مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بابل
سال:1390 | دوره:14 | شماره:ویژه نامه 1 (بهداشت عمومی) |تعداد مقالات:14

سابقه و هدف: آفت کشهای اورگانوفسفره پرمصرف ترین سموم در کشور هستند. این سموم می توانند از راه های مختلفی وارد منابع آب شوند و مصرف آب آشامیدنی با مقدار سموم بالاتر از حد استاندارد نیز اثرات بسیار نامطلوبی بر سلامت و بهداشت انسان می گذارد. این مطالعه به منظور بررسی میزان اثربخشی حذف مالاتیون از آب با استفاده از لامپ جیوه ای فرابنفش با فشار متوسط انجام شد.مواد و روشها: در این مطالعه تجربی غلظت های 0.5 و 1 و 2 میلی گرم در لیتر و pH های 9، 7،6  سم مالاتیون در مدت زمان های 10، 20، 30، 40، 50 و 60 دقیقه به صورت منقطع در راکتور تحت تاثیر پرتوی فرابنفش قرار گرفتند. مقادیر سم مالاتیون قبل از پرتودهی و بعد از آن بوسیله دستگاه HPLC اندازه گیری و مقایسه شد.یافته ها: نتایج بدست آمده از این مطالعه در غلظت ها، زمانها و pH های مختلف نشان داد که کمترین میزان کاهش مالاتیون در زمان 10 دقیقه (46%) و بیشترین میزان کاهش این سم در زمان 60 دقیقه (87.25%) اتفاق می افتد ((p<0.05. همچنین با افزایش غلظت سم (غلظت 0.5 به 2 میلی گرم در لیتر) میزان اثر بخشی فرآیند پرتوتابی کاهش می یابد (از 93 به (87.25%) (.(p<0.001 از طرفی دیگر با افزایش pH کارایی فرآیند افزایش پیدا می کند.نتیجه گیری: مطالعه حاضر نشان می دهد که پرتوهای فرابنفش در مدت زمان 60 دقیقه با غلظت 0.5 میلی گرم در لیتر و  pH=9بیشترین میزان اثربخشی را در کاهش سم مالاتیون موجود در آب دارد. بنابراین استفاده از راکتورهای فرابنفش می تواند به عنوان یک روش مناسب در تصفیه آب های آلوده به این سموم مورد استفاده قرار گیرد.

سابقه و هدف: حذف تری هالومتانها به علت سرطانزایی در کبد، مثانه، کلیه و اثر بر سیستم عصبی بسیار مهم است. حذف پیش سازهای تری هالومتانها از منابع آب آشامیدنی مهمترین روش برای پیشگیری از تشکیل تری هالومتانها است. این مطالعه به منظور بررسی جذب اسید هیومیک با پامیس اصلاح شده با هگزا دسیل تری متیل آمونیوم بروماید انجام شد.مواد و روشها: این مطالعه تجربی در آزمایشگاه شیمی آب و فاضلاب دانشگاه علوم پزشکی همدان انجام شد. خصوصیات ظاهری و ساختار شمیایی پامیس با میکروسکوپ الکترونی روبشی و تکنیکهای پراکنش و فلورسانس پرتو ایکس تعیین گردید. غلظت اسید هیومیک با اسپکتروفتومتر در طول موج 254 نانومتر تعیین گردید. ایزوترم جذب با مدلهای لانگمیر، فروندلیچ و تمکین و سینتیک جذب با مدلهای سینتیک درجه یک و درجه دو بررسی شد.یافته ها: جذب اسید هیومیک با افزایش غلظت اولیه آن، دوز جاذب و زمان تماس افزایش یافت. افزایش pH در محدوده 12-3 منجر به کاهش راندمان جذب شده و جذب بهینه در  pH=3حاصل شد. داده های جذب از مدل لانگمیر ((R2=0.99 و سینتیک درجه دو (R2=0.99) تبعیت می کنند. حداکثر جذب آزمایشگاهی و حداکثر ظرفیت جذب تئوریکی جاذب به ترتیب معادل 22.5 mg/g و 29 mg/g می باشد. ضریب ثابت لانگمیر (b) معادل L/mg  0.8محاسبه شد. نتیجه گیری: نتایج مطالعه نشان داد که پامیس اصلاح شده با عامل سطحی هگزا دسیل تری متیل آمونیوم بروماید در pH پایین قابلیت خوبی در حذف اسید هیومیک دارد.

