زیست شناسی دریا (بیولوژی دریا)
سال:1396 | دوره:9 | شماره:33 |تعداد مقالات:8

پرندگان ماهی خوار در بوم سازگان های آبی در رأس زنجیره غذایی قرار دارند و عنوان شاخص های زیست به شمار می روند. به همین دلیل شناسایی و تعیین ساختار جامعه پرندگان ماهی خوار خور موسی از مهر تا اسفندماه 1393 با دوربین چشمی و تلسکوپ به روش مشاهده مستقیم و شمارش کل Total Count انجام شد. خور موسی در جوار بندر امام خمینی قرارداد. در این بررسی 26 گونه از 5 تیره پرنده ماهی خوار با جمعیت 11924 قطعه درخور موسی شناسایی و شمارش شد. ترکیب جامعه پرندگان ماهی خوار خور موسی شامل حواصیلیان 19.61 Ardeidae در صد، باکلانیان Phalacrocoracidae، 73.7 درصد، کاکاییان Laridae، 58.94 در صد، پرستو دریاییان Sternidae، 13.33 درصد و گونه درخطر انقراض جهانی پلیکان پا خاکستری /37 Pelecanus crispus درصد تعیین شدند. بیشترین تنوع گونه ای سیمپسون، شانون- وینر، مارگالف و برکر-پارگر به ترتیب 8603/، 2.194، 1.293 و 4356/ در بهمن ماه و کم ترین تنوع در مهرماه (7323/، 1.509، 8989/ و 2354) بود. بیشترین جمعیت پرندگان ماهی خوار در ماه بهمن (3764 قطعه) و کم ترین جمعیت در مهرماه (824 قطعه) شمارش شدند. تنوع آلفا، بتا و گامای پرندگان ماهی خوار خور موسی نیز نشان داد که تنوع در دی و بهمن ماه حداکثر و در مهرماه حداقل بود. ساختار جامعه و تنوع گونه ای پرندگان ماهی خوار خور موسی در ماه های مختلف باهم اختلاف معنی داری در سطح ( (p=%1داشتند. پرندگان ماهی خوار ساحل زی، در سواحل خورهای منشعب از خور اصلی، پرندگان شیرجه زن در بخش های مرکزی و پرندگان ماهی خوار کنارآبچر در بخش های کم عمق خور موسی مشاهده شدند. بیشترین در صد تشابه پرندگان ماهی خوار در بین ماه های دی و بهمن (90.88 در صد) و بیشترین ضریب تفاوت اقلیدسی در بین ماه های مهر و بهمن (197.972) بود. تفاوت اقلیدسی بین ماه های مختلف، تفاوت جمعیت و تنوع پرندگان ماهی خوار خور موسی نشان داد که این خور زیستگاه زمستان گذرانی پرندگان ماهی خوار می باشد که از مهرماه وارد خور شده پس از زمستان گذرانی در اسفندماه آن را ترک می کنند.

با توجه به توسعه روزافزون فناوری، نگرانی ها در رابطه با خطرات احتمالی آزادسازی مواد محتوی ذرات نانو به محیط زیست در حال افزایش است. بسیاری از ضایعات صنعتی و فاضلاب های شهری به گستره های آبی (رودخانه ها، دریاچه ها، آب های ساحلی و غیره) می ریزند که نگرانی آزادسازی نانو ذرات در محیط زیست را افزایش داده است. انتشار نانو ذرات زیست محیطی درون محیط های آبزی از مشکلات جدید زیست محیطی به شمار می آید که باید موردمطالعه قرار گیرد. لذا در این مطالعه سمیت نانو ذرات نقره کلوئیدی در لارو بارناکل Amphibalanus amphitrite با استفاده از استاندارد (OECD) ارزیابی گردید. این سخت پوستان ازنظر اقتصادی و هم ازنظر اکولوژیکی حائز اهمیت می باشند. در این تحقیق میزان LC50 در طی 24 ساعت برای ناپلیوس II، III، IV، V،VI  نسبت به سمیت نانوذره نقره کلوئیدی در غلظت های 3، 1.5، 0.75، 0.37، 0.18، 0.09 میکروگرم در میلی لیتر موردبررسی قرار داده شد. یک گروه تیمار نیز به عنوان کنترل بدون نانو ذرات در نظر گرفته شد و نتایج با نرم افزار Probit تجزیه وتحلیل گردید. نتایج نشان داد که LC50 در 24 ساعت بعد از مجاورت به ترتیب برابر 0.077 و 0.046 و 0.071 و 0.006 و 0.009 میکروگرم در میلی لیتر بود و تلفات با افزایش غلظت نانو ذرات افزایش یافت که گویای سمی بودن این ماده برای لارو بارناکل می باشد.

