دانش کشاورزی و تولید پایدار
سال:1392 | دوره:23 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

برای بررسی اثر کشت مخلوط و کود دامی بر ویژگی های رشد، عملکرد و غلظت پروتئین خام ذرت رقم سینگل کراس (Zea mays L.) 704، گاودانه (Vicia ervilia L.) و لوبیا چیتی رقم تلاش (Vicia faba L.)، آزمایشی در سال زراعی 1389 به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقاتی خلعت پوشان دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز در شرایط مزرعه ای انجام شد. فاکتورها شامل نوع کشت در سطوح تک کشتی لوبیا چیتی، تک کشتی گاودانه، تک کشتی ذرت، کشت مخلوط ذرت با لوبیا چیتی و کشت مخلوط ذرت با گاودانه و کود دامی در سطوح 0، 30 و 60 تن در هکتار بودند. نتایج نشان داد که کاربرد کود دامی وزن خشک علوفه، غلظت پروتئین خام و ارتفاع ذرت را افزایش داد ولی تاثیری بر تعداد برگ در بوته ذرت نداشت. کشت مخلوط ذرت با لوبیا و گاودانه سبب کاهش ارتفاع و عملکرد علوفه خشک ذرت در مقایسه با تک کشتی آن شد. کشت مخلوط ذرت با لوبیا و گاودانه باعث افزایش غلظت پروتئین خام ذرت گردید. کشت مخلوط ذرت با لوبیا عملکرد بیولوژیکی و دانه لوبیا را کاهش داد ولی بر تعداد دانه در نیام و وزن صد دانه لوبیا تاثیری نداشت. کشت مخلوط ذرت و لوبیا، پروتئین خام دانه لوبیا را افزایش داد. کاربرد کود دامی عملکرد بیولوژیکی، عملکرد دانه، تعداد دانه در نیام، وزن صد دانه و پروتئین خام دانه لوبیا را افزایش داد. کشت مخلوط ذرت با گاودانه عملکرد بیولوژیکی، عملکرد دانه، تعداد ساقه فرعی و تعداد دانه در بوته گاودانه را کاهش داد. کاربرد کود دامی و کشت مخلوط ذرت و گاودانه شاخص برداشت، تعداد نیام در بوته، وزن هزار دانه و غلظت پروتئین خام در شاخساره و دانه گاودانه را افزایش داد. نسبت برابری زمین در تیمارهای کشت مخلوط بیشتر از یک بود که نشانگر سودمندی نسبی کشت مخلوط نسبت به تک کشتی بود. به طور کلی، برای افزایش کمیت و کیفیت علوفه، کشت مخلوط ذرت با لوبیا و کاربرد 60 تن کود دامی در هکتار در منطقه مورد مطالعه و شرایط مشابه می تواند توصیه شود.

با توجه به نامناسب بودن پراکندگی زمانی و مکانی ریزشهای جوی در ایران و پایین بودن راندمان آبیاری در کشاورزی، آب به عنوان محدود کننده ترین عامل تولید در کشاورزی مطرح می باشد. به علت گستردگی پهنه مرزی کشورمان و تنوع اقلیمی مناطق گوناگون، رسیدن به الگوی کشت مناسب که از آن بتوان حداکثر بهره برداری را از عوامل و نهاده های تولید به ویژه عامل محدود کننده آب به دست آورد ضرورتی انکارناپذیر است. دشت دهگلان دارای 802 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق می باشد که با مشکل افت سطح آب زیرزمینی روبه رو بوده است. استفاده بی رویه از منابع آب و خشک سالی سال های اخیر، شرکت آب منطقه ای استان کردستان را برآن داشته است که جهت حفظ منابع آبی، محدودیت هایی برای جلوگیری از اضافه برداشت آب چاه ها اعمال نماید. مدل موتاد- هدف، حالتی از برنامه ریزی ریاضی است که ریسک را وارد تصمیم گیری های مربوط به برنامه ریزی برای فعالیت های مزرعه می کند. ویژگی اصلی این مدل آن است که ریسک به وسیله انحراف منفی از یک مقدار بازده (درآمد ناخالص)، به صورت مجموع حاصلضرب بازدهی های انتظاری فعالیت های جداگانه محاسبه می شود. در این مطالعه، به تجزیه تحلیل الگوی کشت بهینه در شرایط ریسک و در نظر گرفتن محدودیت اعمالی شرکت آب منطقه ای کردستان، در سال زراعی 88-1387 پرداخته شده است. نتایج حاصل نشان داد در صورتی که زارع از الگوی کشت بهینه در زمان اعمال محدودیت آب استفاده کند در حداکثر ریسک تنها 2000 هزار ریال نسبت به حالتی که محدودیت آب اعمال نشده است، زیان خواهد دید.