سابقه و هدف: ترکیبات BTX شامل بنزن، تولوئن و زایلن ها که از هیدروکربورهای آلی فرار می باشند و در سوختهای فسیلی و حلالهای صنعتی وجود دارند. نشر این ترکیبات در هوا و تماس با آنها سلامت انسان را به خطر می اندازد. لذا کنترل غلظت این آلاینده ها در حد مقادیر قابل قبول، ضرورت می یابد. از این رو هدف این مطالعه بررسی قابلیت حذف BTX با استفاده از ترکیبی از نانوذرات فلزات آهن و اکسید مس که خاصیت کاتالیزوری دارند و زئولیت به عنوان یک بستر جاذب و پایه این نانوذرات قرار گرفت.مواد و روشها: مطالعه حاضر یک مطالعه تجربی می باشد. در این مطالعه فیلتر زئولیت بدون نانوذره و فیلتر ترکیبی زئولیت با نانوذرات آهن صفر و اکسید مس با درصد وزنی حدود 4.5 درصد نانوذره و با قطر دانه های 1-2 میلی متر، به وزن 200 گرم تهیه شد و میزان حذف BTX با هر فیلتر در یک ستون استوانه ای به قطر 4.5 و طول 30 سانتی متر تعیین شد. نمونه برداری از جریان هوای ورودی و خروجی برای تعیین غلظت BTX و CO2 صورت گرفت.یافته ها: راندمان حذف بنزن در فیلتر بدون نانوذره (5.37±78.30%) بیش از فیلتر حاوی نانوذره (4.19±49.64%) بود. ولی راندمان حذف تولوئن (4.23±67.09%) و زایلن ها (به ترتیب p،  mو o زایلن 2.04±39.86%، 3.24±47.59%، 5.98±80.73%) و همچنین درصد تجزیه کامل آلاینده ها (82.78%) در فیلتر نانوذرات آهن و اکسید مس بالاتر از فیلتر بدون نانوذره (تولوئن 3.25±62.10%، زایلن ها به ترتیب p،  mو o زایلن 1.84±30.20%، 3.39±32.15%، 3.39±18.80% و درصد تجزیه کامل آلاینده ها 16.44%) بود. متوسط راندمان حذف BTX در فیلتر بدون نانوذره برابر 43.31% و در فیلتر حاوی نانوذرات برابر 56.98% به دست آمد.نتیجه گیری: بنابر نتایج به دست آمده، فیلتر زئولیت بدون نانوذره ترکیبات BTX را عمدتا با پدیده جذب یا تجزیه ناقص حذف می نماید. ولی فیلتر زئولیت با نانوذرات آهن و اکسید مس درصد بیشتری از BTX را به طور کامل تجزیه و بهCO2  تبدیل می کند.

