مجله به نژادی نهال و بذر (نهال و بذر)
سال:1389 | دوره:26-1 | شماره:1 |تعداد مقالات:10

درخت به (Cydonia oblonga Mill.) از درختان میوه حساس به کلروز برگی ناشی از کمبود آهن است. در بین راهکارهای کاهش این مشکل، انتخاب منابع ژنتیکی متحمل به این عارضه به طور اقتصادی تری می تواند موثر واقع شود. در این بررسی سیزده ژنوتیپ به شناسایی شده منطقه مرکزی ایران همراه با به رقم اصفهان به عنوان شاهد، از نظر حساسیت به کلروز آهن از طریق ارزیابی میزان کلروفیل برگی با تاکید بر برگ های بالایی، طی دو سال متوالی در شرایط نهالستان و گلخانه روی سه نوع پایه گلابی، زالزالک و ارزیابی شدند. کلیه ژنوتیپ های به با پایه گلابی در سال اول پس از انتقال از نهالستان ناسازگاری کامل نشان دادند. چنین ناسازگاری در سایر ترکیبات پیوندی مشاهده نشد. ارزیابی مقایسه ای میزان کلروفیل برگ ها بیانگر تاثیر مثبت شرایط نهالستان بر میانگین میزان کلروفیل برگ های پایینی و بالایی در کلیه ژنوتیپ ها بود. ارزیابی مقایسه ای حساسیت ژنوتیپ های مختلف به نشان داد که ژنوتیپ های NB3،NB4  و SHA1 روی اغلب پایه ها کلروز کم تری در مقایسه با دیگر ژنوتیپ ها روی برگ های بالایی نشان دادند. دو ژنوتیپ PH2 و KVD2 روی اغلب پایه ها حساسیت نسبتا زیاد تا زیاد به کلروز بروز دادند. در ژنوتیپ KVD1، پایه به سبب افزایش حساسیت آن به کلروز آهن، و دو پایه زالزالک و گلابی سبب کاهش قابل توجه حساسیت آن شدند. در ژنوتیپ KM1 پایه زالزالک و در ژنوتیپ ET1 دو پایه گلابی و زالزالک سبب افزایش حساسیت این ژنوتیپ شدند. سایر ژنوتیپ ها بسته به پایه و شرایط محیطی آزمایش رفتار متغیری از خود بروز دادند.

پایه سنت لوسی  (SL-64) 64محلب (Prunus mahaleb L.) پایه ای نیمه پاکوتاه و سازگار با ارقام گیلاس و آلبالو است. در این تحقیق اثر محیط کشت های مختلف و تنظیم کننده های رشد گیاهی در استقرار، پرآوری و ریشه دهی این پایه مورد آزمون قرار گرفت. استقرار اولیه با استفاده ریز نمونه های شاخساره های انتهایی و جوانه های جانبی گیاهان یک ساله گلدانی رشد یافته در شرایط گلخانه انجام شد. پرآوری ریز نمونه ها با استفاده از شش محیط مختلف ارزیابی شد. نتایج مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون دانکن نشان داد که محیط کشت DKW همراه با نیم میلی گرم در لیتر بنزیل آدنین با نرخ تکثیری حدود 6.06 شاخساره جدید به ازای هر ریزنمونه اولیه بهترین محیط برای پرآوری این پایه بود. محیط های MS+0.5mgl-1 BA و MS+1mgl-1 BA با تولید 4.06 و 3.81 شاخساره جدید به ازای هر ریز نمونه به ترتیب در مراحل بعدی قرار گرفتند. نتایج حاصل از بررسی محیط های مختلف ریشه دهی بعد از چهار هفته نشان داد که محیط کشت DKW بدون هورمون با ریشه دهی صددرصد ریزنمونه ها بهترین محیط بود. محیط هایMS  با یک میلی گرم در لیترIBA  و همچنین QL تغییر یافته، با 81 درصد ریشه دهی به ازای هر ریزنمونه در مراحل بعدی قرار گرفتند. به منظور سازگاری نمونه های ریشه دار شده از محیط حاوی پیت ماس، کوکوپیت و پرلایت (1:2:2حجمی) استفاده شد که در نهایت گیاهچه های سالم، شاداب و با رشد مطلوب تولید شدند.

