علوم تربیتی از دیدگاه اسلام
سال:1396 | دوره:5 | شماره:9 |تعداد مقالات:7

چکیده فارسی:هدف پژوهش حاضر، مطالعه مولفه های سرمایه اجتماعی ـ اسلامی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است. پژوهش از نوع ترکیبی اکتشافی ـ طبقه ای و تهیه شده با هر دو روش کمی و کیفی است. جامعه آماری پژوهش نیز مجموعه آیات و روایات و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است. مولفه های سرمایه اجتماعی در بخش کیفی، با روش تحلیل متن قیاسی ـ استقرایی و در قالب مدل سه بعدی شناختی، رابطه ای و ساختاری از پژوهش های پیشین و منابع اسلامی (آیات و روایات)، احصاء و زیر مولفه های هر یک استخراج شده است. در بخش کمی نیز از چارچوب تحلیل محتوای کرایپندروف (2004)، برای تحلیل محتوای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش از نظر میزان توجه سند به مولفه های سرمایه اجتماعی اسلامی استفاده شده است، بدین منظور با تخصیص کد به هر مقوله استخراج شده در بخش کیفی و تحلیل محتوا، فراوانی های هر مقوله در هفت فصل سند به صورت تمام شماری، ثبت شده است. بر اساس یافته های پژوهش، وجود رهبری اسلامی در رأس امور و رابطه داشتن اعضای جامعه و سازمان بر مبنای اخوت برای تقویت بعد ساختاری سرمایه اجتماعی اسلامی در سازمان و جامعه، ضروری به نظر می رسد. عنصر محوری در بعد شناختی، مساله اعتماد است که هم باید میان رهبر و اعضاء و هم میان اعضای جامعه تعمیق داده شود. همچنین برای تحکیم بعد رابطه ای، بر تقویت هنجارهای دینی و حذف ناهنجاری ها که در اصطلاح دینی «معروف» و «منکر» نامیده می شود، تاکید شده است. یافته های مطالعه در بخش کمی نیز حاکی از آن است که در سند تحول، 49% به بعد ساختاری، 22% به بعد شناختی و 29% به بعد رابطه ای پرداخته شده است. چکیده عربی:یهدف هذا البحث الی دراسة مقومات الرصید الاجتماعی الاسلامی فی وثیقة التغییر الجذری لنظام التربیة والتعلیم. وقد تم استخدام منهج الاتجاه المدمج و الاستکشافی فی البحث، ویتکوّن المجتمع الاحصائی من الآیات والروایات ووثیقة التغییر الجذری لنطام التربیة والتعلیم. وفی القسم النوعی تمت دراسة مقومات الرصید الاجتماعی فی إطار نموذج ذو ثلاثی الأبعاد المعرفی والارتباطی والبنیوی برؤیة التحلیل القیاسی الاستقرائی للنص فی الدراسات السابقة والمصادر الاسلامیة (الآیات والروایات) واستخراج مقوماتها الفرعیة.وفی القسم الکمّی تم استخدام إطار تحلیل المحتوی لکمبرلی.أ. نیوندورف (2004) لتحلیل محتوی وثیقة التغییر الجذری لنظام التعلیم والتربیة من حیث اهتمام الوثیقة بمقومات الرصید الاجتماعی الاسلامی. فتم تشفیر المقولات المستخرجة فی القسم النوعی وتسجیلها طبق هذه المقولات فی الفصول السبعة للوثیقة من خلال عملیة الإحصاء. وتشیر النتائج المستخلصة الی أن القیادة الاسلامیة العلیا للمجتمع والعلاقات القائمة علی الأخوة بین أعضاء المجتمع والمنظمة أمران ضروریان لتعزیز بنیة الرصید الاجتماعی الاسلامی فی المنظمة والمجتمع. وأما فی البعد المعرفی کان العنصر الأساسی هو الاعتماد الذی ینبغی ترسیخه بین القائد والأعضاء وبین أعضاء المجتمع. کذلک یؤکد علی تعزیز الأنماط الدینیة وحذف المعاییر غیر النمطیة والتی تسمی بـ «المعروف» و«المنکر» کمصطلحین دینیین وفی القسم الکمّی أشارت النتائج أن فی هذه الوثیقة تطرقت الی البعد البنیوی بنسبة 49% و الی البعد المعرفی بنسبة 22% والی البعد الارتباطی بنسبة 29%.

