اکوبیولوژی تالاب (تالاب)
سال:1396 | دوره:9 | شماره:31 |تعداد مقالات:8

پارامترهای رشد و مرگ و میر ماهی کپور (Cyprinus carpio) در تالاب شادگان مورد بررسی قرار گرفت. نمونه برداری ماهانه در پنج ایستگاه شامل دورق (ماهشهر)، رگبه، خروسی، سلمانه و عطیش انجام گرفت. در طول اجرای پروژه از فروردین 1392 تا اسفند 1392، تعداد 1401 ماهی زیست سنجی شد. میانگین طولی (±SD) برحسب میلی متر به ترتیب برای جنس نر (33±200)، جنس ماده (40±207) و میانگین وزنی (±SD) برحسب گرم به ترتیب جنس نر (96±116) و جنس ماده (98±162) به دست آمد. رابطه طول-وزن با کمک برنامه اکسل برای جنس ماده ماهی کپور به صورت (R2=0.97، N=397) W=0.00003L2.89 و برای جنس نر (N=393) R2=0.91 W=0.0004L2.7 به دست آمد. مقادیر طول بی نهایت جنس ماده، جنس نر و کل به ترتیب به صورت 514، 483 و 514 میلی متر، ضرایب 0.31، 0.49، 0.36 و میزان مرگ ومیر کل به ترتیب 1.41، 1.51 و 1.44 میزان مرگ ومیر طبیعی به ترتیب 0.61، 0.83 و 0.66 و مرگ ومیر صیادی به ترتیب 0.53، 0.67 0.83 محاسبه گردید. با توجه به پارامترهای رشد و مرگ و میر به دست آمده از ماهیان و بر اساس شاخص انجمن شیلاتی آمریکا این ماهی جزء ماهیان با آسیب پذیری متوسط به حساب می آید.

فلزات سنگین به دلیل برخورداری از قابلیت پایداری بالا و تجمع زیستی از مهم ترین آلاینده های بوم سازگان های آبی محسوب شده و حائز اهمیت می باشند. این پژوهش با هدف بررسی همبستگی بین غلظت تجمع یافته آلومینیوم، روی و سرب در رسوبات با ماکروبنتوزهای ساکن خوریات موسی در سال 1391 انجام یافت. نمونه برداری از رسوب توسط گرب ون وین انجام یافت. پس از انتقال نمونه های ماکروبنتوزی تثبیت شده به آزمایشگاه و شستشو در الک 0.5 میکرون، نسبت به شناسایی گونه ها اقدام شد. پس از هضم اسیدی نمونه های رسوب و ماکروبنتوز، غلظت تجمع یافته عناصر توسط دستگاه ICP قرائت شد. پردازش آماری نتایج نیز از طریق آزمون های شاپیرو- ویلک، تی تک نمونه ای، آنالیز واریانس یک طرفه و ضریب همبستگی پیرسون توسط نرم افرار SPSS انجام یافت. نتایج بیانگر آن بود که بیشینه میانگین غلظت عناصر آلومینیوم، روی و سرب بر حسب میلی گرم در کیلوگرم در نمونه های رسوب به ترتیب برابر با 620.29±80.0، 136.0±24.0 و 10.47±3.0 و در نمونه های ماکروبنتوز با 8510.11±619.40، 48.76±5.32 و 24.00±3.99 به ترتیب مربوط به گروه های Bivalvia، Gastropoda و Crustacea است. همچنین میانگین غلظت عناصر روی و سرب در نمونه های رسوب کم تر از رهنمود WHO است. نتایج آزمون همبستگی نیز نشان داد بین میانگین غلظت تجمع یافته عنصر سرب در نمونه های رسوب و گروه ماکروبنتوزی شکم پایان همبستگی معنی دار وجود دارد. بنابراین گرچه رسوبات منطقه مورد مطالعه به فلزات سنگین روی و سرب آلوده نیست، ولی استقرار صنایع مختلف پتروشیمی در منطقه مورد مطالعه، آلودگی ناشی از اکتشاف و استخراج نفت و تردد نفتکش ها، حوادث و سوانح مربوط به سکوهای نفتی مناطق پیرامون، رفت و آمد کشتی ها، منابع و صنایع مستقر در خشکی احتمال آلودگی رسوبات و به تبع آن آب زیان ساکن به فلزات سنگین را افزایش می دهد.

مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر سطوح مختلف پروبیوتیک لاکتوباسیلوس کازئی (جدا شده از ماهی شیربت) بر فاکتورهای خونی و ایمنی ماهی قزل آلای رنگین کمان به دنبال مسمومیت با سرب انجام شد. تعداد 375 قطعه ماهی قزل آلای رنگین کمان با وزن 15±4.6 گرم انتخاب و پس از اطمینان از سلامت آن ها، به طور تصادفی به 5 گروه تقسیم شدند که به ترتیب با جیره غذایی حاوی 5´106، 5´107 و CFU/g5´108 باکتری لاکتوباسیلوس کازئی به مدت 45 روز تغذیه شدند و نیز گروه چهارم (کنترل منفی یا کنترل بدون سرب) در تمام طول آزمایش با غذای بدون هیچ گونه افزودنی تغذیه و نگه داری شدند و گروه پنجم (گروه کنترل سرب دار یا کنترل مثبت) که ابتدا بدون افزودن باکتری به جیره غذایی به مدت 45 روز تغذیه شدند و پس از این مدت تا انتهای دوره آزمایش به همراه سه گروه پروبیوتیکی به مدت 21 روز با جیره حاوی 500 میکروگرم در کیلوگرم نیترات سرب تغذیه شدند. در روزهای صفر، 45، 52، 59 و 66 بعد از بیهوشی ماهی ها خون گیری از ساقه دمی به عمل آمد. سپس فاکتورهای خونی مانند تعداد گلبول های قرمز و سفید، میزان هموگلوبین و هماتوکریت و نیز فاکتورهای ایمنی شامل فعالیت لایزوزیم و باکتری کشی سرم، کمپلمان، انفجار تنفسی، میزان پروتئین و گلوبولین سرم بین تیمارها مقایسه و مورد تجزیه و تحلیل آنالیز واریانس (ANOVA) یک و دو طرفه قرار گرفت. نتایج نشان داد که هموگلوبین، تعداد گلبول های قرمز و سفید در سه گروه پروبیوتیکی در مقایسه با گروه کنترل افزایش معنی داری داشته است (P<0.05). در مورد فعالیت لایزوزیم و باکتری کشی سرم و همچنین کمپلمان، افزایش قابل توجهی در گروه های پروبیوتیکی در مقایسه با گروه کنترل مشاهده گردید (P<0.05). میزان انفجار تنفسی در روز 52 در گروه 2 مقایسه با گروه کنترل افزایش معنی داری داشت (p<0.05). پروتئین تام و گلوبولین در مقایسه با گروه کنترل کاهش پیدا کرد (P>0.05). بر اساس نتایج به دست آمده می توان نتیجه گرفت که پروبیوتیک لاکتوباسیلوس کازئی، در کاهش آسیب های ناشی از مسمومیت با سرب بر فاکتورهای خونی و سیستم ایمنی ماهی قزل آلای رنگین کمان نقش موثری دارد. همچنین به نظر می رسد که غلظت 5´107CFU/g تاثیر بهتری بر سیستم ایمنی ماهی قزل آلا داشته است.

فلزات سنگین به علت اثرات سمی در محیط، تجمع زیستی در آبزیان و ایجاد بزرگ نمایی زیستی در زنجیره های غذایی اهمیت ویژه ای دارند. در این مطالعه فلزات نیکل، روی و سرب در رسوبات سطحی مصب رودخانه شور به منظور تعیین غلظت و ارزیابی وضعیت آلودگی، بررسی شده اند. لذا، برای تعیین درجه آلودگی و کیفیت زیست محیطی رسوبات منطقه، نمونه های رسوب سطحی (5-0 سانتی متر) از 4 ایستگاه در زمستان جمع آوری شدند. در هر ایستگاه، سه نمونه رسوب سطحی جمع آوری و غلظت فلزات سنگین با استفاده از اسپکتروفتومتر جذب اتمی شعله اندازه گیری شد. سپس شاخص تجمع ژئوشیمیایی برای هر یک از ایستگاه های نمونه برداری برآورده شده است.مقادیر Igeo نشان داد سطح آلودگی نیکل و سرب غیرآلوده است، در حالی که روی در دو ایستگاه نزدیک تر به شهر، وضعیت غیرآلوده تا آلودگی متوسط داشت. همچنین مقادیر متوسط فلزات سنگین مذکور با استانداردهای کیفیت رسوب و با مقادیر آنها در اکوسیستم های آبی نقاط دیگر جهان مقایسه شدند. میانگین غلظت روی (146.42 میکروگرم بر گرم) بالاتر از استاندارد LAL و کمتر از استاندارد HAL بود، میانگین غلظت نیکل (77.63 میکروگرم بر گرم) بالاتر و میانگین غلظت سرب (6.12 میکروگرم بر گرم) پایین تر از استانداردهای کیفیت رسوب بود. مقادیر میانگین نیکل و روی در منطقه مورد مطالعه، از اکثر مناطق دیگر، مقادیری بیشتر، در حالی که سرب مقادیر کمتری از مقادیر اکثر این مناطق داشت. با این وجود به دلیل توسعه سریع شهرنشینی و صنعتی بندرعباس، پایش آلودگی فلزات سنگین در منطقه مطالعاتی به سبب اهمیت اکولوژیکی آن به صورت مداوم ضروری می باشد.

