پژوهش ادبیات معاصر جهان
سال:1391 | دوره:17 | شماره:2 |تعداد مقالات:10

در طول دو دهه گذشته، سبک پلیسی رونق بی سابقه ای در آمریکای لاتین تجربه کرده است، سبکی که در آن نویسندگان زن و مرد بسیاری دخالت داشتند، نویسندگانی که در داستان های پلیسی شان، به ویژه داستان های کارآگاهی، به نقش آفرینی زنان اهمیت چشمگیری دادند. این مقاله به بررسی یک رشته رمان های پلیسی با هدف بررسی جامع تری از تکامل شخصیت زن در رمان های پلیسی معاصر در آرژانتین، شیلی و مکزیک می پردازد. به همین منظور نشان می دهد چگونه کارآگاه زن شروع به تقلید و به طنز کشیدن شخصیت کارآگاه مرد می کند و چگونه با گذشت زمان به توسعه سبک خاص وجودی و احساسی خود و کسب یک شخصیت تعریف شده دست می یابد، شخصیتی که به او اجازه می دهد در بعضی موارد، واقعیات اجتماعی سختی را که احاطه اش کرده اند، گزارش دهد.

بنا به دیدگاه گروه های فمینیستی، ارزش ذاتی زنان و مردان برابر است، اما در بیشتر جوامع، افراد برای گروه مردان امتیاز ویژه ای قائل اند. بر این اساس در دوره مدرن حرکت های اجتماعی شکل گرفته اند تا شعار برابری زنان و مردان را محقق سازند. حضور زنان در روند این حرکت های اجتماعی، در قالب عملکردها و رفتارهای مختلف حائز اهمیت است و بایسته است که در گستره های مختلف مورد مطالعه و بررسی بیشتر قرار گیرد. فعالیت زنان رمان نویس در جوامع مختلف جهان مدرن از تجلیات این حرکت های اجتماعی بوده است و حضور موثر ویرجینیا وولف، رمان نویس بریتانیایی، از این بابت غیرقابل انکار است و نوشته ها و خطابه های سیمین دانشور نیز به عنوان شخصیتی تاثیرگذار برای رمان نویسان ایرانی، نشان از تمایلات فمینیستی او دارد. هدف این مقاله بررسی تطبیقی رمان به سوی فانوس دریایی نوشته ویرجینیا وولف، و جزیره سرگردانی و جلد دوم آن ساربان سرگردان نوشته سیمین دانشور از منظر فمینیسم است. خاستگاه این مقاله، نظریه های فمینیستی ای است که مهم تر از هر موردی، زن را موجودی مستقل از مرد و دارای ویژگی های زیست شناسی، فرهنگی و ذهنی متفاوت از مردان به حساب می آورند. در پی بررسی متن رمان ها، با استفاده از نظریات منتقدان و تطبیق آن ها، شباهت های متعددی در مضامین و شخصیت های این رمان ها دیده می شود. زنان، چه مدرن و چه سنتی، آرزوها، ترس ها و دردهای مشترکی دارند و نظام پدرسالار راهبردهای همسانی را برای غلبه بر زنان به کار می گیرد.

گابریل گارسیا مارکز از چهره های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آمریکای لاتین، برنده جایزه ادبی نوبل و یکی از تاثیرگذارترین نویسندگان رمان نو در جهان با کتاب معروف خود، صد سال تنهایی، به شمار می رود. به نظر می آید نویسندگان ایران نیز از تاثیر این اثر مستثنی نبوده به گونه ای که بازتاب صدای وی را می توان در آثار آن ها آشکارا شنید. در بررسی حاضر از رویکرد تطبیقی بر مبنای نظریه ترامتنی ژنتی (با تاکید بر بینامتنی و بیش متنی به عنوان روشی برای تطبیق دو متن) برای شناخت تاثیر و بازتاب صدای صد سال تنهایی مارکز در کتاب بالون مهتا نوشته جعفر مدرس صادقی بهره مند خواهد شد و ارتباط های ترامتنی بین این دو اثر، با توجه به تفاوت ها و شباهت های موجود در میان شخصیت ها و رخدادها مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