سابقه و هدف: رشد روزافزون جمعیت و افزایش مصرف مواد مورد نیاز، منجر به تولید بیش از حد پسماندهای خانگی می شود که می تواند سلامت انسان و محیط زیست را تهدید نماید. بنابراین کاربرد روش های مناسب جهت دفع این گونه پسماند، نقش موثری را در تامین، حفظ و ارتقای سلامت هر جامعه دارا می باشد. مطالعه حاضر به منظور شناسایی قابلیت کرم های خاکی بومی استان مازندران در تولید کود از پسماندهای خانگی انجام شده است.مواد و روشها: در این مطالعه مقطعی ابتدا انواع مختلف کرم های خاکی بر اساس ویژگی های ظاهری تفکیک گردیدند. از گلدان پلاستیکی، ماسه ریز و خاک نرم و کود حیوانی جهت بسترسازی استفاده شد. به میزان 50 گرم سبزی (کاهو) روی بستر ریخته شد. سپس تعداد و وزن مشخصی از هر نوع کرم خاکی در بستری از خاک قرار گرفت. برای حفظ رطوبت بطور متناوب به بسترها آب افزوده شد. سپس 17 روز پس از اولین بارگیری و 35 روز پس از دومین بارگیری، خاک بسترهای مختلف از لحاظ ترکیب شیمیایی (… ,P ,N) و کیفیت میکروبی مورد بررسی قرار گرفت.یافته ها: میزان درصدهای مواد آلی از 16.8 به 40.2 و 45.2، کربن آلی از 1.95 به 3.9 و 5.85، نیتروژن از 1.1 به 3.6 و 3.9، فسفر از 1.8 به 2 و 2.6 و هدایت الکتریکی از 344 به 372 و 1068 میکروزیمنس بر سانتی متر افزایش و درصد خاکستر از 83.2 به 65 و 59.8 و نسبت کربن به نیتروژن از 1.75 به 1.63 و 1.49 و تعداد کلیفرم های کل بر حسبMPN  در 100 میلی لیتر از 106×4.5 به 103×3.3 و 103×1.3 کاهش یافت.نتیجه گیری: نتایج مطالعه نشان داد که کرم های خاکی در یک دوره زمانی 17 روزه قادر به تولید کمپوست از پسماند خانگی می باشند.

سابقه و هدف: فرآیندهای متداول گندزدایی آب آشامیدنی قادر به حذف کامل باکتریهای شاخص آلودگی نیستند. لذا استفاده از روشهای نوین نظیر امواج فراصوت جهت گندزدایی آب آشامیدنی مورد توجه است. در این مطالعه، کارایی فرآیند فراصوت در حذف باکتریهای اشریشیاکلای و انتروکوکوس فیکالیس از آب آشامیدنی بررسی شد.مواد و روشها: در این مطالعه مقطعی از محلول سنتتیک حاوی باکتری اشرشیاکلای و استرپتوکوک مدفوعی با غلظت های (کلنی فورمینگ یونیت/ میلی لیتر) 109 CFU/mL  و107   و  105و103  استفاده شد. نمونه های آب آشامیدنی پس از تلقیح میکروبی در معرض امواج فراصوت با تناوب صوت دهی 10 و 6 و 2 ضربه در ثانیه و زمان تماس 10 و 5 دقیقه قرار گرفتند. معیار سنجش عملکرد گندزدایی، مقدار حذف باکتریهای شاخص از نمونه ها بود. شمارش کلنی های میکروبی نیز به روش مک فارلند و شمارش بشقابی انجام شد. قدرت دستگاه و غلظت میکروبی در فرآیند غیرفعال سازی باکتریها بوسیله روش مک فارلند مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت.یافته ها: در این مطالعه کارآیی حذف باکتری اشرشیاکلای با تعداد کلنیCFU/ml  103 و تناوب صوت دهی 2 ضربه در ثانیه برابر 1.1 لگاریتم و در تناوب صوت دهی 10 و 6 ضربه در ثانیه، 3 لگاریتم بود (p<0.009). همچنین کارایی حذف برای انتروکوکوس فیکالیس با تعداد کلنی103 CFU/ml  ، تناوب صوت دهی 2 ضربه در ثانیه و زمان تماس 5 دقیقه به 0.52 لگاریتم رسید که در مقایسه با  10و6  ضربه در ثانیه که 3 لگاریتم بود اختلاف معنی داری داشت (.(p<0.001 در زمان تماس 10 دقیقه در تمام تناوب ها 3 لگاریتم بود. با افزایش غلظت اولیه میکروبی، کارایی گندزدایی میکروبی به طور معنی داری کاهش یافت (.(p<0.001نتیجه گیری: نتایج مطالعه نشان داد که فرآیند فراصوت، در حذف باکتریهای اشرشیاکلای و استرپتوکوک فیکالیس از آب آشامیدنی موثر می باشد و این کارایی فرآیند، مستقل از غلظت میکروبی می باشد.