پیشرفت های اخیر در کشاورزی دقیق سبب شده است تا مدل های قابل انعطاف مختلفی جهت پیش بینی، طبقه بندی و تهیه نقشه های دقیق از جمعیت علف های هرز به منظور کنترل متناسب بامکان آنها ارائه شود. این پژوهش به منظور پیش بینی الگوی پراکنش جمعیت علف هرز تلخه با استفاده از شبکه عصبی بردار چندی ساز یادگیر (LVQNN) در سطح مزرعه انجام شد. داده های مربوط به تراکم جمعیت علف هرز تلخه از طریق نمونه برداری بر روی یک شبکه علامت گذاری شده مربعی به ابعاد 2×2 متر ودرمجموع از 550 نقطه از سطح مزرعه در حال آیش در شهرستان شاهرود واقع در استان سمنان در سال 1389 بدست آمد. برای ارزیابی قابلیت شبکه عصبی LVQ در پیش بینی توزیع مکانی علف هرز از مقایسه آماری پارامترهایی مانند میانگین، واریانس، توزیع آماری و رابطه رگرسیونی بین مقادیر پیش بینی شده مکانی توسط شبکه عصبی و مقادیر واقعی آنها و نیز معیار دقت کلاس بندی استفاده شد. نتایج نشان داد که در فاز آموزش، آزمایش و کل، به ترتیب مقادیر p≤0.7، p≤0.8 و p=1.000 بدست آمد، که نشان دهنده عدم وجود تفاوت معنی داری در سطح 5 درصد بین مقادیر ویژگی های آماری (میانگین، واریانس و توزیع آماری) مجموعه داده های پیش بینی شده مکانی علف هرز و مقادیر واقعی آنها بود. به عبارتی شبکه عصبی مصنوعی به خوبی توانست مدل داده های مکانی علف هرز را بیاموزد. نتایج نشان داد که شبکه عصبی آموزش دیده، دارای قابلیت بالایی در پیش بینی مکانی علف هرز در نقاط نمونه برداری نشده با دقت تشخیص کمتر از 2.7 درصد بود. شبکه عصبی توانست پس از کلاس بندی، نقشه توزیع مکانی علف هرز تلخه را در تمام نقاط سطح مزرعه ترسیم نماید. نقشه حاصل از کلاس بندی نشان داد که علف هرز تلخه دارای توزیع لکه ای است و لذا امکان کنترل متناسب با مکان آن در مزرعه مورد مطالعه وجود دارد.

به منظور بررسی اثر کودهای سبز مختلف و مقادیر کود شیمیایی نیتروژن بر خصوصیات رشد رویشی، عملکرد و اجزای عملکرد دانه گندم، آزمایشی در سال زراعی 90-1389 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز انجام شد. آزمایش به صورت کرت های یک بار خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار بود. فاکتور اصلی شامل مقادیر کود نیتروژن (اوره) (صفر، 50، 100 و 150 کیلوگرم در هکتار) و فاکتور فرعی شامل کودهای سبز (شاهد یا عدم کاربرد کودسبز، ارزن، سسبانیا، آمارانت، لوبیا چشم بلبلی و ماش) بود. این آزمایش در دو مرحله اجرا شد. ابتدا کاشت و برگرداندن کودهای سبز به خاک و پس از آن کاشت گندم بود. نتایج نشان داد که هردو عامل کودسبز و کود نیتروژن بر رشد اولیه گیاهچه های گندم موثر بودند. اثر کودهای سبز بر وزن خشک و شاخص سطح برگ گیاهچه های گندم در مقادیر کم نیتروژن بطور معنی داری بیشتر از سطوح بالای نیتروژن بود. کاربرد 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار همراه با کودسبز لوبیا چشم بلبلی بیش ترین وزن خشک و شاخص سطح برگ گیاهچه های گندم را دارا بود. کاربرد کودسبز اثر معنی داری بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه در کلیه سطوح نیتروژن مصرفی داشت. از دیدگاه اکولوژیکی، بهترین عملکرد و درصد پروتئین دانه در شرایط کاربرد 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار همراه با کاربرد کودهای سبز بقولات بویژه ماش و لوبیا چشم بلبلی بدست آمد. بنابراین با توجه به اینکه مقدار کود توصیه شده در این منطقه 100 کیلوگرم در هکتار است، لذا با کاربرد کودهای سبز بقولات همچون ماش و لوبیا چشم بلبلی به همراه مصرف 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، علاوه بر دست یابی به عملکرد مطلوب کمی و کیفی، مصرف کود شیمیایی نیتروژنی نیز بطور قابل ملاحظه ای کاهش یافت.