شاید بتوان حافظ را شناخته ترین سراینده ایرانی در فرهنگ آلمانی دانست. با بودن برگردان های گوناگون و بسیار از دیوان او به زبان آلمانی، از جمله ترجمه های روکرت (کرینبورگ 1929)، پورگشتال، روزنتسوایگ، ول لبن و دیگران، هنوز این پرسش بجاست که آیا برگردان دوباره آن بایسته است. تنگناهای آیینی و و واهمه از فرمانروایی خونریز، هنرمند را در چنبره خود گرفتار کرده بود و او را پروانه بالندگی در موسیقی و هنرهای تجسمی یا نمایشی نمی داد، از این رو هنرمند هر چه را داشت در قالب کلام می ریخت؛ این همه راز آلودگی در شعر حافظ از این روی است. شعر حافظ هزارتویی را می ماند که درآمدن از آن را «تعبیه هزار شعبده» می باید. آشنایی با زبان گرچه مهمترین پایه برای ترجمه هر متنی است، اما بسنده برای برپا کردن بنای ترجمه نیست. جستار پیش رو در پی آن است که از سویی با سنجش برگردان هایی از دیوان او راهی برای ترجمه شعر حافظ بیابد، ترجمه ای که هم عناصر شعری و زیبایی شناختی را به دیده بگیرد و هم گفته شاعر را تا آنجا که شدنی است بی کم و کاست فراروی خواننده آلمانی بگذارد و از دیگرسو انگیزه دوم از پیش کشیدن این گفتار، نشان دادن لزوم برگردان دوباره دیوان است.

میخاییل باختین در پاره ای از انگاره های نظری خود در باب متن ادبی، «گفت وگومداری» را به مثابه «هم کنشی متون»، مهمترین ویژگی متن دانست و «چندصدایی» گفتمان را به عنوان مولفه ای نوین در رمان مطرح کرد. از آن پس، بسیاری از اندیشمندان و نظریه پردازان مطالعات ادبی و فرهنگی، نظیر ژنت و کریستوا به گسترش و تقریر این مبحث پرداختند و صورت بندی های مختلف و گاه پیچیده ای از آن ارایه کردند. به هر روی، امروز می توان بعد «بینامتنی» را فصل مشترک پایداری میان تعابیر و تفاسیر متفاوت از گفت وگومداری باختین، بینامتنی کریستوا و ترامتنی ژنت به حساب آورد و با تکیه بر این نظرات، تبیینی جامع نگر از مفاهیم «گفت وگومداری» و «چندصدایی» در یک متن ادبی ارایه داد. اگر در صدد کاربست نظریه گفت وگومداری باختینی در آثار ادبی معاصر ایران باشیم، آثار سیمین دانشور از معدود آفرینش های ادبیات داستانی معاصر ایران است که با پاسداشت گفت وگومداری و مصادیق و مدلولات آن، نظیر مناسبات بینامتنی و اشارات و ارجاعات چشمگیر، خصلت چندصدایی دارند. از این رو، ما در این نوشتار دو هدف کارکردی عمده را مطمح نظر قرار می دهیم. نخست؛ به ارایه تبیینی مبسوط و تا حد ممکن جامع از آنچه که خصلت گفت وگومدار و چندصدایی یک متن ادبی نامیده می شود، می پردازیم و دوم؛ در پی پاسخ به این پرسش برمی آییم که با تکیه بر چه مصادیق و مولفه هایی می توان رمان جزیره سرگردانی اثر سیمین دانشور را واجد خصلت چندصدایی و گفت وگومداری دانست؟