هدف از انجام این مطالعه، بررسی میزان تجمع شش فلز غیرسمی (مس، نیکل، آهن، روی، منگنز، آلومینیوم) و پنج فلز سمی (سرب، کادمیوم، جیوه، آرسنیک، کروم) در بافتهای خوراکی (عضله) و غیر خوراکی (کبد و آبشش) ماهی سوف حاجی طرخان (Perca fluviatilis) در تالاب انزلی بود. به همین منظور 20 قطعه ماهی در اردیبهشت 1394 از تالاب انزلی صید شد. آماده سازی و آنالیز نمونه ها طبق روش استاندارد آزمایشگاهی MOPPAM و به کمک دستگاه جذب اتمی صورت گرفت. نتایج نشان داد که میزان تجمع فلزات در بین سه بافت با اختلاف معنی داری به صورت کبد> آبشش> عضله بود. همچنین میزان جذب فلزات غیرسمی (مس، نیکل، آهن، روی، منگنز، آلومینیوم) به ترتیب در بافت عضله 4.84، 0.42، 64.32، 17.25، 13.2، 0.09، 0.57 در بافت کبد 136.51، 377، 64.97، 60.16، 0.21، 0.98 در بافت آبشش 97.36، 0.66، 284.33، 47.15، 53.79، 0.15، 0.84 و فلزات سمی (سرب، کادمیوم، جیوه، آرسنیک، کروم) به ترتیب در بافت عضله 0.87، 0.47، 0.11، 0.07 در بافت کبد 1.25، 0.92، 0.35، 0.18 در بافت آبشش 1.05، 0.67، 0.28، 0.12 میکروگرم/گرم بود. نتایج آزمون همبستگی پیرسون نشان داد که میزان جذب فلزات بین بافت عضله با بافت های کبد و آبشش رابطه مستقیم معنی داری وجود دارد. همچنین در بررسی روابط بین تجمع فلزات، به جز فلز سرب سایر فلزات با یکدیگر رابطه مثبت معنی دار مشاهده شد. در مقایسه تجمع فلزات بافت عضله با استانداردها، از استاندارد WHO به جز فلز سرب، کادمیوم و منگنز، سایر فلزات پایین تر بود، همگی فلزات از استاندارد NHMRC پایین تر بود و به جز فلز سرب و جیوه سایر فلزات از استاندارد MAFF نیز پایین تر بود.

گیاهان آبزی نقش مهمی در اکوسیستم های آبی به دلیل ارائه غذا و زیستگاه برای ماهیان، حیات وحش و سایر موجودات آبزی ایفا می کنند. تالاب انزلی از جمله تالاب های حفاظت شده در ایران است. در سالیان اخیر عوامل متعددی از قبیل ورود بار مواد آلی و مغذی بالا و آلودگی ها نقش موثری در تغییرات جوامع زیستی آن داشته است. بنابراین برای آگاهی از تغییرات کمی و کیفی گیاهان آبزی، در این پژوهش گونه های گیاهان آبزی منطقه غرب تالاب انزلی (آبکنار) شناسایی و زی توده گونه های غالب در آن بررسی گردید. 12 گونه گیاهی متعلق به 10 جنس از گیاهان آبزی در این پژوهش شناسایی و مورد ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور تعداد 72 قطعه نمونه بصورت پلات های یک متر مربعی در 6 ایستگاه در بخش غربی تالاب انزلی (آبکنار) به روش سیستماتیک- تصادفی نمونه برداری شد و پس از شناسایی و وزن تر زی توده گونه ها تعیین گردید. پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب نیز در هر ایستگاه بر اساس روشهای استاندارد اندازه گیری گردیدند. همچنین با استفاده از روش تحلیل تطبیقی کانونی CCA در نرم افزار CANOCO 4 ارتباط پوشش گیاهی با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب منطقه مورد مطالعه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بر اساس نتایج به دست آمده میانگین وزن زی توده کل گیاهان آبزی در این منطقه معادل 794 گرم در متر مربع است. بیشترین وزن تر زی توده متعلق به گونه Ceratophyllum demersum با مقدار 720 گرم در متر مربع و کمترین وزن اندازه گیری شده متعلق به گونه Azolla filiculoides با مقدار 30 گرم در متر مربع در پلات های اندازه گیری شده است. تحلیل CCA از بررسی ها نشانگر این موضوع است که گونه Ceratophyllum demersum به دلیل توان رشد در اعماق مختلف تالاب و بار مواد مغذی بالا در این منطقه سهم زیادی در افزایش وزن تر زی توده داشتند.