چکیده فارسی: هدف پژوهش حاضر، استخراج دلالت هایی از نظریه فطرت در نظام تربیتی اسلام است، چرا که یکی از ضرورت های مهم برای نظریه سازی اسلامی در حوزه تربیت، نظریه پردازی بر اساس مبانی اسلامی است. نظریه «فطرت» یکی از نظریه های کلان انسان شناختی اسلامی است که سرشتی خاص را برای انسان متصور است. روش پژوهش حاضر، روش اجتهاد دینی است که دارای سه گام «پژوهش از کل منابع مربوط به مساله تحقیق»، «برگزیدن معنای متعین یا مرجح با سنجش امکانات معنایی متن و شواهد و دلایل کافی» و «کشف مشروط واقع با به کارگیری استدلال و استفاده از صورت های منطقی و قیاسی» است. «بهره مندی همه شاکله های تربیتی از فطرت الهی»، «رأی به توانایی رشد همه انسان ها»، «معتبر دانستن بخشی از تفاوت های تربیتی افراد»، «امکان ارتباط افراد با زبان فطرت»، «فطری دانستن ارتباطات میان انسان ها»، «مفاهمه ذاتی افراد با زبان دینی» و «مبتنی بودن بقا شاکله های تربیتی بر بخش فطری» از جمله مواردی هستند که از نظریه فطرت استنباط شده اند و بر این اساس دلالت هایی مانند «توجه به جنسیت در سیاست گذاری تربیتی»، «توجه به طبیعت های ویژه»، «تمرکز بر نفوس قریب العهد»، «توجه به سنین خاص» و «ارتباط تربیتی دین محور به جای شریعت محور» برای باز شدن باب تفکر و در نتیجه سیاست گذاری بر این مبنا در نظریه تربیتی بیان شده اند. چکیده عربی:ترمی هذه الدراسة الی استخراج الآثار المترتبة علی نظریة الفطرة فی النظام التربوی الاسلامی؛ لأن التنظیر علی أساس المبادئ الاسلامیة إحدی ضروریات النظریة الإسلامیة فی مجال التربیة. و تعتبر نظریة «الفطرة» التی تصوّر الطبیعة الخاصة باللانسان من إحدی النظریات الإسلامیة الرئیسة فی علم الانسان. ومنهج البحث هو الاجتهاد الدینی الذی ینطوی علی ثلاث مراحل: «البحث فی کل المصادر المرتبطة بموضوع البحث» و«اختیار المعنی المحدّد أو المرجّح باختبار الإمکانیات الدلالیة للنص والشواهد والأدلة الکافیة» و «الاکتشاف المشروط للواقع باستخدام الاستدلال والأشکال المنطقیة والقیاسیة».من القضایا التی تم استخراجها من نظریة الفطرة هی «تمتّع جمیع المیزات التربویة بالفطرة الالهیة» و «الاعتقاد باستعداد النمو لدی جمیع أفراد البشر» و«تأیید بعض الاختلافات التربویة لدی الأفراد» و«امکانیة تواصل الأشخاص باللغة الفطریة» و«اعتبار العلاقات بین الأشخاص فطریة» و«مفاهمة الأفراد الذاتیة باللغة الدینیة» و«قیام المیزات التربویة علی الفطرة» تعتبر والتی تبین لنا فیها الآثار المترتّبة علی نظریة الفطرة بما فیها: «الاعتناء بالجنس فی السیاسات التربویة» و«الاهتمام بالطبائع الخاصة» و«الترکیز علی النفوس قریبة العهد» و«الاکثراث بالأعمار المحددة» و«العلاقات التربویة الدینیة بدلاً من الشرعیة» لتوفیر فرصة التفکیر والتنظیر علی أساس هذه النظریة.