«ادبیات مهاجرت» ایتالیا در واپسین دهه سده گذشته از سوی طیف گوناگونی از نویسندگان مهاجر به این کشور که سودای برقراری ارتباط با جامعه میزبان و اثبات وجود خویش را در بطن آن در سر می پروراندند، پایه گذاری شد. این ادبیات با روایت از دنیاهای دور، ناهمسانی ها و ناسازگاری های ناشی از هجرت و دوپارگی وجودی که مهاجران با آن دست به گریبانند، قوام یافته؛ و تا اکنون به معرفی هویت های بازیافته و بازساخته این کوچ نشینان قلم به دست، همت گمارده است. در این جستار به بررسی چهار اثر از نویسندگان نامی زن مهاجر پرداخته شده است. ملاک گزینش این آثار، پرداختن به پدیده بارداری و مادر شدن بوده است. با تحلیل آثار منتخب، افزون بر بازنمایاندن نشانه های اتوبیوگرافی موجود در آثار، با هدف تاکید بر نقش ابزاری ادبیات در به تصویر کشیدن پدیده ها و تحولات اجتماعی و در نهایت پرده برداری از تصویر نوینی که قهرمانان زن از دنیای پیرامون و آینده در ذهن پرورانده اند، برخی عوامل موثر بر این پدیده ها مورد کاوش قرار گرفته است. واکنش قهرمانان زن در شرایط نامطلوبی، همچون بارداری ناخواسته، تلاش خودآگاه یا ناخودآگاه آنان در جهت احقاق حقوق خویش و دست یابی به جایگاهی درخور، از جمله این عوامل اند. همچنین در ادامه مشاهده می شود، چگونه افکار زن محور نویسندگان این آثار، به ظهور اندیشه های مردستیز در قهرمانان زن می انجامد. زنانی که از قدرت مسوولیت پذیری و تدبیر بیشتری نسبت به مردان بهره مندند و آگاه از سلطه مردانه ای که قرن ها به آنان روا داشته شده در پی برانداختن سنت غیرانسانی برتری جویی مردان برآمده و برای احراز نقشی محوری در عرصه وجودی خویش می کوشند.

ناظم حکمت، شاعر ترک و یکی از کسانی بود که تحت تاثیر مارکسیسم قرار داشتند، او 12 سال از عمرش را در زندان و نزدیک به 20 سال را در تبعید به سر برد. تجربه ای که برداشت او را از مکان به شدت تغیر داد و بر ساختار افق آثارش نیز تاثیر گذاشت. ساختار افق، چنان که کولو تبیین می کند، به مفهوم پدیدارشناسانه «در جهان بودن» نظر دارد و در اثر ادبی به دنبال تجربه زیسته نهاد یا سوژه است، نهاد به عنوان موجودی که همواره در مکانی قرار دارد و از آنجاست که دنیا را احضار می کند. این روش با این فرض آغاز به کار می کند که هر گفته ای بر اساس سه عنصر شکل یافته است: جهان، زبان و من. درباره ناظم حکمت و ساختار افق او، خواهیم دید چه طور گسست در دریافت زندانی از مکان در شعر او دیده می شود. این مقاله قصد دارد ردپای این گسست در ساختار افق را در بوطیقای زمان و مکان شعر حکمت بررسی کند. چگونه توصیف های او از مکان، او را از دیگر شاعران هم عصرش در ادبیاتی که به آن تعلق داشت، متمایز می کند؟ چگونه او این تمایلات جهان وطنی اش را با دغدغه مکانمندیش آشتی می دهد؟ چگونه یک شاعر ماده گرا با معنویت افق مواجه می شود؟ این ها سوالاتی است که این مقاله از طریق تحلیل ساختار افق شعر حکمت سعی در پاسخ دادن به آن ها دارد.

مرگ، یکی از رازناکترین و بزرگ ترین رویدادهای زندگی است. بن مایه بسیاری از آثار ادبی نویسندگان جهان بر مرگ گریزی نهاده شده است. اما اریک امانوئل اشمیت (Eric-Emmanuel Schmitt) نویسنده معاصر فرانسوی، نه تنها با نفرت به مرگ نمی نگرد، که با نگرشی واقع گرایانه، می کوشد تا با کاربست عناصر معنوی مرگ، را به عنوان پدیداری متعارف از جهان هستی معرفی کند. اسکار و خانم رز (Oscar et la dame rose) اثر برجسته داستانی او، روایت کودک بیماری است که در آستانه مرگ است، ولی نویسنده با تسلط بر روان کودکانه او، دنیایی خیال انگیز برای او می آفریند. از این روست که دیگر مرگ نه چهره ای کریه که رخساری وسوسه انگیز دارد. در این جستار سعی می شود به تحلیل روانشناختی مرگ در این اثر داستانی پرداخته شود تا بتوان برای پرسش زیر پاسخ مناسبی یافت: در این اثر، چه عواملی در پذیرش مرگ به عنوان واقعیتی انکارناپذیر موثرند؟ همچنین، با بررسی رویکردهای روانی شخصیت های داستان، نشان خواهیم داد که اشمیت با دسته بندی افراد به «مرگ گریز» و «مرگ پذیر»، این مفهوم را که در فراسوی نمودهای عینی جای دارد، به عنوان پدیداری ملموس و قابل درک به مخاطب معرفی می نمایاند.