سابقه و هدف: کاربران رایانه مستعد ابتلا به اختلالات اسکلتی عضلانی با شیوع 50 درصدی هستند و ارتباط بین اختلالات اسکلتی عضلانی و حالت بدنی تایید شده است. این مطالعه به منظور ارزیابی مداخله مبتنی بر مرحله جهت پیشگیری و کاهش اختلالات اسکلتی عضلانی در کاربران رایانه شهر قزوین انجام شد.مواد و روشها: این مطالعه نیمه تجربی بر روی 150 نفر از کاربران رایانه که بیش از 20 ساعت در هفته را به کار با رایانه می پرداختند، انجام شد. افراد بطور تصادفی در دو گروه تجربی و کنترل قرار گرفتند. مداخله مبتنی بر مرحله بر اساس سازه های نظریه رفتار برنامه ریزی شده مطابق با مرحله آمادگی کاربران طراحی شد. طراحی قبل و بعد برای ارزشیابی تاثیر مداخله مبتنی بر مرحله به کار رفت. برنامه آموزشی گروه مداخله هشت هفته طول کشید. یافته ها: در گروه مداخله در مقایسه با گروه کنترل افزایش معنی دار در مراحل تغییر رفتارهای پیشگیری کننده از اختلالات اسکلتی عضلانی از 0.71±2.36 به 1.05±3.49 ((p<0.001، نگرش از 6.54±17.92 به 4.73±21.61 ((p<0.05، کنترل رفتاری درک شده از 2.92±9.12 به 3.23±15.58 ( (p<0.001و دانش ارگونومی از 2.61±8.09 به 1.89±14.07 مشاهده شد (.(p<0.001 بروز کلی مشکلات اسکلتی عضلانی در گروه مداخله از 40.16% به 35.33% کاهش یافت درحالیکه در گروه کنترل از 40.11% به 40% رسید.نتیجه گیری: نتایج مطالعه نشان داد که آموزش در کاهش مشکلات اسکلتی عضلانی نقش موثری دارد. بنابراین لازم است به افرادی که کار مداوم با رایانه دارند آموزشهای لازم داده شود.

سابقه و هدف: بنزن، تولوئن، اتیل بنزن و زایلن ها (BTEX) جزو ترکیبات آلی فرار بوده و انتشار آنها به محیط از طریق وسایل نقلیه موتوری و ترکیبات نفتی می باشد و اثرات مضر بر سلامتی دارد. پایش غلظت این ترکیبات و کنترل آنها برای پیشگیری از عوارض ناشی از آنها امری ضروری است. لذا این مطالعه به منظور بررسی تغییرات روزانه غلظت ترکیبات BTEX در هوای شهر تهران انجام شد.مواد و روشها: در این مطالعه مقطعی غلظت ترکیبات هوا در دو ایستگاه سنجش آلودگی هوا در دو نقطه تهران با شرایط متفاوت از لحاظ منطقه ای و شهری به مدت 1 ماه به طور 24 ساعته با استفاده از آنالیزور پیوسته، مورد پایش قرار گرفت.یافته ها: میانگین غلظت بنزن (11.19±63.24)، اتیل بنزن (9.08±38.23) و زایلن (3.29±14.13) در ایستگاه شهر ری بیشتر از ایستگاه اقدسیه (به ترتیب 5.86±16.57، 1.67±5.08، 1.89±5.96) ((p<0.01 و میانگین غلظت تولوئن (1.16±9.11) در ایستگاه اقدسیه بیشتر از شهر ری (1.78±7.60) بوده است ( .(p=0.066نتایج نشان دهنده رابطه همبستگی در اغلب موارد بین غلظت آلاینده ها در هر ایستگاه و بین دو ایستگاه بود (p<0.05).نتیجه گیری: با توجه به نتایج به دست آمده علی رغم تفاوت غلظت آلاینده ها در دو ایستگاه، روند تغییرات غلظت آنها در طول شبانه روز مشابه یکدیگر بوده است. لذا این مساله می تواند در پیش بینی غلظت این ترکیبات در طول روز در نقاط مختلف موثر باشد.