تعداد 22 رقم گندم نان بهاره به همراه دو رقم شاهد شعله (حساس) و آزادی (مقاوم) در دو مرحله رشدی گیاهچه و طویل شدن ساقه برای مقاومت به شته روسی گندم در گلخانه ارزیابی شدند. از پنج شته بالغ بدون بال به ازای هر گیاه در هر گلدان برای آلوده سازی استفاده شد. صفت درصد کلروز برگ در مراحل گیاهچه و طویل شدن ساقه و صفت درصد پیچیدگی برگ در مرحله گیاهچه اندازه گیری شدند. پس از برداشت گیاهان صفات مرفولوژیکی و زراعی ارقام نیز اندازه گیری شدند. ارقام رسول، مهدوی و اروند بیشترین مقاومت و رقم کارون کمترین مقاومت در آلودگی مرحله گیاهچه ای را داشتند. درصد پیچیدگی برگ و کلروز برگ در مرحله آلودگی گیاهچه همبستگی معنی داری با هم نداشتند. ارقام آزادی، طبسی، بیات و کویرمقاوم ترین و ارقام شعله،کارون، رسول و بولانی حساس ترین ارقام در آلودگی مرحله طویل شدن ساقه بودند. در آلودگی مرحله طویل شدن ساقه، بین صفت درصد کلروز گیاه و صفات دیگر همبستگی معنی داری وجود نداشت. آلودگی با شته روسی در مرحله گیاهچه صفات تعداد دانه در سنبله و طول پدانکل را به طور معنی داری کاهش داد (به ترتیب 21 و 23 درصد) درحالی که آلودگی در مرحله طویل شدن ساقه کاهش معنی داری در صفات طول پدانکل و وزن خشک گیاه ایجاد کرد (به ترتیب 20 و 17 درصد). نتایج کلی نشان داد که ارقام گندم در مرحله گیاهچه نسبت به مرحله طویل شدن ساقه به آلودگی شته روسی حساس تر هستند.

به منظور بررسی واکنش ژنوتیپ های جو به تنش خشکی در مرحله جوانه زنی و مراحل رویشی و زایشی، بیست ژنوتیپ و دو رقم زراعی جو در شرایط کنترل شده و در مزرعه در دو شرایط آبیاری نرمال و تنش رطوبتی مورد مقایسه قرار گرفتند. خصوصیات فیزیولوژیک، شاخص های مقاومت به خشکی و صفات مربوط به جوانه زنی ژنوتیپ ها در هر دو شرایط اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که در شرایط کنترل شده با کاهش پتانسیل آب (از سطح شاهد تا 0.1 مگاپاسکال) کلیه صفات مربوط به جوانه زنی به طور معنی داری کاهش یافتند. بیشترین مقدار شاخص تنش جوانه زنی (GSI) متعلق به دو ژنوتیپ Lingnee131/3/4679/105//Yea168.4 و CWB117-77-5-9-5 و کمترین مقدار مربوط به ژنوتیپ های 168.4 Lignee 131/ArabiAbiad و CWB117 –77–9 –7// Antares / ky 63 - 1294 بود. همبستگی مثبت و معنی داری بین GSI و درصد جوانه زنی مشاهده شد. در مزرعه نیز اعمال تنش موجب کاهش معنی داری در سرعت رشد اولیه، محتوی آب نسبی برگ و آب نگهداری شده در برگ ها شد. بر اساس شاخص تحمل تنش (STI)، ژنوتیپ های Grivita/CWB117-5-9-5 و Wieselburger/Ahor 1303-61//Sis برتر بودند. شاخص تحمل خشکی همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه در شرایط آبیاری نرمال و تنش، سرعت رشد اولیه و درصد جوانه زنی در شرایط تنش داشت، همبستگی آن با شاخص تنش جوانه زنی در سطح 5% نیز معنی دار و مثبت بود. با توجه به همبستگی بالای بین STI و عملکرد در هر دو شرایط، این شاخص به عنوان بهترین شاخص برای گزینش ژنوتیپ های مقاوم به خشکی شناخته شد.