رمان های عامه پسند از پدیده های پرمخاطب دهه اخیر در جریان ادبی معاصر است که به فروش بالایی دست یافته اند. مساله مورد بررسی در این مقاله، میزان و انگیزه های گرایش به این رمان ها در میان دانشجویان دانشگاه اصفهان بود که در سه سطح ویژگی های ظاهری، ادبی و محتوایی بررسی شد. بدین منظور، عواملی چون جنس، رشته، مقطع و پایگاه اجتماعی - اقتصادی برگزیده شدند تا ارتباط آن ها با میزان علاقه به رمان عامه پسند بررسی شود. تحقیق حاضر از نوع پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخت انجام گرفت. نمونه تحقیق از طریق نمونه گیری تصادفی 384 نفر برآورد شد که با حذف پرسشنامه های مخدوش، در نهایت 301 پرسشنامه واکاوی شد. داده های به دست آمده با نرم افزار SPSS و روش های آمار توصیفی و استنباطی تحلیل گردید. نتایج نشان می دهد میزان مطالعه رمان در جامعه آماری ضعیف است (بیش از 57 درصد هیچ گاه رمان نمی خوانند و یا به ندرت می خوانند). میانگین گرایش به رمان عامه پسند 3.52 است که متوسط رو به بالا محسوب می شود. از بین فرضیه های تحقیق، ارتباط معنادار و معکوسی بین میزان گرایش به رمان عامه پسند و پایگاه اجتماعی - اقتصادی به دست آمد. دیگر فرضیه تحقیق، یعنی وجود ارتباط معنادار میان مقطع تحصیلی و گرایش به رمان عامه پسند نیز تایید شد. اما ارتباط میان جنسیت مخاطبان و نیز رشته تحصیلی با گرایش به رمان عامه پسند، دو فرضیه دیگر تحقیق بودند که مورد تایید قرار نگرفتند.

ولادیمیر مایاکوفسکی (1930 - 1893) از شاعران بنام قرن بیستم و مکتب فوتوریسم روسی است. در میان آثار وی، منظومه «ابر شلوارپوش» به عنوان یکی از مهم ترین آثار فوتوریستی و برنامه زندگی شاعر شناخته شده و مورد توجه و بررسی منتقدان بزرگ ادبی قرار گرفته است. در این مقاله سعی شده تا با رویکرد تحلیل محتوا، هر یک از چهار بخش منظومه «ابر شلوارپوش» و روند دگرگونی دیدگاه مایاکوفسکی به هنگام نگارش منظومه بررسی و تحلیل شود. مواردی که مقاله حاضر به آن ها خواهد پرداخت، به مسلخ کشیدن عشق مرسوم و شکستن کلیشه های موجود درباره عشق در فصل نخست، بیان دوگانگی و تضاد شاعر با دنیای پیرامون در فصل دوم، برائت جستن از ساختارهای اجتماعی و مذهبی موجود و ارائه تصویر هنر ناب و آرمانی در فصل سوم منظومه و فراخواندن به انقلاب و تبیین ضرورت آن در فصل چهارم «ابر شلوارپوش» است. بخش هایی از منظومه که بیانگر هر یک از این دیدگاه هایند، در متن مقاله ارائه شده است. هدف مقاله، تحلیل محتوای بخش های مهم منظومه و تبیین و تفسیر این دیدگاه های شاعر، خاستگاه آن ها و دلایل مطرح نمودن آن ها در منظومه «ابر شلوارپوش» است.