سابقه و هدف: کاهش شنوایی ناشی از سر و صدا یکی از شایع ترین بیماری های شغلی می باشد. اساس و پایه اختلال شنوایی می تواند ترکیبی از عوامل مکانیکال و متابولیک باشد. از آنجائیکه بسیاری از علل مسبب کم شنوایی قابل پیشگیری می باشد. این مطالعه به منظور، ارزیابی اثر استعمال دخانیات بر کاهش شنوایی شغلی ناشی از سر و صدا و نقص عضو شنوایی انجام شد.مواد و روشها: این مطالعه مقطعی بر روی 439 کارگر یکی از کارخانجات تولید لوازم خانگی حومه تهران انجام که در محیط کار با سر و صدای بیش از 85 دسی بل مواجهه داشتند، انجام شد. اطلاعات مورد نیاز از طریق مصاحبه با کارگران و انجام تست شنوایی PTA جمع آوری شد. کارگران به دو گروه سیگاری و غیرسیگاری تقسیم شده و افت شنوایی بر اساس دو مدل اختلاف بیشتر از 30 دسی بل بین فرکانس های 1000 و 4000 هرتز و آستانه شنوایی بیشتر از 25 دسی بل در فرکانس 4000 هرتز در دو گروه مقایسه شد.یافته ها: فراوانی افت شنوایی در کارگران سیگاری بیشتر از کارگران غیرسیگاری بود. (طبق مدل اول: OR: 10.29، p<0.001 و 21.8-4.86  CI %95و طبق مدل دوم: OR 5.07، p<0.001 و 8.07-3.19  .(CI %95میزان نقص عضو شنوایی دوطرفه در کارگران سیگاری، به طور معنی داری نسبت به کارگران غیرسیگاری بالاتر بود (13.27-1.29 :% CI 95و  OR: 4.14و p<0.01).نتیجه گیری: بر اساس نتایج این مطالعه سیگار می تواند باعث تسریع کاهش شنوایی ناشی از سر و صدا و میزان نقص عضو شنوایی گردد، بنابراین اجرای برنامه آموزش ترک سیگار در محیط های کاری، ممکن است جهت کاهش شدت کاهش شنوایی ناشی از سر و صدا مفید باشد.

سابقه و هدف: افزایش جمعیت و رشد مصارف شرب و کمبود آب در کشورهای خشک و نیمه خشک مانند ایران باعث شده تا استفاده بهینه از این ماده حیاتی در مصارف مختلف صورت گیرد. این محدودیت ها و توجه به کیفیت آب از سوی دیگر باعث شده تا استفاده از آب بسته بندی شده به عنوان یک راهکار جدی در توزیع عادلانه و بهداشتی آب مورد توجه قرار گیرد. بعضی از آلاینده ها نظیر نیترات و نیتریت و اجزای موجود در آب ممکن است اثرات نامطلوبی همچون سرطان زایی، بیماری های قلبی - عروقی و اثر بر سیستم های عصبی را به دنبال داشته باشند. لذا آگاهی از کیفیت اینگونه آبها برای مصرف کنندگان الزامی می باشد. این مطالعه به منظور بررسی مقادیر نیترات و نیتریت در آبهای بطری شده شهر بابل انجام شد.