به منظور تعیین دوره بحرانی کنترل علف های هرز در پیاز خوراکی رقم قرمز آذر شهر آزمایشی در سال زراعی 90-89 در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو فاکتور و سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز اجرا شد. فاکتور اول شامل دوره آلودگی به علف های هرز در شش سطح صفر، 20، 40، 60، 80 و 100 روز پس از سبز شدن پیاز و فاکتور دوم شامل دوره فقدان علف های هرز در شش سطح صفر، 20، 40، 60، 80 و 100 روز پس از سبز شدن پیاز بودند. نتایج نشان داد که بین دوره های مختلف آلوده به علف های هرز، برای بیوماس علف های هرز تفاوت معنی داری وجود دارد. با افزایش دوره آلودگی، بیوماس علف های هرز بیشتر شد. همچنین، بیوماس علف های هرز با افزایش دوره فقدان کاهش یافت. برای تعیین زمان آغاز و پایان دوره بحرانی کنترل علف های هرز به ترتیب از توابع غیر خطی لجستیک و گامپرتز استفاده شد. بر اساس مدل های گامپرتز و لجستیک و با در نظر گرفتن 2.5، 5 و 10 درصد افت قابل قبول، محدوده دوره بحرانی برای عملکرد سوخ پیاز خوراکی به ترتیب 2.1 تا 87.1، 4.5 تا 80.9 و 8.5 تا 73.4 روز پس از سبز شدن پیاز و برای بیوماس پیاز به ترتیب 1 تا 97.2، 2.2 تا 90.8 و 4.9 تا 81.8 روز پس از سبز شدن پیاز بدست آمد. افزایش طول دوره تداخل علف های هرز، منجر به کاهش عملکرد سوخ و بیوماس پیاز شد، در حالیکه افزایش طول دوره کنترل، منجر به افزایش آنها گردید. بنابراین جهت جلوگیری از افت عملکرد و بیوماس پیاز بیشتر از 2.5، 5 و 10 درصد، کنترل علف های هرز در محدوده دوره بحرانی ضروری می باشد.

به منظور بررسی اثر کودهای زیستی و نیتروژنی بر عملکرد و صفات مورفولوژیکی جو بهاری در شرایط دیم، آزمایشی در سال 1389 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. فاکتور اول دو رقم بومی الوار و سهند جو دیم و فاکتور دوم سطوح کودی شاهد، فسفاته بارور 2، نیتراژین، 60 کیلوگرم اوره (100 درصد کود شیمیایی توصیه ای)، نیتراژین + فسفاته بارور 2، 30 کیلوگرم اوره (نصف کو شیمیایی توصیه ای) + فسفاته بارور 2 و نیتراژین + فسفاته بارور 2 + 20 کیلوگرم اوره (1.3 مقدار توصیه ای) بود. میانگین ارتفاع بوته در رقم سهند 23 درصد بیشتر از رقم بومی بود. بیشترین ارتفاع بوته در رقم سهند با مصرف 50% اوره+ فسفاته بارور 2 و 100% اوره و کمترین ارتفاع بوته در رقم بومی الوار به همراه شاهد و مصرف فسفاته بارور 2 به دست آمد. با مصرف فسفاته بارور 2 به همراه نصف دز توصیه شده اوره، طول سنبله نسبت به دیگر تیمارها برتری یافت. در حالت کاربرد این تیمار کودی طول سنبله نسبت به شاهد 11 درصد بیشتر بود. اثر کود بر عملکرد کاه و عملکرد بیولوژیکی و اثر کود و رقم بر عملکرد دانه معنی دار بود، میانگین عملکرد دانه در رقم سهند 18 درصد بیشتر از رقم بومی بود. بیشترین عملکرد دانه در تیمار کودی مصرف 60 کیلوگرم اوره بدست آمد. بیشترین عملکرد کاه با مصرف 60 کیلوگرم اوره و کمترین آن در شاهد بدست آمد. با مصرف اوره عملکرد بیولوژیکی از 3.2 تن در شاهد به 5.2 تن در هکتار رسید. اثر رقم بر شاخص برداشت نیز معنی دار بود. بیشترین شاخص برداشت در رقم سهند به دست آمد. در حالت کلی، هرچند کاربرد کود شیمیایی نیتروژنی در مقدار توصیه شده می تواند بر عملکرد و برخی صفات مرفولوژیک جو اثر مثبت و معنی داری داشته باشد ولی چنانچه کودهای زیستی به صورت مخلوط با مقادیر کم کودهای شیمیایی مصرف شوند در دراز مدت می توانند اثرات مثبت و مناسبی در عملکرد جو و سلامتی انسان داشته باشند.