با توجه به نقش مهم کف زیان در عملکرد و سلامت اکوسیستم و تامین غذای بسیاری از ماهیان، مطالعه حاضر باهدف جمع بندی و ارائه آخرین نتایج به دست آمده از تجمع کف زیان (لیست گونه ای، تراکم، زی توده و شاخص تنوع گونه ای) در اواخر دهه 1380 (سال های 89-1387) و مقایسه با مقادیر مشابه در سال 1375 (داده های مرجع در سال ثبات اکوسیستم) صورت گرفت. همچنین روابط بین این تجمع زیستی با برخی فاکتورهای محیطی و خصوصیات بستر موردبررسی آماری قرار گرفت. بر اساس نتایج در هریک از رده های پرتاران، سخت پوستان، حشرات و دوکفه ای ها به ترتیب 6، 51، 1 و 5 گونه شناسایی شد. حدود 80.7 درصد از مجموع گونه ها (63 گونه)، در سال ثبات اکوسیستم (1375) مشاهده شد، اما در سال های 1387، 1388، 1389 با کاهش معنی دار (P<0.05) همراه بود و میزان آن در این سه سال به ترتیب به 38.7، 51.6 و 48.4 درصد از کل گونه ها رسید. گونه .Streblospio sp (از رده پرتاران) در تمام فصول از سال های 89-1387 (برخلاف سال 1375) غالب بود. میانه تراکم و شاخص های گونه ای (شانون و یکنواختی) در سال های 89-1387 نسبت به سال 1375، به طور معنی داری کاهش داشتند (P<0.05). در بررسی های آزمون مولفه اصلی، دمای آب و TOM، در دوره اول (سال 1375) و نیز دوم (89-1387) همبستگی معنی دار با تراکم کف زیان داشت. در بررسی های فصلی دوره دوم، جنس و اندازه ذرات بستر بندرت همبستگی معنی دار با تراکم کف زیان نشان داد، ولی میزان pH علاوه بر فصول گرم در فصول سرد آن نیز دارای اثر معنی دار بود. نتیجه اینکه با توجه به شواهدی از قبیل کاهش پارامترهای بیولوژیکی کف زیان، جابجایی گروه های عمده و گونه های غالب در طی فصول مختلف، غالبیت تراکمی گونه مهاجم و تغییر در الگوی روابط بین این موجودات با برخی پارامترهای محیطی و جنس بستر، نسبت به داده های مرجع، فرضیه عدم ثبات و وجود اغتشاش همچنان در اکوسیستم دریای خزر مطرح می باشد.

توسعه بی رویه و بدون ارزیابی فعالیت های اقتصادی آبزی پروری از یک سو و اتکای بی واسطه و وابستگی قشر کثیری از جمعیت رو به رشد جهان به سواحل از سوی دیگر، محدودیت هایی را برای زندگی و بقاء حیات وحش در سواحل فراهم می کند؛ و باعث تخریب زیستگاه های ساحلی و از بین رفتن گونه های آبزی زیادی می گردد. پژوهش حاضر از نوع تحلیلی- کاربردی بوده و باهدف بررسی پتانسیل های توسعه آبزی پروری و ارائه برنامه راهبردی توسعه مطلوب این کاربری در جزیره قشم با استفاده از مدل تلفیقی SWOT-ANP به انجام رسیده است. در این پژوهش ضمن شناسایی توانایی ها و ظرفیت های بالقوه این جزیره، به طور خاص فعالیت های آبزی پروری و شیلاتی آن موردبررسی قرارگرفته و به تاثیر آن در راستای مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی پرداخته شده است. بدین منظور در ابتدا عوامل داخلی (نقاط ضعف و قوت) و عوامل خارجی (فرصت ها و تهدیدات) محیط تحت بررسی شناسایی شد. سپس به منظور ارزیابی و اولویت بندی این عوامل و تدوین راهبردهای پیشنهادی از فرآیند تحلیل شبکه ای (ANP) و نرم افزار Super decision در ماتریس SWOT استفاده گردید. در ادامه با استفاده از مدل شبکه ای طراحی شده، راهبردهای پیشنهادی تعیین وزن و مهم ترین راهبردها در ماتریس ارزیابی، اولویت بندی شدند. نتایج نشان داد که راهبردهای استفاده از اهداف، خط مشی ها، طرح های آبزی پروری و صید آبزیان کشور برای ایجاد و تقویت زیرساخت های پایدار این کاربری در منطقه، ایجاد و تقویت طرح جامع آبزی پروری به منظور حفاظت از منابع طبیعی دریایی در راستای مدیریت تلفیقی مناطق ساحلی، ایجاد و گسترش امکانات زیر بنایی و زیرساختی آبزی پروری در راستای ایجاد کاربری مطلوب اراضی، تخصیص بودجه کافی جهت دستیابی به برنامه های حفاظت و توسعه کاربری آبزی پروری و حفاظت محیط زیست که جزو راهبردهای (ST) می باشند به عنوان بهترین راهبردها در راستای توسعه مطلوب کاربری آبزی پروری در سواحل جزیره قشم قرار گرفتند.