چکیده فارسی: هدف پژوهش حاضر، تحلیل نشانه شناختی نظام آموزش و پرورش ایران است که بر اساس مطالعه تحلیلی ـ مروری و با رویکرد «سوسور» تهیه شده است. اگر چه مطالعه و تحلیل نشانه شناسی آموزش و پرورش کمتر مورد توجه محققان مسائل آموزشی و تربیتی قرار گرفته، اما این موضوع می تواند دریچه های تامل و بازاندیشی را در سیاست ها، اهداف و نظام آموزشی، برنامه های آموزشی و درسی و نیز شیوه های تدریس در کلاس های درس بگشاید. این مقاله با اتخاذ چنین نگاه و رویکردی کوشیده است تا به بررسی و تحلیل نشانه شناسی پنج نشانه یا عنصر محوری نظام های آموزشی بپردازد. نتایج موید آن است که نظام آموزشی از حیث محتوای آموزشی (فاقد تاثیر سازنده در رشد و پرورش ابعاد مختلف دانش‏ آموز و تحقق اهداف آموزش و پرورش)، فضای کالبدی و فیزیکی (فاقد جلوه‏ های تصویری و زیبایی‏ شناختی)، روش های تدریس معلمان (دارای رکود به دلیل یادگیری یک‏ طرفه معلم‏ محور)، شیوه های ارزشیابی (یادگیری سطحی و زودگذر) و فضای فرهنگی و ارتباطی حاکم بر مدارس و نهادهای آموزشی (دارای انفعال، فاقد مشارکت، پاسخگویی و ریسک‏ پذیری) است و همخوانی چندانی با اهداف و جهت گیری اصلی آموزش و پرورش ندارند. در واقع این تحلیل بیانگر آن است که متاسفانه در حال حاضر نظام آموزشی کشور در عمل به ایجاد و بازتولید مجموعه ای از پیام ها، معانی و آثاری اقدام می کند که با وظایف و کارکردهای ذاتی آن در تعارض است. چکیده عربی:یهدف هذا البحث الی التحلیل السیمیائی لنظام التربیة والتعلیم فی ایران علی أَساس الدراسة التحلیلیة- العرضیة من خلال رؤیة سوسور. وإن لم یهتم باحثو التربیة والتعلیم بدراسة سیمیائیتها کثیراً، ولکن هذا الموضوع بإمکانه أن یؤفر فرصة التأمل والبحث فی سیاسات التعلیم و أهدافه و النظام والبرامج التعلیمیة ومناهج التدریس. وسعت هذه المقالة دراسة سیمیائیة خمسة عناصر أو علامات رئیسة للأنظمة التعلیمیة بهذا الاتجاه. وتؤید النتائج أن نظام التعلیم حسب المحتوی التحلیلی ( لایؤثر تأثیراً بناءاً فی تربیة شتی جوانب الطلاب، ولایحقّق أهداف التربیة والتعلیم). ولا تتمتع البیئة المادیة لنظام التعلیم (بالآثار البصریة والجمالیة). و تدهور مناهج التدریس لدی المعلمین یؤدی الی التعلّم الأحادی الجانب الذی یعتمد فقط علی دور المعلم. و مناهج التقویم (تدل علی التعلم السطحی والعابر). و البیئة الثقافیة والارتباطیة المسیطرة علی المدارس والمؤسسات التعلیمیة (سلبیة و لانشاهد فیها المشارکة والإستجابة والمجازفة). ونظام التعلیم لایواکب الأهداف والتوجیهات الرئیسة للتعلیم والتربیة. فمع الأسف فی الواقع یدل هذ التحلیل علی أن النظام التعلیمی فی البلاد حالیاً یقوم بانتاج و اعادة انتاج مجموعة من الرسائل والمعانی والآثار التی تعارض واجباته الذاتیة.