سرما یکی از مهم ترین تنش های غیرزنده است که رشد، تولید و عملکرد گندم را دربسیاری از نقاط ایران تحت تاثیر قرار می دهد. تولید ارقام متحمل به سرما یکی از راهکارهای مهم برای جلوگیری از کاهش خسارت سرما و افزایش عملکرد است. در سال 1384 آزمایشی در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مراغه با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و بیست ژنوتیپ گندم نان در دو مرحله برای تعیین میزان تحمل به سرما انجام شد. ژنوتیپ ها به هنگام پنجه زنی در دو زمان مختلف از خاک بیرون آورده شدند و طوقه های آن ها در فریزر در معرض ده دمای زیر صفر (از 5- تا 23- درجه سانتی گراد) قرار گرفتند و LT50 (دمای انجمادی که بر اثر آن 50 درصد بوته ها از بین می روند) برای هر ژنوتیپ تعیین شد. برای بررسی اثر زمان انجماد طوقه برتحمل به سرمای ژنوتیپ ها تجزیه نهایی بر اساس آزمایش کرت خرد شده در زمان بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی انجام شد. نتایج نشان داد که از نظر تحمل به سرما بین ژنوتیپ ها اختلاف معنی داری وجود دارد و ژنوتیپ های شماره 1، 3 و 15 با LT50 برابر 13- درجه سانتی گراد متحمل ترین ژنوتیپ ها و ژنوتیپ شماره 4 با LT50 برابر9.33 - درجه سانتی گراد حساس ترین ژنوتیپ نسبت به سرما شناخته شدند. اثر زمان نمونه گیری نیز معنی دار بود به طوری که تحمل به سرمای ژنوتیپ ها در نمونه برداری اول نسبت به نمونه برداری دوم به دلیل فرایند خوگرفتگی و تکمیل دوره بهاره سازی بیشتر بود. با توجه به این که این آزمایش در محدوده ده دمای زیر صفر انجام شد، انتخاب ژنوتیپ های متحمل به سرما از دقت بالایی برخوردار بود و می توان از آن ها در برنامه های اصلاحی استفاده کرد.

به منظور بررسی اجزای ژنتیکی، نحوه توارث و همچنین هتروزیس تعدادی از صفات مورفولوژیک، هفت رقم برنج حسنی، دیلمانی، سپیدرود، شاه پسند، صالح، ندا و IRFAON-215 و نتاج حاصل از تلاقی دای آلل کامل آن ها در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال های 1385 و 1386 در موسسه تحقیقات برنج رشت کاشته شدند. نتایج نشان داد که اثر افزایشی و غیر افزایشی در کنترل ژنتیکی صفات ارتفاع گیاه و طول خروج خوشه از غلاف حایز اهمیت بود، اما سهم اثر افزایشی در کنترل صفات فوق نسبت به جزء غالبیت بیشتر بود. برای شاخص برداشت هم فقط اثر افزایشی معنی دار بود. توارث صفت وزن شلتوک تحت تاثیر اثر افزایشی و اثر باقیمانده اثر غیر افزایشی ژن ها بود. مقدار F که بیانگر بیشتر بودن آلل های غالب در والدین است فقط در مورد صفت وزن شلتوک در هر بوته معنی دار بود. میانگین درجه غالبیت نیز نشان دهنده غالبیت ناقص ژن ها در کنترل صفات تعداد روز از نشاکاری تا خوشه دهی، ارتفاع گیاه، طول خروج خوشه از غلاف و شاخص برداشت بود و برای بقیه صفات فوق غالبیت را نشان داد. بیشترین میزان هتروزیس در عملکرد دانه مشاهده شد. نتایج حاصل از تجزیه گرافیکی نشان داد که افزایش صفات مساحت برگ پرچم، ارتفاع گیاه، طول خروج خوشه از غلاف و طول خوشه توسط آلل های غالب و اما افزایش شاخص برداشت توسط آلل های مغلوب کنترل می شود. بالا بودن سهم اثر افزایشی برای وزن شلتوک نشان دهنده امکان گزینش برای بهبود صفت مذکور در ارقام مورد مطالعه است.

استفاده از ارقام مقاوم یکی از راه کارهای اصلی کاهش خسارت ناشی از تنش های زیستی در گیاهان است. لازمه تولید چنین ارقامی شناسایی، جداسازی و مکان یابی ژن های مقاومت به بیماری است. در این پژوهش، برای جداسازی آنالوگ های ژن های مقاومت به بیماری در سیب زمینی از روش Motif directed Profiling (MdP) استفاده شد. بدین منظور، هفت آغازگر دژنره طراحی شده بر اساس دامنه حفاظت شده TIR ژن های مقاومت به بیماری گیاهی برای تکثیر آنالوگ های ژن های مقاومت به بیماری در 46 نتاج F1 حاصل از تلاقی دو والد دیپلویید هتروزیگوت  SH83-92-488(SH)و RH89-039-16(RH) با حداکثر نوترکیبی مورداستفاده قرار گرفت. در مجموع 454 نشانگر چندشکل حاصل شد که با استفاده از نقشه پیوستگی AFLP جمعیت متشکل از 10000 نشانگر، مکان یابی شدند. برای شناسایی  RGAها تعدادی از نوارها جداسازی و توالی یابی شدند که 66.11 درصد آن ها (160 نوار) تشابه معنی دار با ژن های مقاومت شناخته شده و  RGAها داشتند و اغلب این  RGAها در نواحی ژنومی سیب زمینی و گوجه فرنگی دارای خوشه های RGA مکان یابی شدند. نقشه پیوستگی این  RGAها در ارتباط با نقشه پیوستگی فوق اشباع این جمعیت با 10000 نشانگر AFLP نشان داد که اغلب این RGA ها در خوشه ها یا زیرخوشه های جدید یا موجود در نقشه گروه بندی شدند. تعداد 117 نشانگر در مکان های منطبق با خوشه های ژن های مقاومت روی کروموزوم های 5، 6، 9 و 11 و همچنین 15 نشانگر در جایگاه تقریبی مکان های ژنی کمی مقاومت موجود در کروموزوم های 1، 2، 4 و 7 مکان یابی شدند. اکثریت این  RGAها، معرف توالی های RGA جدید بودند. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند در مکان یابی ژن های مقاومت منفرد و مکان های کمی مقاومت به بیماری ها مورد استفاده قرار گیرد.