هدف از این مطالعه تعیین غلظت روی، کادمیوم و سرب در آب سطحی، رسوب و میگوی رودخانه ای شرق (Macrobrachium nipponense) در تالاب آلاگل در بهمن 1394 بود. نمونه های آب و رسوب به ترتیب به وسیله بطری روتنر و گراب اکمن جمع آوری شد. میگوها با استفاده از تله تاشو (Funnel Trap) گرفته و به آزمایشگاه منتقل شدند. غلظت فلزات در نمونه ها (میگو، آب و رسوب) به وسیله دستگاه جذب اتمی کوره گرافیتی و شعله اندازه گیری گردید. در این مطالعه، میانگین غلظت روی، کادمیوم و سرب به ترتیب در آب 0.04، 0.08 و 0.11 میلی گرم بر لیتر و همچنین برای نمونه های رسوب 1.87، 0.1 و 1.49 میلی گرم بر کیلوگرم بود. میانگین غلظت روی، کادمیوم و سرب در عضله میگو به ترتیب 29.24، 0.58 و 2.81 میلی گرم بر کیلوگرم وزن خشک اندازه گیری شد. غلظت روی در آب کمتر از حداکثر حد مجاز سازمان بهداشت جهانی (WHO) بود، اما غلظت سرب و کادمیوم در آب از حد مجاز پیشنهادشده توسط WHO فراتر بودند. در مطالعه حاضر، غلظت روی، سرب و کادمیوم در رسوبات کمتر از میانگین رسوبات جهانی و میانگین پوسته بود. سرب در عضله میگو از حد مجاز پیشنهادشده توسطWHO  فراتر بود، اما غلظت روی و کادمیوم در عضله میگو از حداکثر حد مجاز WHO کمتر بودند. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که تالاب آلاگل به وسیله فلزات سنگین به ویژه سرب و کادمیوم تهدید می شود.

آلودگی یکی از مهمترین مسائل مطرح در حفاظت دریاها و حفظ تعادل بوم شناختی آب ها است. اگرچه آلاینده ها برای مدت طولانی در رسوبات باقی می مانند، ولی در اثر فعالیت های زیست شناختی و تغییر شرایط فیزیکی و شیمیایی، وارد آب های فوقانی می شوند. فلزات سنگین به ویژه جیوه به دلیل سمیت و پایداری در محیط زیست از نظر سلامت عمومی حائز اهمیت هستند. به منظور تعیین میزان آلودگی جیوه و متیل جیوه در رسوبات آب های ساحلی استان هرمزگان، 51 نمونه رسوب از 6 ترانسکت واقع در تنگه هرمز، جزیره لارک، جزیره فارور، جزیره قشم، اطراف تنب بزرگ و جزیره لاوان از 3 عمق در سال 1387، تهیه شد. نمونه ها پس از آماده سازی و هضم اسیدی، توسط دستگاه Cold Vapor Atomic Absorption Spectrometry آنالیز شدند. نتایج پژوهش نشان داد ترسیب جیوه در رسوبات اعماق اطراف جزایر لارک و فارور بیش از سایر ایستگاه ها و سایر اعماق است. حداقل و حداکثر میزان جیوه اندازه گیری شده در رسوبات استان هرمزگان متعلق به رسوبات عمق 24 متری اطراف جزیره لاوان و رسوبات عمق 94 متری در تنگه هرمز به ترتیب برابر با 12 و 55 نانو گرم در گرم وزن خشک می باشند. دامنه تغییرات متیل جیوه از  0.09در عمق 59 متری جزیره لارک تا 0.41 نانو گرم در گرم وزن خشک در عمق 85 متری جزیره لاوان اندازه گیری شد. حداکثر میزان جیوه کل در رسوبات ترانسکت جزیره لاوان شامل سه عمق برابر با 43 نانو گرم در گرم وزن خشک بود که حدودا 70 درصد بیش از میانه جیوه در رسوبات ترانسکت جزیره تنب بزرگ (29.3 نانو گرم در گرم وزن خشک) می باشد.