چکیده فارسی: هدف پژوهش حاضر، تبیین جایگاه «سلام» در آموزه های اسلامی و پیامدهای تربیتی آن است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و گردآوری داده ها بر اساس فرم های فیش برداری از منابع موجود و مرتبط انجام شده و در ادامه با شیوه های کیفی، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. به این ترتیب که محققان کوشیده اند در راستای تفسیر ذهنی محتوایی داده های متنی از طریق فرایندهای طبقه بندی نظام مند، کد بندی (باز، محوری و انتخابی)، تم سازی و طراحی ابعاد شناخته شده استفاده کنند. نتایج پژوهش نشان می دهد که «سلام» ریشه ای قرآنی و آدابی مبتنی بر سبک زندگی معصومان علیهم ‏السلام دارد و مهم ترین پیامدهای تربیتی آن در دو بعد فردی (کرامتافزایی، عزتافرینی، تقویت تواضع و جلوگیری از تکبر، آرامش زایی و تعادل روانی) و اجتماعی (زمینه سازی انس و الفت، تقویت تعامل عاطفی، تقویت همدلی، تحکیم دوستی) دسته بندی و تبیین می شود. چکیده عربی:ترمی هذه الدراسة الی تبیین مکانة «تحیة السلام» فی التعالیم الاسلامیة وتداعیاتها التربویة. واتبعت الدراسة المنهج الوصفی التحلیلی وتم جمع البیانات علی أساس إعداد الجذاذات من المصادر المرتبطة بالموضوع، و فی الأخیر تم تحلیلها علی أساس المناهج النوعیة. سعت الباحثتان باستخدام عملیات التصنیف المنهجی والتشفیر (فی المستویات المفتوحة والمحوریة والانتقائیة) والقولبة وتصمیم الأبعاد المعروفة من أجل التفسیر الذاتی لمحتوی البیانات النصیة. ودلت النتائج علی أن لـ«تحیة السلام» جذوراً قرآنیة وأخلاقیة قائمة علی نمط حیاة المعصومین (علیهم‏السلام). وتم تصنیف وتبیین أهم تداعیاته التربویة فی الجانبین الفردی (الکرامة والعزة وتعزیز التواضع والحیلولة من الغطرسة و الاسترخاء والتوازن النفسی) و الجانب الاجتماعی (تألیف القلوب وتعزیز التفاعل العاطفی و توطید التعاطف والصداقة).

چکیده فارسی: تحقیق حاضر با هدف بررسی رابطه بین «رهبری معنوی» و «هوش معنوی» با توانمندسازی معلمان زن متوسطه دوره اول ناحیه دو شهر اهواز صورت گرفته است. روش تحقیق، توصیفی ـ همبستگی است و جامعه آماری پژوهش را تمامی معلمان زن متوسطه دوره اول ناحیه دو اهواز (442 نفر) تشکیل می دهند که با روش نمونه ‏گیری تصادفی ـ طبقه ای، 206نفر از آن ها به عنوان نمونه انتخاب شده اند. برای گردآوری داده‏ ها از سه پرسشنامه «رهبری معنوی فرای»، «هوش معنوی گینگ» و «توانمندسازی اسپریتزر» و برای تجزیه و تحلیل داده ها از «آزمون همبستگی پیرسون» و «تحلیل واریانس» استفاده شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که هم رهبری معنوی با توانمندسازی (r<0.05) و هم هوش معنوی با توانمندسازی (r<0.05) رابطه دارد.همچنین ابعاد هوش معنوی و رهبری معنوی نیز با توانمندسازی ارتباط دارند. از میان مولفه های هوش معنوی، تفکر انتقادی، آگاهی متعالی و توسعه حالت و تمامی مولفه های رهبری معنوی (چشم انداز، نوع دوستی، ایمان، معناداری، عضویت، تعهد و بازخورد) با سطح معناداری کمتر از 0.05، توانمندسازی معلمان زن را تبیین می ‏کنند. ارزیابی معلمان زن از رهبری معنوی، هوش معنوی و توانمندسازی با توجه به سابقه خدمت متفاوت‏، اما ارزیابی آن ها از متغیرهای تحقیق با توجه به مقطع تحصیلی یکسان است. چکیده عربی:یهدف هذا البحث الی دراسة علاقة «القیادة الروحیة» و«الذکاء الروحی» مع تأهیل المعلمات فی المرحلة المتوسطة الأولی فی المنطقة 2 بأهواز. یتّبع البحث المنهج الوصفی ـ الإرتباطی ویتمثّل المجتمع الإحصائی فی جمیع معلمات المرحلة المتوسطة الاولی فی المنطقة 2 بأهواز (442 معلمة) وقد تم اختیار العینة العشوائیة الطبقیة 206 معلمة.