مقاومت مزرعه ای به بیماری کچلی یا اسکالد (Slow-scalding resistance: S-SR) (Scald) موضوعی جدید در اصلاح ارقام مقاوم به بیماری کچلی جو است که به خاطر ناپایداری ژن های بزرگ اثر از توجه روزافزونی برخوردار شده است. به منظور تشخیص ژنوتیپ های دارای این نوع مقاومت، در سال های 1380-1378 واکنش کمی پنجاه ژنوتیپ جو با عکس العمل های متفاوت به این بیماری در قالب یک طرح آلفا لاتیس با سه تکرار در دو ایستگاه تحقیقاتی در کانادا (لاکومب و ادمونتون به ترتیب به مدت دو و سه سال) و یک ایستگاه در مکزیک (تولوکا به مدت دو سال) مطالعه شد.برای درک بهتر عکس العمل ژنوتیپ ها نسبت به بیماری، نه رقم افتراقی با ژن های بزرگ اثر شناخته شده برای مقاومت به اسکالد نیز در آزمایش گنجانده شدند. اندازه گیری پیشرفت بیماری، در شرایط آلودگی مصنوعی با مخلوطی از شش جدایه تک اسپور، و یادداشت برداری های مربوط به شدت و پراکنش بیماری در چند مرحله انجام و سطح زیر منحنی پیشرفت بیماری محاسبه شد. با استفاده از تجزیه های ساده و مرکب داده ها، مقاومت مزرعه ای ژنوتیپ ها ارزیابی شد. نتایج تجزیه مرکب داده ها نشان از معنی دار بودن اثرهای ژنوتیپ، محیط و اثر متقابل محیط ×ژنوتیپ برای تمام صفات مورد مطالعه داشت. سطح پیشرفت، شدت و پراکنش بیماری در لاین های S-SR پایین بود. با استفاده از تجزیه خوشه ای، ژنوتیپ ها در کلاسترهای مقاوم، S-SR، بینابین و حساس گروه بندی شدند. یافته های این تحقیق نشان دهنده نقش مهم ژن Rh4 در پایداری مقاومت به بیماری کچلی جو بود. ژنوتیپ های دارایS-SR  مانند UNA80، Osiris و  Zavilaنیز به عنوان منابع با ارزشی جهت اعطای مقاومت مزرعه ای در برنامه های به نژادی جو شناخته شدند.

مراحل دورگ گیری و ارزیابی نسل های در حال تفکیک لاین WA8591-I در مرکز تحقیقات بین المللی مناطق حاره (C.I.A.T) انجام شده بود و از نسل F5 وارد ایران شد. در سالهای زراعی 1371 و 1372 ده جمعیت لوبیا در مرکز تحقیقات کشاورزی استان مرکز (اراک) مورد بررسی قرار گرفت و 60 لاین از این آزمایش ها انتخاب شدند (Byzaei, 1993-1994) در سال زراعی 1373 این 60 لاین در یک آزمایش بدون تکرار در ایستگاه تحقیقات لوبیان خمین مورد مقایسه قرار گرفتند و 41 لاین که از نظر عملکرد، بازارپسندی، وزن صددانه، تیپ بوته و مقاومت به بیماری های آفات نسبت به شاهد برتری داشتند انتخاب شدند.

سطح زیر کشت برنج در منطقه نیمه گرمسیری استان کهگیلویه و بو یراحمد حدود 6000 هکتار با متوسط عملکرد 5500 کیلوگرم در هکتار و میزان کل تولید استان حدود 33000 تن است. دوره رویش برنج در منطقه از اواخر فروردین ماه تا اوایل آبان ماه است.