افزایش جمعیت و توسعه سطح اراضی زراعی از طریق قطع جنگل ها، نیاز به حداکثر استفاده از زمین و بذل توجه به کشاورزی پایدار را ملزم ساخته است. اگروفارستری می تواند به عنوان یک راهکار مدیریتی چند منظوره در اطراف جنگل ها به خصوص جنگل های زاگرس، علاوه بر کاهش فشار انسانی بر این جنگل ها، منجر به افزایش بهره وری زمین در راستای توسعه پایدار گردد. به همین علت این پژوهش با هدف شناسایی سامانه های اگروفارستری موجود در استان فارس انجام شد. ابتدا به جمع آوری اطلاعات مقدماتی پرداخته شد. سپس اطلاعات مختلف شامل گونه ها و عناصر مختلف در اگروفارستری به دست آمده و ثبت محدوده سامانه های اگروفارستری از طریق سامانه موقعیت یابی جهانی (GPS) صورت پذیرفت. پس از آن اطلاعات جمع آوری شده با سامانه های تعریف شده در منابع مقایسه گشته و در نهایت به طبقه بندی سامانه ها و بررسی مشکلات پرداخته شد. در این تحقیق از طبقه بندی نایر (1987) استفاده شد. نتایج نشان دادند که با تغییر اقلیم کارکرد پایه ها، نوع گونه ها وشیوه مدیریت به وضوح تغییر می کنند. هفت سامانه در کازرون شناسایی گشت که به طور کلی جنگلداری- مرتعداری- کشاورزی و جنگلداری- کشاورزی بودند. با وجود نتایج حاصل، اگروفارستری به عنوان یکی از کارآمدترین راهکارها برای مدیریت چند منظوره اراضی شناخته شد. کاشت گونه های بومی مثمر متناسب با سامانه در هر اقلیم، تغییر کارکردها و اصلاح سامانه ها در هر پایه بر اساس اقلیم، انتخاب صحیح مولفه ها و نظارت های دولتی در پایش فعالیت کشاورزان و حمایت در بهینه سازی سامانه های اگروفارستری پیشنهاد گردید.

به منظور ارزیابی عکس العمل لوبیا به اثرات آللوپاتیک عصاره آبی اندام هوایی تاج خروس ریشه قرمز، آزمایشی در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز در سال 1389 اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل و بر پایه بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. فاکتورها شامل سه رقم لوبیا (خمین، گلی و پاک) و عصاره آبی اندام های هوایی تاج خروس ریشه قرمز در غلظت های صفر (شاهد آب مقطر)، 5، 10، 15 و 20 درصد حجمی بودند. اثر تیمار عصاره آبی بر ارتفاع بوته، تعداد برگ در بوته و شاخص کلروفیل برگ لوبیا معنی دار شد. کاربرد عصاره آبی تاج خروس باعث کاهش تعداد برگ در بوته، ارتفاع بوته و شاخص کلروفیل برگ لوبیا شد ولی اختلاف معنی داری بین درصدهای مختلف عصاره وجود نداشت. همچنین، صفات تعداد دانه در بوته، وزن صد دانه، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه لوبیا تحت تاثیر تیمار عصاره آبی قرار گرفتند. غلظت های مختلف عصاره آبی از نظر تعداد دانه در بوته اختلاف معنی داری باهم نداشتند. افزایش غلظت عصاره آبی باعث کاهش معنی دار وزن صد دانه لوبیا شد، به طوریکه کمترین وزن صد دانه مربوط به غلظت20 درصد عصاره آبی بود. افزایش غلظت عصاره تا 10 درصد باعث کاهش معنی دار عمکلرد دانه و بیولوژیک لوبیا شد ولی افزایش آن تا غلظت 20 درصد تاثیر معنی داری بر این صفات نداشت. تاثیر عصاره آبی تاج خروس بر کاهش عملکرد دانه ارقام لوبیا بیشتر به وسیله کاهش در وزن دانه اعمال گردید. در بین ارقام لوبیا رقم گلی بیشترین تعداد برگ در بوته و ارتفاع بوته را داشت. رقم محلی خمین بیشترین عملکرد بیولوژیک و دانه را در بین ارقام داشت و ارقام گلی و پاک از این نظر اختلاف معنی داری باهم نداشتند.