تم جمع البیانات عن طریق «استبانة القیادة الروحیة لفرای» و«استبیان الذکاء الروحی لکینغ» و«قائمة اسبرتزر للتأهیل». وتم تحلیل البیانات عن طریق «معامل الارتباط لبیرسون» و«تحلیل التباین». وتظهر النتائج أن هناک علاقة بین القیادة الروحیة و التأهیل (p<0.05) وعلاقة بین الذکاء الروحی و التأهیل (p<0.05)تبین لنا أن عناصر الذکاء الروحی و التفکیر الناقد والوعی الرفیع وتوسیع حالة الوعی وجمیع عناصر القیادة الروحیة (من رؤیة ایثار الغیر، والایمان، و کون ذا دلالة، والعضویة و الالتزام و ردة الفعل) مع تأهیل المعلمات کان عند مستوی دلالة أقل من 0.05. ویختلف تقییم المعلمین للقیادة الروحیة والذکاء الروحی والتأهیل حسب سنوات الخدمة ولکن تقییمهن لمتغیرات البحث فی مستوی واحد حسب المرحلة التعلیمیة.

چکیده فارسی: هدف پژوهش حاضر، رابطه حمایت اجتماعی و شادکامی با دین‏داری در دانش‏آموزان دوره متوسطه است. برای دستیابی به این هدف از روش پژوهش توصیفی ـ همبستگی استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر را تمامی دانش آموزان پسر و دختر دوره متوسطه شهر تبریز در سال تحصیلی 96ـ1395 تشکیل می دهند که از این جامعه، 353 نفر با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای، انتخاب شده و مورد بررسی قرار گرفته اند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه های باورهای دینی (معبد) «گلزاری» (1378)، حمایت اجتماعی «واکس و همکاران» (1986) و شادکامی آکسفورد «آرگایل و لو» (1990) استفاده شده است. تجزیه تحلیل داده ها با روش ضریب همبستگی پیرسون و آزمون t دو گروه مستقل انجام گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که بین حمایت اجتماعی و شادکامی با دینداری رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. از سویی نتایج آزمون t نیز نشان می دهد که بین دانش آموزان دختر و پسر در متغیر دین داری تفاوت معناداری وجود دارد. بنابراین با توجه به نتایج تحقیق حاضر، تقویت حمایت اجتماعی و افزایش شادکامی دانش آموزان می تواند در فراهم کردن دین داری آن ها موثر باشد. چکیده عربی:تهدف الدراسة الی علاقة الدعم الاجتماعی والسعادة مع الالتزام بالدین لدی التلامیذ فی المرحلة المتوسطة، والمنهج المستخدم الوصفی ـ الارتباطی. ویشتمل المجتمع الإحصائی للدراسة علی جمیع التلامیذ والتلمیذات فی المرحلة المتوسطة بمدینة تبریز فی السنة الدراسیة 2017-2016م). وتم اختیار العینة العشوائیة العنقودیة 353 تلمیذاً للدراسة. وتم جمع البیانات عن طریق استبیان الاعتقادات الدینیة لـ«کلزاری» (1999) واستبیان الدعم الاجتماعی لـ«واکس وزملائه» (1986) و قائمة آکسفورد للسعادة «أرجایل ولو» (1990)وقد اُستخدم فی تحلیل البیانات من معامل الارتباط لبیرسون واختبار t للعینتین المستقلتین. وأظهرت االنتائج أن هناک علاقة ایجابیة ذات دلالة إحصائیة بین الدعم الاجتماعی والسعادة. ومن ناحیة أخری تدل نتائج اختبار t علی أن هناک اختلافا ذا دلالة إحصائیة بین التلامیذ والتلمیذات فی المتغیر المستقل. وتشیر النتائج المستخلصة الی تأثیر تعزیز الدعم الاجتماعی وزیادة السعادة لدی التلامیذ علی یعتمد علی ارتفاع الالتزام بالدین لدیهم.