مواد و روشها: این مطالعه مقطعی و تحلیلی بر روی 28 نمونه از 14 کارخانه آب که به صورت تصادفی انتخاب شدند، انجام گردید. از هر کارخانه دو نمونه به فاصله زمانی هر 2 هفته یکبار جمع آوری شد و مقدار نیتریت و نیترات با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومترمدل DR2000 ساخت کشور امریکا اندازه گیری شد. با توجه به حد مجاز نیتریت که 0.2 و نیترات 50 میلی گرم در لیتر می باشد، بطری ها پس از مارک بندی به ترتیب از A تاN  مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفتند.یافته ها: نتایج مطالعه نشان داد که بیشترین میزان نیترات 35.2 میلی گرم در لیتر و در مارک کمترین مقدار نیترات 8.36 میلی گرم در لیتر در مارک C بود، همچنین بیشترین میزان نیتریت 0.0462 میلی گرم در لیتر در مارک A و کمترین مقدار نیتریت 0.0049 میلی گرم در لیتر در مارک B بود که نیترات و نیتریت تمامی نمونه ها در محدوده استانداردهای تعیین شده و زیر 50 و 0.2 میلی گرم در لیتر بودند.نتیجه گیری: نتایج مطالعه نشان داد که مقدار نیتریت و نیترات در 14 مارک مختلف آب بطری شده موجود در شهر بابل در حد استاندارد ملی و جهانی می باشد و از این لحاظ مشکلی را برای سلامت مصرف کننده ایجاد نمی کند.

سابقه و هدف: رشد روزافزون جمعیت سبب افزایش مصارف گوناگون آب و تولید بیشتر فاضلاب گردیده است. از طرف دیگر تخلیه فاضلابها به داخل منابع آبی منجر به کاهش کیفیت آنها می گردد. یکی از مناسبترین روشها برای حذف آلاینده ها از آبهای طبیعی، استفاده از ساختارهای تالابی می باشد. این مطالعه به منظور ارزیابی توان تصفیه فاضلاب های خانگی توسط تالاب مرزون آباد، بابل انجام شد.مواد و روشها: در این مطالعه تحلیلی، 12 نمونه از محلهای ورودی و خروجی تالاب، در دو فصل کم باران و پر باران برداشته شد. نمونه ها از نظر نوع و تعداد باکتریها و پارامترهای فیزیکی و شیمیایی مانند درجه حرارت، کدورت، نیترات، آمونیاک، فسفات، PH، هدایت الکتریکی (EC= Electrial conductivity)، اکسیژن مورد نیاز اکسیداسیون شیمیایی (COD= Chemical Oxygen Demand)، اکسیژن مورد نیاز اکسیداسیون بیولوژیکی (BOD= Biochemical oxygen demand) مورد بررسی قرار گرفتند.یافته ها: در ورودی تالاب 5.3±BOD5=17.4، COD=27.4±7.5، کدورت=284±317 بود که در مقایسه با میزان آن در خروجیها (BOD5=10.4±2.3، COD=16.3±4.45، کدورت=8±8.7) به ترتیب با (p=0.027، (p=0.028، ( (p=0.027اختلاف معنی داری داشت.نتیجه گیری: نتایج مطالعه نشان داد که تالاب مرزون آباد توانایی تصفیه فاضلاب های خانگی را دارد.