کربن مهمترین عنصر گازهای گلخانه ای محسوب می شود که در دهه های اخیر افزایش مقدار آن در اتمسفر سبب گرم شدن هوای کره زمین شده است. فرآیند ترسیب کربن در زیتوده گیاهی و خاک هایی که تحت تاثیر این زیتوده هستند، ساده ترین و ارزان ترین راهکار ممکن برای کاهش سطح این گاز اتمسفری است. از آنجا که زمین های زراعی سطح زیادی از مساحت کشورها از جمله ایران را شامل می شود، این مطالعه با هدف ارزیابی توان ترسیب کربن گندم دیم (Triticum aestivum) در منطقه نیمه خشک کیاسر انجام شده است. نمونه برداری از پوشش گیاهی و خاک به روش تصادفی سیستماتیک در قالب 30 پلات 0.5 متر مربعی و در طول 3 ترانسکت 100 متری صورت گرفت. به منظور بررسی میزان کربن بیوماس هوایی و زیرزمینی اقدام به نمونه برداری کامل از بیوماس اندام هوایی و زیرزمینی گردید. برای مطالعه ترسیب کربن خاک نیز در پای نمونه های گیاهی اقدام به حفر پروفیل هایی به عمق 30 سانتیمتر در امتداد هر ترانسکت شد. ضریب تبدیل ترسیب کربن هر یک از اندام های چهارگانه گیاهی (سنبله، ساقه، برگ، ریشه) به صورت جداگانه توسط روش احتراق تعیین شد. در نمونه های خاک نیز میزان کربن آلی با روش والکی بلک تعیین گردید. نتایج این بررسی نشان داد که میزان ترسیب کربن در اندام های مختلف تفاوت معنی داری در سطح احتمال 5 درصد داشته و سنبله ها بیشترین و ریشه ها کمترین توان ترسیب کربن را داشتند. همچنین میزان ترسیب کربن در زیتوده گیاهی 1.884 تن در هکتار و در خاک آن16.332 تن در هکتار می باشد که توانایی این گیاه را در ترسیب کربن و کاهش گازهای گلخانه ای در منطقه مورد مطالعه نشان می دهد. با توجه به نتایج تحقیق حاضر و سطح زیر کشت گندم در کشور این گیاه با توان ترسیب کربن بالا می تواند نقش موثری در کاهش گازهای گلخانه ای ایفا کند.

این تحقیق به منظور تدوین شاخصی برای کمی کردن میزان پایداری بوم شناختی نظام کشاورزی گندم در شهرستان تربت جام در سال 1389 انجام شد. اطلاعات مربوط به این نظام کشاورزی شامل سنجه های اجتماعی-اقتصای، کود و مواد شیمیایی، تولید محصولات زراعی و دامی، مدیریت بقایای گیاهی، آب و آبیاری، تنوع گونه ای کشاورزی، شخم و مکانیزاسیون و مدیریت علف های هرز بود. میانگین امتیاز شاخص پایداری در این نظام 62.5 بود. در میان سنجه های مورد مطالعه، تولید محصولات دامی، مدیریت علف های هرز، مدیریت بقایای گیاهی و تنوع گونه ای کشاورزی به ترتیب با 0.88، 2.64، 3.92 و44.6 درصد، پایین ترین امتیاز را داشتند. نتایج رگرسیون گام به گام پس رونده نشان داد که مهم ترین عوامل تعیین کننده شاخص پایداری در این نظام زراعی، عملکرد گندم، سطح زیر کشت گندم، درآمد زراعی، دسترسی به نهاده ها، دسترسی به وام، تنوع آفت کش های شیمیایی، تنوع گونه ای زراعی و دسترسی به کارشناسان و مروجان بوده است. بررسی نقاط بحرانی این نظام نشان داد که برای بهبود پایداری آن،آموزش کشاورزان، اصلاح مدیریت تولید محصول، مدیریت منابع آب و کمک به ثبات اقتصادی کشاورزان از اولویت برخوردار هستند.