هدف از این مطالعه، توصیف اثرات فلزات سنگین بر سلامت غذاهای دریایی غالب در سبد خانوار ساکنین و تفرج گران در سنین مختلف (کودکان، بالغین و زنان) در حومه تالاب انزلی است. نتایج بررسی غلظت میانگین نمونه های ماهی صیدشده از تالاب با استفاده از روش اسپکتروفتومتر جذبی، گویای این مطلب است که بیشترین و کمترین غلظت در عضله ماهی مربوط به سرب در اردک ماهی (0.06±2.56 میکروگرم بر گرم وزن خشک) و کادمیوم (0.09±0.10 میکروگرم بر گرم وزن خشک) در شاه کولی بوده است و رابطه Cd<Cr<Pb بین آن ها برقرار است. در بررسی ریسک بهداشتی ناشی از مصرف ماهی آلوده به فلزات  سنگین با توجه به دستورالعمل EPA2010e، بیشترین نرخ مصرف روزانه با توجه به نرخ سرانه مصرف در استان گیلان به دو عنصر سرب و کادمیوم در پذیرنده ها مربوط بوده و شاخص خطر محاسبه شده برای تمامی گروه ها و سنین موردبررسی، مقداری کمتر از یک را نشان داد. می توان گفت، مصرف مجاز ماهی در وعده های غذایی به صورت عمومی، تفریحی و دائمی خطری را ازنظر سلامتی به وجود نمی آورد ولی در بررسی ها، احتمال ایجاد خطر برای کودکان نسبت به دیگر اقشار مصرف کننده در استفاده های پایدار و دائمی مشاهده گردید که حاکی از حساس بودن این قشر و نیاز توجه بیشتر مسوولین را به سلامت و امنیت مواد غذایی و به مراتب حفظ سلامت اکوسیستم های حیاتی چون تالاب انزلی و رودخانه های مرتبط با آن را می طلبد.

ماهی کلمه (Rutilus caspicus) یکی از گونه های باارزش و بومی دریای خزر محسوب می گردد که ذخایر آن طی سال های اخیر کاهش قابل توجهی یافته است. بازسازی ذخایر این ماهی از طریق رهاسازی لاروهای تولیدشده در کارگاه تکثیر به طبیعت انجام می گیرد. در تحقیق حاضر به ارزیابی و مقایسه ساختار ژنتیکی جمعیت های کارگاهی (دو گروه وحشی و پرورشی) و طبیعی ماهی کلمه (رودخانه قره سو، خلیج گرگان و تالاب گمیشان) با استفاده از ده جایگاه ریز ماهواره پرداخته شد. همه جایگاه های مورداستفاده در تمامی نمونه های موردبررسی چندشکلی نشان دادند. متوسط تعداد آلل های مشاهده برای جمعیت های کارگاهی و طبیعی به ترتیب 10 و 10.7 به دست آمد. همچنین متوسط هتروزیگوسیتی مشاهده شده و مورد انتظار در جمعیت های موجود در کارگاه (Ho:0.63،(He:0.823 کمی پایین تر از جمعیت های طبیعی (Ho: 0.7، (He:0.853 به دست آمد (P>0.05). در بررسی جمعیت ها ازنظر انحراف از تعادل هاردی-وینبرگ، 32 مورد از 50 تست موردبررسی انحراف معنی دار از تعادل نشان دادند که عمده دلیل آن را می توان به کاهش هتروزیگوسیتی مشاهده شده نسبت داد. در این خصوص، کسری هتروزیگوسیتی بالا و ضریب درون آمیزی معنی داری (P£0.002) در برخی از جایگاه های مورد بررسی مشاهده شد که وجود آلل های نول را می توان به عنوان یکی از دلایل اصلی مطرح نمود. متوسط Fst و Rst به عنوان شاخص های تمایز ژنتیکی به ترتیب 0.022 و 0.049 به دست آمد، به نحوی که بالاترین و پایین ترین میزان تمایز به ترتیب بین نمونه های پرورشی کارگاه و خلیج گرگان و نمونه های قره سو و گمیشان مشاهده شد. بالاترین فاصله و پایین ترین شباهت ژنتیکی نیز بین نمونه های پرورشی سیجوال و خلیج گرگان مشاهده شد. با توجه به نتایج می توان اذعان داشت که باوجود مسائلی همچون آلودگی، صید بی رویه و همچنین بازسازی ذخایر از طریق رهاسازی لاروهای تولیدشده در کارگاه تکثیر، ماهی کلمه توانسته همچنان تنوع ژنتیکی خود را در سطح مطلوبی حفظ نماید. بااین وجود، کاهش اندک مشاهده شده در پارامترهای تنوع ژنتیکی در جمعیت های موجود در کارگاه تکثیر را نمی توان نادیده گرفت چراکه باگذشت زمان، احتمال بروز مسائلی همچون درون آمیزی و خلوص ژنتیکی وجود دارد.