سابقه و هدف: با توجه به وجود منابع طبیعی ارزشمند نظیر جنگل، رودخانه، دریا و مناطق کشاورزی از یک سو و توسعه مراکز صنعتی و کشاورزی از سوی دیگر، توجه و نظارت مستمر بر وضعیت سلامت محیط زیست این گونه مناطق ضرورت دارد. در این پژوهش، میزان فلزات سنگین سرب، کادمیوم و روی در مناطق صنعتی، کشاورزی و بزرگراه شهرستان های آمل و بابل مورد بررسی قرار گرفت.مواد و روشها: در این مطالعه مقطعی 192 نمونه خاک به صورت نمونه گیری آسان از مناطق مورد بررسی جمع آوری گردید. نمونه های مزبور، پس از خشک و آسیاب شدن از سرند پلی اتیلنی دو میلی متری عبور داده شد. اندازه گیری pH، کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی و دانه بندی خاک بر اساس روش های موسسه استاندارد آمریکا انجام گردید. استخراج فلزات موجود در نمونه ها با مخلوط اسیدهای نیتریک و کلریدریک انجام شد. میزان روی، کادمیوم و سرب در نمونه های خاک بر حسب میلی گرم بر کیلو گرم، توسط دستگاه جذب اتمی Perkin-Elmer مدل 603 اندازه گیری گردید.یافته ها: میانگین سرب در خاک مناطق صنعتی، کشاورزی و بزرگراه به ترتیب 132±213، 9.5±19.7، 38±84 میلی گرم بر کیلوگرم خاک و کادمیوم در این مناطق به ترتیب 3.8±4.9، 1.2±1.9، 0.4±0.95 میلی گرم بر کیلوگرم خاک و میانگین فلز روی در این نقاط به ترتیب 111.5±214، 47±122 و 39.5±107 میلی گرم بر کیلوگرم خاک بدست آمد. حداکثر میزان سرب، کادمیوم و روی در خاک مناطق صنعتی به ترتیب 345، 8.5 و 325.5 میلی گرم بر کیلوگرم بود که در همه موارد در مناطق صنعتی و بزرگراه بطور معنی داری بیشتر از مناطق کشاورزی می باشد ((p<0.05.نتیجه گیری: نتایج مطالعه نشان داد که خاک مناطق صنعتی و بزرگراه آمل- بابل نسبتا آلوده می باشند. بنابراین ضرورت دارد که بر نحوه دفع کلیه مواد آلاینده نظارت بیشتری صورت گیرد.

سابقه و هدف: در تامین سلامت دندانپزشکی توجه به امر پیشگیری و بهداشت، مقدم بر درمان می باشد. عدم آگاهی و نداشتن آموزش بهداشت، عدم پیشگیری و غفلت افراد باعث افزایش بیماری های پریودنتال و پوسیدگی دندانی می گردد. این مطالعه به منظور بررسی تاثیر آموزش بهداشت دهان و دندان با استفاده از کتابچه بر روی دانش آموزان مقطع راهنمایی در آگاهی از رفتارهای پیشگیری کننده از پوسیدگی دندان انجام شد.مواد و روشها: این مطالعه تحلیلی بر روی 150 نفر از دانش آموزان مقطع راهنمایی شهر بابل 2 مدرسه (پسرانه و دخترانه) بصورت تصادفی ساده انجام شد. ابتدا سطح آگاهی دانش آموزان بوسیله یک پرسشنامه بصورت پیش آزمون سنجیده شد. سپس کتابچه ای در مورد نحوه انجام بهداشت دهان و دندان بین دانش آموزان توزیع شد. پس از 4 هفته دوباره همان پرسشنامه به دانش آموزان داده شد و به صورت پس آزمون سطح آگاهی آنها سنجیده و مورد مقایسه قرار گرفت.یافته ها: در این مطالعه میانگین نمرات پیش و پس آزمون به ترتیب 2.8±7 و 3±8.2 بود. آگاهی بین دخترها (2.72±9.14) و پسرها (2.96±7.22) بعد از آموزش به طور معنی داری افزایش یافت. به ترتیب ( (p=0.001و ( (p=0.007افزایش یافت. در دخترها آگاهی قبل و بعد از آموزش بیشتر از پسرها بود (p=0.000) .اما اختلاف افزایش آگاهی در بین دخترها نسبت به افزایش آگاهی در بین پسرها معنی دار نبود. بین نمرات پیش و پس آزمون هم با تحصیلات والدین ارتباطی یافت نشد. در این بررسی آگاهی کل دانش آموزان (دخترها و پسرها) در پس آزمون افزایش یافت.نتیجه گیری: نتایج مطالعه نشان داد که آموزش غیرمستقیم با استفاده از کتابچه در افزایش آگاهی موثر است.