخلاق اثبات کنند، زیرا به خیال آنان، کانت و دیویدهیوم2، انتقادهای شکننده و کاری بر براهین نظری وجود خدا وارد کرده اند. هیوم فقط انتقاد هایی مطرح کرد و برهان جایگزینی ارائه نداد، ولی کانت هرچند عقل نظری را عاجز از اثبات وجود خدا می دانست و تمام براهین نظری را نارسا قلمداد می کرد، معتقد بود که ما می توانیم از طریق اخلاق، وجود خدا را اثبات کنیم. ما به تقریرهای مختلف استدلال اخلاقی اجمالاً اشاره می کنیم و سپس تقریر کانت را که متقن ترین آنهاست مطرح می کنیم. ما در این مقاله سه اشکال به استدلال اخلاقی کانت وارد می کنیم: 1.این استدلال مشکلاتی برای آزادی انسان پدید می آورد. 2.این استدلال مبتنی بر کل نظام اخلاقی است که هر اشکالی بر آن این استدلال را به مخاطره می اندازد. 3.کمال اخلاقی یا تحصیل برترین خیر با ذهنی بودن زمان سازگاری ندارد.

کمتر از یک قرن است (از سال 1926) که نظامهایی منطقی برای بررسی مفاهیم هنجاری و استنتاجات مربوط به آنها، به وجود آمده است. این نظامها از همان ابتدا با پارادوکس مواجه شدند و همین مواجهه، منطقیون را واداشت دست به تغییراتی در نظامهای ایجاد شده بزنند تا راه را بر ورود پارادوکسها ببندند. در جریان این تلاشها ابتدا نظام استاندارد و سپس نظام شرطی منطق تکلیف ارائه شد. بحث و بررسی در این زمینه همچنان ادامه دارد و منطقیون درصددند نظامهایی ارائه دهند که هرچه بیشتر و دقیق تر بتوانند مفاهیم هنجاری و استدلالات منطقی مربوط به آنها را بیان کنند.

"قیاس اقترانی شرطی" عنوان نظریه ای است که ابن سینا ارائه کرده است و خلاصه آن بدین شرح است که اولا علاوه بر قضایای حملی، قضایای شرطی را نیز می توان متصف به کلیت و جزئیت و سلب وایجاب کرد؛ ثانیا صورتهای متعددی از قیاس شرطی را نیز بر اساس آن می توان طراحی کرد. بنیادهای اولیه چنین نظریه ای اگر چه در آثار منطقیون رواقی- مگاری دیده می شود، تأسیس یک نظام منطقی منسجم در این باب بنا به تصریح خود ابن سینا هیچ سابقه ای در دوره های پیشین نداشته است. در مقاله حاضر مؤلف با الهام از منطق زمان جدید می کوشد ضمن مطالعه تحقیقات نیکلاس رشر منطقدان مشهور آلمانی در این باب، فرمول بندی و نمادگذاری مورد نظر خویش را ارائه نماید و نحوه بسط و توسعه فرمول بندی مزبور را در ساختار قیاس اقترانی شرطی نشان دهد.

دوشچکا در زبان روسی به معنی عزیز دل است. چخوف در داستان دوشچکا به شخصیت الگا سیمیونوا، قهرمان اصلی، که به خاطر خوش اخلاقی و ظاهر پسندیده اش همه او را دوشچکا می نامند با نگاهی طنزآمیز می نگرد. این داستان تحلیلها، نظرات و دیدگاههای مختلفی را به خود اختصاص داده است. تعدادی از منتقدان با بررسی شخصیت الگا او را زنی با افکار و عقاید متزلزل و بی اراده معرفی کرده اند که به محض تغییر شرایط زندگی، احساسات و عقاید وی نیز تغییر می یابد ولی گروه دیگری از منتقدان برخلاف گروه اول، براین عقیده اند که الگا با توجه به طبیعت زن بودنش، فردی مهربان و صاحب تمام کمالات انسانی یک زن است. از نظر آنها الگا انسان تکامل یافته ای است که فقط برای دیگران زندگی می کند. از میان منتقدان دسته دوم می توان نویسنده توانای روسیه لف نیکلایویچ تالستوی را نام برد. در این مقاله به بررسی داستان دوشچکا و دیدگاههای لف تالستوی در مورد آن، پرداخته می شود.