پرندگان 10 کیلومتر از مسیر رودخانه کارون در داخل شهر اهواز در بهار و تابستان 1394 شناسایی، تنوع و ترکیب جمعیت آن ها با شمارش مستقیم Total Count با دوربین چشمی 10´40 رایس و تلسکوپ تعیین شد. در این بررسی 1919 پرنده متعلق به 41 گونه شامل 8 گونه آبزی (19.51 درصد)، 8 گونه کنار آبزی (19.51 در صد) و 25 گونه پرنده خشکی زی (61.98 درصد) شناسایی شد. از پرندگان خشکی زی 12 گونه، کنار آبزی ها 9 گونه و از آبزی ها یک گونه در منطقه جوجه آوری کرده بودند. جمعیت جوجه آوران آبزی در سال 1394 نسبت به سال 1380، 95 درصد و کاهش جمعیت جوجه آوران کنار آبزی 20.76 درصد بوده است. بیشترین شاخص تنوع گونه ای شانون 3.27، شاخص تنوع مارگالف 6.227 و شاخص یکنواختی 0.6733 در شهریورماه بود. پرندگان خشکی زی با 836 قطعه در بهار و 390 قطعه در تابستان فون غالب رودخانه را تشکیل می دادند. در بین پرندگان خشکی زی گونه Passer domesticus با 15.16 درصد در فصل بهار و گونه چلچله Hirundo rustica با 9.74 در صد در تابستان غالب بودند. پرندگان آبزی کم ترین تعداد 141 قطعه با 10.32 در صد و 41 قطعه با 7.4 در صد، به ترتیب در بهار و تابستان دارا بودند. از گونه های درخطر انقراض جهانی گونه Phalacrocorax pygmeus و از گونه های حمایت شده ایران، 6 گونه حواصیل و گونه دراج Francolinus francolinus در رودخانه کارون مشاهده شد. هدف از این مطالعه نشان دادن تغییرات جمعیت و تنوع گونه ای پرندگان به عنوان شاخص های زیستی رودخانه کارون در محدوده شهر اهواز برای حفاظت از رودخانه کارون بود.

با توجه به وضعیت منابع زیستی کشور لازم است هرگونه برنامه ریزی در خصوص استفاده از سرزمین جهت کاربری های مختلف و استقرار آن ها در حوضه های مختلف با توجه به ظرفیت توان اکولوژیک و با دیدگاه توسعه پایدار و همسو با طبیعت صورت می پذیرد تا ضمن حفظ کمیت و کیفیت محیط زیست نیازهای مختلف جامعه را نیز در خصوص استفاده از منابع تامین نمود. لذا جهت نیل به این هدف لازم است که با توجه به شرایط و اقلیم های متفاوت کشور مدل های متناسب با شرایط اکولوژیکی محل مورد ارزیابی تهیه گردد تا به پتانسیل های واقعی سرزمین جهت استقرار کاربری های مختلف دست یافت. این پژوهش در سال 94-93 جهت ارزیابی توان اکولوژیکی حوضه آبخیز شهرستان شوشتر با موقعیت طول جغرافیایی 48 درجه و 35 دقیقه تا 49 درجه و 12 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 31 درجه و 36 دقیقه تا 32 درجه و 26 دقیقه شمالی جهت کاربری آبزی پروری با استفاده از روش اصلاح شده مخدوم و روش AHP صورت پذیرفت. در ابتدا محدوده حوضه موردمطالعه بر روی نقشه توپوگرافی با مقیاس 1.25000 بسته شد و بعد از تعیین مرز محدوده مطالعه ای با استفاده از خطوط توپوگرافی، فایل DEM منطقه تهیه گردید و متعاقبا با استفاده از DEM منطقه نقشه های موردنیاز از قبیل نقشه ارتفاع، شیب، جهت شیب منطقه تهیه شد و در همین راستا نیز با استفاده از مدل کاربری آبزی پروری دکتر مخدوم جدول AHP تهیه و در اختیار کارشناسان جهت امتیازدهی قرار داده شد که پس از جمع آوری پرسش نامه ها و واردسازی به نرم افزار Expert choice وزن هر یک از معیارها به دست آمده و معیارهای دارای اولویت جهت نقشه سازی مشخص شده که پس از نرمال سازی وزن معیارها، نسبت به تلفیق نتایج AHP با GIS اقدام نموده و نقشه های شیب، جهت شیب، گونه های گیاهی و تراکم گیاهی، بافت خاک، ساختمان خاک و... با فرمت رستری تهیه گردید و درنهایت توان حوضه آبخیزشهرستان شوشتر جهت کاربری آبزی پروری در دوطبقه، 99485 هکتار معادل 48 درصد به طبقه مناسب و 107190 هکتار معادل 52 درصد در طبقه نامناسب قرارداد.