چکیده فارسی: هدف پژوهش حاضر، نشان دادن مولفه های روش الگویی و بررسی ویژگی ها و آفات این روش در سیره رضوی است. روش پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد استنباطی است. در سیره رضوی شاهد این شیوه از تربیت به اشکال مختلف هستیم، به این ترتیب زمانی امام رضا ع با ارائه الگو از خویش یا افرادی که در گذشته تحقق خارجی داشته و سنت و روش زندگی آن‏ها در جامعه از رونق و درخشش خاصی برخوردار بوده، سعی داشته رفتار و صفات مطلوب را به شکلی عملی به متربی معرفی کند. زمانی دیگر الگوهای مطلوبی را در نظر گرفته و با بیان خصوصیات، علامات و نشانه ‏ها و تصویرسازی، آن ها را که برای مخاطب قابل رویت نیست، عینیت بخشیده تا متربی به این مهم دست ‏یابند. همچنین زمانی در قالب بیان صفات، خصوصیات و نشانه ‏های الگوهای منفی، سعی در دور کردن جامعه از آن الگوها دارد. از این رو نوشتار حاضر پس از تقسیم مولفه ها به سه دسته «ارائه الگو»، «پردازش الگو» و «الگو زدایی»، شاخصه هایی چون بصیرت، امکان دستیابی به الگوهای دینی، ارائه الگو متناسب با مخاطب و به تبع آن آفاتی مانند الگوپذیری کورکورانه، اسوه پذیری از باطل، الگوگیری کامل از الگوهای ناقص و نبود تطابق بین گفتار و رفتار را تبیین می نماید. چکیده عربی:یهدف هذا البحث الی التعریف بمقومات المنهج النموذجی ودراسة میزاته و أضراره فی السیرة الرضویة.حیث تم الاعتماد علی المنهج الوصفی التحلیلی - التحلیلی الاستنباطی. نلاحظ فی السیرةالرضویة تعدد الأشکال فی المنهج التربوی حیث عرّف الامام الرضا7 نفسه والآخرین السابقین من ذوی المنهج والسنة الرائجة والمشرقة فی المجتمع کنماذج مثالیة وکذلک یسعی بتعریف السلوکیات والصفات المنشودة بصورة عملیة للمتعلمین. وأحیانا یأخذ الإمام نماذج مثالیة بعین الاعتبار ویقوم بتبیین میزاتها وصفاتها ویتطرق الی تصویرها والتعریف بها و تجسیدها بحیث یمکّن المعنی فی ذهن المخاطبین. ومن الناحیة الأخری یحاول ابعاد المجتمع عن النماذج السلبیة وذلک عن طریق تبیین صفات و مساوئ وعلامات هذه الأنماط.وعلی هذا الأساس تقوم هذه الدراسة بتبیین مؤشرات البصیرة وإمکانیة الحصول علی الأنماط الدینیة والتعریف بالأنماط المناسبة للمخاطبین و تبیین الأضرار کالتقلید العشوائی والتأسی بالباطل وتقلید الأنماط الناقصةوعدم التطابق بین الأقوال والسلوک بعد تقسیمها الی ثلاث مجموعات عرض النماذج وانتاج النماذج وإزالة النماذج .